บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๒

                   ๒๕๒. ๕. มหานามตฺเถรคาถาวณฺณนา
      เอสาวหิยฺยเส ปพฺพเตนาติ อายสฺมโต มหานามตฺเถรสฺส คาถา. กา
อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺานิ อุปจินนฺโต
สุเมธสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา พฺราหฺมณวิชฺชาสุ นิปฺผตฺตึ คโต
ฆราวาสํ ปหาย อญฺตราย นทิยา ตีเร อสฺสมํ กาเรตฺวา สมฺพหุเล พฺราหฺมเณ
มนฺเต วาเจนฺโต วิหรติ. อเถกทิวสํ ภควา ตํ อนุคฺคณฺหิตุํ ตสฺส อสฺสมปทํ ^๑-
อุปคจฺฉิ. โส ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต อาสนํ ปญฺาเปตฺวา อทาสิ. นิสินฺเน
ภควติ สุมธุรํ มธุํ อุปนาเมสิ. ตํ ภควา ปริภุญฺชิตฺวา เหฏฺา อธิมุตฺตตฺเถร-
วตฺถุมฺหิ วุตฺตนเยน อนาคตํ พฺยากริตฺวา ปกฺกามิ. โส เตน ปุญฺกมฺเมน เทวโลเก
นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ สุคตีสุเยว ปริวตฺเตนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ
พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา มหานาโมติ ลทฺธนาโม วิญฺุตํ ปตฺโต ภควโต สนฺติกํ
อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา เนสาทเก
นาม ปพฺพเต วิหรนฺโต กิเลสปริยุฏฺานํ วิกฺขมฺเภตุํ อสกฺโกนฺโต "กึ เม อิมินา
สงฺกิลิฏฺจิตฺตสฺส ชีวิเตนา"ติ อตฺตภาวํ นิพฺพินฺทนฺโต อุจฺจํ ^๒- ปพฺพตสิขรํ
อภิรุหิตฺวา "อิโต ปาเตตฺวา ตํ มาเรสฺสามี"ติ อตฺตานํ ปรํ วิย นิทฺทิสนฺโต:-
@เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อสมปทํ     ^๒ ม. อุปจฺจกํ
    [๑๑๕] "เอสาวหิยฺยเส ปพฺพเตน     พหุกุฏชสลฺลริเกน ^๑-
           เนสาทเกน คิรินา         ยสสฺสินา ปริจฺฉเทนา"ติ
คาถํ อภาสิ.
      ตตฺถ เอสาวหิยฺยเสติ เอโส ตฺวํ มหานาม อวหิยฺยเส ปริหายสิ. ปพฺพเตนาติ
นิวาสฏฺานภูเตน อิมินา ปพฺพเตน. พหุกุฏชสลฺลริเกนาติ พหูหิ กุฏเชหิ อินฺท-
สาลรุกฺเขหิ สลฺลกีหิ อินฺทสาลรุกฺเขหิ วา สมนฺนาคเตน. เนสาทเกนาติ เอวํนามเกน.
คิรินาติ เสเลน. เสโล หิ สนฺธิสงฺขาเตหิ ปพฺเพหิ ิตตฺตา "ปพฺพโต"ติ, ปสวนาทิ-
วเสน ชลสฺส, สารภูตานํ ^๒- เภสชฺชาทิวตฺถูนญฺจ คิรณโต "คิรี"ติ วุจฺจติ.
ตทุภยตฺถสมฺภวโต ปเนตฺถ "ปพฺพเตนา"ติ วตฺวา "คิรินา"ติ จ วุตฺตํ. ยสสฺสินาติ
สพฺพคุเณหิ ^๓- วิสฺสุเตน ปกาเสน. ^๔- ปริจฺฉเทนาติ นานาวิธรุกฺขคจฺฉลตาหิ สมนฺตโต
ฉนฺเนน, วสนฏฺานตาย วา ตุยฺหํ ปริจฺฉทภูเตน. ^๕- อยํ เหตฺถ อธิปฺปาโย:-
มหานาม ยทิ กมฺมฏฺานํ วิสฺสชฺเชตฺวา วิตกฺกพหุโล โหสิ, เอวํ ตฺวํ อิมินา
ฉายูทกสมฺปนฺเนน สปฺปาเยน นิวาสนฏฺานภูเตน เนสาทกคิรินา ปริหายสิ,
อิทานิหํ ตํ ^๖- อิโต ปาเตตฺวา มาเรสฺสามิ, ตสฺมา น ลพฺภา วิตกฺกวสิเกน ภวิตุนฺติ.
