อรรถกถาเล่มที่ ๓๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๑ (ปรมตฺถที.๑)

                            ๒. ทุติยวคฺค
                   ๒๖๘. ๑. มหาจุนฺทตฺเถรคาถาวณฺณนา
      สุสฺสูสาติ อายสฺมโต มหาจุนฺทตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺานิ อุปจินนฺโต
วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุมฺภการกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺุตํ ปตฺโต กุมฺภการกมฺเมน
ชีวนฺโต เอกทิวสํ สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส เอกํ มตฺติกาปตฺตํ สฺวาภิสงฺขตํ
กตฺวา ภควโต อทาสิ. โส เตน ปุญฺกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ
พุทฺธุปฺปาเท มคธรฏฺเ นาลกคาเม รูปสาริยา พฺราหฺมณิยา ปุตฺโต สาริปุตฺตตฺ-
เถรสฺส กนิฏฺภาตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ, จุนฺโทติสฺส นามํ อโหสิ. โส วยปฺปตฺโต
ธมฺมเสนาปตึ อนุปพฺพชิตฺวา ตํ นิสฺสาย วิปสฺสนํ ปฏฺเปตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต
น จิรสฺเสว ฉฬภิญฺโ อโหสิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๑- :-
          "นคเร หํสวติยา           กุมฺภกาโร อโหสหํ
           อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ          โอฆติณฺณมนาสวํ.
           สุกตํ มตฺติกาปตฺตํ          พุทฺธเสฏฺสฺสทาสหํ
           ปตฺตํ ทตฺวา ภควโต        อุชุภูตสฺส ตาทิโน.
           ภเว นิพฺพตฺตมาโนหํ        โสณฺณถาเล ลภามหํ
           รูปิมเย จ โสวณฺเณ        ตฏฺฏิเก จ มณีมเย.
           ปาฏิยา ๒- ปริภุญฺชามิ      ปุญฺกมฺมสฺสิทํ ผลํ
           ยสสาว ชนานญฺจ ๓-       อคฺคภูโต จ โหมหํ.
           ยถาปิ ภทฺทเก เขตฺเต      พีชํ อปฺปมฺปิ โรปิตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.อป. ๓๓/๙๒/๑๔๓ เอกปตฺตทายกตฺเถราปทาน (สฺยา)
@๒ ฉ.ม. ปาติโย      ๓ ฉ.ม. ยสานญฺจ ธนานญฺจ
           สมฺมาธารํ ปเวจฺฉนฺเต ๑-   ผลํ โตเสติ กสฺสกํ.
           ตเถวิทํ ปตฺตทานํ          พุทฺธเขตฺตมฺหิ โรปิตํ
           ปีติธาเร ปวสฺสนฺเต        ผลํ มํ ๒- โตสยิสฺสติ.
           ยาวตา เขตฺตา วิชฺชนฺติ     สํฆาปิ จ คณาปิ จ
           พุทฺธเขตฺตสโม นตฺถิ        สุขโท สพฺพปาณินํ.
           นโม เต ปุริสาชญฺ        นโม เต ปุริสุตฺตม
           เอกปตฺตํ ททิตฺวาน         ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.
           เอกนวุเต อิโต ๓- กปฺเป   ยํ ปตฺตมททึ ตทา
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ปตฺตทานสฺสิทํ ผลํ.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ  กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      ฉฬภิญฺโ ปน หุตฺวา อตฺตนา ปฏิลทฺธสมฺปตฺติยา การณภูตํ ครุปนิสฺสยํ
วิเวกวาสญฺจ ๔- กิตฺเตนฺโต:-
    [๑๔๑] "สุสฺสูสา สุตวฑฺฒนี          สุตํ ปญฺาย วฑฺฒนํ
           ปญฺาย อตฺถํ ชานาติ       าโต อตฺโถ สุขาวโห.
            [๑๔๒] เสเวถ ปนฺตานิ ๕- เสนาสนานิ
                  จเรยฺย สํโยชนวิปฺปโมกฺขํ
                  สเจ รตึ นาธิคจฺเฉยฺย ตตฺถ
                  สํเฆ วเส รกฺขิตตฺโต สตีมา"ติ
คาถาทฺวยํ อภาสิ.
      ตตฺถ สุสฺสูสาติ โสตพฺพยุตฺตสฺส สพฺพสุตสฺส โสตุมิจฺฉา, ครุสนฺนิวาโสปิ.
