ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลีอักษรไทย เถร.อ.๒ (ปรมตฺถที.๒)

                   ๔๕๙. ๑๓. สิริมณฺฑตฺเถรคาถาวณฺณนา
      ฉนฺนมติวสฺสตีติอาทิกา อายสฺมโต สิริมณฺฑตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินิตฺวา อิมสฺมึ
พุทฺธุปฺปาเท สุํสุมารคิเร ๓- พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา สิริมณฺโฑติ ลทฺธนาโม
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. อาวชฺเชยฺยาสิ     สํ.นิ. ๑๖/๖๓/๙๕ ปุตฺตมํสสุตฺต: อตฺถโต สมานํ
@ ฉ.ม. สํสุมารคิเร
วยปฺปตฺโต เภสกลาวเน ๑- ภควติ วิหรนฺเต สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา
ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท สมณธมฺมํ กโรนฺโต เอกสฺมึ อุโปสถทิวเส
ปาฏิโมกฺขุทฺเทสฏฺฐาเน นิสินฺโน นิทานุทฺเทสสฺส ปริโยสาเน "อาวิกตา หิสฺส ผาสุ
โหตี"ติ ปาลิยา ๒- อตฺถํ อุปธาเรนฺโต อาปนฺนํ อาปตฺตึ อนาวิกตฺวา ปฏิจฺฉาเทนฺโต
อุปรูปริ อาปตฺติโย อาปชฺชติ, เตนสฺส น ผาสุ โหติ, อาวิกตฺวา ปน ยถาธมฺมํ
ปฏิกโรนฺตสฺส ผาสุ โหตีติ อิมมตฺถํ มนสิกตฺวา "อโห สตฺถุ สาสนํ สุวิสุทฺธนฺ"ติ
ลทฺธปฺปสาโท ตถา อุปฺปนฺนํ ปีตึ วิกฺขมฺเภตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ
ปตฺวา อตฺตโน ปฏิปตฺตึ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปสนฺนมานโส ภิกฺขูนํ โอวาทํ เทนฺโต:-
         [๔๔๗] "ฉนฺนมติวสฺสติ         วิวฏํ นาติวสฺสติ
               ตสฺมา ฉนฺนํ วิวเรถ     เอวนฺตํ นาติวสฺสติ.
         [๔๔๘] มจฺจุนาพฺภาหโต โลโก   ชราย ปริวาริโต
               ตณฺหาสลฺเลน โอติณฺโณ   อิจฺฉาธูปายิโต สทา. ๓-
         [๔๔๙] มจฺจุนาพฺภาหโต โลโก   ปริกฺขิตฺโต ชราย จ
               หญฺญติ นิจฺจมตฺตาโณ     ปตฺตทณฺโฑว ตกฺกโร.
         [๔๕๐] อาคจฺฉนฺตคฺคิขนฺธาว     มจฺจุ พฺยาธิ ชรา ตโย
               ปจฺจุคฺคนฺตุํ พลํ นตฺถิ     ชโว นตฺถิ ปลายิตุํ.
         [๔๕๑] อโมฆํ ทิวสํ กยิรา      อปฺเปน พหุเกน วา
               ยํ ยํ วิชหเต รตฺตึ      ตทูนํ ตสฺส ชีวิตํ.
         [๔๕๒] จรโต ติฏฺฐโต วาปิ     อาสีนสยนสฺส วา
               อุเปติ จริมา รตฺติ      น เต กาโล ปมชฺชิตุนฺ"ติ
อิมา คาถา อภาสิ.
      ตตฺถ ฉนฺนนฺติ ฉาทิตํ ยถาภูตํ อวิวฏํ อปฺปกาสิตํ ทุจฺจริตํ. อติวสฺสตีติ
@เชิงอรรถ:  ม. เภสกฬาวเน    วินย.มหา. ๔/๑๓๔/๑๔๘ อุโปสถกฺขนฺธก
@ สํ.สคา. ๑๕/๖๖/๔๕ อพฺภาหตสุตฺต
อาปตฺติวสฺสญฺเจว กิเลสวสฺสญฺจ อติวิย วสฺสติ. อาปตฺติยา หิ ฉาทนํ อลชฺชิภาวาทินา
๑- ตาทิโสว, ฉาทเนน ตโต อญฺญถาว ๒- ปุนปิ ตถารูปํ ตโต วา ปาปิฏฺฐตรํ อาปตฺตึ
อาปชฺเชยฺยาติ ฉาทนํ วสฺสนสฺส การณํ วุตฺตํ. วิวฏนฺติ ปกาสิตํ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ.
