อรรถกถาเล่มที่ ๓๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๑ (ปรมตฺถที.๑)

                  ๓๐๙. ๓. พกฺกุลตฺเถรคาถาวณฺณนา ๒-
      โย ปุพฺเพ กรณียานีติ อายสฺมโต พกฺกุลตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ กิร อตีเต อิโต กปฺปสตสหสฺสาธิกสฺส อสงฺเขฺยยฺยสฺส มตฺถเก
อโนมทสฺสิสฺส ภควโต อุปฺปตฺติโต ปุเรตรเมว พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต
ตโย เวเท อุคฺคเหตฺวา ตตฺถ สารํ อปสฺสนฺโต "สมฺปรายิกตฺถํ คเวสิสฺสามี"ติ
อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ปพฺพตปาเท วิหรนฺโต ปญฺจาภิญฺโญ ๓- อฏฺฐสมาปตฺติลาภี
หุตฺวา วิหรนฺโต พุทฺธุปฺปาทํ สุตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา สรเณสุ
ปติฏฺฐิโต สตฺถุ อุทราพาเธ อุปฺปนฺเน อรญฺญโต เภสชฺชานิ อาหริตฺวา ตํ วูปสเมตฺวา
ตตฺถ ปุญฺญํ ๔- อาโรคฺยตฺถาย ปริณาเมตฺวา ตโต จุโต พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺติตฺวา
เอกํ อสงฺเขฺยยฺยํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร
กุลเคเห นิพฺพตฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ อปฺปาพาธานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ
ทิสฺวา สยํ ตํ ฐานนฺตรํ อากงฺขนฺโต ปณิธานํ กตฺวา ยาวชีวํ กุสลํ อุปจินิตฺวา
สุคตีสุเยว สํสรนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต นิพฺพตฺติโต ปุเรตรเมว พนฺธุมตีนคเร
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อีเรตพฺพโต         ๒ ฉ.ม. พากุลตฺเถร.... เอวมุปริปิ
@๓ ฉ.ม. ปญฺจาภิญฺญา....   ๔ สี. ตํ ปุญฺญํ
พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโต ปุริมนเยเนว อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ฌานาภิญฺญาลาภี
หุตฺวา ปพฺพตปาเท วสนฺโต พุทฺธุปฺปาทํ สุตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ
สุตฺวา สรเณสุ ปติฏฺฐิโต ภิกฺขูนํ ติณปุปฺผกโรเค ๑- อุปฺปนฺเน ตํ วูปสเมตฺวา ตตฺถ
ยาวตายุกํ ฐตฺวา ตโต จุโต พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺติตฺวา เอกนวุติกปฺเป เทวมนุสฺเสสุ
สํสรนฺโต กสฺสปสฺส ภควโต กาเล พาราณสิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา ฆราวาสํ
วสนฺโต เอกํ ชิณฺณํ วินสฺสมานํ มหาวิหารํ ทิสฺวา ตตฺถ อุโปสถาคาราทิกํ สพฺพํ
อาวสถํ กาเรตฺวา ตตฺถ ภิกฺขุสํฆสฺส สพฺพํ เภสชฺชํ ปฏิยาเทตฺวา ๒- ยาวชีวํ กุสลํ
กตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อมฺหากํ ภควโต อุปฺปตฺติโต
ปุเรตรเมว โกสมฺพิยํ เสฏฺฐิเคเห นิพฺพตฺติ. ๓- โส อโรคภาวาย มหายมุนาย
นฺหาปิยมาโน ธาติยา หตฺถโต มจฺเฉน คิลิโต มจฺเฉ เกวฏฺฏหตฺถคเต
พาราณสิเสฏฺฐิภริยาย วิกฺกีณิตฺวา คหิเต ผาลิยมาเนปิ ปุญฺญพเลน อโรโคเยว หุตฺวา
ตาย ปุตฺโตติ คเหตฺวา โปสิยมาโน ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา ชนเกหิ มาตาปิตูหิ "อยํ อมฺหากํ
ปุตฺโต, เทถ โน  ปุตฺตนฺ"ติ อนุโยเค กเต รญฺญา "อุภเยสมฺปิ สาธารโณ โหตู"ติ
ทฺวินฺนํ กุลานํ ทายาทภาเวน วินิจฺฉยํ กตฺวา ฐปิตตฺตา พกฺกุโลติ ลทฺธนาโม
วยปฺปตฺโต หุตฺวา มหตึ สมฺปตฺตึ อนุภวนฺโต อาสีติโก หุตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ
สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา สตฺตาหเมว ปุถุชฺชโน อโหสิ, อฏฺฐเม อรุเณ สห
ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๔- :-
          "หิมวนฺตสฺสาวิทูเร           โสภิโต นาม ปพฺพโต
           อสฺสโม สุกโต มยฺหํ         สกสิสฺเสหิ มาปิโต.
