อรรถกถาเล่มที่ ๓๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๑ (ปรมตฺถที.๑)

                   ๓๐๑. ๔. โมฆราชตฺเถรคาถาวณฺณนา
      ฉวิปาปก จิตฺตภทฺทกาติ อายสฺมโต โมฆราชตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห
นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ
เอกํ ภิกฺขุํ ลูขจีวรธรานํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา ตํ านนฺตรํ อากงฺขนฺโต
ปณิธานํ กตฺวา ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺานิ กโรนฺโต อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล
พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา พฺราหฺมณานํ วิชฺชาสิปฺเปสุ นิปฺผตฺตึ คโต พฺราหฺมณ-
มาณเว วิชฺชาสิปฺปานิ สิกฺขาเปนฺโต เอกทิวสํ อตฺถทสฺสึ ภควนฺตํ ภิกฺขุสํฆปริวุตํ
คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ปญฺจปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา สิรสิ อญฺชลึ กตฺวา
"ยาวตา รูปิโน สตฺตา"ติอาทินา ฉหิ คาถาหิ อภิตฺถวิตฺวา ภาชนํ ปูเรตฺวา
มธุํ อุปนาเมสิ. สตฺถา มธุํ ปฏิคฺคเหตฺวา อนุโมทนํ อกาสิ.
      โส เตน ปุญฺกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต กสฺสปสฺส ภควโต กาเล
กฏฺวาหนสฺส นาม รญฺโ อมจฺโจ หุตฺวา เตน สตฺถุ อานยนตฺถํ ปุริสสหสฺเสน
เปสิโต สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วีสติวสฺส-
สหสฺสานิ สมณธมฺมํ กตฺวา ตโต จุโต เอกํ พุทฺธนฺตรํ สุคตีสุเยว ปริวตฺเตนฺโต
อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา โมฆราชาติ ลทฺธนาโม
พาวรีพฺราหฺมณสฺส ๑- สนฺติเก อุคฺคหิตสิปฺโป สํเวคชาโต ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา
ตาปสสหสฺสปริวาโร อชิตาทีหิ สทฺธึ สตฺถุ สนฺติกํ เปสิโต เตสํ ปณฺณรสโม
หุตฺวา ปเญฺห ปุจฺฉิตฺวา ปญฺหวิสฺสชฺชนปริโยสาเน อรหตฺตํ ปาปุณิ. เตน วุตฺตํ
อปทาเน ๒- :-
          "อตฺถทสฺสี ตุ ภควา         สยมฺภู อปราชิโต
           ภิกฺขุสํฆปริพฺยูโฬฺห          รถิยํ ปฏิปชฺชถ.
           สิสฺเสหิ สมฺปริวุโต ๓-      ฆรมฺหา อภินิกฺขมึ
           นิกฺขมิตฺวานหํ ตตฺถ         อทฺทสํ โลกนายกํ.
           อภิวาเทตฺวาน ๔- สมฺพุทฺธ   สิเร กตฺวาน อญฺชลึ
           สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา       สนฺถวึ โลกนายกํ.
           ยาวตา รูปิโน สตฺตา       อรูปี วา อสญฺิโน
           สพฺเพ เต ตว าณมฺหิ      อนฺโต โหนฺติ สโมคธา.
           สุขุมจฺฉิกชาเลน           อุทกํ โย ปริกฺขิเป
           เย เกจิ อุทเก ปาณา      อนฺโตชาเล ภวนฺติ เต.
           เยสญฺจ เจตนา อตฺถิ       รูปิโน จ อรูปิโน
           สพฺเพ เต ตว าณมฺหิ      อนฺโต โหนฺติ สโมคธา.
           สมุทฺธรสิมํ โลกํ           อนฺธการสมากุลํ
           ตว ธมฺมํ สุณิตฺวาน         กงฺขาโสตํ ตรนฺติ เต.
        ๕- อวิชฺชานิวุโต โลโก        อนฺธกาเรน โอตฺถโฏ ๕-
           ตว าณมฺหิ โชตนฺเต       อนฺธการา ปธํสิตา.