เอวํ เถโร อตฺตานํ สนฺตชฺเชนฺโตเยว วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ.
เตน วุตฺตํ อปทาเน ^๗- :-
          "สินฺธุยา นทิยา ตีเร        สุกโต อสฺสโม มม
           ตตฺถ วาเจมหํ สิสฺเส       อิติหาสํ สลกฺขณํ. ^๘-
           ธมฺมกามา วินีตา เต       โสตุกามา สุสาสนํ
           ฉฬงฺเค ปารมิปฺปตฺตา       สินฺธุกูเล วสนฺติ เต.
           อุปฺปาตคมเน เจว         ลกฺขเณสุ จ โกวิทา
@เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.,อิ. พหุกุฏชสลฺลกิเกน  ^๒ สี. ชลาสยสารภูตานํ   ^๓ สี. ปพฺพตคุเณหิ
@^๔ ม. ปกาเรน   ^๕ ม. ปริจฺเฉทภูเตน   ^๖ สี. อิทานิ ตํ อหํ
@^๗ ขุ.อป. ๓๒/๓๓๓/๔๕๕ มธุทายกตฺเถราปทาน   ^๘ สี. อิติหาสญฺจ ลกฺขณํ
           อุตฺตมตฺถํ คเวสนฺตา        วสนฺติ วิปิเน ตทา.
           สุเมโธ นาม สมฺพุทฺโธ      โลเก อุปฺปชฺชิ ตาวเท
           อมฺหากํ อนุกมฺปนฺโต        อุปาคจฺฉิ วินายโก.
           อุปาคตํ มหาวีรํ           สุเมธํ โลกนายกํ
           ติณสนฺถารกํ กตฺวา         โลกเชฏฺสฺสทาสหํ.
           วิปินาโต มธุํ คยฺห         พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ
           สมฺพุทฺโธ ปริภุญฺชิตฺวา       อิทํ วจนมพฺรวิ.
           โย ตํ อทาสิ มธุํ เม       ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิ
           ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ          สุณาถ มม ภาสโต.
           อิมินา มธุทาเนน          ติณสนฺถารเกน จ
           ตึสกปฺปสหสฺสานิ           เทวโลเก รมิสฺสติ.
           ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ           โอกฺกากกุลสมฺภโว
           โคตโม นาม โคตฺเตน      สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
           ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท      โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
           สพฺพาสเว ปริญฺาย        นิพฺพายิสฺสตินาสโว.
           เทวโลกา อิธาคนฺตฺวา      มาตุกุจฺฉึ อุปาคเต
           มธุวสฺสํ ปวสฺสิตฺถ          ฉาทยํ มธุนา มหึ. ^๑-
           มยิ นิกฺขนฺตมตฺตมฺหิ         กุจฺฉิยา ^๒- จ สุทุตฺตรา
           ตตฺราปิ มธุวสฺสํ เม        วสฺสเต นิจฺจกาลิกํ.
           อคารา อภินิกฺขมฺม         ปพฺพชึ อนคาริยํ
           ลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส       มธุทานสฺสิทํ ผลํ.
           สพฺพกามสมิทฺโธหํ          ภวิตฺวา ^๓- เทวมานุเส
           เตเนว มธุทาเนน         ปตฺโตมฺหิ อาสวกฺขยํ.
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. สมํ          ^๒ สี. กุมฺภิยา     ^๓ สี. ภุตฺวาน
                  วุฏฺมฺหิ เทเว จตุรงฺคุเล ติเณ
                  สมฺปุปฺผิเต ธรณีรุเห สญฺฉนฺเน ^๑-
                  สุญฺเ ฆเร มณฺฑปรุกฺขมูลเก
                  วสามิ นิจฺจํ สุขิโต อนาสโว.
           มชฺเฌ มหนฺเต หีเน จ      ภเว สพฺเพ อติกฺกมึ
           อชฺช เม อาสวา ขีณา      นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
           ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ           ยํ ทานมททึ ตทา
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         มธุทานสฺสิทํ ผลํ.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ  กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อยเมว จ เถรสฺส อญฺาพฺยากรณคาถา อโหสีติ.
                   มหานามตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๓๕๒-๓๕๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=7843&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=7843&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=252
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5634
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5809
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5809
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26