บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๓

                  ๔๕๘. ๑๒. พฺรหฺมทตฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา
      อกฺโกธสฺสาติอาทิกา อายสฺมโต พฺรหฺมทตฺตตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺานิ อุปจินิตฺวา
อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ โกสลรญฺโ ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, พฺรหฺม-
ทตฺโตติสฺส นามํ อโหสิ. โส วยปฺปตฺโต เชตวนมเห พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธ-
สทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต สห ปฏิสมฺภิทาหิ ฉฬภิญฺโ
อโหสิ. ตํ เอกทิวสํ นคเร ปิณฺฑาย จรนฺตํ อญฺตโร พฺราหฺมโณ อกฺโกสิ.
เถโร ตํ สุตฺวาปิ ^๒- ตุณฺหีภูโต ปิณฺฑาย จรติเยว, พฺราหฺมโณ ปุนปิ อกฺโกสิเยว.
มนุสฺสา เอวํ อกฺโกสนฺตมฺปิ นํ "อยํ เถโร น กิญฺจิ ภณตี"ติ อาหํสุ. ตํ
สุตฺวา เถโร เตสํ มนุสฺสานํ ธมฺมํ เทเสนฺโต:-
         [๔๔๑] "อกฺโกธสฺส กุโต โกโธ     ทนฺตสฺส สมชีวิโน
               สมฺมทญฺา วิมุตฺตสฺส        อุปสนฺตสฺส ตาทิโน. ^๓-
@เชิงอรรถ: ^๑ สี.,อิ. อธิปฺเปตา"ติ. ตโต ฌานคหเณน จ   ^๒ สี.,อิ. ตํ สุตฺวา
@^๓ สํ. สคา. ๑๕/๑๘๘/๑๙๕ อกฺโกสสุตฺต
         [๔๔๒] ตสฺเสว เตน ปาปิโย       โย กุทฺธํ ปฏิกุชฺฌติ
               กุทฺธํ อปฺปฏิกุชฺฌนฺโต        สงฺคามํ เชติ ทุชฺชยํ. ^๑-
         [๔๔๓] อุภินฺนมตฺถํ จรติ           อตฺตโน จ ปรสฺส จ
               ปรํ สงฺกุปิตํ ตฺวา         โย สโต อุปสมฺมติ. ^๑-
         [๔๔๔] อุภินฺนํ ติกิจฺฉนฺตํ ตํ         อตฺตโน จ ปรสฺส จ
               ชนา มญฺนฺติ พาโลติ       เย ธมฺมสฺส อโกวิทา. ^๑-
         [๔๔๕] อุปฺปชฺเช เต สเจ โกโธ    อาวชฺช กกจูปมํ
               อุปฺปชฺเช เจ รเส ตณฺหา    ปุตฺตมํสูปมํ สร
         [๔๔๖] สเจ ธาวติ จิตฺตํ เต       กาเมสุ จ ภเวสุ จ
               ขิปฺปํ นิคฺคณฺห สติยา        กิฏฺาทํ วิย ทุปฺปสุนฺ"ติ
อิมา คาถา อภาสิ.
