อรรถกถาเล่มที่ ๓๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๑ (ปรมตฺถที.๑)

                    ๒๐๐. ๓. ปกฺขตฺเถรคาถาวณฺณนา
      จุตา ปตนฺตีติ อายสฺมโต ปกฺขตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      โสปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺานิ กโรนฺโต อิโต
เอกนวุเต กปฺเป ยกฺขเสนาปติ หุตฺวา วิปสฺสึ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส
ทิพฺพวตฺเถน ปูชํ อกาสิ. โส เตน ปุญฺกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ
พุทฺธุปฺปาเท สกฺเกสุ เทวทหนิคเม สากิยราชกุเล นิพฺพตฺติ, "สมฺโมทกุมาโร"ติสฺส
นามํ อโหสิ. อถสฺส ทหรกาเล วาตโรเคน ปาทา น วหึสุ. ๑- โส กติปยํ กาลํ
ปิสปฺปี วิย วิจริ. เตนสฺส ปกฺโขติ สมญฺา ชาตา. ปจฺฉา อโรคกาเลปิ
ตเถว นํ สญฺชานนฺติ, โส ภควโต าติสมาคเม ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ
ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺโจ กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา อรญฺเ วิหรติ. อเถกทิวสํ คามํ
ปิณฺฑาย ปวิสิตุํ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค อญฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทิ. ตสฺมึ จ
สมเย อญฺตโร กุลโล มํสเปสึ อาทาย อากาเสน คจฺฉติ, ตํ พหู กุลลา
อนุปติตฺวา ปาเตสุํ. ปาติตํ มํสเปสึ เอโก กุลโล อคฺคเหสิ. ตํ อญฺโ อจฺฉินฺทิตฺวา
คณฺหิ, ตํ ทิสฺวา เถโร "ยถายํ มํสเปสิ, เอวํ กามา นาม พหุสาธารณา
พหุทุกฺขา พหุปายาสา"ติ กาเมสุ อาทีนวํ เนกฺขมฺเม จ อานิสํสํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา
วิปสฺสนํ ปฏฺเปตฺวา "อนิจฺจนฺ"ติอาทินา มนสิกโรนฺโต ปิณฺฑาย จริตฺวา
กตภตฺตกิจฺโจ ทิวาฏฺาเน นิสีทิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. เตน
วุตฺตํ อปทาเน ๒- :-
          "วิปสฺสี นาม ภควา        โลกเชฏฺโ นราสโภ
           อฏฺสฏฺิสหสฺเสหิ         ปาวิสิ พนฺธุมํ ตทา.
           นครา อภินิกฺขมฺม         อคมํ ทีปเจติยํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. วยฺหึสุ    ๒ ขุ.อป. ๓๒/๑/๒๐๒ มหาปริวารตฺเถราปทาน
           อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ         อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ.
           จุลฺลาสีติสหสฺสานิ ๑-      ยกฺขา มยฺหํ อุปนฺติเก
           อุปฏฺหนฺติ สกฺกจฺจํ        อินฺทํว ติทสา คณา.
           ภวนา อภินิกฺขมฺม         ทุสฺสํ ปคฺคยฺหหํ ตทา
           สิรสา อภิวาเทสึ         ตญฺจาทาสึ มเหสิโน.
           อโห พุทฺโธ อโห ธมฺโม    อโห โน สตฺถุ สมฺปทา
           พุทฺธสฺส อานุภาเวน       วสุธายํ ปกมฺปถ.
           ตญฺจ อจฺฉริยํ ทิสฺวา       อพฺภุตํ โลมหํสนํ
           พุทฺเธ จิตฺตํ ปสาเทมิ      ทิปทินฺทมฺหิ ๒- ตาทิเน.
           โสหํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา     ทุสฺสํ ทตฺวาน สตฺถุโน
           สรณญฺจ อุปาคจฺฉึ         สามจฺโจ สปริชฺชโน.
           เอกนวุติโต กปฺเป        ยํ กมฺมมกรึ ตทา
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
           อิโต ปณฺณรเส กปฺเป      โสฬสาสุํ สุวาหนา
           สตฺตรตนสมฺปนฺนา         จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อรหตฺตํ ปน ปตฺวา ยเทว สํเวควตฺถุํ องฺกุสํ ๓- กตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา
อญฺา อธิคตา, ตสฺส สงฺกิตฺตนมุเขน อญฺ พฺยากโรนฺโต:-
       ๔- "จุตา ปตนฺติ ปติตา        คิทฺธา จ ปุนราคตา
           กตกิจฺจํ รตํ รมฺมํ         สุเขนนฺวาคตํ สุขนฺ"ติ
คาถํ อภาสิ. ๔-
@เชิงอรรถ: ๑ สี. จูลาสีติสหสฺสานิ   ๒ ฉ.ม. ทฺวิปทินฺทมฺหิ   ๓ สี. ยเทว สํเวควตฺถุ,
@  ตมงฺกุสํ          ๔-๔ ฉ.ม. "จุตา ปตนฺตี"ติ คาถํ อภาสิ
      [๖๓] ตตฺถ จุตาติ ภฏฺา. ปตนฺตีติ อนุปตนฺติ. ปติตาติ จวนวเสน ภูมิยํ
ปติตา, อากาเส วา สมฺปตนวเสน ปติตา. คิทฺธาติ เคธํ อาปนฺนา. ปุนราคตาติ
ปุนเทว อุปคตา. จสทฺโท สพฺพตฺถ โยเชตพฺโพ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ปตนฺติ
อนุปตนฺติ จ อิธ กุลลา, อิตรสฺส มุขโต จุตา จ มํสเปสิ, จุตา ปน สา
ภูมิยํ ปติตา จ, คิทฺธา เคธํ อาปนฺนา สพฺเพว กุลลา ปุนราคตา. ยถา จิเม
กุลลา, เอวํ สํสาเร ปริพฺภมนฺตา สตฺตา เย กุสลธมฺมโต จุตา, เต ปตนฺติ
นิรยาทีสุ, เอวํ ปติตา จ, สมฺปตฺติภเว ิตา ตตฺถ กามสุขานุโยควเสน กามภเว
รูปารูปภเวสุ จ ภวนิกนฺติวเสน ๑- คิทฺธา จ ปุนราคตา ภวโต อปริมุตฺตตฺตา เตน
เตน ภวคามินา กมฺเมน ตํ ตํ ภวสญฺิตํ ทุกฺขํ อาคตาเอว, เอวํภูตา อิเม
สตฺตา. มยา ปน กตํ กิจฺจํ ปริญฺาทิเภทํ โสฬสวิธมฺปิ กิจฺจํ กตํ, น ทานิ
ตํ กาตพฺพํ อตฺถิ. รตํ รมฺมํ รมิตพฺพํ อริเยหิ สพฺพสงฺขตวินิสฺสฏํ นิพฺพานํ รตํ
อภิรตํ รมฺมํ. เตน จ สเขนนฺวาคตํ สุขํ ผลสมาปตฺติสุเขน อนุอาคตํ อุปคตํ
อจฺจนฺตสุขํ นิพฺพานํ, สุเขน วา สุขาปฏิปทาภูเตน วิปสฺสนาสุเขน มคฺคสุเขน
จ อนฺวาคตํ ผลสุขํ นิพฺพานสุขญฺจาติ อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
                     ปกฺขตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๒๒๓-๒๒๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=4978&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=4978&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=200
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5342
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5580
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5580
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26