อรรถกถาเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๒ (ปรมตฺถที.๒)

                    ๓๒๗. ๕. ชมฺพุกตฺเถรคาถาวณฺณนา
         ปญฺจปญฺญาสาติอาทิกา อายสฺมโต ชมฺพุกตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
         อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต
ติสฺสสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต สตฺถุ สมฺมาสมฺโพธึ
สทฺทหนฺโต โพธิรุกฺขํ วนฺทิตฺวา พีชเนน ปูเชสิ. โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ
สํสรนฺโต กสฺสปสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต สาสเน
ปพฺพชิตฺวา อญฺญตเรน อุปาสเกน การิเต อาราเม อาวาสิโก หุตฺวา วิหรติ
เตน อุปฏฺฐิยมาโน. อเถกทิวสํ เอโก ขีณาสวตฺเถโร ลูขจีวรธโร เกโสหรณตฺถํ
อรญฺญโต คามาภิมุโข อาคจฺฉติ, ตํ ทิสฺวา โส อุปาสโก อิริยาปเถ ปสีทิตฺวา
กปฺปเกน เกสมสฺสูนิ โอหาราเปตฺวา ปณีตโภชนํ โภเชฺตวา สุนฺทรานิ จีวรานิ
ทตฺวา "อิเธว ภนฺเต วสถา"ติ วสาเปติ. ตํ ทิสฺวา อาวาสิโก อิสฺสามจฺเฉรปกโต
ขีณาสวตฺเถรํ อาห "วรํ เต ภิกฺขุ อิมินา ปาปุปาสเกน อุปฏฺฐิยมานสฺส เอวํ
อิธ วสนโต องฺคุลีหิ เกเส ลุญฺจิตฺวา อเจลสฺส สโต คูถมุตฺตาหารชีวนนฺ"ติ. เอวญฺจ
ปน วตฺวา ตาวเทว วจฺจกุฏึ ปวิสิตฺวา ปายาสํ วฑฺเฒนฺโต วิย หตฺเถน คูถํ
วฑฺเฒตฺวา วฑฺเฒตฺวา ยาวทตฺถํ ขาทิ, มุตฺตญฺจ ปิวิ. อิมินา นิยาเมน ยาวตายุกํ
ฐตฺวา กาลงฺกตฺวา นิรเย ปจฺจิตฺวา ปุน คูถมุตฺตาหาโร ๑- วสิตฺวา ตสฺเสว กมฺมสฺส
วิปากาวเสเสน มนุสฺเสสุ อุปฺปนฺโนปิ ปญฺจ ชาติสตานิ นิคณฺโฐ หุตฺวา คูถภกฺโข
อโหสิ.
         ปุน อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท มนุสฺสโยนิยํ นิพฺพตฺตมาโนปิ อริยูปวาทพเลน
ทุคฺคตกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ถญฺญํ วา ขีรํ วา สปฺปึ วา ปายมาโน ตํ ฉฑฺเฑตฺวา
มุตฺตเมว ปิวติ, โอทนํ โภชิยมาโน ตํ ฉฑฺเฑตฺวา คูถเมว ขาทติ, เอวํ คูถมุตฺตปริ-
โภเคน วฑฺฒนฺโต วยปฺปตฺโตปิ ตเทว ปริภุญฺชติ. มนุสฺสา ตโต วาเรตุํ อสกฺโกนฺตา
ปริจฺจชึสุ. โส ญาตเกหิ ปริจฺจตฺโต นคฺคปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา น นฺหายติ,
รโชชลฺลธโร เกสมสฺสูนิ ลุญฺจิตฺวา อญฺเญ อิริยาปเถ ปฏิกฺขิปิตฺวา เอกปาเทน
ติฏฺฐติ, นิมนฺตนํ น สาทิยติ, มาโสปวาสํ อธิฏฺฐาย ปุญฺญตฺถิเกหิ ทินฺนํ โภชนํ
มาเส มาเส เอกวารํ กุสคฺเคน คเหตฺวา ทิวา ชิวฺหคฺเคน เลหติ, รตฺติยํ ปน "อลฺลคูถํ
สปฺปาณกนฺ"ติ อขาทิตฺวา สุกฺขคูถเมว ขาทติ. เอวํ กโรนฺตสฺส ปญฺจปญฺญาส-
วสฺสานิ วีติวตฺตานิ มหาชโน "มหาตโป ปรมปฺปิจฺโฉ"ติ มญฺญมาโน ตนฺนินฺโน
ตปฺโปโณ อโหสิ.
         อถ ภควา ตสฺส หทยพฺภนฺตเร ฆเฏ ปทีปํ วิย อรหตฺตูปนิสฺสยํ ปชฺชลนฺตํ
ทิสฺวา สยเมว ตตฺถ คนฺตฺวา ธมฺมํ เทเสตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาเปตฺวา เอหิ-
ภิกฺขูปสมฺปทาย ลทฺธูปสมฺปทํ วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺฐาเปสิ.
อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน ธมฺมปเท "มาเส มาเส กุสคฺเคนา"ติ คาถา-
วณฺณนาย ๒- วุตฺตนเยน เวทิตพฺโพ. อรหตฺเต ปน ปติฏฺฐิโต ปรินิพฺพานกาเล "อาทิโต
มิจฺฉา ปฏิปชฺชิตฺวาปิ สมฺมาสมฺพุทฺธํ นิสฺสาย สาวเกน อธิคนฺตพฺพํ มยา อธิคตนฺ"ติ
ทสฺเสนฺโต:-
@เชิงอรรถ: ๑ สี. นิรเย ปจฺจิตฺวา ปุน คูถนิรเย อสุจิมุตฺตาหาโร, อิ. นิรเย ปจฺจิตฺวา ปุน
@คูถนิรเยสุ คูถมุตฺตาหาโร   ๒ ธมฺมปท.อ. ๓/๑๕๓ ชมฺพุกาชีวกวตฺถุ
         [๒๘๓] "ปญฺจปญฺญาส วสฺสานิ      รโชชลฺลมธารยึ
               ภุญฺชนฺโต มาสิกํ ภตฺตํ      เกสมสฺสุํ อโลจยึ.
         [๒๘๔] เอกปาเทน อฏฺฐาสึ       อาสนํ ปริวชฺชยึ
               สุกฺขคูถานิ จ ขาทึ        อุทฺเทสญฺจ น สาทิยึ.
         [๒๘๕] เอตาทิสํ กริตฺวาน        พหุํ ทุคฺคติคามินํ
               วุยฺหมาโน มโหเฆน       พุทฺธํ สรณมาคมํ.
         [๒๘๖] สรณคมนํ ปสฺส           ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ
               ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา    กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ
อิมา จตสฺโส คาถา อภาสิ.
         ตตฺถ ปญฺจปญฺญาส  วสฺสานิ, รโชชลฺลมธารยินฺติ นคฺคปพฺพชฺชูปคมเนน นฺหาน-
ปฏิกฺเขปโต ปญฺจาธิกานิ ปญฺญาสวสฺสานิ สรีเร ลคฺคํ อาคนฺตุกเรณุสงฺขาตํ รโช,
สรีรมลสงฺขาตํ ชลฺลญฺจ กาเยน ธาเรสึ. ภุญฺชนฺโต มาสิกํ ภตฺตนฺติ รตฺติยํ คูถํ
ขาทนฺโต โลกวญฺจนตฺถํ มาโสปวาสิโก นาม หุตฺวา ปุญฺญตฺถิเกหิ ทินฺนํ โภชนํ
มาเส มาเส เอกวารํ ชิวฺหคฺเค ฐปนวเสน ภุญฺชนฺโต. อโลจยินฺติ ตาทิสจฺฉาริกา-
ปกฺเขเปน สิถิลมูลํ เกสมสฺสุํ องฺคุลีหิ ลุญฺจาเปสึ. ๑-
         เอกปาเทน อฏฺฐาสึ, อาสนํ ปริวชฺชยินฺติ สพฺเพน สพฺพํ อาสนํ นิสชฺชํ
ปริวชฺเชสึ, ติฏฺฐนฺโต จ อุโภ หตฺเถ อุกฺขิปิตฺวา เอเกเนว ปาเทน อฏฺฐาสึ.
อุทฺเทสนฺติ นิมนฺตนํ. อุทิสฺสกตนฺติ เกจิ. น สาทิยินฺติ น สมฺปฏิจฺฉึ,
ปฏิกฺขิปินฺติ อตฺโถ.
         เอตาทิสํ กริตฺวาน, พหุํ ทุคฺคติคามินนฺติ เอตาทิสํ เอวรูปํ วิปาก-
นิพฺพตฺตนกํ ทุคฺคติคามินํ พหุํ ปาปกมฺมํ ปุริมชาตีสุ อิธ จ กตฺวา อุปฺปาเทตฺวา.
วุยฺหมาโน
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. มุญฺจาเปสึ
มโหเฆนาติ กาโมฆาทินา มหตา โอเฆน วิเสสโต ทิฏฺโฐเฆน อปายสมุทฺทํ ปติ-
อากฑฺฒิยมาโน. พุทฺธํ สรณมาคมนฺติ ตาทิเสน ปุญฺญกมฺมจฺฉิทฺเทน กิจฺเฉน
มนุสฺสตฺตภาวํ ลภิตฺวา อิทานิ ปุญฺญพเลน พุทฺธํ "สรณนฺ"ติ อคมาสึ, ๑- "สมฺมา-
สมฺพุทฺโธ ภควา"ติ อเวจฺจปสาเทน สตฺถริ ปสีทึ. สรณคมนํ ปสฺส, ปสฺส ธมฺม-
สุธมฺมตนฺติ อายตนคตํ มม สรณคมนํ ๒- ปสฺส, ปสฺส สาสนธมฺมสฺส จ สุธมฺมตํ
โยหํ ตถามิจฺฉาปฏิปนฺโนปิ เอโกวาเทเนว สตฺถารา เอทิสํ สมฺปตฺตึ สมฺปาปิโต.
"ติสฺโส วิชฺชา"ติอาทินา ตํ สมฺปตฺตึ ทสฺเสติ. เตนาห ๓-:-
               "ติสฺสสฺสาหํ ภควโต        โพธิรุกฺขํ อวนฺทิหํ ๔-
                ปคฺคยฺห พีชนึ ตตฺถ        สีหาสนมพีชหํ. ๕-
                เทฺวนวุเต อิโต กปฺเป     สีหาสนมพีชหํ
                ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        พีชนาย อิทํ ผลํ.
                กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
                    ชมฺพุกตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๑๔-๑๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=303&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=303&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=327
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=6241
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=6353
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=6353
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26