บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๓๖๒. ๒. ลกุณฺฏกภทฺทิยตฺเถรคาถาวณฺณนา ๑- ปเร อมฺพาฏการาเมติอาทิกา อายสฺมโต ลกุณฺฏกภทฺทิยตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ? อยํ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร มหาโภเค กุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺโต นิสินฺโน ตสฺมึ ขเณ สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ มญฺชุสฺสรานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา สยมฺปิ ตํ ฐานํ ปตฺเถนฺโต พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา "อโห วตาหมฺปิ อนาคเต อยํ ภิกฺขุ วิย เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน มญฺชุสฺสรานํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ ปณิธานํ อกาสิ. ภควา จ ตสฺส อนนฺตรายตํ ทิสฺวา พฺยากริตฺวา ปกฺกามิ. โส ตตฺถ ยาวชีวํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต ผุสฺสสฺส ภควโต กาเล จิตฺตปตฺตโกกิโล หุตฺวา ราชุยฺยานโต มธุรํ อมฺพผลํ ตุณฺเฑนาทาย คจฺฉนฺโต สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส "ทสฺสามี"ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทสิ. สตฺถา ตสฺส จิตฺตํ ญตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา นิสีทิ. โกกิโล ทสพลสฺส ปตฺเต อมฺพปกฺกํ ปติฏฺฐาเปสิ. สตฺถา ตํ ปริภุญฺชิ. โส โกกิโล ปสนฺนมานโส เตเนว ปีติสุเขน สตฺตาหํ วีตินาเมสิ, เตน จ ปุญฺญกมฺเมน มญฺชุสฺสโร อโหสิ. กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล ปน เจติเย อารทฺเธ กึ ปมาณํ กโรม. สตฺตโยชนปฺปมาณํ. อติมหนฺตเมตํ. ฉโยชนปฺปมาณํ. เอตมฺปิ อติมหนฺตํ. ปญฺจโยชนํ จตุโยชนํ ติโยชนํ ทฺวิโยชนนฺติ วุตฺเต อยํ ตทา เชฏฺฐวฑฺฒกี หุตฺวา "เอถ โภ อนาคเต สุขปฏิชคฺคิยํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ วตฺวา รชฺชุยา ปริกฺขิปนฺโต คาวุตมตฺถเก ฐตฺวา "เอเกกํ มุขํ คาวุตํ คาวุตํ โหตุ, เจติยํ เอกโยชนาวฏฺฏํ โยชนุพฺเพธํ ๒- ภวิสฺสตี"ติ อาห. เต ตสฺส วจเน อฏฺฐํสุ. อิติ อปฺปมาณสฺส พุทฺธสฺส ปมาณํ อกาสีติ. เตน ปน กมฺเมน นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺ- ฐาเน อญฺเญหิ นีจตรปฺปมาโณ โหติ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ลกุณฺฑกภทฺทิยตฺเถร.... ๒ สี. โหติ เจติยํ เอวํ ติโยชนํ จตุโยชนํ โส อมฺหากํ สตฺถุ กาเล สาวตฺถิยํ มหาโภคกุเล นิพฺพตฺติ, ภทฺทิโยติสฺส