บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๓

                   ๓๕๔. ๘. มิคชาลตฺเถรคาถาวณฺณนา
      สุเทสิโตติอาทิกา อายสฺมโต มิคชาลตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺานิ อุปจินนฺโต
อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ วิสาขาย มหาอุปาสิกาย ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ,
มิคชาโลติสฺส นามํ อโหสิ. โส วิหารํ คนฺตฺวา อภิณฺหโส ธมฺมสฺสวเนน ปฏิลทฺธ-
สทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปตฺวา อญฺ พฺยากโรนฺโต:-
         [๔๑๗] "สุเทสิโต จกฺขุมตา       พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา
               สพฺพสํโยชนาตีโต         สพฺพวฏฺฏวินาสโน.
         [๔๑๘] นิยฺยานิโก อุตฺตรโณ       ตณฺหามูลวิโสสโน
               วิสมูลํ อาฆาตนํ          เฉตฺวา ^๑- ปาเปติ นิพฺพุตึ.
         [๔๑๙] อญฺาณมูลเภทาย         กมฺมยนฺตวิฆาฏโน
               วิญฺาณานํ ปริคฺคเห       าณวชิรนิปาตโน.
         [๔๒๐] เวทนานํ วิญฺาปโน       อุปาทานปฺปโมจโน
               ภวํ องฺคารกาสุํว         าเณน อนุปสฺสโน.
@เชิงอรรถ: ^๑ ปาลิ. เภตฺวา
         [๔๒๑] มหารโส สุคมฺภีโร        ชรามจฺจุนิวารโณ
               อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค    ทุกฺขูปสมโน สิโว.
         [๔๒๒] กมฺมํ กมฺมนฺติ ตฺวาน      วิปากญฺจ วิปากโต
               ปฏิจฺจุปฺปนฺนธมฺมานํ        ยถาวาโลกทสฺสโน
               มหาเขมงฺคโม สนฺโต      ปริโยสานภทฺทโก"ติ
อิมา คาถา อภาสิ.
      ตตฺถ สุเทสิโตติ สุฏฺุ เทสิโต, เวเนยฺยชฺฌาสยานุรูปํ ทิฏฺธมฺมิกสมฺปรายิก-
ปรมตฺถานํ ยาถาวโต วิภาวนวเสน เทสิโตติ อตฺโถ. อถวา สุเทสิโตติ สมฺมา
เทสิโต, ปวตฺตินิวตฺตีนํ ตทุภยเหตูนญฺจ อวิปรีตโต ปกาสนวเสน ภาสิโต
สฺวาขฺยาโตติ ^๑- อตฺโถ. จกฺขุมตาติ มํสจกฺขุ ทิพฺพจกฺขุ ปญฺาจกฺขุ พุทฺธจกฺขุ
สมนฺตจกฺขูติ อิเมหิ ปญฺจหิ จกฺขูหิ จกฺขุมตา. พุทฺเธนาติ สพฺพญฺุพุทฺเธน.
อาทิจฺจพนฺธุนาติ อาทิจฺจโคตฺเตน. ทุวิโธ หิ  โลเก ขตฺติยวํโส อาทิจฺจวํโส
โสมวํโสติ. ตตฺถ อาทิจฺจวํโส โอกฺกากราชวํโสติ ชานิตพฺพํ, ตโต สญฺชาตตาย สากิยา
อาทิจฺจโคตฺตาติ ภควา "อาทิจฺจพนฺธู"ติ วุจฺจติ. อถวา อาทิจฺจสฺส พนฺธูติปิ ภควา
อาทิจฺจพนฺธุ, สฺวายมตฺโถ เหฏฺา วุตฺโตเยว. กามราคสํโยชนาทีนํ สพฺเพสํ สํโยชนานํ
สมติกฺกมนภาวโต สพฺพสํโยชนาตีโต ตโตเอว กิเลสกมฺมวิปากวฏฺฏานํ วินาสนโต
วิทฺธํสนโต สพฺพวฏฺฏวินาสโน สํสารจารกโต นิยฺยานโต นิยฺยานิโก สํสาร-
มโหฆโต สมุตฺตรณฏฺเน อุตฺตรโณ กามตณฺหาทีนํ สพฺพตณฺหานํ มูลํ อวิชฺชํ
อโยนิโส มนสิการญฺจ วิโสเสติ สุกฺขาเปตีติ ตณฺหามูลวิโสสโน ติณฺณมฺปิ เวทานํ ^๒-
สมฺปฏิเวธสฺส ^๓- วิทฺธํสนโต วิสสฺส ทุกฺขสฺส การณตฺตา วิสมูลํ สตฺตานํ พฺยสนุปฺ-
ปตฺติฏฺานตาย อาฆาตนํ กมฺมํ กิเลสํ วา ^๔- เฉตฺวา สมุจฺฉินฺทิตฺวา นิพฺพุตึ
นิพฺพานํ ปาเปติ.
