บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๒

                 ๑๗๙. ๒. ขทิรวนิยเรวตตฺเถรคาถาวณฺณนา
      จาเล อุปจาเลติ อายสฺมโต ขทิรวนิยเรวตตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อยํ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร ติตฺถนาวิกกุเล นิพฺพตฺติตฺวา
มหาคงฺคาย ปยาคติตฺเถ ติตฺถนาวากมฺมํ กโรนฺโต เอกทิวสํ สสาวกสํฆํ ภควนฺตํ
คงฺคาตีรํ อุปคตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส นาวาสงฺฆาฏํ โยเชตฺวา มหนฺเตน ปูชา-
สกฺกาเรน ปรตีรํ ปาเปตฺวา อญฺตรํ ภิกฺขุํ สตฺถารา อารญฺกานํ ^๑- อคฺคฏฺาเน
ปิยมานํ ทิสฺวา ตทตฺถํ ปตฺถนํ ปฏฺเปตฺวา ภควโต ภิกฺขุสํฆสฺส จ มหาทานํ
ปวตฺเตสิ. ภควา จ ตสฺส ปตฺถนาย อวญฺฌภาวํ พฺยากาสิ. โส ตโต ปฏฺาย ตตฺถ
ตตฺถ วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท
มคธรฏฺเ นาลกคาเม รูปสาริยา พฺราหฺมณิยา กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺติ. ตํ วยปฺปตฺตํ
มาตาปิตโร ฆรพนฺธเนน พนฺธิตุกามา ชาตา. ^๒- โส สาริปุตฺตตฺเถรสฺส ^๓- ปพฺพชิตภาวํ
สุตฺวา "มยฺหํ เชฏฺภาตา อยฺโย ^๔- อุปติสฺโส อิมํ วิภวํ ฉฑฺเฑตฺวา ปพฺพชิโต ๕-,
เตน วนฺตํ เขฬปิณฺฑํ กถาหํ ปจฺฉา คิลิสฺสามี"ติ ชาตสํเวโค ปาสํ อนุปคจฺฉนกมิโค
วิย าตเก วญฺเจตฺวา เหตุสมฺปตฺติยา โจทิยมาโน ภิกฺขูนํ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺม-
เสนาปติโน กนิฏฺภาวํ นิเวเทตฺวา อตฺตโน ปพฺพชฺชาย ฉนฺทํ อาโรเจสิ. ภิกฺขู
ตํ ปพฺพาเชตฺวา ปริปุณฺณวีสติวสฺสํ อุปสมฺปาเทตฺวา กมฺมฏฺาเน นิโยเชสุํ. โส
กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา ขทิรวนํ ปวิสิตฺวา "อรหตฺตํ ปตฺวา ภควนฺตํ ธมฺมเสนาปติญฺจ
ปสฺสิสฺสามี"ติ ฆเฏนฺโต วายมนฺโต าณสฺส ปริปากคตตฺตา น จิรสฺเสว ฉฬภิญฺโ
อโหสิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน:- ^๖-
          "คงฺคา ภาคีรถี นาม       หิมวนฺตา ปภาวิตา
           กุติตฺเถ นาวิโก อาสึ      โอริเม จ ตรึ อหํ.
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. อารญฺกานํ ภิกฺขูนํ   ^๒ สี. พทฺธิตุกามา หุตฺวา ตสฺส อาโรเจสุํ
@^๓ สี. สาริปุตฺตสฺส  ^๔ ม. มยฺหํ อยฺโย  ^๕ สี. ปพฺพชิ  ^๖ ขุ.อป. ๓๒/๖๒๘/๗๓
@  ขทิรวนิยเรวตตฺเถราปทาน
          ปทุมุตฺตโร นายโก         สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
          วสีสตสหสฺเสหิ            คงฺคาตีรมุปาคโต. ^๑-
          พหู นาวา สมาเนตฺวา      วฑฺฒกีหิ สุสงฺขตํ
          นาวาย ฉทนํ กตฺวา        ปฏิมานึ นราสภํ.