นามํ อโหสิ. อติรสฺสตาย ปน ลกุณฺฏกภทฺทิโยติ ปญฺญายิตฺถ. โส สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา พหุสฺสุโต ธมฺมกถิโก หุตฺวา มธุเรน สเรน ปเรสํ ธมฺมํ กเถสิ. อเถกสฺมึ อุสฺสวทิวเส เอเกน พฺราหฺมเณน สทฺธึ รเถน คจฺฉนฺตี อญฺญตรา คณิกา เถรํ ทิสฺวา ทนฺตวิทํสกํ ๑- หสิ. เถโร ตสฺสา ทนฺตฏฺฐิเก นิมิตฺตํ คเหตฺวา ฌานํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ ปาทกํ กตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา อนาคามี อโหสิ, โส อภิณฺหํ กายคตาย สติยา วิหรนฺโต เอกทิวสํ อายสฺมตา ธมฺมเสนาปตินา โอวทิยมาโน อรหตฺเต ปติฏฺฐหิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๒-:- "ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน สพฺพธมฺมาน ปารคู ๓- อิโต สตสหสฺสมฺหิ โลเก ๔- อุปฺปชฺชิ นายโก. ตทาหํ หํสวติยํ เสฏฺฐิปุตฺโต มหทฺธโน ชงฺฆาวิหารํ วิจรํ สํฆารามํ อคจฺฉหํ. ตทา โส โลกปชฺโชโต ธมฺมํ เทเสสิ นายโก มธุรสฺสรานํ ๕- ปวรํ สาวกํ อภิกิตฺตยิ. ตํ สุตฺวา มุทิโต หุตฺวา การํ กตฺวา มเหสิโน วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท ตํ ฐานมภิปตฺถยึ. ตทา พุทฺโธ วิยากาสิ สํฆมชฺเฌ วินายโก อนาคตมฺหิ อทฺธาเน ลจฺฉเส ตํ มโนรถํ. สตสหสฺสิโต กปฺเป โอกฺกากกุลสมฺภโว โคตโม นาม โคตฺเตน ๖- สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ. ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต ภทฺทิโย นาม นาเมน เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก. @เชิงอรรถ: ๑ ม. ทนฺตวิวรณํ ๒ ขุ.อป. ๓๓/๑๓๑/๒๑๙ (สฺยา) ๓ ฉ.ม. สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา @๔ ฉ.ม. กปฺเป ๕ ฉ.ม. มญฺชุสฺสรานํ ๖ ก. นาเมน เตน กมฺเมน สุกเตน เจตนาปณิธีหิ จ ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ ตาวตึสมคจฺฉหํ. เทฺวนวุเต อิโต กปฺเป ผุสฺโส อุปฺปชฺชิ นายโก ทุราสโท ทุปฺปสโห สพฺพโลกุตฺตโม ชิโน. จรเณน จ สมฺปนฺโน พฺรหา อุชุ ปตาปวา หิเตสี สพฺพสตฺตานํ พหุํ โมเจสิ พนฺธนา. นนฺทารามวเน ตสฺส อโหสึ ผุสฺสโกกิโล คนฺธกุฏิสมาสนฺเน อมฺพรุกฺเข วสามหํ. ตทา ปิณฺฑาย คจฺฉนฺตํ ทกฺขิเณยฺยํ ชินุตฺตมํ ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาเทตฺวา มญฺชุนาภินิกูชหํ. ราชุยฺยานํ ตทา คนฺตฺวา สุปกฺกํ กนกตฺตจํ อมฺพปิณฺฑํ คเหตฺวาน สมฺพุทฺธสฺโสปนามยึ. ตทา เม จิตฺตมญฺญาย มหาการุณิโก ชิโน อุปฏฺฐากสฺส หตฺถโต ปตฺตํ ปคฺคณฺหิ นายโก. อทาสึ หฏฺฐจิตฺโตหํ อมฺพปิณฺฑํ มหามุเน ปตฺเต ปกฺขิปฺป ปกฺเขหิ ปญฺชลึ กตฺวาน มญฺชุนา. สเรน รชนีเยน สวนีเยน วคฺคุนา วสฺสนฺโต พุทฺธปูชตฺถํ นีฬํ ๑- คนฺตฺวา นิปชฺชหํ. ตทา มุทิตจิตฺตํ มํ พุทฺธเปมคตาสยํ สกุณคฺฆิ อุปาคนฺตฺวา ฆาตยี ทุฏฺฐมานโส. ตโต จุโตหํ ตุสิเต อนุโภตฺวา มหาสุขํ มนุสฺสโยนิมาคจฺฉึ ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา. อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส กสฺสโป นาม โคตฺเตน อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร. @เชิงอรรถ: ๑ ปาลิ. นิทฺทํ สาสนํ โชตยิตฺวา โส อภิภุยฺย กุติตฺถิเย วินยิตฺวาน เวเนยฺเย นิพฺพุโต โส สสาวโก. นิพฺพุเต ตมฺหิ โลกคฺเค ปสนฺนา ชนตา พหู ปูชนตฺถาย พุทฺธสฺส ถูปํ กุพฺพนฺติ สตฺถุโน. สตฺตโยชนิกํ ถูปํ สตฺตรตนภูสิตํ กาเรสฺสาม ๑- มเหสิสฺส อิจฺเจวํ มนฺตยนฺติ เต. กิกิโน กาสิราชสฺส ตทา เสนาย นายโก หุตฺวาหํ อปฺปมาณสฺส ปมาณํ เจติเย วทึ. ตทา เต มม วาเกฺยน เจติยํ โยชนุคฺคตํ อกํสุ นรวีรสฺส นานารตนภูสิตํ. เตน กมฺเมน สุกเตน เจตนาปณิธีหิ จ ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ ตาวตึสมคจฺฉหํ. ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ ชาโต เสฏฺฐิกุเล อหํ สาวตฺถิยํ ปุรวเร อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเน. ปุรปฺปเวเส สุคตํ ทิสฺวา วิมฺหิตมานโส ปพฺพชิตฺวาน น จิรํ อรหตฺตมปาปุณึ. เจติยสฺส ปมาณํ ยํ อกรึ เตน กมฺมุนา ลกุณฺฏกสรีโรหํ ชาโต ปริภวารโห. สเรน มธุเรนาหํ ปูเชตฺวา อิสิสตฺตมํ มญฺชุสฺสรานํ ภิกฺขูนํ อคฺคตฺตมนุปาปุณึ. ผลทาเนน พุทฺธสฺส คุณานุสฺสรเณน จ สามญฺญผลสมฺปนฺโน วิหรามิ อนาสโว. กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กริสฺสาม อปรภาเค อญฺญํ พฺยากโรนฺโต:- [๔๖๖] "ปเร อมฺพาฏการาเม วนสณฺฑมฺหิ ภทฺทิโย สมูลํ ตณฺหมพฺพุยฺห ตตฺถ ภทฺโทว ฌายติ. ๑- [๔๖๗] รมนฺเตเก มุทิงฺเคหิ วีณาหิ ปณเวหิ จ อหญฺจ รุกฺขมูลสฺมึ รโต พุทฺธสฺส สาสเน. [๔๖๘] พุทฺโธ เจ เม วรํ ทชฺชา โส จ ลพฺเภถ เม วโร คเณฺหหํ สพฺพโลกสฺส นิจฺจํ กายคตาสตินฺ"ติ อิมา ติสฺโส คาถา อภาสิ. ตตฺถ ปเรติ เสฏฺเฐ อธิเก, วิสิฏฺเฐติ อตฺโถ. อธิกวาจี หิ อยํ ปรสทฺโท "ปรํ วิย มตฺตายา"ติอาทีสุ ๒- วิย. อมฺพาฏการาเมติ เอวํนามเก อาราเม, โส กิร ฉายูทกสมฺปนฺโน วนสณฺฑมณฺฑิโต รมณีโย โหติ, เตน "ปเร"ติ วิเสเสตฺวา วุตฺโต. "อมฺพาฏกวเน ๓- อมฺพาฏเกหิ อภิลกฺขิตวเน"ติ จ วทนฺติ. วนสณฺฑมฺหีติ วนคหเน, ฆนนิจิตรุกฺขคจฺฉลตาสมูเห