      ตตฺถ อกฺโกธสฺสาติ โกธรหิตสฺส มคฺเคน สมุจฺฉินฺนโกธสฺส. กุโต โกโธติ กุโต
นาม เหตุ โกโธ อุปฺปชฺเชยฺย, ตสฺส ^๒- อุปฺปตฺติการณํ นตฺถีติ อตฺโถ. ทนฺตสฺสาติ
อุตฺตเมน ทเมน อคฺคมคฺคทมเถน ทนฺตสฺส. สมชีวิโนติ กายวิสมาทีนิ สพฺพโส
ปหาย กายสมาทีนํ วเสน สมํ ชีวนฺตสฺส สตฺตฏฺานิเยน ^๓- สมฺปชญฺเน สมฺมเทว
วตฺตนฺตสฺส. สมฺมทญฺา วิมุตฺตสฺสาติ สมฺมา อญฺาย อภิญฺเยฺยาทิเก ธมฺเม
ชานิตฺวา สพฺพาสเวหิ วิปฺปมุตฺตสฺส. ตโตเอว สพฺพกิเลสทรถปริฬาหวูปสเมน
อุปสนฺตสฺส. อิฏฺาทีสุ ตาทิลกฺขณปฺปตฺติยา ตาทิโน ขีณาสวสฺส กุโต โกโธติ
อญฺาปเทเสน เถโร อตฺตโน โกธาภาวํ ตสฺส จ การณานิ วตฺวา อิทานิ
โกเธ อโกเธ จ อาทีนวานิสํสทสฺสเนน ธมฺมํ กเถนฺโต "ตสฺเสวา"ติอาทิมาห. ตตฺถ โย
กุทฺธํ ปฏิกุชฺฌตีติ โย ปุคฺคโล อตฺตโน อุปริ กุทฺธํ กุปิตํ ปุคฺคลํ ปฏิกุชฺฌติ,
ตสฺเสว เตน ปฏิกุชฺฌนปจฺจกฺโกสนปฏิปฺปหรณาทินา ปาปิโย อิธโลเก
@เชิงอรรถ: ^๑ สํ.สคา. ๑๕/๑๘๘/๑๙๕ อกฺโกสสุตฺต   ^๒ สี.,อิ. สมุจฺฉินฺนโกธสฺส กุโต นาม
@เหตุ โกธสฺส ตสฺส ตสฺ    ^๓ ม. สนฺตฏฺานิเยน
วิญฺูครหาทิวเสน ปรโลเก นิรยทุกฺขาทิวเสน อภทฺทกตรํ อกลฺยาณตรํ โหติ. กุชฺฌเนน
ปน อกุทฺธสฺส ^๑- ปาปํ โหตีติ วตฺตพฺพเมว นตฺถิ. เกจิ ปน "โย อกุทฺธํ ปฏิกุทฺธํ
อารพฺภ กุชฺฌตี"ติ อตฺถํ วทนฺติ. กุทฺธํ อปฺปฏิกุชฺฌนฺโตติ โย ปน กุทฺธํ ปุคฺคลํ
"อยํ กุทฺโธ โกธปเรโต"ติ ตฺวา น ปฏิกุชฺฌติ ขมติ, โส ทุชฺชยํ กิเลสสงฺคามํ
เชติ นาม. น เกวลํ จสฺส กิเลสสงฺคามชโยเอว, อถ โข อุภยหิตปฏิปตฺติมฺปีติ
ทสฺเสนฺโต อาห "อุภินฺนมตฺถํ ฯเปฯ อุปสมฺมตี"ติ. โย ปรํ ปุคฺคลํ สงฺกุปิตํ
กุทฺธํ "โกธปเรโต"ติ ตฺวา ตํ เมตฺตายนฺโต อชฺฌุเปกฺขนฺโต วา สโต สมฺปชาโน
หุตฺวา อุปสมฺมติ ขมติ น ปฏิปฺผรติ, โส อตฺตโน จ ปรสฺส จาติ อุภินฺนํ
อุภยโลกสุขาวหํ อตฺถํ หิตํ จรติ.
      อุภินฺนํ ติกิจฺฉนฺตํ ตนฺติ ตํ อตฺตโน จ ปรสฺส จาติ อุภินฺนํ ทฺวินฺนํ
โกธพฺยาธิติกิจฺฉาย ติกิจฺฉนฺตํ ขมนฺตํ ปุคฺคลํ เย ชนา ธมฺมสฺส อริยาจารธมฺเม
อกุสลา, เต พาลา "อยํ อวิทฺทสุ โย อตฺตานํ อกฺโกสนฺตสฺส ปหรนฺตสฺส กิญฺจิ
น กโรตี"ติ มญฺนฺติ, ตํ เตสํ อโยนิโส มญฺนนฺติ อธิปฺปาโย. "ติกิจฺฉนนฺ"ติปิ ^๒-
ปนฺติ, ติกิจฺฉนสภาวนฺติ อตฺโถ.