ทิฏฺธมฺมิกาทิเภทํ หิ อตฺถํ โสตุมิจฺฉนฺเตน ๖- กลฺยาณมิตฺเต อุปสงฺกมิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สมฺมาธาเร ปวสฺสนฺเต   ๒ ปาลิ. เม      ๓ ฉ.ม. เอกนวุติโต
@๔ ม. วิเวกาวาสญฺจ         ๕ สี. ปนฺถานิ      ๖ สี. โสตุมิจฺฉนฺโต
วตฺตกรเณน ปยิรุปาสิตฺวา ๑- ยทา เต ปยิรุปาสนาย อาราธิตจิตฺตา กญฺจิ
อุปนิสีทิตุกามา โหนฺติ, อถ เน อุปนิสีทิตฺวา อธิคตาย โสตุมิจฺฉาย โอหิตโสเตน
โสตพฺพํ โหตีติ ครุสนฺนิวาโสปิ สุสฺสูสาเหตุตาย "สุสฺสูสา"ติ วุจฺจติ. สา ปนายํ
สุสฺสูสา สจฺจปฏิจฺจสมุปฺปาทาทิปฏิสํยุตฺตํ สุตํ ตํสมงฺคิโน ปุคฺคลสฺส วฑฺเฒติ
พฺรูเหตีติ สุตวฑฺฒนี, พาหุสจฺจการีติ อตฺโถ. สุตํ ปญฺาย วฑฺฒนนฺติ ยํ ตํ
"สุตธโร สุตสนฺนิจโย"ติ, ๒- "อิเธกจฺจสฺส พหุกํ สุตํ โหติ สุตฺตํ เคยฺยํ
เวยฺยากรณนฺ"ติ ๓- จ เอวมาทินา นเยน วุตฺตํ พาหุสจฺจํ, ตํ
อกุสลปฺปหานกุสลาธิคมนเหตุภูตํ ปญฺ วฑฺเฒตีติ สุตํ ปญฺาย วฑฺฒนํ, วุตฺตเญฺหตํ
ภควตา:-
            "สุตาวุโธ โข ภิกฺขเว อริยสาวโก อกุสลํ ปชหติ, กุสลํ ภาเวติ,
      สาวชฺชํ ปชหติ, อนวชฺชํ ภาเวติ, สุทฺธํ อตฺตานํ ปริหรตี"ติ. ๔-
      ปญฺาย อตฺถํ ชานาตีติ พหุสฺสุโต สุตมยาเณ ิโต ตํ ปฏิปตฺตึ ปฏิปชฺชนฺโต
สุตานุสาเรน อตฺถูปปริกฺขาย ธมฺมนิชฺฌาเนน ภาวนาย จ โลกิยโลกุตฺตรเภทํ
ทิฏฺธมฺมาทิวิภาคํ ทุกฺขาทิวิภาคญฺจ อตฺถํ ยถาภูตํ ปชานาติ จ ปฏิวิชฺฌติ จ,
เตนาห ภควา:-
         "สุตสฺส ยถาปริยตฺตสฺส อตฺถมญฺาย ธมฺมมญฺาย ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน
      โหตี"ติ. ๓-
         "ธตานํ ๕- ธมฺมานํ อตฺถํ อุปปริกฺขติ, อตฺถํ อุปปริกฺขโต ธมฺมา
      นิชฺฌานํ ขมนฺติ, ธมฺมนิชฺฌานกฺขนฺติยา สติ ฉนฺโท ชายติ, ฉนฺทชาโต
      อุสฺสหติ, อุสฺสหิตฺวา ตุเลติ, ตุลยิตฺวา ปทหติ, ปหิตตฺโต สมาโน กาเยน
      เจว ปรมสจฺจํ สจฺฉิกโรติ, ปญฺาย จ นํ อติวิชฺฌ ปสฺสตี"ติ ๖- จ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปยิรุปาสนฺติ  ๒ ม.มู. ๑๒/๓๓๙/๓๐๑ มหาโคสิงฺคสุตฺต, องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๒๒/๒๖
@  ทุติยอุรุเวลสุตฺต, องฺ.สตฺตก. ๒๓/๖/๕ ธนวคฺค (สฺยา)
@๓ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๖/๘ อปฺปสฺสุตสุตฺต    ๔ องฺ.สตฺตก. ๒๓/๖๔/๑๑๑ มหาวคฺค (สฺยา)
@๕ ม. ธาตานํ     ๖ ม.ม. ๑๓/๔๓๒/๔๒๐ จงฺกีสุตฺต
      าโต อตฺโถ สุขาวโหติ ยถาวุตฺโต ทิฏฺธมฺมิกาทิอตฺโถ เจว ทุกฺขาทิอตฺโถ
จ ยาถาวโต ๑- าโต อธิคโต โลกิยโลกุตฺตรเภทํ สุขํ อาวหติ นิปฺผาเทตีติ อตฺโถ.
      ิตาย ๒- ภาวนาปญฺาย สุตมตฺเตเนว น สิชฺฌตีติ ตสฺสา ปฏิปชฺชนวิธึ
ทสฺเสนฺโต "เสเวถ ฯเปฯ วิปฺปโมกฺขนฺ"ติ อาห. ตตฺถ เสเวถ ปนฺตานิ เสนาสนานีติ
กายวิเวกมาห. เตน สํโยชนปฺปหานสฺส จ วกฺขมานตฺตา วิเวการหสฺเสว
วิเวกวาโสติ ๓- สีลสํวราทโย อิธ อวุตฺตสิทฺธา เวทิตพฺพา. จเรยฺย
สํโยชนวิปฺปโมกฺขนฺติ ยถา สํโยชเนหิ จิตฺตํ วิปฺปมุจฺจติ, ตถา วิปสฺสนาภาวนํ
มคฺคภาวนญฺจ จเรยฺย ปฏิปชฺเชยฺยาติ อตฺโถ. สเจ รตึ นาธิคจฺเฉยฺย ตตฺถาติ
เตสุ ปนฺตเสนาสเนสุ ยถาลทฺเธสุ อธิกุสลธมฺเมสุ จ รตึ ปุพฺเพนาปรํ วิเสสสฺส
อลาภโต อภิรตึ น ลเภยฺย, สํเฆ ภิกฺขุสมูเห รกฺขิตตฺโต กมฺมฏฺานปริคณฺหนโต ๔-
รกฺขิตจิตฺโต ฉสุ ทฺวาเรสุ สติอารกฺขาย อุปฏฺปเนน สติมา วเสยฺย วิหเรยฺย,
เอวํ วิหรนฺตสฺส จ อปิ นาม สํโยชนวิปฺปโมกฺโข ภเวยฺยาติ อธิปฺปาโย.
                   มหาจุนฺทตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                        ----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๔๐๓-๔๐๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=8986&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=8986&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=268
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5748
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5904
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5904
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26