อรรถกถาเล่มที่ ๓๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๑ (ปรมตฺถที.๑)

                    ๒๘๑. ๔. วลฺลิยตฺเถรคาถาวณฺณนา
      ยํ กิจฺจํ ทฬฺหวีริเยนาติอาทิกา อายสฺมโต วลฺลิยตฺเถรสฺส คาถา. กา
อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺานิ อุปจินนฺโต
สุเมธสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺุตํ ปตฺโต วิชฺชาสิปฺเปสุ
นิปฺผตฺตึ คโต อสีติโกฏิวิภวํ ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ปพฺพตปาเท
อรญฺายตเน เอกิสฺสา นทิยา ตีเร อสฺสมํ กาเรตฺวา วิหรนฺโต อตฺตโน อนุคฺ-
คณฺหนตฺถํ อุปคตํ สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส อชินจมฺมํ ปตฺถริตฺวา อทาสิ.
ตตฺถ นิสินฺนํ ภควนฺตํ ปุปฺผาหิ จ จนฺทเนน จ ปูเชตฺวา อมฺพผลานิ ทตฺวา
ปญฺจปติฏฺิเตน วนฺทิ. ตสฺส ภควา นิสินฺนาสนสมฺปตฺตึ ปกาเสนฺโต อนุโมทนํ
วตฺวา ปกฺกามิ. โส เตน ปุญฺกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท
เวสาลิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา "กณฺหมิตฺโต"ติ ๑- ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต สตฺถุ
เวสาลิคมเน พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ มหากจฺจานตฺเถรสฺส ๒- สนฺติเก
ปพฺพชิ. โส มนฺทปญฺโ ทนฺธปรกฺกโม จ หุตฺวา จิรํ กาลํ วิญฺุํ สพฺรหฺมจารึ
นิสฺสาเยว วสติ. ภิกฺขู "ยถา นาม วลฺลิ รุกฺขาทีสุ กิญฺจิ อนิสฺสาย วฑฺฒิตุํ
น สกฺโกติ, เอวมยมฺปิ กญฺจิ ปณฺฑิตํ อนิสฺสาย วฑฺฒิตุํ น สกฺโกตี"ติ วลฺลิโยเตฺวว
สมุทาจรึสุ. อปรภาเค ปน เวณุทตฺตตฺเถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ตสฺส โอวาเท ตฺวา
สโต สมฺปชาโน หุตฺวา วิหรนฺโต าณสฺส ปริปากํ คตตฺตา ปฏิปตฺติกฺกมํ ๓- เถรํ
ปุจฺฉนฺโต:-
    [๑๖๗] "ยํ กิจฺจํ ทฬฺหวีริเยน        ยํ กิจฺจํ โพทฺธุมิจฺฉตา ๔-
           กริสฺสํ นาวรชฺฌิสฺสํ ๕-      ปสฺส วีริยํ ปรกฺกมํ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. คณฺฑิมิตฺโตติ  ๒ สี. มหากจฺจายนตฺเถรสฺส  ๓ อิ. ปฏิปตฺติปรกฺกมํ
@๔ ปาลิ. โพธุ...  ๕ สี.,อิ. นาวรุชฺฌิสฺสํ
    [๑๖๘]  ตวญฺจ เม มคฺคมกฺขาหิ      อญฺชสํ อมโตคธํ
           อหํ โมเนน โมนิสฺสํ        คงฺคาโสโตว สาครนฺ"ติ
คาถาทฺวยํ อภาสิ.
      ตตฺถ ยํ กิจฺจํ ทฬฺหวีริเยนาติ ทฬฺเหน วิริเยน ถิเรน ปรกฺกเมน, ทฬฺหวิริเยน
วา ปุริสโธรเยฺหน ยํ กิจฺจํ กาตพฺพํ ปฏิปชฺชิตพฺพํ. ยํ กิจฺจํ โพทฺธุมิจฺฉตาติ
จตฺตาริ อริยสจฺจานิ นิพฺพานเมว วา โพทฺธุํ พุชฺฌิตุํ อิจฺฉนฺเตน ปฏิวิชฺฌิตุกาเมน
ยํ กิจฺจํ กรณียํ. กริสฺสํ นาวรชฺฌิสฺสนฺติ ตมหํ ทานิ กริสฺสํ น วิราเธสฺสํ, ๑-
ยถานุสิฏฺ ปฏิปชฺชิสฺสามิ. ปสฺส วีริยํ ปรกฺกมนฺติ ยถา ปฏิปชฺชมาเน ธมฺเม
วิธินา ๒- อีรณโต ๓- "วีริยํ", ปรํ ปรํ านํ ๔- อกฺกมนโต "ปรกฺกโม"ติ จ
ลทฺธนามํ สมฺมาวายามํ ปสฺส น สทฺธเมวาติ ๕- อตฺตโน กตฺตุกามตํ ทสฺเสติ.
