บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๒

                 ๒๐๒. ๕. อุกฺเขปกตวจฺฉตฺเถรคาถาวณฺณนา
      อุกฺเขปกตวจฺฉสฺสาติ อายสฺมโต อุกฺเขปกตวจฺฉตฺเถรสฺส คาถา. กา
อุปฺปตฺติ?
      โสปิ กิร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปุญฺ
อุปจินนฺโต อิโต จตุนวุเต กปฺเป สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา
วิญฺุตํ ปตฺโต สตฺถารํ อุทฺทิสฺส มาฬํ ^๔- กโรนฺตสฺส ปุตฺตสฺส ^๕- เอกตฺถมฺภํ
อลภนฺตสฺส
@เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม....สมฺภวญฺจ, ม....สมฺภาวญฺจ   ^๒ สํ.นิทาน. ๑๖/๒๔๑/๒๖๖ วิสาขสุตฺต,
@องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๔๘/๕๘ วิสาขสุตฺต, ขุ.ชา.อสีติ. ๒๘/๓๙๓/๑๕๒ มหาสุตโสมชาตก (สฺยา)
@^๓ สี. พลํ วิทฺธํสน.. ^๔ สี. สาลํ. เอวมุปริปิ  ^๕ ฉ.ม. ปูคสฺส, สี. เอกสฺส ปูคสฺส
ถมฺภํ ทตฺวา สหายกิจฺจํ อกาสิ. โส เตน ปุญฺกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา
อปราปรํ ปุญฺานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ
อญฺตรสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, วจฺโฉติสฺส โคตฺตโต อาคตนามํ.
โส สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา โกสลรฏฺเ คามกาวาเส
วสนฺโต อาคตาคตานํ ภิกฺขูนํ สนฺติเก ธมฺมํ ปริยาปุณาติ. "อยํ วินโย อิทํ
สุตฺตนฺตํ อยํ อภิธมฺโม"ติ ปน ปริจฺเฉทํ น ชานาติ. อเถกทิวสํ อายสฺมนฺตํ
ธมฺมเสนาปตึ ปุจฺฉิตฺวา ยถาปริจฺเฉทํ สพฺพํ สลฺลกฺเขสิ. ธมฺมสงฺคีติยา ปุพฺเพปิ
ปิฏกาทิสมญฺา ปริยตฺติสทฺธมฺเม ววตฺถิตาเอว, ยโต ภิกฺขูนํ วินยธราทิโวหาโร.
โส เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหนฺโต ปริปุจฺฉนฺโต ตตฺถ วุตฺเต รูปารูปธมฺเม
สลฺลกฺเขตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺเปตฺวา สมฺมสนฺโต น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ.
เตน วุตฺตํ อปทาเน ^๑- :-
          "สิทฺธตฺถสฺส ภควโต         มหาปูคคโณ อหุ
           สรณํ คตา จ เต พุทฺธํ      สทฺทหนฺติ ตถาคตํ.
           สพฺเพ สงฺคมฺม มนฺเตตฺวา    มาฬํ กุพฺพนฺติ สตฺถุโน
           เอกตฺถมฺภํ อลภนฺตา        วิจินนฺติ พฺรหาวเน.
           เตหํ อรญฺเ ทิสฺวาน       อุปคมฺม คณํ ตทา
           อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน        ปริปุจฺฉึ คณํ อหํ.
           เต เม ปุฏฺา วิยากํสุ      สีลวนฺโต อุปาสกา
           มาฬํ มยํ กตฺตุกามา        เอกตฺถมฺโภ น ลพฺภติ.
           เอกตฺถมฺมํ มมํ เทถ        อหํ ทสฺสามิ สตฺถุโน
           อาหริสฺสามหํ ถมฺภํ         อปฺโปสฺสุกฺกา ภวนฺตุ เต.
           เต เม ถมฺภํ ปเวจฺฉึสุ      ปสนฺนา ตุฏฺมานสา
@เชิงอรรถ: ^๑ ขุ.อป. ๓๒/๑๓/๗๙ เอกตฺถมฺภิกตฺเถราปทาน
           ตโต ปฏินิวตฺติตฺวา         อคมํสุ สกํ ฆรํ.
           อจิรํ คเต ปูคคเณ         ถมฺภํ อทาสหํ ^๑- ตทา
           หฏฺโ หฏฺเน จิตฺเตน      ปมํ อุสฺสเปสหํ. ^๒-
           เตน จิตฺตปฺปสาเทน        วิมานํ อุปปชฺชหํ
           อุพฺพิทฺธํ ภวนํ มยฺหํ         สตฺตภูมํ สมุคฺคตํ.
