บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๒

                   ๒๕๐. ๓. วนวจฺฉตฺเถรคาถาวณฺณนา
      อจฺโฉทิกา ปุถุสิลาติ อายสฺมโต วนวจฺฉตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. วิชฺชาภาวสฺส, ม. วิชฺชาสภาวสฺส      ^๒ ม.มู. ๑๒/๙/๖ มูลปริยายสุตฺต,
@  องฺ.ติก. ๒๐/๓๘/๑๓๘ จตุมหาราชสุตฺต   ^๓ ม. อตฺถูปนิพนฺธฏฺเน
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลพีชํ
โรเปนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺุตํ ปตฺโต ปรสฺส
กมฺมํ กตฺวา ชีวนฺโต กสฺสจิ อปราธํ กตฺวา มรณภเยน ตชฺชิโต ปลายนฺโต
อนฺตรามคฺเค โพธิรุกฺขํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ตสฺส มูลํ สมฺมชฺชิตฺวา ปิณฺฑิพนฺเธหิ
อโสกปุปฺเผหิ ปูชํ กตฺวา วนฺทิตฺวา โพธึ อภิมุโข นมสฺสมาโน ปลฺลงฺเกน นิสินฺโน
มาเรตุํ อาคเต ปจฺจตฺถิเก ทิสฺวา เตสุ จิตฺตํ อโกเปตฺวา โพธึเอว ^๑- อาวชฺเชนฺโต
สตโปริเส ปปาเต ปปติ. ^๒- โส เตน ปุญฺกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ
ปุญฺานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห วิภว-
สมฺปนฺนสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, วจฺโฉติสฺส นามํ อโหสิ. โส
วยปฺปตฺโต พิมฺพิสารสมาคเม ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. เตน
วุตฺตํ อปทาเน ^๓- :-
          "ปรกมฺมายเน ยุตฺโต         อปราธํ อกาสหํ
           วนนฺตํ อติธาวิสฺสํ ^๔-        ภยเวรสมปฺปิโต. ^๕-
           ปุปฺผิตํ ปาทปํ ทิสฺวา         ปิณฺฑิพนฺธํ สุนิมฺมิตํ ^๖-
           ตมฺพปุปฺผํ คเหตฺวาน         โพธิยํ โอกิรึ อหํ.
           สมฺมชฺชิตฺวาน ตํ โพธึ        ปาฏลึ ปาทปุตฺตมํ
           ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวาน         โพธิมูเล อุปาวิสึ.
           คตมคฺคํ คเวสนฺตา          อาคจฺฉุํ ^๗- มม สนฺติกํ
           เต จ ทิสฺวานหํ ตตฺถ        อาวชฺชึ โพธิมุตฺตมํ.
           วนฺทิตฺวาน อหํ โพธึ         วิปฺปสนฺเนน เจตสา
           อเนกตาเล ^๘- ปปตึ        คิริทุคฺเค ภยานเก.
           เอกนวุเต อิโต ^๙- กปฺเป    ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. โพธิรุกฺขํเอว  ^๒ สี. ปติ   ^๓ ขุ.อป. ๓๒/๗/๒๔๑ ตมฺพปุปฺผิยตฺเถราปทาน
@^๔ ฉ.ม. อภิธาวิสฺสํ  ^๕ สี. ภยเภรวสมปฺปิโต  ^๖ สี. สุนิฏฺิตํ  ^๗ ปาลิ. อาคญฺฉุํ
@^๘ สี. อเนกตาลา   ^๙ ฉ.ม. เอกนวุติโต
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          โพธิปูชายิทํ ผลํ.
           อิโต จ ตติเย กปฺเป        ราชา สุสญฺโต ^๑- อหํ
           สตฺตรตนสมฺปนฺโน           จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ   กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อรหตฺตํ ปน ปตฺวา วิเวกาภิรติยา วเนเยว วสิ, เตน วนวจฺโฉติ สมญฺา อุทปาทิ.
อถ กทาจิ เถโร าติชนานุคฺคหตฺถํ ราชคหํ คโต ตตฺถ าตเกหิ อุปฏฺิยมาโน กติปาหํ
วสิตฺวา คมนาการํ สนฺทสฺเสสิ. ตํ าตกา "ภนฺเต อมฺหากํ อนุคฺคหตฺถํ ธุรวิหาเร
วสถ, มยํ อุปฏฺหิสฺสามา"ติ ยาจึสุ. เถโร เตสํ ปพฺพตรามเณยฺยกิตฺตนาปเทเสน
วิเวกาภิรตึ นิเวเทนฺโต:-
    [๑๑๓] "อจฺโฉทิกา ปุถุสิลา         โคนงฺคุลมิคายุตา
           อมฺพุเสวาลสญฺฉนฺนา        เต เสลา รมยนฺติ มนฺ"ติ
คาถํ อภาสิ.
      ตตฺถ อจฺโฉทิกาติ อจฺฉํ อพหลํ สุขุมํ อุทกํ เอเตสูติ "อจฺโฉทกา"ติ
วตฺตพฺเพ ^๒- ลิงฺควิปลฺลาเสน "อจฺโฉทิกา"ติ วุตฺตํ. เอเตน เตสํ อุทกสมฺปตฺตึ
ทสฺเสติ. ปุถุสิลาติ ปุถุลา วิตฺถตา มุทุสุขสมฺผสฺสา สิลา เอเตสูติ ปุถุสิลา.
เอเตน นิสชฺชนฏฺานสมฺปตฺตึ ทสฺเสติ. คุนฺนํ วิย นงฺคุลํ นงฺคุฏฺ เอเตสนฺติ
โคนงฺคุลา, กาฬมกฺกฏา, "ปกติมกฺกฏา"ติปิ วทนฺติเยว. โคนงฺคุเลหิ จ ปสทาทิเกหิ
มิเคหิ จ ^๓- ตหํ ตหํ วิจรนฺเตหิ อายุตา มิสฺสิตาติ โคนงฺคุลมิคายุตา. เอเตน เตสํ
อมนุสฺสูปจาริตาย อรญฺลกฺขณูเปตตํ ทสฺเสติ. อมฺพุเสวาลสญฺฉนฺนาติ ปสวนโต สตตํ ^๔-
ปคฺฆรมานสลิลตาย ตหํ ตหํ อุทกเสวาลสญฺฉาทิตา. เต เสลา รมยนฺติ มนฺติ ยตฺถาหํ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. สนฺตุสิโต            ^๒ สี. เอเตสูติ อจฺโฉทิกา, อจฺโฉทกาติ วตฺตพฺเพ
@^๓ สี. จตุปฺปทาทิเกหิ จ      ^๔ ม. ปวาหํ
วสามิ, เต เอทิสา เสลา ปพฺพตา วิเวกาภิรติยา มํ รมยนฺติ, ตสฺมา ตตฺเถวาหํ ^๑-
คจฺฉามีติ อธิปฺปาโย. อิทเมว จ เถรสฺส อญฺาพฺยากรณํ อโหสิ.
                    วนวจฺฉตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                           -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๓๔๕-๓๔๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=7693&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=7693&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=250
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5626
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5803
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5803
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26