นาติวสฺสตีติ เอตฺถ อตีติ อุปสคฺคมตฺตํ, น วสฺสตีติ ๓- อตฺโถ. อวสฺสนํ เจตฺถ
วุตฺตวิปริยาเยน เวทิตพฺพํ จิตฺตสนฺตานสฺส วิโสธิตตฺตา. ตสฺมาติ วุตฺตเมวตฺถํ
การณภาเวน ปจฺจามสติ, ฉนฺนสฺส ทุจฺจริตสฺส อาปตฺติวสฺสาทีนํ อติวสฺสนโต
วิวฏสฺส จ อวสฺสนโตติ อตฺโถ. ฉนฺนํ วิวเรถาติ ปุถุชฺชนภาเวน ฉาทนาธิปฺปาเย
อุปฺปนฺเนปิ ตํ อนนุวตฺติตฺวา วิวเรถ อาวิกเรยฺย, ยถาธมฺมํ ปฏิกเรยฺย. เอวนฺติ
วิวรเณน ยถาธมฺมํ ปฏิปตฺติยา. ตนฺติ ตํ ฉนฺนํ ทุจฺจริตํ. นาติวสฺสติ อาปตฺติวสฺสํ
กิเลสวสฺสญฺจ น วสฺสติ, สุทฺธนฺเต ๔- ปุคฺคลํ ปติฏฺฐเปตีติ อตฺโถ.
      อิทานิ "เอกํเสน สีฆํเยว จ อตฺตา โสเธตพฺโพ, อปฺปมาโท กาตพฺโพ"ติ
ตสฺส การณํ สํเวควตฺถุํ ทสฺเสนฺโต "มจฺจุนาพฺภาหโต โลโก"ติอาทิมาห. ตตฺถ
มจฺจุนาพฺภาหโต โลโกติ อยํ สพฺโพปิ สตฺตโลโก โจโร วิย โจรฆาตเกน, สพฺพ-
วฏฺฏนิปาตินา ๕- มจฺจุนา มรเณน อภิหโต, น ตสฺส หตฺถโต มุจฺจติ. ชราย ปริวาริโตติ
อยํ โลโก อุปฺปาทโต อุทฺธํ มรณูปนยนรสาย ชราย ปริวาริโต อชฺโฌตฺถโฏ,
ชราสงฺฆาตปริมุกฺโกติ ๖-  อตฺโถ. ตณฺหาสลฺเลน โอติณฺโณติ สรีรสฺส อนฺโต นิมุคฺเคน
วิสปีตขุรปฺเปน วิย อุปาทานลกฺขเณน ตณฺหาสงฺขาเตน สลฺเลน โอติณฺโณ หทยพฺภนฺตเร
โอคาโฬฺห. ตณฺหา หิ ปีฬาชนนโต อนฺโต ตุทนโต ทุรุทฺธารโต จ "สลฺโล"ติ
วุจฺจติ. อิจฺฉาธูปายิโตติ อารมฺมณาภิปตฺถนลกฺขณาย อิจฺฉาย สนฺตาปิโต.
ตํ วิสยํ ๗- อิจฺฉนฺโต หิ ปุคฺคโล ยทิจฺฉิตํ วิสยํ ลภนฺโต วา อลภนฺโต วา ตายเอว
อนุทหนลกฺขณาย อิจฺฉาย สนฺตตฺโต ปริฬาหปฺปตฺโต โหติ. สทาติ สพฺพกาลํ,
อิทญฺจ ปทํ สพฺพปเทสุ โยเชตพฺพํ.
@เชิงอรรถ:  อิ. อลชฺชิภาวาทีนํ     ม. ตโต นํ อญฺญํ ตา จ      อิ. อวสฺสติเมว,
@ม. น วสฺสติจฺเจว       สี. สุทเม,อิ. สุทฺธตฺเต      สี. สพฺพาวตฺถนิปาตินา,
@ม. สพฺพวตฺถุนิปาตินา     อิ. ชราสงฺฆาตปริมุตฺโต, ม. ชราสงฺฆาตปริปุณฺโณ
@ สี.,อิ. ตํ ตํ วิสยํ
      ปริกฺขิตฺโต ชราย จาติ น เกวลํ มจฺจุนา อพฺภาหโตเยว, อถ โข ชราย
จ ปริกฺขิตฺโต. ชราย สมวรุทฺโธ ชราปาการปริกฺขิตฺโต, น ตํ สมติกฺกมตีติ อตฺโถ.
หญฺญติ นิจฺจมตฺตาโณติ อตาโณ อสรโณ หุตฺวา นิจฺจกาลํ ชรามรเณหิ หญฺญติ
วิพาธิยติ. ยถา กึ? ปตฺตทณฺโฑว ตกฺกโร ยถา ตกฺกโร โจโร กตาปราโธ
วชฺฌปฺปตฺโต อตาโณ ราชาณาย หญฺญติ, เอวมยํ โลโก ชรามรเณหีติ ทสฺเสติ.