          อาคนฺตฺวาน จ สมฺพุทฺโธ     อารูหิ ตญฺจ นาวกํ
          วาริมชฺเฌ ิโต สตฺถา      อิมา คาถา อภาสถ.
          โย โส ตาเรสิ สมฺพุทฺธํ     สํฆญฺจาปิ อนาสวํ
          เตน จิตฺตปฺปสาเทน        เทวโลเก รมิสฺสติ.
          นิพฺพตฺติสฺสติ เต พฺยมฺหํ      สุกตํ นาวสณฺิตํ
          อากาเส ปุปฺผฉทนํ         ธารยิสฺสติ สพฺพทา.
          อฏฺปญฺาสกปฺปมฺหิ         ตารโก นาม ขตฺติโย
          จาตุรนฺโต วิชิตาวี         จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.
          สตฺตปญฺาสกปฺปมฺหิ         จมฺมโก นาม ขตฺติโย
          อุคฺคจฺฉนฺโตว สูริโย        โชติสฺสติ มหพฺพโล.
          กปฺปสตสหสฺสมฺหิ           โอกฺกากกุลสมฺภโว
          โคตโม นาม โคตฺเตน      สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
          ติทสา โส จวิตฺวาน        มนุสฺสตฺตํ คมิสฺสติ
          เรวโต นาม นาเมน       พฺรหฺมพนฺธุ ภวิสฺสติ.
          อคารา นิกฺขมิตฺวาน        สุกฺกมูเลน โจทิโต
          โคตมสฺส ภควโต          สาสเน ปพฺพชิสฺสติ.
          โส ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวาน      ยุตฺตโยโค วิปสฺสโก ^๒-
          สพฺพาสเว ปริญฺาย        นิพฺพายิสฺสตินาสโว.
          วีริยํ เม ธุรโธรยฺหํ        โยคกฺเขมาธิวาหนํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ปาลิ. คงฺคาโสตํ ตริสฺสติ   ^๒ สี. วิปสฺสติ
          ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ        สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.
          สตสหสฺเส กตํ กมฺมํ        ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ
          สุมุตฺโต สรเวโคว         กิเลเส ฌาปยี มม.
          ตโต มํ วนนิรตํ ^๑-        ทิสฺวา โลกนฺตคู มุนิ
          วนวาสิภิกฺขูนคฺคํ  ^๒-       ปญฺาเปสิ มหามติ.
          กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ  กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      ฉฬภิญฺโ ปน หุตฺวา เถโร สตฺถารํ ธมฺมเสนาปติญฺจ วนฺทิตุํ เสนาสนํ
สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย อนุปุพฺเพน สาวตฺถึ ปตฺวา เชตวนํ ปวิสิตฺวา สตฺถารํ
ธมฺมเสนาปติญฺจ วนฺทิตฺวา กติปาหํ เชตวเน วิหาสิ. อถ นํ สตฺถา อริยคณมชฺเฌ
นิสินฺโน อารญฺกานํ ภิกฺขูนํ อคฺคฏฺาเน เปสิ "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ
ภิกฺขูนํ อารญฺกานํ ยทิทํ เรวโต ขทิรวนิโย"ติ. ^๓- โส อปรภาคา อตฺตโน ชาตคามํ
คนฺตฺวา "จาลา, อุปจาลา, สีสูปจาลา"ติ ติสฺสนฺนํ ภคินีนํ ปุตฺเต "จาลา,
อุปจาลา, สีสูปจาลา"ติ ตโย ภาคิเนยฺเย อาเนตฺวา ปพฺพาเชตฺวา กมฺมฏฺาเน
นิโยเชสิ. เต กมฺมฏฺานํ อนุยุตฺตา วิหรนฺติ. ตสฺมึ จ สมเย เถรสฺส โกจิเทว