@เชิงอรรถ: ^๑ สฺวากฺขาโต?   ^๒ ม. เวทนานํ   ^๓ อิ.,ม. อสมฺปฏิเวธสฺส
@^๔ สี.,อิ. กมฺมกมฺมกิเลสํ
      อญฺาณสฺส มูลํ อโยนิโส มนสิกาโร อาสวา จ, "อาสวสมุทยา อวิชฺชา-
สมุทโย"ติ ^๑- หิ วุตฺตํ, ตสฺส เภทาย วชิรูปมาเณน ภินฺทนตฺถาย. อถวา "อวิชฺชา-
ปจฺจยา สงฺขารา"ติอาทิวจนโต ^๒- อญฺาณํ มูลํ เอตสฺสาติ อญฺาณมูลํ, ภวจกฺกํ,
ตสฺส มคฺคาณวชิเรน ปทาลนตฺถํ เทสิโตติ สมฺพนฺโธ. กมฺมยนฺตวิฆาฏโนติ กมฺม-
ฆฏิตสฺส อตฺตภาวยนฺตสฺส วิทฺธํสโน. วิญฺาณานํ ปริคฺคเหติ กามภวาทีสุ ยถา
สก- กมฺมุนา วิญฺาณคฺคหเณ ^๓- อุปฏฺิเตติ  วจนเสโส. ตตฺถ ตตฺถ หิ ภเว ปฏิสนฺธิยา
คหิตาย ตํตํภวนิสฺสิตวิญฺาณานิปิ ^๔- คหิตาเนว โหนฺติ. าณวชิรนิปาตโนติ าณ-
วชิรสฺส นิปาโต, าณวชิรํ นิปาเตตฺวา เตสํ ปทาเลตา. โลกุตฺตรธมฺโม หิ
อุปฺปชฺชมาโน สตฺตมภวาทีสุ อุปฺปชฺชนารหานิ วิญฺาณานิ ภินฺทตฺตเมว ^๕-
อุปฺปชฺชตีติ.
      เวทนานํ วิญฺาปโนติ สุขาทีนํ ติสฺสนฺนํ เวทนานํ ยถากฺกมํ ทุกฺขสลฺลานิจฺจ-
วเสน ยาถาวโต ปเวทโก. อุปาทานปฺปโมจโนติ กามุปาทานาทีหิ จตูหิปิ อุปาทาเนหิ
จิตฺตสนฺตานสฺส วิโมจโก. ภวํ องฺคารกาสุํว, าเณน อนุปสฺสโนติ กามภวาทิ-
นววิธมฺปิ ภวํ เอกาทสหิ อคฺคีหิ อาทิตฺตภาวโต สาธิกโปริสํ องฺคารกาสุํ วิย มคฺค-
าเณน อนุปจฺจกฺขโต ทสฺเสตา.
      สนฺตปณีตภาวโต ^๖- อติตฺติกรฏฺเน มหารโส ปริญฺาทิวเสน วา มหากิจฺจตาย
สามญฺผลวเสน มหาสมฺปตฺติตาย จ มหารโส อนุปจิตสมฺภาเรหิ ทุรวคาหตาย
อลพฺภเนยฺยปติฏฺตาย จ สุฏฺุ คมฺภีโร ชรามจฺจุนิวารโณ อายตึ ภวาภินิปฺผตฺติ
ยา นิวตฺตเนน ชราย มจฺจุโน จ ปฏิเสธโก. อิทานิ ยถาวุตฺตคุณวิเสสยุตฺตํ ธมฺมํ
สรูปโต ทสฺเสนฺโต "อริโย อฏฺงฺคิโก"ติ วตฺวา ปุนปิ ตสฺส กติปเย คุเณ วิภาเวตุํ
"ทุกฺขูปสมโน สิโว"ติ อาทิมาห. ตสฺสตฺโถ:- ปริสุทฺธฏฺเน อริโย สมฺมาทิฏฺิอาทิ-
อฏฺธมฺมสโมธานตาย อฏฺงฺคิโก นิพฺพานคเวสนฏฺเน มคฺโค สกลวฏฺฏทุกฺขวูป-
สมนฏฺเน ทุกฺขวูปสมโน เขมฏฺเน สิโว.
@เชิงอรรถ: ^๑ ม.มู. ๑๒/๑๐๓/๗๔ สมฺมาทิฏฺิสุตฺต    ^๒ อภิ.วิภงฺค. ๓๕/๒๒๕/๑๖๑
@ปฏิจฺจสมุปฺปาทวิภงฺค สํ.นิ. ๑๖/๑/๑ ปฏิจฺจสมุปฺปาทสุตฺต
@^๓ สี.,อิ. อาทานวิญฺาณคหเณ   ^๔ สี.,อิ. ตํตํภวนิยตวิญฺาณฏฺิติ
@^๕ อิ. ภินฺทนฺตเมว,   ^๖ สี. สนฺตปณีตภาวา, อิ. สนฺตปณีตภาโว
      ยถา อิโต พาหิรกสมเย อสมฺมาสมฺพุทฺธปเวทิตตฺตา กมฺมวิปาโก วิปลฺลาโส
สิยาติ ^๑- เอวํ อวิปลฺลาเสตฺวา ปฏิจฺจุปฺปนฺนธมฺมานํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ
กมฺมํ กมฺมนฺติ วิปากญฺจ วิปากโต ตฺวาน ปุพฺพภาคาเณน ชานนเหตุ
สสฺสตุจฺเฉทคฺคาหานํ วิธมเนน ยาถาวโต อาโลกทสฺสโน ตกฺกรสฺส โลกุตฺตราณาโลกสฺส
ทสฺสโน. เกนจิ กญฺจิ กทาจิปิ อนุปทฺทุตตฺตา มหาเขมํ นิพฺพานํ คจฺฉติ สตฺเต
คเมติ จาติ มหาเขมงฺคโม. สพฺพกิเลสทรถปริฬาหวูปสมนโต สนฺโต อกุปฺปาย
เจโตวิมุตฺติยา อนุปาทิเสสาย จ นิพฺพานธาตุยา ปาปเนน ปริโยสานภทฺทโก
สุเทสิโต จกฺขุมตาติ โยชนา.
      เอวํ เถโร นานานเยหิ อริยธมฺมํ ปสํสนฺโต ตสฺส ธมฺมสฺส อตฺตนา อธิคตภาวํ
อญฺาปเทเสน ปกาเสสิ.
                    มิคชาลตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                      --------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๑๑๕-๑๑๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=2625&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=2625&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=354
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=6600
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=6742
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=6742
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26