      เอวํ เถเรน วุจฺจมานํ ธมฺมํ สุตฺวา อกฺโกสกพฺราหฺมโณ สํวิคฺโค ปสนฺนจิตฺโต
จ หุตฺวา เถรํ ขมาเปตฺวา ตสฺเสว สนฺติเก ปพฺพชิ. เถโร ตสฺส กมฺมฏฺานํ เทนฺโต
"อิมสฺส เมตฺตาภาวนา ยุตฺตา"ติ เมตฺตากมฺมฏฺานํ ทตฺวา โกธปริยุฏฺานาทีสุ
ปจฺจเวกฺขณาทิวิธึ ^๓- ทสฺเสนฺโต "อุปฺปชฺเช เต"ติอาทิมาห. ตตฺถ อุปฺปชฺเช
เต สเจติ สเจ เต กมฺมฏฺานํ อนุยุญฺชนฺตสฺส กญฺจิ ปุคฺคลํ นิสฺสาย จิรปริจโย ^๔-
โกโธ อุปฺปชฺเชยฺย, ตสฺส วูปสมาย:-
      "อุภโตทณฺฑเกน เจปิ ^๕- ภิกฺขเว กกเจน โจรา โอจรกา องฺคมงฺคานิ
โอกนฺเตยฺยุํ, ตตฺราปิ โย มโน ปทูเสยฺย, น เม โส เตน สาสนกโร"ติ ^๖-
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. กุชฺฌเนน ปน กุทฺธสฺส,อิ. กุชฺฌนฺเต ปน กุทฺธสฺส
@^๒ สี.,อิ. ติกิจฺฉนฺตีติปิ ^๓ สี.,อิ.ปจฺจเวกฺขณวิธึ  ^๔ สี.,อิ. จิรปริจริโย
@^๕ ปาลิ. อุภโตทณฺฑเกนปิ จ ^๖ ม.มู. ๑๒/๒๓๒/๑๙๕ กกจูปมสุตฺต
สตฺถารา วุตฺตํ กกจูปมํ โอวาทํ อาวชฺเชหิ. ^๑- อุปฺปชฺเช เจ รเส ตณฺหาติ สเจ
เต มธุราทิเภเท รเส ตณฺหา อภิลาโส อุปฺปชฺเชยฺย, ตสฺส วูปสมาย:-
      "ปุตฺตมํสํ ชายมฺปติกา ยถา กนฺตารนิตฺถรณตฺถเมว ขาทึสุ, น รสตณฺหาย,
    เอวํ กุลปุตฺโตปิ ปพฺพชิโต ปิณฺฑปาตํ ปฏิเสวติ ฯเปฯ ผาสุวิหาโร
    จา"ติ ^๒-
เอวํ วุตฺตํ ปุตฺตมํสูปโมวาทํ สร อนุสฺสร.
      สเจ ธาวติ เต จิตฺตนฺติ อโยนิโส มนสิ กโรโต ตว จิตฺตํ กาเมสุ ปญฺจ-
กามคุเณสุ ฉนฺทราควเสน, กามภวาทีสุ ภเวสุ ภวปตฺถนาวเสน สเจ ธาวติ
สรติ ชวติ. ขิปฺปํ นิคฺคณฺห สติยา, กิฏฺาทํ วิย ทุปฺปสุนฺติ ตถา ธาวิตุํ อเทนฺโต
ยถา นาม ปุริโส กิฏฺาทํ สสฺสขาทกํ ทุปฺปสุํ ทุฏฺโคณํ โยตฺเตน ถมฺเภ พนฺธิตฺวา
อตฺตโน วเส วตฺเตติ, เอวํ สติยา สติโยตฺเตน สมาธิถมฺเภ พนฺธนฺโต ขิปฺปํ
สีฆเมว นิคฺคณฺห, ยถา กิเลสวิคเมน นิพฺพิเสวนํ โหติ, ตถา ทเมหีติ. เกจิ
ปน "เถโร ปุถุชฺชโนว หุตฺวา อกฺโกสํ อธิวาเสนฺโต เตสํ มนุสฺสานํ อริยคุเณ
ปกาเสนฺโต ธมฺมํ กเถตฺวา ปจฺฉา ทฺวีหิ คาถาหิ อตฺตานํ โอวทนฺโต วิปสฺสนํ
วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปตฺวา อญฺ พฺยากโรนฺโต อิมาเยว คาถา อภาสี"ติ วทนฺติ.
                   พฺรหฺมทตฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                     ----------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๑๒๖-๑๒๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=2880&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=2880&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=358
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=6658
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=6798
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=6798
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26