      ตวญฺจาติ กมฺมฏฺานทายกํ กลฺยาณมิตฺตํ อาลปติ. เมติ มยฺหํ. มคฺคมกฺขาหีติ
อริยมคฺคํ กเถหิ, โลกุตฺตรมคฺคสมฺปาปกํ จตุสจฺจกมฺมฏฺานํ กเถหีติ อตฺโถ.
อญฺชสนฺติ อุชุกํ มชฺฌิมปฏิปทาภาเวน อนฺตทฺวยสฺส อนุปคมนโต. อมเต นิพฺพาเน
สมฺปาปกภาเวน ปติฏฺิตตฺตา อมโตคธํ. โมเนนาติ าเณน มคฺคปญฺาย. ๖-
โมนิสฺสนฺติ ชานิสฺสํ นิพฺพานํ ปฏิวิชฺฌิสฺสํ ปาปุณิสฺสํ. คงฺคาโสโตว สาครนฺติ
ยถา คงฺคาย โสโต สาครํ สมุทฺทํ อวิรชฺฌนฺโต ๗- เอกํสโต โอคาหติ, เอวํ "อหํ
กมฺมฏฺานํ อนุยุญฺชนฺโต มคฺคาเณน นิพฺพานํ อธิคมิสฺสามิ, ตสฺมา ตํ กมฺมฏฺานํ
เม อาจิกฺขถา"ติ เถรํ กมฺมฏฺานํ ยาจิ.
      ตํ สุตฺวา เวณุทตฺตตฺเถโร ตสฺส กมฺมฏฺานํ อทาสิ. โสปิ กมฺมฏฺานํ
อนุยุญฺชนฺโต น จิรสฺเสว วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. เตน วุตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. น ธมฺเม วิราเธสฺสํ, ม.น วิโรเธสฺสํ     ๒ สี. ยถาปฏิปชฺชมานวิธินา
@๓ สี.,อิ. กรณโต         ๔ สี. ปทฏฺานํ    ๕ สี. ปสฺสน สทฺทเมวาติ,
@  ม. ปสฺส นํ ตทตฺถเมวาติ  ๖ สี. โมเนนาติ มคฺคปญฺาย  ๗ สี.,อิ. อวิรชฺฌนฺโตว
อปทาเน ๑- :-
          "ปญฺจกามคุเณ หิตฺวา          ปิยรูเป มโนรเม
           อสีติ โกฏิโย หิตฺวา          ปพฺพชึ อนคาริยํ.
           ปพฺพชิตฺวาน กาเยน          ปาปกมฺมํ วิวชฺชยึ
           วจีทุจฺจริตํ หิตฺวา            นทีกูเล วสามหํ.
           เอเกกํ ๒- มํ วิหรนฺตํ        พุทฺธเสฏฺโ อุปาคมิ
           นาหํ ชานามิ พุทฺโธติ         อกาสึ ปฏิสนฺถารํ.
           กริตฺวา ปฏิสนฺถารํ           นามโคตฺตมปุจฺฉหํ
           เทวตา นุสิ คนฺธพฺโพ         อทู ๓- สกฺโก ปุรินฺทโท.
           โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต    มหาพฺรหฺมา อิธาคโต
           วิโรเจสิ ทิสา สพฺพา         อุทยํ สุริโย ยถา.
           สหสฺสารานิ จกฺกานิ          ปาเท ทิสฺสนฺติ มาริส
           โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต    กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ.
           นามโคตฺตํ ปเวเทหิ          สํสยํ อปเนหิ เม
           นมฺหิ เทโว น คนฺธพฺโพ       นมฺหิ สกฺโก ปุรินฺทโท.
           พฺรหฺมภาโว จ เม นตฺถิ       เอเตสํ อุตฺตโม อหํ
           อตีโต วิสยํ เตสํ            ทาลยึ กามพนฺธนํ.
           สพฺเพ กิเลเส ฌาเปตฺวา      ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ
           ตสฺส วาจํ สุณิตฺวาหํ          อิทํ วจนมพฺรวึ.
           ยทิ พุทฺโธสิ สพฺพญฺู          นิสีท ตฺวํ มหามุนิ
           ตมหํ ปูชยิสฺสามิ             ทุกฺขสฺสนฺตกโร ตุวํ.
