บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๓๗๓. ๔. จูฬปนฺถกตฺเถรคาถาวณฺณนา ทนฺธา มยฺหํ คตีติอาทิกา อายสฺมโต จูฬปนฺถกตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ? ยเทตฺถ อตฺถุปฺปตฺติวเสน วตฺตพฺพํ, ตํ อฏฺฐกนิปาเต มหาปนฺถกวตฺถุสฺมึ ๒- วุตฺตเมว. อยํ ปน วิเสโส:- มหาปนฺถกตฺเถโร อรหตฺตํ ปตฺวา อคฺคผลสุเขน วีตินาเมนฺโต จินฺเตสิ "กถํ นุ โข สกฺกา จูฬปนฺถกมฺปิ อิมสฺมึ สุเข ปติฏฺฐเปตุนฺ"ติ. โส อตฺตโน อยฺยกํ ธนเสฏฺฐึ อุปสงฺกมิตฺวา อาห "สเจ มหาเสฏฺฐิ อนุชานาถ, อหํ จูฬปนฺถกํ ปพฺพาเชยฺยนฺ"ติ. ปพฺพาเชถ ภนฺเตติ. เถโร ตํ ปพฺพาเชสิ. โส ทสสุ สีเลสุ ปติฏฺฐิโต ภาตุ สนฺติเก:- "ปทุมํ ยถา โกกนทํ สุคนฺธํ ปาโต สิยา ผุลฺลมวีตคนฺธํ องฺคีรสํ ปสฺส วิโรจมานํ ตปนฺตมาทิจฺจมิวนฺตลิกฺเข"ติ ๓- @เชิงอรรถ: ๑ สี. ตรนฺติ อิติ ๒ เถร. อฏฺฐกถา ๒/๓๖๔/(๓)/๒๒๓ @๓ สํ.สคา. ๑๕/๑๒๓/๙๗ ปญฺจราชสุตฺต, องฺ.ปญฺจก. ๒๒/๑๙๕/๒๖๖ @ปิงฺคิยานีสุตฺต (สฺยา) คาถํ อุคฺคณฺหนฺโต จตูหิ มาเสหิ คเหตุํ นาสกฺขิ, คหิตคหิตํ ปทํ หทเย น ติฏฺฐติ, อถ นํ มหาปนฺถโก อาห "ปนฺถก ตฺวํ อิมสฺมึ สาสเน อภพฺโพ, ๑- จตูหิ มาเสหิ เอกคาถมฺปิ คเหตุํ น สกฺโกสิ, ปพฺพชิตกิจฺจํ ปน ตฺวํ กถํ มตฺถกํ ปาเปสฺสสิ, นิกฺขม อิโต"ติ. โส เถเรน ปณามิโต ทฺวารโกฏฺฐกสมีเป โรทมาโน อฏฺฐาสิ. เตน จ สมเยน สตฺถา ชีวกมฺพวเน วิหรติ. อถ ชีวโก ปุริสํ เปเสสิ "ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ สตฺถารํ นิมนฺเตหี"ติ. เตน จ สมเยน อายสฺมา มหาปนฺถโก ภตฺตุทฺเทสโก โหติ. โส "ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ ภิกฺขํ ปฏิจฺฉถ ภนฺเต"ติ วุตฺโต "จูฬปนฺถกํ ฐเปตฺวา เสสานํ ปฏิจฺฉามี"ติ อาห. ตํ สุตฺวา จูฬปนฺถโก ภิยฺโยโส มตฺตาย โทมนสฺสปฺปตฺโต อโหสิ. สตฺถา ตสฺส จิตฺตกฺเขทํ ญตฺวา "จูฬปนฺถโก มยา กเตน อุปาเยน พุชฺฌิสฺสตี"ติ ตสฺส อวิทูเร ฐาเน อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา "กึ ปนฺถก โรทสี"ติ ปุจฺฉิ. "ภาตา มํ ภนฺเต ปณาเมตี"ติ อาห. "ปนฺถก มา จินฺตยิ, มม สาสเน ตุยฺหํ ปพฺพชฺชา, เอหิ, อิมํ คเหตฺวา "รโชหรณํ, รโชหรณนฺ'ติ มนสิ กโรหี"ติ อิทฺธิยา สุทฺธํ โจฬกฺขณฺฑํ อภิสงฺขริตฺวา อทาสิ. โส สตฺถารา ทินฺนํ โจฬกฺขณฺฑํ "รโชหรณํ, รโชหรณนฺ"ติ หตฺเถน ปริมชฺชนฺโต นิสีทิ. ตสฺส ตํ ปริมชฺชนฺตสฺส กิลิฏฺฐธาตุกํ ชาตํ, ปุน ปริมชฺชนฺตสฺส อุกฺขลิ- ปริปุญฺฉนสทิสํ ชาตํ, โส ญาณสฺส ปริปกฺกตฺตา ๒- เอวํ จินฺเตสิ "อิทํ โจฬกฺขณฺฑํ ปกติยา ปริสุทฺธํ, อิมํ อุปาทินฺนกสรีรํ นิสฺสาย กิลิฏฺฐํ อญฺญถา ชาตํ, ตสฺมา อนิจฺจํ ยถาเปตํ, เอวํ จิตฺตมฺปี"ติ ขยวยํ ปฏฺฐเปตฺวา ตสฺมึเยว นิมิตฺเต ฌานานิ นิพฺพตฺเตตฺวา ฌานปาทกํ วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๓-:- "ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห คณมฺหา วูปกฏฺโฐ โส หิมวนฺเต วสี ตทา. @เชิงอรรถ: ๑ สี. อนฺโธ ๒ สี.,อิ. ปริปากคตตฺตา ๓ ขุ.