           ตุวํ จกฺขูสิ สพฺเพสํ         มหาตมปนูทโน
           ตว ธมฺมํ สุณิตฺวาน         นิพฺพายิสฺสติ ๖- พหุชฺชโน.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. พาวาริย...., ม. พาวริย.....   ๒ ขุ.อป. ๓๒/๖๔/๑๒๔ โมฆราชตฺเถราปทาน
@๓ สี. สิสฺเสหิ จ ปริวุโต   ๔ ฉ.ม. อภิวาทิย  ๕-๕ ฉ.ม. อวิชฺชานิวุเต โลเก,
@  อนฺธกาเรน โอตฺถเฏ    ๖ ฉ.ม. นิพฺพายติ
           ปุฏกํ ปูรยิตฺวาน           มธุขุทฺทมเนฬกํ
           อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห       อุปเนสึ มเหสิโน.
           ปฏิคฺคณฺหิ มหาวีโร         สหตฺเถน มหา อิสิ
           ภุญฺชิตฺวา ตญฺจ สพฺพญฺู      เวหาสํ นภมุคฺคมิ. ๑-
           อนฺตลิกฺเข ิโต สตฺถา      อตฺถทสฺสี นราสโภ
           มม จิตฺตํ ปสาเทนฺโต       อิมา คาถา อภาสถ.
           เยนิทํ ถวิตํ าณํ          พุทฺธเสฏฺโ จ โถมิโต
           เตน จิตฺตปฺปสาเทน        ทุคฺคตึ โส น คจฺฉติ.
           จตุสฏฺิญฺจ ๒- ขตฺตุํ โส    เทวรชฺชํ กริสฺสติ
           ปเทสรชฺชฏฺสตํ ๓-        วสุธํ อาวสิสฺสติ.
           ปญฺเจว สตกฺขตฺตุญฺจ        จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ
           ปเทสรชฺชํ อสงฺเขยฺยํ       มหิยา การยิสฺสติ.
           อชฺฌายโก มนฺตธโร        ติณฺณํ เวทาน ปารคู
           โคตมสฺส ภควโต          สาสเน ปพฺพชิสฺสติ.
           คมฺภีรํ นิปุณํ อตฺถํ          าเณน วิจินิสฺสติ
           โมฆราชาติ ๔- นาเมน     เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.
           ๕- ตีหิ วิชฺชาหิ สมฺปนฺโน    กตกิจฺโจ อนาสโว ๕-
           โคตโม สตฺถวาหคฺโค       เอตทคฺเค เปสฺสติ.
           หิตฺวา มานุสกํ โยคํ        เฉตฺวาน ภวพนฺธนํ
           สพฺพาสเว ปริญฺาย        วิหรามิ อนาสโว.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ  กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อรหตฺตํ ปน ปตฺวา สตฺถลูขํ สุตฺตลูขํ ๖- รชนลูขนฺติ วิเสเสน ๗- ติวิเธนปิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิหาสิ นคมุทฺธนิ   ๒ ฉ.ม. จตุทฺทสญฺจ    ๓ ฉ.ม. ปถพฺยา รชฺชํ อฏฺสตํ
@๔ สี. โมฆราโชติ    ๕-๕ ฉ.ม. ตีหิ วิชฺชาหิ สมฺปนฺนํ, กตกิจฺจมนาสวํ
@๖ ม. สิพฺพนลูขํ        ๗ สี. รชนลูขนฺติอาทินา วเสน, อิ.,ม. สวิเสสํ
ลูเขน สมนฺนาคตํ ปํสุกูลํ ธาเรสิ. เตน นํ สตฺถา ลูขจีวรธรานํ อคฺคฏฺาเน เปสิ.