           มณฺฑปา จ ๕- พหู ตตฺถ      ปุปฺผิตา สินฺธุวารกา ๖-
           กปิฏฺฐา จ พหู ตตฺถ         ปุปฺผิตา ชีวชีวกา. ๗-
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ติณปุปฺผิกโรเค, ป.สู. ๓/๖๐๒ (สฺยา), มโน.ปู. ๑/๒๒๖. นวโปฏฺฐเก ปสฺสิตพฺพํ
@๒ สี. ปฏิยาทาเปตฺวา   ๓ ม. นิพฺพตฺโต   ๔ ขุ.อป. ๓๒/๓๘๖/๔๖๑ พกฺกุลตฺเถราปทาน
@๕ สี. ปาทปา จ  ๖ ปาลิ. สินฺทุวาริตา, ม. สินฺธุวาริตา  ๗ ปาลิ. จมฺปกา นาคเกตกา
           นิคฺคุณฺฑิโย พหู ตตฺถ         พทรามลกาปิ ๑- จ
           ผารุสกา อลาพู จ          ปุณฺฑรีกา จ ปุปฺผิตา.
           อฬกฺกา ๒- เพลุวา ตตฺถ     กทลี มาตุลุงฺคกา
           มหานามา พหู ตตฺถ         อชฺชุนา จ ปิยงฺคุกา.
           โกสมฺพา สฬลา นีปา ๓-     นิโคฺรธา จ กปิตฺถนา ๔-
           เอทิโส อสฺสโม มยฺหํ        สสิสฺโสหํ ตหึ วสึ.
           อโนมทสฺสี ภควา           สยมฺภู โลกนายโก
           คเวสํ ปฏิสลฺลานํ           มมสฺสมมุปาคมิ.
        ๕- อุเปตญฺจ มหาวีรํ           อโนมทสฺสึ มหายสํ ๕-
           ขเณน โลกนาถสฺส          วาตาพาโธ สมุฏฺฐหิ.
           วิจรนฺโต อรญฺญมฺหิ          อทฺทสํ โลกนายกํ
           อุปคนฺตฺวาน สมฺพุทฺธํ         จกฺขุมนฺตํ มหายสํ.
           อิริยาปถญฺจ ๖- ทิสฺวาน      อุปลกฺเขสหํ ตทา
           อสํสยํ หิ พุทฺธสฺส           พฺยาธิ โน อุปปชฺชถ. ๗-
           ขิปฺปํ อสฺสมมาคญฺฉึ          มม สิสฺสาน สนฺติเก
           เภสชฺชํ กตฺตุกาโมหํ         สิสฺเส อามนฺตยึ ตทา.
           ปฏิสุณิตฺวาน เม วากฺยํ       สิสฺสา สพฺเพ สคารวา
           เอกชฺฌํ สนฺนิปตึสุ           สตฺถุคารวา มม.
           ขิปฺปํ ปพฺพตมารุยฺห          สพฺโพสถมกาสหํ ๘-
           ปานียโยคํ กตฺวาน          พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํ.
           ปริภุตฺเต มหาวีเร          สพฺพญฺญุโลกนายเก
           ขิปฺปํ วาโต วูปสมิ          สุคตสฺส มเหสิโน.
