บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๒

                     ๒๕๔. ๗. ยสตฺเถรคาถาวณฺณนา
      สุวิลิตฺโต สุวสโนติ อายสฺมโต ยสตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ
อุปจินนฺโต สุเมธสฺส ภควโต กาเล มหานุภาโว นาคราชา หุตฺวา พุทฺธปฺปมุขํ
ภิกฺขุสํฆํ อตฺตโน ภวนํ เนตฺวา มหาทานํ ปวตฺเตสิ. ภควนฺตํ มหคฺเฆน ติจีวเรน
อจฺฉาเทสิ, เอกเมกญฺจ ภิกฺขุํ มหคฺเฆเนว ปจฺเจกทุสฺสยุเคน สพฺเพน สมณ-
ปริกฺขาเรน อจฺฉาเทสิ. โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต สิทฺธตฺถสฺส
ภควโต กาเล เสฏฺฐิปุตฺโต หุตฺวา มหาโพธิมณฺฑํ สตฺตหิ รตเนหิ ปูเชสิ. กสฺสปสฺส
ภควโต กาเล สาสเน ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ อกาสิ. เอวํ สุคตีสุเยว สํสรนฺโต
อิมสฺมึ อมฺหากํ ภควโต กาเล พาราณสิยํ มหาวิภวสฺส เสฏฺฐิโน ปุตฺโต หุตฺวา
นิพฺพตฺติ, ยโส นาม นาเมน ปรมสุขุมาโล. "ตสฺส ตโย ปาสาทา"ติ สพฺพํ
ขนฺธเก ^๑- อาคตนเยน เวทิตพฺพํ.
      โส ปุพฺพเหตุนา โจทิยมาโน รตฺติภาเค นิทฺทาภิภูตสฺส ปริชนสฺส วิปฺปการํ
ทิสฺวา สญฺชาตสํเวโค สุวณฺณปาทุการูโฬฺหว เคหโต นิคฺคโต เทวตาวิวเฏน
นครทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา อิสิปตนสมีปํ คโต "อุปทฺทุตํ วต โภ, อุปสฺสฏฺฐํ วต
โภ"ติ อาห. เตน สมเยน ภควตา อิสิปตเน วิหรนฺเตน ตสฺเสว อนุคฺคณฺหนตฺถํ
อพฺโภกาเส จงฺกมนฺเตน "เอหิ ยส อิทํ อนุปทฺทุตํ, อิทํ อนุปสฺสฏฺฐนฺ"ติ วุตฺโต
"อนุปทฺทุตํ อนุปสฺสฏฺฐํ กิร อตฺถี"ติ โสมนสฺสชาโต สุวณฺณปาทุกา โอรุยฺห ภควนฺตํ
อุปสงฺกมิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน สตฺถารา อนุปุพฺพิกถํ กเถตฺวา สจฺจเทสนาย
กตาย สจฺจปริโยสาเน โสตาปนฺโน หุตฺวา คเวสนตฺถํ อาคตสฺส ปิตุ ภควตา
สจฺจเทสนาย กริยมานาย อรหตฺตํ สจฺฉากาสิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ^๒- :-
@เชิงอรรถ: ^๑ วินย.มหา. ๔/๒๕/๒๐ ปพฺพชฺชากถา   ^๒ ขุ.อป. ๓๒/๔๕๖/๔๖๘ สพฺพทายกตฺเถราปทาน
          "มหาสมุทฺทํ โอคฺคยฺห ^๑-      ภวนํ เม สุนิมฺมิตํ
           สุนิมฺมิตา โปกฺขรณี          จกฺกวากูปกูชิตา. ^๒-
           มนฺทาลเกหิ ^๓- สญฺฉนฺนา     ปทุมุปฺปลเกหิ จ
           นที จ สนฺทเต ตตฺถ         สุปติตฺถา มโนรมา.
           มจฺฉกจฺฉปสญฺฉนฺนา          นานาทิชสโมตฺถตา
           มยูรโกญฺจาภิรุทา           โกกิลาทีหิ วคฺคุหิ.
           ปาเรวตา ^๔- รวิหํสา จ     จกฺกวากา นทีจรา
           ทินฺทิภา สาลิกา เจตฺถ       จมฺปกา ^๕- ชีวชีวกา.
           หํสา โกญฺจาปิ นทิตา        โกสิยา ปิงฺคลา ^๖- พหู
           สตฺตรตนสมฺปนฺนา           มณิมุตฺติกวาลุกา.
           สพฺพโสณฺณมยา รุกฺขา        นานาคนฺธสเมริตา
           อุชฺโชเตนฺติ ทิวารตฺตึ        ภวนํ สพฺพกาลิกํ.
           สฏฺฐิ ตูริยสหสฺสานิ          สายํ ปาโต ปวชฺชเร
           โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ           ปริวาเรนฺติ มํ สทา.
           อภินิกฺขมฺม ภวนา           สุเมธํ โลกนายกํ
           ปสนฺนจิตฺโต สุมโน          วนฺทยึ ^๗- ตํ มหายสํ.
           สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา        สสํฆํ ตํ นิมนฺตยึ
           อธิวาเสสิ โส ธีโร         สุเมโธ โลกนายโก.