วเนติ อตฺโถ. ภทฺทิโยติ เอวํนามโก, อตฺตานเมว เถโร อญฺญํ วิย วทติ. สมูลํ ตณฺหมพฺพุยฺหาติ ตณฺหาย มูลํ นาม อวิชฺชา, ตสฺมา สาวิชฺชํ ตณฺหํ อคฺคมคฺเคน สมุคฺฆาเฏตฺวาติ อตฺโถ. ตตฺถ ภทฺโทว ฌายตีติ โลกุตฺตเรหิ สีลาทีหิ ภทฺโท สุนฺทโร ตสฺมึเยว วนสณฺเฑ กตกิจฺจตาย ทิฏฺฐธมฺมสุข- วิหารวเสน อคฺคผลฌาเนน ฌายติ. ผลสุเขน จ ฌานสมาปตฺตีหิ จ วีตินาเมตีติ อตฺตโน วิเวกรตึ ทสฺเสตฺวา "รมนฺเตเก"ติ คาถายปิ พฺยติเรกมุเขน ตเมวตฺถํ ทสฺเสติ. ตตฺถ มุทิงฺเคหีติ องฺคิกาทีหิ มุรเชหิ. ๔- วีณาหีติ นนฺทินีอาทีหิ วีณาหิ. ปณเวหีติ ตุริเยหิ รมนฺติ เอเก กามโภคิโน, สา ปน ๕- เตสํ รติ อนริยา อนตฺถสํหิตา. อหญฺจาติ อหํ ปน, เอกโก พุทฺธสฺส ภควโต สาสเน รโต, ตโตเอว รุกฺขมูลสฺมึ รโต อภิรโต วิหรามีติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ๑ ปาลิ. ฌิยายติ ๒ สี. อตฺตายาติอาทีสุ, อิ. อตฺตา วิยาติอาทีสุ @๓ สี.,อิ. เตน ปเรน วิเสเสตฺวา วุตฺเต อมฺพาฏเก วเน ๔ สี.,อิ. โปกฺขเรหิ @๕ ม. สาสเน เอวํ อตฺตโน วิเวกาภิรตึ กิตฺเตตฺวา อิทานิ ยํ กายคตาสติกมฺมฏฺฐานํ ภาเวตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโต, ตสฺส ปสํสนตฺถํ "พุทฺโธ เจ เม"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- สเจ พุทฺโธ ภควา "เอกาหํ ภนฺเต ภควนฺตํ วรํ ยาจามี"ติ มยา ยาจิโต "อติกฺกนฺตวรา โข ภิกฺขุ ตถาคตา"ติ อปฏิกฺขิปิตฺวา มยฺหํ ยถายาจิตํ วรํ ทเทยฺย, โส จ วโร มมาธิปฺปายปูรโก ลพฺเภถ มยฺหํ มโนรถํ มตฺถกํ ปาเปยฺยาติ เถโร ปริกปฺป- วเสน วทติ. "ภนฺเต สพฺโพ โลโก สพฺพกาลํ กายคตาสติกมฺมฏฺฐานํ ภาเวตู"ติ, "สพฺพโลกสฺส นิจฺจํ กายคตาสติ ภาเวตพฺพา"ติ กตฺวา วรํ คเณฺห อหนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห "คเณฺหหํ สพฺพโลกสฺส, นิจฺจํ กายคตาสตินฺ"ติ. อิทานิ อปริกฺขณครหามุเขน ๑- ปริกฺขณํ ปสํสนฺโต:- [๔๖๙] "เย มํ รูเปน ปามึสุ เย จ โฆเสน อนฺวคู ฉนฺทราควสูเปตา น มํ ชานนฺติ เต ชนา. [๔๗๐] อชฺฌตฺตญฺจ น ชานาติ พหิทฺธา จ น ปสฺสติ สมนฺตาวรโณ พาโล ส เว โฆเสน วุยฺหติ. [๔๗๑] อชฺฌตฺตญฺจ น ชานาติ พหิทฺธา จ วิปสฺสติ พหิทฺธา ผลทสฺสาวี โสปิ โฆเสน วุยฺหติ. [๔๗๒] อชฺฌตฺตญฺจ ปชานาติ พหิทฺธา จ วิปสฺสติ อนาวรณทสฺสาวี น โส โฆเสน วุยฺหตี"ติ อิมา จตสฺโส คาถา อภาสิ. ตตฺถ เย มํ รูเปน ปามึสูติ เย ชนา อวิทฺทสู มม รูเปน อปสาทิเกน นิหีเนน "อาการสทิสี ปญฺญา"ติ ธมฺมสรีเรน จ มํ นิหีนํ ปามึสุ, "โอรโก อยนฺ"ติ หีเฬนฺตา