           ปตฺถริตฺวา ชินจมฺมํ           อทาสิ สตฺถุโน อหํ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.อป. ๓๓/๗๕/๑๐๗ จนฺทนมาลิยตฺเถราปทาน (สฺยา)   ๒ ฉ.ม. เอกกํ   ๓ ฉ.ม. อทุ
           นิสีทิ ตตฺถ ภควา            สีโหว คิริคพฺภเร.
           ขิปฺปํ ปพฺพตมารุยฺห           อมฺพสฺส ผลมคฺคหึ
           สาลกลฺยาณิกํ ปุปฺผํ           จนฺทนญฺจ มหารหํ.
           ขิปฺปํ ปคฺคยฺห ตํ สพฺพํ ๑-      อุเปตฺวา โลกนายกํ
           ผลํ พุทฺธสฺส ทตฺวาน          สาลปุปฺผมปูชยึ.
           จนฺทนํ อนุลิมฺปิตฺวา           อวนฺทึ สตฺถุโน อหํ
           ปสนฺนจิตฺโต สุมโน           วิปุลาย จ ปีติยา.
           อชินมฺหิ นิสีทิตฺวา            สุเมโธ โลกนายโก
           มม กมฺมํ ปกิตฺเตสิ           หาสยนฺโต มมํ ตทา. ๒-
           อิมินา ผลทาเนน            คนฺธมาเลหิ จูภยํ
           ปญฺจวีเส กปฺปสเต           เทวโลเก รมิสฺสติ.
           อนูนมนสงฺกปฺโป             วสวตฺตี ภวิสฺสติ
           ฉพฺพีสติกปฺปสเต             มนุสฺสตฺตํ คมิสฺสติ.
           ภวิสฺสติ จกฺกวตฺตี            จาตุรนฺโต มหิทฺธิโก
           เวกรํ ๓- นาม นครํ         วิสฺสกมฺเมน มาปิตํ.
           เหสฺสติ สพฺพโสวณฺณํ          นานารตนภูสิตํ
           เอเตเนว อุปาเยน          สํสริสฺสติ โยนิโย. ๔-
           สพฺพตฺถ สุขิโต ๕- หุตฺวา      เทวตฺเต อถ มานุเส
           ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต        พฺรหฺมพนฺธุ ภวิสฺสติ.
           อคารา อภินิกฺขมฺม           อนคารี ภวิสฺสติ
           อภิญฺาปารคู ๖- หุตฺวา       นิพฺพายิสฺสตินาสโว.
           อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ         สุเมโธ โลกนายโก
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ตํ ปุปฺผํ    ๒ สี. หาสยนฺโตว มํ สทา   ๓ ฉ.ม. เวภารํ   ๔ ฉ.ม. โส ภเว
@๕ ฉ.ม. ปูชิโต   ๖ ปาลิ. อวิญฺตฺติปจฺจโย
           มม นิชฺฌายมานสฺส           ปกฺกามิ อนิลญฺชเส.
           ๑- เตน กมฺเมน สุกเตน      เจตนาปณิธีหิ จ
           ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ          ตาวตึสมคจฺฉหํ. ๑-
           ตุสิตโต จวิตฺวาน            นิพฺพตฺตึ มาตุกุจฺฉิยา
           โภเค เม อูนตา นตฺถิ        ยมฺหิ คพฺเภ วสามหํ.
           มาตุกุจฺฉิคเต มยิ            อนฺนปานญฺจ โภชนํ
           มาตุยา มม ฉนฺเทน          นิพฺพตฺตติ ยทิจฺฉกํ.
           ชาติยา ปญฺจวสฺเสน          ปพฺพชึ อนคาริยํ
           โอโรปิตมฺหิ เกสมฺหิ          อรหตฺตมปาปุณึ.
           ปุพฺพกมฺมํ คเวสนฺโต          โอเรน นาทฺทสํ อหํ
           ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ             มม กมฺมมนุสฺสรึ.
           นโม เต ปุริสาชญฺ          นโม เต ปุริสุตฺตม
           ตว สาสนมาคมฺม            ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.
           ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ             ยํ พุทฺธมภิปูชยึ ๒-
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ           พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ    กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อญฺ พฺยากโรนฺโต เถโร อิมาเยว คาถา อภาสีติ.
                    วลฺลิยตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         ---------------
@เชิงอรรถ: ๑-๑ สี. อิเม ปาา น ทิสฺสนฺติ       ๒ ปาลิ. สมฺพุทฺธมภิปูชยึ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๔๔๙-๔๕๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=10039&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=10039&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=281
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5838
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5990
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5990
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26