           ปสฺสทฺธํ ทรถํ ทิสฺวา         อโนมทสฺสี มหายโส
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. พทรามลกานิ   ๒ ฉ.ม. อาฬกา    ๓ ฉ.ม. นิมฺพา   ๔ สี. กปิตฺถกา
@๕-๕ ฉ.ม. อุเปตมฺหิ มหาวีเร, อโนมทสฺสิมหายเส   ๖ ฉ.ม. อิริยญฺจาปิ
@๗ ฉ.ม. อุทปชฺชถ                           ๘ ฉ.ม. สพฺโพสธมหาสหํ
           สกาสเน นิสีทิตฺวา          อิมา คาถา อภาสถ.
           โย เม อทาสิ ๑- เภสชฺชํ    พฺยาธิญฺจ สมยี มม
           ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ           สุณาถ มม ภาสโต.
           กปฺปสตสหสฺสานิ            เทวโลเก รมิสฺสติ
           วาทิเต ตูริเย ตตฺถ         โมทิสฺสติ สทา อยํ. ๒-
           มนุสฺสโลกมาคนฺตฺวา         สุกฺกมูเลน โจทิโต
           สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชาปิ ๓-      จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.
           ปญฺจปญฺญาสกปฺปมฺหิ          อโนมิ ๔- นาม ขตฺติโย
           จาตุรนฺโต วิชิตาวี          ชมฺพุทีปสฺส ๕- อิสฺสโร.
           สตฺตรตนสมฺปนฺโน           จกฺกวตฺตี มหพฺพโล
           ตาวตึเสปิ โขเภตฺวา        อิสฺสรํ การยิสฺสติ.
           เทวภูโต มนุสฺโส วา        อปฺปาพาโธ ภวิสฺสติ
           ปริทาหํ ๖- วิวชฺเชตฺวา      พฺยาธึ โลเก ตริสฺสติ.
           อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป      โอกฺกากกุลสมฺภโว
           โคตโม นาม โคตฺเตน       สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
           ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท       โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
           สพฺพาสเว ปริญฺญาย         นิพฺพายิสฺสตินาสโว.
           กิเลเส ฌาปยิตฺวาน         ตณฺหาโสตํ ๗- ตริสฺสติ
           พกฺกุโล นาม นาเมน        เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.
           อิทํ สพฺพํ อภิญฺญาย          โคตโม สกฺยปุงฺคโว
           ภิกฺขุสํเฆ นิสีทิตฺวา          เอตทคฺเค ฐเปสฺสติ.
           อโนมทสฺสี ภควา           สยมฺภู โลกนายโก
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปาทาสิ   ๒ สี. สทาสยํ   ๓ ฉ.ม. ราชา จ  ๔ สี. อรเนมี, ฉ.ม. อโนโม
@๕ ฉ.ม. ชมฺพุมณฺฑสฺส  ๖ ฉ.ม. ปริคฺคหํ   ๗ สี.,ม. กงฺขาโสตํ
           วิเวกานุวิโลเกนฺโต         มมสฺสมมุปาคมิ.
           อุปาคตํ มหาวีรํ            สพฺพญฺญุํ โลกนายกํ
           สพฺโพสเถน ตปฺเปสึ         ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ.
           ตสฺส เม สุกตํ กมฺมํ         สุเขตฺเต พีชสมฺปทา
           เขเปตุํ เนว สกฺโกมิ        ตทา หิ สุกตํ มม.
           ลาภา มม สุลทฺธํ เม        โยหํ ๑- อทฺทกฺขิ นายกํ
           เตน กมฺมาวเสเสน         ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.
           สพฺพเมตํ อภิญฺญาย          โคตโม สกฺยปุงฺคโว
           ภิกฺขุสํเฆ นิสีทิตฺวา          เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ.
           อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป      ยํ กมฺมมกรึ ตทา
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          เภสชฺชสฺส อิทํ ผลํ.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ   กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อรหตฺตํ ปน ปตฺวา เอกทิวสํ สตฺถารา อตฺตโน สาวเก ปฏิปาฏิยา ฐานนฺตเร
ฐเปนฺเตน อปฺปาพาธานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐปิโต โส ปรินิพฺพานสมเย สํฆมชฺเฌ ภิกฺขูนํ
โอวาทมุเขน อญฺญํ พฺยากโรนฺโต:-
    [๒๒๕] "โย ปุพฺเพ กรณียานิ         ปจฺฉา โส กาตุมิจฺฉติ
           สุขา โส ธํสเต ฐานา       ปจฺฉา จ มนุตปฺปติ.
    [๒๒๖]  ยญฺหิ กยิรา ตญฺหิ วเท       ยํ น กยิรา น ตํ วเท
           อกโรนฺตํ ภาสมานํ          ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.
    [๒๒๗]  สุสุขํ วต นิพฺพานํ           สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิตํ
           อโสกํ วิรชํ เขมํ           ยตฺถ ทุกฺขํ นิรุชฺฌตี"ติ
คาถาตฺตยมภาสิ. ๒-
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ยมหํ      ๒ อิ. อิมา ติสฺโส คาถา อภาสิ
      ตตฺถ โย ปุพฺเพ กรณียานิ, ปจฺฉา โส กาตุมิจฺฉตีติ โย ปุคฺคโล ปุพฺเพ
ปุเรตรํ ชราโรคาทีหิ อนภิภูตกาเลเยว กาตพฺพานิ อตฺตโน หิตสุขาวหานิ กมฺมานิ
ปมาทวเสน อกตฺวา ปจฺฉา โส กาตพฺพกาลํ อติกฺกมิตฺวา กาตุํ อิจฺฉติ. โสติ
จ นิปาตมตฺตํ. ตทา ปน ชราโรคาทีหิ อภิภูตตฺตา กาตุํ น สกฺโกติ, อสกฺโกนฺโต
จ สุขา โส ธํสเต ฐานา, ปจฺฉา จ มนุตปฺปตีติ โส ปุคฺคโล สุขา ฐานา
สคฺคโต นิพฺพานโต จ ตทุปายสฺส อนุปฺปาทิตตฺตา ปริหายนฺโต "อกตํ เม
กลฺยาณนฺ"ติอาทินา ๑- ปจฺฉา จ อนุตปฺปติ วิปฺปฏิสารํ อาปชฺชติ. มกาโร
ปทสนฺธิกโร. อหํ ปน กรณียํ กตฺวาเอว ตุเมฺห เอวํ วทามีติ ทสฺเสนฺโต "ยญฺหิ
กยิรา"ติ ทุติยํ คาถมาห.
      ตตฺถ ปริชานนฺตีติ "เอตฺตโก อยนฺ"ติ ปริจฺฉิชฺช ชานนฺติ น พหุํ ๒- มญฺญนฺตีติ
อตฺโถ. สมฺมาปฏิปตฺติวเสน หิ ยถาวาที ตถาการีเอว โสภติ, น ตโต อญฺญถา.
กรณียปริยาเยน สาธารณโต วุตฺตมตฺถํ อิทานิ สรูปโต ทสฺเสตุํ "สุสุขํ วตา"ติอาทินา
ตติยํ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- สมฺมา สามํ สพฺพธมฺมานํ พุทฺธตฺตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน
ภควตา เทสิตํ สพฺพโส โสกเหตูนํ อภาวโต อโสกํ วิคตราคาทิรชตฺตา
วิรชํ จตูหิ โยเคหิ อนุปทฺทุตตฺตา เขมํ นิพฺพานํ สุฏฺฐุ สุขํ วต, กสฺมา?
ยตฺถ ยสฺมึ นิพฺพาเน สกลํ วฏฺฏทุกฺขํ นิรุชฺฌติ อจฺจนฺตเมว วูปสมตีติ.
                    พกฺกุลตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๕๒๙-๕๓๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=11834&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=11834&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=309
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=6072
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=6194
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=6194
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26