           มม ธมฺมกถํ กตฺวา          อุยฺโยเชสิ มหามุนิ
           สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา        ภวนํ เม อุปาคมึ.
           อามนฺตยึ ปริชนํ            สพฺเพ สนฺนิปตาถ โว
           ปุพฺพณฺหสมยํ พุทฺโธ          ภวนํ อาคมิสฺสติ.
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. อุคฺคณฺห    ^๒ ฉ.ม. จกฺกวากปกูชิตา   ^๓ สี. มนฺทารเกหิ  ^๔ สี. ปาราปตา
@^๕ สี. ปาวกา, ฉ.ม. ปมฺมกา    ^๖ สี. ปิงฺคลี, ม. สิงฺคลี      ^๗ ม. วณฺณยึ
           ลาภา อมฺหํ ^๑- สุลทฺธํ โน    เย วสาม ตวนฺติเก
           มยมฺปิ พุทฺธเสฏฺฐสฺส         ปูชํ กสฺสาม สตฺถุโน.
           อนฺนํ ปานํ ปฏฺฐเปตฺวา       กาลํ อาโรจยึ อหํ
           วสีสตสหสฺเสหิ             อุเปสิ โลกนายโก.
           ปญฺจงฺคิเกหิ ^๒- ตูริเยหิ      ปจฺจุคฺคมนมกาสหํ
           สพฺพโสณฺณมเย ปีเฐ         นิสีทิ ปุริสุตฺตโม.
           อุปริจฺฉทนํ อาสิ            สพฺพโสณฺณมยํ ตทา
           พีชนิโย ปวายนฺติ           ภิกฺขุสํฆสฺส อนฺตเร.
           ปหูเตนนฺนปาเนน ^๓-        ภิกฺขุสํฆมตปฺปยึ
           ปจฺเจกทุสฺสยุคเล           ภิกฺขุสํฆสฺสทาสหํ.
           ยํ วทนฺติ สุเมโธติ          โลกาหุติปฏิคฺคหํ ^๔-
           ภิกฺขุสํเฆ นิสีทิตฺวา          อิมา คาถา อภาสถ.
           โย เม ^๕- อนฺเนน ปาเนน   สพฺเพ อิเม จ ตปฺปยึ ^๖-
           ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ           สุณาถ มม ภาสโต.
           อฏฺฐารเส กปฺปสเต         เทวโลเก รมิสฺสติ
           สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชา จ        จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.
           อุปปชฺชติ ยํ โยนึ           เทวตฺตํ อถ มานุสํ
           สพฺพทา สพฺพโสวณฺณํ         ฉทนํ ธารยิสฺสติ.
           ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ            โอกฺกากกุลสมฺภโว
           โคตโม นาม โคตฺเตน       สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
           ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท       โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
           สพฺพาสเว ปริญฺญาย         นิพฺพายิสฺสตินาสโว.
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. วต  ^๒ สี. สตงฺคิเกหิ  ^๓ สี. พหุนา อนฺนปาเนน  ^๔ สี. ยํ วเทสิ สุเมโธ โส
@  อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห         ^๕ สี. โย มํ           ^๖ สี. สพฺเพเนว อตปฺปยี
           ภิกฺขุสํเฆ นิสีทิตฺวา          สีหนาทํ นทิสฺสติ
           จิตเก ฉตฺตํ ธาเรนฺติ        เหฏฺฐา ฉตฺตมฺหิ ฑยฺหถ.
           สามญฺญํ เม อนุปฺปตฺตํ        กิเลสา ฌาปิตา มยา
           มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา        สนฺตาโป เม น วิชฺชติ.
           ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ            ยํ ทานมททึ ตทา
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          สพฺพทานสฺสิทํ ผลํ.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ   กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อถ ภควา อายสฺมนฺตํ ยสํ ทกฺขิณํ พาหุํ ปสาเรตฺวา "เอหิ ภิกฺขู"ติ
อาห. วจนสมนนฺตรเมว ทฺวงฺคุลมตฺตเกสมสฺสุ อฏฺฐปริกฺขารธโร วสฺสสฏฺฐิกตฺเถโร ^๑-
วิย อโหสิ. โส อตฺตโน ปฏิปตฺตึ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทาเนนฺโต เอหิภิกฺขุภาวปฺปตฺติโต
ปุริมาวตฺถวเสน:-
    [๑๑๗] "สุวิลิตฺโต สุวสโน           สพฺพาภรณภูสิโต
           ติสฺโส วิชฺชา อชฺฌคมึ        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ
คาถํ อภาสิ.
      ตตฺถ สุวิลิตฺโตติ สุนฺทเรน กุงฺกุมจนฺทนานุเลปเนน วิลิตฺตคตฺโต. สุวสโนติ
สุฏฺฐุ มหคฺฆกาสิกวตฺถวสโน. สพฺพาภรณภูสิโตติ สีสูปคาทีหิ สพฺเพหิ อาภรเณหิ
อลงฺกโต. อชฺฌคมินฺติ อธิคจฺฉึ. เสสํ วุตฺตนยเมว.
                     ยสตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          ------------
@เชิงอรรถ: ^๑ โปฏฺฐเกสุ วสฺสสติกตฺเถโรติ ปาโฐ ทิสฺสติ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๓๖๐-๓๖๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=8023&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=8023&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=254
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5644
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5816
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5816
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26