           วชฺชมานาสุ เภรีสุ         ปริจาเรมหํ สทา
           ปญฺจปญฺาสกปฺปมฺหิ         ราชา อาสึ ยโสธโร.
           ตตฺถาปิ ภวนํ มยฺหํ         สตฺตภูมํ สมุคฺคตํ.
           กูฏาคารวรูเปตํ           เอกตฺถมฺภํ มโนรมํ.
           เอกวีสติกปฺปมฺหิ           อุเทโน นาม ขตฺติโย
           ตตฺราปิ ภวนํ มยฺหํ         สตฺตภูมํ สมุคฺคตํ.
           ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ         เทวตฺตํ อถ มานุสํ
           อนุโภมิ สพฺพเมตํ ^๓-       เอกตฺถมฺภสฺสิทํ ผลํ.
           จตุนฺนวุติโต กปฺเป         ยํ ถมฺภมททํ ตทา
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         เอกตฺถมฺภสฺสิทํ ผลํ.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ  กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อรหตฺตํ ปน ปตฺวา กตกิจฺจตฺตา อกิลาสุภาเว ิโต อตฺตโน สนฺติกํ อุปคตานํ
คหฏฺปพฺพชิตานํ อนุกมฺปํ อุปาทาย เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ วีมํสิตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ.
เทเสนฺโต จ เอกทิวสํ อตฺตานํ ปรํ วิย กตฺวา ทสฺเสนฺโต:-
     [๖๕] "อุกฺเขปกตวจฺฉสฺส          สงฺกลิตํ พหูหิ วสฺเสหิ
           ตํ ภาสติ คหฏฺานํ         สุนิสินฺโน อุฬารปาโมชฺโช"ติ
คาถํ อภาสิ.
@เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อหาสหํ    ^๒ สี. อุปเปสหํ, ม. อุสฺสาเปมหํ   ^๓ ฉ.ม. สุขํ สพฺพํ
      ตตฺถ อุกฺเขปกตวจฺฉสฺสาติ กตอุกฺเขปวจฺฉสฺส, ภิกฺขุโน สนฺติเก วิสุํ
วิสุํ อุคฺคหิตํ วินยปเทสํ สุตฺตปเทสํ อภิธมฺมปเทสญฺจ ยถาปริจฺเฉทํ
วินยสุตฺตาภิธมฺมานํเยว อุปริขิปิตฺวา ^๑- สชฺฌายนวเสน ตตฺถ ตตฺเถว ปกฺขิปิตฺวา
^๒- ิตวจฺเฉนาติ อตฺโถ. กรณตฺเถ หิ อิมํ สามิวจนํ. สงฺกลิตํ พหูหิ วสฺเสหีติ
พหุเกหิ สํวจฺฉเรหิ สมฺปิณฺฑนวเสน หทเย ปิตํ. "สงฺขลิตนฺ"ติปิ ^๓- ปาโ, สงฺขลิตํ
^๔- วิย กตํ เอกาพทฺธวเสน วาจุคฺคตํ กตํ. ยํ พุทฺธวจนนฺติ วจนเสโส. ตนฺติ ตํ
ปริยตฺติธมฺมํ ภาสติ กเถติ. คหฏานนฺติ เตสํ เยภุยฺยตาย วุตฺตํ. สุนิสินฺโนติ
ตสฺมึ ธมฺเม สมฺมา นิจฺจโล นิสินฺโน, ลาภสกฺการาทึ ^๕- อปจฺจาสีสนฺโต เกวลํ
วิมุตฺตายตนสีเสเยว ตฺวา กเถตีติ อตฺโถ. เตนาห "อุฬารปาโมชฺโช"ติ
ผลสมาปตฺติสุขวเสน ธมฺมเทสนาวเสเนว จ อุปฺปนฺนอุฬารปาโมชฺโชติ. วุตฺตํ เหตํ:-
           "ยถา ยถาวุโส ภิกฺขุ ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ วิตฺถาเรน ปเรสํ
      เทเสติ. ตถา ตถา โส ตสฺมึ ธมฺเม ลภติ อตฺถเวทํ, ลภติ ธมฺมเวทํ,
      ลภติ ธมฺมูปสํหิตํ ปาโมชฺชนฺ"ติอาทิ. ^๖-
                 อุกฺเขปกตวจฺฉตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๒๒๘-๒๓๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=5103&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=5103&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=202
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5354
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5587
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5587
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26