อปรภาเค ปุริมกมฺมปฺปจฺจยา ปริหารสฺส อกรณโต เถรสฺส สรีเร ททฺทุปีฬกาทีนิ
อุปฺปชฺชิตฺวา วฑฺฒึสุ. โส "เสนาสนํ ทุสฺสตี"ติ เหมนฺเตปิ มคธกฺเขตฺเตสุ ปลาล-
สนฺถารานิ อตฺถริตฺวา เสติ. ๑- ตํ เอกทิวสํ อุปฏฺานํ อุปสงฺกมิตฺวา ๒- วนฺทิตฺวา
เอกมนฺตํ นิสินฺนํ สตฺถา ๓- ปฏิสนฺถารวเสน ปมคาถาย ปุจฺฉิ:-
    [๒๐๗] "ฉวิวิปาปก จิตฺตภทฺทก      โมฆราช สตตํ สมาหิโต
           เหมนฺติกสีตกาลรตฺติโย     ภิกฺขุ ตฺวํสิ กถํ กริสฺสสี"ติ. ๓-
      ตตฺถ ฉวิปาปกาติ ททฺทุกจฺฉุปีฬกาหิ ๔- ภินฺนจฺฉวิภาวโต หีนจฺฉวิก
ทุฏฺจฺฉวิก. ๕- จิตฺตภทฺทกาติ อนวเสสกิเลสปฺปหาเนน พฺรหฺมวิหารเสวนาย จ
ภทฺทจิตฺต สุนฺทรจิตฺต. โมฆราชาติ ตสฺส อาลปนํ. สตตํ สมาหิโตติ อคฺคผลสมาธินา
นิจฺจกาลํ อภิณฺหํ สมาหิตมานโส. เหมนฺติกสีตกาลรตฺติโยติ เหมนฺตสมเย
สีตกาลรตฺติโย. อจฺจนฺตสํโยเค เจตํ อุปโยควจนํ. "เหมนฺติกา สีตกาลรตฺติโย"ติปิ
ปาลิ. ตตฺถ เหมนฺติกาติ เหมนฺโตคธา เหมนฺตปริยาปนฺนาติ อตฺโถ. ภิกฺขุ ตฺวํสีติ
ภิกฺขุ โก ตฺวํ อสิ, เอวํภูโต ปเรสุ ตว เสนาสนํ กตฺวา อเทนฺเตสุ สํฆิกํ จ
เสนาสนํ อปวิสนฺโต. กถํ กริสฺสสีติ ยถาวุตฺเต สีตกาเล กถํ อตฺตภาวํ ปวตฺเตสีติ
สตฺถา ปุจฺฉิ. เอวํ ปน ปุฏฺโ เถโร สตฺถุ ตมตฺถํ กเถนฺโต:-
    [๒๐๘] "สมฺปนฺนสสฺสา มคธา       เกวลา อิติ เม สุตํ
           ปลาลจฺฉนฺนโก เสยฺยํ      ยถญฺเ สุขชีวิโน"ติ
คาถมาห.
      ตตฺถ สมฺปนฺนสสฺสาติ นิปฺผนฺนสสฺสา. ๖- มคธาติ มคธรฏฺ วทติ. มคธา นาม
ชานปทิโน ราชกุมารา, เตสํ นิวาโส เอโกปิ ชนปโท รุฬฺหีวเสน "มคธา"เตฺวว
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. วสติ  ๒ อิ. อุปคนฺตฺวา  ๓-๓ ฉ.ม. ปฏิสนฺถารวเสน "ฉวิปาปกา"ติอาทินา
@  ปมคาถาย ปุจฺฉิ    ๔ สี.,อิ. ททฺทุกณฺฑุปีฬกาหิ    ๕ สี. ทุจฺฉวิก
@๖ สี. นิปฺผนฺนสสฺสา ปริปกฺกสสฺสา
พหุวจเนน ๑- วุจฺจติ. เกวลาติ อนวเสสา. อิติ เม สุตนฺติ เอวํ มยา สุตํ. ตตฺถ
โย อทิฏฺโ ปเทโส, ตสฺส วเสน สุตนฺติ วุตฺตํ. เตน เอทิเส กาเล มคเธสุ
ยตฺถ กตฺถจิ มยา วสิตุํ สกฺกาติ ทสฺเสติ. ปลาลจฺฉนฺนโก เสยฺยํ, ยถญฺเ สุข-
ชีวิโนติ ยถา อญฺเ สุขชีวิโน ภิกฺขู เสนาสนสปฺปายํ ลทฺธา ๒- สุนฺทเรหิ อตฺถรณ-
ปาวุรเณหิ สุเขน สยนฺติ, เอวํ อหมฺปิ ปลาลสนฺถารเมว เหฏฺา สนฺถริตฺวา
อุปริ ติริยญฺจ ปลาลจฺฉทเนเนว ฉาทิตสรีรตาย ปลาลจฺฉนฺนโก เสยฺยํ ๓- สยึ, เสยฺยํ
กปฺเปสินฺติ อตฺตโน ยถาลาภสนฺโตสํ วิภาเวติ.
                       โมฆราชตฺเถรคาถาวณฺณนา
                           -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๕๐๖-๕๑๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=11320&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=11320&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=301
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=6001
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=6132
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=6132
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26