ปริจฺฉินฺทนวเสน มญฺญึสูติ อตฺโถ. เย จ โฆเสน อนฺวคูติ เย จ สตฺตา โฆเสน มญฺชุนา มํ สมฺภาวนาวเสน อนุคตา พหุ มญฺญึสุ, @เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. อปริกฺขกครหามุเขน ปริกฺขเก ตํ เตสํ มิจฺฉา, น หิ อหํ รูปมตฺเตน อวมนฺตพฺโพ, โฆสมตฺเตน วา น พหุํ มนฺตพฺโพ, ตสฺมา ฉนฺทราควสูเปตา, น มํ ชานนฺติ เต ชนาติ เต ทุวิธาปิ ชนา ๑- ฉนฺทราคสฺส วสํ อุเปตา อปฺปหีนฉนฺทราคา สพฺพโส ปหีนฉนฺทราคํ มํ น ชานนฺติ. อวิสโย เตสํ มาทิโส อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา จ อปริญฺญาตวตฺถุตายาติ ทสฺเสตุํ "อชฺฌตฺตนฺ"ติอาทิ วุตฺตํ. อชฺฌตฺตนฺติ อตฺตโน สนฺตาเน ขนฺธายตนาทิธมฺมํ. พหิทฺธาติ ปรสนฺตาเน. อถวา อชฺฌตฺตนฺติ มม อพฺภนฺตเร อเสกฺขสีลกฺขนฺธาทึ. พหิทฺธาติ มเมว อากปฺปสมฺปตฺติยาทิยุตฺตํ พหิทฺธา รูปธมฺมปฺปวตฺตึ จกฺขุวิญฺญาณา- ทิปฺปวตฺตึ จ. สมนฺตาวรโณติ เอวํ อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ อชานเนน สมนฺตโต อาวรณยุตฺโต อาวฏญาณคติโก. ส เว โฆเสน วุยฺหตีติ โส ปรเนยฺยพุทฺธิโก พาโล โฆเสน ปเรสํ วจเนน วุยฺหติ นิยฺยติ อากฑฺฒิยติ. พหิทฺธา จ วิปสฺสตีติ โย จ วุตฺตนเยน อชฺฌตฺตํ น ชานาติ, พหิทฺธา ปน สุตานุสาเรน อากปฺปสมฺปตฺติอาทิอุปธารเณน วา วิเสสโต ปสฺสติ. "คุณวิเสสยุตฺโต สิยา"ติ มญฺญติ, โสปิ พหิทฺธา ผลทสฺสาวี นยคฺคาเหน ผลมตฺตํ คณฺหนฺโต วุตฺตนเยน โฆเสน วุยฺหติ, โสปิ มาทิเส น ชานาตีติ อตฺโถ. โย ปน อชฺฌตฺตญฺจ ขีณาสวสฺส อพฺภนฺตเร อเสกฺขสีลกฺขนฺธาทิคุณํ ชานาติ, พหิทฺธา จสฺส ปฏิปตฺติสลฺลกฺขเณน วิเสสโต คุณวิเสสโยคํ ปสฺสติ. อนาวรณทสฺสาวี เกนจิ อนาวโฏ หุตฺวา อริยานํ คุเณ ทฏฺฐุํ ญาตุํ สมตฺโถ, น โส โฆสมตฺเตน วุยฺหติ ยาถาวโต ทสฺสนโตติ ลกุณฺฏกภทฺทิยตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา. @เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. มํ ชานนฺตีติ เต ทุวิธาปิอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๑๔๐-๑๔๖. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=3199&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=3199&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=362 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=6728 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=6865 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=6865 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]