      อาคจฺฉนฺตคฺคิขนฺธาวาติ มหาวเน ฑยฺหมาเน ตํ อภิภวนฺตา มหนฺตา อคฺคิกฺขนฺธา
วิย มจฺจุ พฺยาธิ ชราติ อิเม ตโย อนุทหนฏฺเฐน อคฺคิกฺขนฺธา อิมํ สตฺตโลกํ
อภิภวนฺตา อาคจฺฉนฺติ, เตสํ ปน ปฏิพโล หุตฺวา ปจฺจุคฺคนฺตุํ อภิภวิตุํ พลํ
อุสฺสาโห นตฺถิ อิมสฺส โลกสฺส, ชโว นตฺถิ ปลายิตุํ ชวนฺเตสุ อชฺโฌตฺถรนฺเตสุ ยตฺถ
เต นาภิภวนฺติ, ปิฏฺฐึ ทสฺเสตฺวา ตโต ปลายิตุมฺปิ  อิมสฺส โลกสฺส ชงฺฆาชโว ๑-
นตฺถิ, เอวํ อตฺตนา อสมตฺโถ มายาทีหิ อุปาเยหิ อปฺปฏิกาเร ติวิเธ พลวติ
ปจฺจามิตฺเต นิจฺจุปฺปฏฺฐิเต กึ กาตพฺพนฺติ เจ? อโมฆํ ทิวสํ กยิรา, อปฺเปน
พหุเกน วาติ อปฺเปน อนฺตมโส คทฺทูหนมตฺตมฺปิ กาลํ ปวตฺติเตน พหุเกน วา
สกลํ อโหรตฺตํ ปวตฺติเตน วิปสฺสนามนสิกาเรน อโมฆํ อวญฺฌํ ทิวสํ กเรยฺย,
ยสฺมา ยํ ยํ วิชหเต รตฺตึ, ตทูนํ ตสฺส ชีวิตํ อยํ สตฺโต ยํ ยํ รตฺตึ วิชหติ
นาเสติ ๒- เขเปติ, ตทูนํ เตน อูนํ ตสฺส สตฺตสฺส ชีวิตํ โหติ, เอเตน รตฺติกฺขโย
นาม ชีวิตกฺขโย ตสฺส อนิวตฺตนโตติ ทสฺเสติ. เตนาห:-
             "ยเมกรตฺตึ ปฐมํ          คพฺเภ วสติ มาณโว
              อพฺภุฏฺฐิโตว โส ยาติ ๓-   ส คจฺฉํ น นิวตฺตตี"ติ. ๔-
      น เกวลํ รตฺติวเสเนว, อถ โข อิริยาปถวเสนาปิ ชีวิตกฺขโย อุปธาเรตพฺโพติ
อาห "จรโต"ติอาทิ. จรโตติ คจฺฉนฺตสฺส. ติฏฺฐโตติ ฐิตํ กปฺเปนฺตสฺส. อาสีนสยนสฺส
วาติ อาสีนสฺส สยนสฺส วา, นิสินฺนสฺส นิปชฺชนฺตสฺส วาติ อตฺโถ. "อาสีทนนฺ"ติปิ
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. ชงฺฆา วา    สี.,อิ. วิหรเต อตินาเมติ    สี.,อิ. สยติ
@ ขุ.ชา. ๒๗/๒๒๖๑/๔๖๙ อโยฆรชาตก (สฺยา)
ปฐนฺติ, ตตฺถ สามิอตฺเถ อุปโยควจนํ ทฏฺฐพฺพํ. อุเปติ จริมา รตฺตีติ จริมกจิตฺต-
สหิตา รตฺติ อุปคจฺฉติ, รตฺติคฺคหณญฺเจตฺถ เทสนาสีสมตฺตํ. คมนาทีสุ เยน เกนจิ
อิริยาปเถน สมงฺคีภูตสฺส จริมกาโลเยว, เตเนวสฺส อิริยาปถกฺขณา ชีวิตํ เขเปตฺวาเอว
คจฺฉนฺติ, ตสฺมา น เต กาโล ปมชฺชิตุํ นายํ ตุยฺหํ ปมาทํ อาปชฺชิตุํ กาโล
"อิมสฺมึ นาม กาเล มรณํ น โหตี"ติ อวิทิตตฺตา. วุตฺตํ หิ:-
              "อนิมิตฺตมนญฺญาตํ        มจฺจานํ อิธ ชีวิตํ
               กสิรญฺจ ปริตฺตญฺจ       ตญฺจ ทุกฺเขน สํยุตนฺ"ติ. ๑-
         ตสฺมา เอวํ อตฺตานํ โอวทิตฺวา อปฺปมตฺเตน ตีสุ สิกฺขาสุ อนุโยโค
กาตพฺโพติ อธิปฺปาโย.
                    สิริมณฺฑตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       -------------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๑๒๙-๑๓๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=2960&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=2960&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=359              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=6672              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=6813              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=6813              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]