อาพาโธ อุปฺปนฺโน. ตํ สุตฺวา สาริปุตฺตตฺเถโร เรวตํ "คิลานปุจฺฉนํ อธิคม-
ปุจฺฉนญฺจ กริสฺสามี"ติ อุปคจฺฉิ. เรวตตฺเถโร ธมฺมเสนาปตึ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ
ทิสฺวา เตสํ สามเณรานํ สตุปฺปาทนวเสน โอวทนฺโต:-
            ^๔- "จาเล อุปจาเล สีสูปจาเล
                จาลา อุปจาลา สีสูปจาลา
                ปติสฺสตา ^๕- นุ โข วิหรถ
                อาคโต โว วาลํ วิย เวธี"ติ
คาถมาห. ^๔-
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. ฌานนิรตํ  ^๒ สี. ฌายีนํ ภิกฺขูนํ อคฺคํ  ^๓ องฺ.เอกก.๒๐/๒๐๓/๒๔ เอตทคฺควคฺค:
@ ทุติยวคฺค   ^๔-๔ ฉ.ม. "จาเลอุปจาเล"ติ คาถํ อภาสิ   ^๕ ปาลิ. ปติสฺสติกา
      [๔๒] ตตฺถ จาเล อุปจาเล สีสูปจาเลติ เตสํ อาลปนํ. "จาลา, อุปจาลา,
สีสูปจาลา"ติ หิ อิตฺถิลิงฺควเสน ลทฺธนามา เต ตโย ทารกา ปพฺพชิตาปิ ตถา
โวหรียนฺติ. "จาลี อุปจาลี สีสูปจาลีติ เตสํ นามนฺ"ติ จ วทนฺติ. ยทตฺถํ "จาเล"ติ-
อาทินา อามนฺตนํ กตํ, ตํ ทสฺเสนฺโต "ปติสฺสตา นุ โข วิหรถา"ติ วตฺวา
ตตฺถ การณมาห "อาคโต โว วาลํ วิย เวธี"ติ. ปติสฺสตาติ ปติสฺสติกา.
โขติ ^๑- อวธารเณ. อาคโตติ อาคจฺฉิ. โวติ ตุมฺหากํ. วาลํ วิย เวธีติ วาลเวธี
วิย, อยํ เหตฺถ สงฺเขปตฺโถ:- ติกฺขชวนนิพฺเพธิกปญฺตาย วาลเวธิรูโป สตฺถุกปฺโป
ตุมฺหากํ มาตุลตฺเถโร อาคโต, ตสฺมา สมณสญฺ ^๒- อุปฏฺเปตฺวา สติ-
สมฺปชญฺยุตฺตาเอว หุตฺวา วิหรถ, "ยถาธิคเต วิหาเร อปฺปมตฺตา ภวถา"ติ.
      ตํ สุตฺวา เต สามเณรา ธมฺมเสนาปติสฺส ปจฺจุคฺคมนาทิวตฺตํ กตฺวา อุภินฺนํ
มาตุลตฺเถรานํ ปฏิสนฺถารเวลายํ นาติทูเร สมาธึ สมาปชฺชิตฺวา นิสีทึสุ. ธมฺม-
เสนาปติ เรวตตฺเถเรน สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา อุฏฺายาสนา เต สามเณเร
อุปสงฺกมิ. เต ตถากาลปริจฺเฉทสฺส กตตฺตา เถเร อุปสงฺกมนฺเตเอว อุฏฺหิตฺวา
วนฺทิตฺวา อฏฺสุ. เถโร "กตรกตรวิหาเรน วิหรถา"ติ ปุจฺฉิตฺวา เตหิ "อิมาย
อิมายา"ติ วุตฺเต "ทารเกปิ นาม เอวํ วิเนนฺโต มยฺหํ ภาติโก ปจฺจปาทิ วต
ธมฺมสฺส อนุธมฺมนฺ"ติ เถรํ ปสํสนฺโต ปกฺกามิ.
                 ขทิรวนิยเรวตตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                       ----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๑๖๘-๑๗๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=3768&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=3768&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=179
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5232
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5491
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5491
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26