อป. ๒/๓๕/๘๑ อหมฺปิ หิมวนฺตมฺหิ วสามิ อสฺสเม ตทา อจิราคตํ มหาวีรํ อุเปสึ โลกนายกํ. ปุปฺผจฺฉตฺตํ คเหตฺวาน อุปคญฺฉึ ๑- นราสภํ สมาธึ สมาปชฺชนฺตํ อนฺตรายมกาสหํ. อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห ปุปฺผจฺฉตฺตํ อทาสหํ ปฏิคฺคเหสิ ภควา ปทุมุตฺตโร มหามุนิ. สพฺเพ เทวา อตฺตมนา หิมวนฺตํ อุเปนฺติ เต สาธุการํ ปวตฺเตสุํ อนุโมทิสฺสติ จกฺขุมา. อิทํ วตฺวาน เต เทวา อุปคญฺฉุํ นรุตฺตมํ อากาเส ธารยนฺตสฺส ปทุมจฺฉตฺตมุตฺตมํ. สตปตฺตฉตฺตํ ปคฺคยฺห อทาสิ ตาปโส มม ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ สุณาถ มม ภาสโต. ปญฺจวีสติกปฺปานิ เทวรชฺชํ กริสฺสติ จตุตฺตึสติกฺขตฺตุํ จ จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ. ยํ ยํ โยนึ สํสรติ เทวตฺตํ อถ มานุสํ อพฺโภกาเส ปติฏฺฐนฺตํ ปทุมํ ธารยิสฺสติ. กปฺปสตสหสฺสมฺหิ โอกฺกากกุลสมฺภโว โคตโม นาม โคตฺเตน ๒- สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ. ปกาสิเต ปาวจเน มนุสฺสตฺตํ ลภิสฺสติ มโนมยมฺหิ กายมฺหิ อุตฺตโม โส ภวิสฺสติ. เทฺว ภาตโร ภวิสฺสนฺติ อุโภปิ ปนฺถกวฺหยา อนุโภตฺวา อุตฺตมตฺถํ โชตยิสฺสนฺติ สาสนํ. โส อฏฺฐารสวสฺโสหํ ๓- ปพฺพชึ อนคาริยํ วิเสสาหํ น วินฺทามิ สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุปคจฺฉึ ๒ สี.,ม. นาเมน ๓ ฉ.ม. โสหํ อฏฺฐารสวสฺโส ทนฺธา มยฺหํ คตี อาสิ ปริภูโต ปุเร อหุํ ภาตา จ มํ ปณาเมสิ คจฺฉ ทานิ สกํ ฆรํ. โสหํ ปณามิโต สนฺโต สํฆารามสฺส โกฏฺฐเก ทุมฺมโน ตตฺถ อฏฺฐาสึ สามญฺญสฺมึ อเปกฺขวา. อเถตฺถ สตฺถา ๑- อาคจฺฉิ สีสํ มยฺหํ ปรามสิ พาหาย มํ คเหตฺวาน สํฆารามํ ปเวสยิ. อนุกมฺปาย เม สตฺถา อทาสิ ปาทปุญฺฉนึ เอวํ สุทฺธํ อธิฏฺเฐหิ เอกมนฺตมธิฏฺฐหํ. ๒- หตฺเถหิ ตมหํ คยฺห สรึ โกกนทํ อหํ ตตฺถ จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม อรหตฺตํ อปาปุณึ. มโนมเยสุ กาเยสุ สพฺพตฺถ ปารมึ คโต สพฺพาสเว ปริญฺญาย วิหรามิ อนาสโว. ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส ฯเปฯ กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ. อรหตฺตมคฺเคเนวสฺส เตปิฏกํ ปญฺจาภิญฺญา จ อาคมึสุ. สตฺถา เอเกน อูเนหิ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ คนฺตฺวา ชีวกสฺส นิเวสเน ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ, จูฬปนฺถโก ปน อตฺตโน ภิกฺขาย อปฺปฏิจฺฉิตตฺตา เอว น คโต. ชีวโก ยาคุํ ทาตุํ อารภิ, สตฺถา ปตฺตํ หตฺเถน ปิทหิ. "กสฺมา ภนฺเต น คณฺหถา"ติ วุตฺเต วิหาเร เอโก ภิกฺขุ อตฺถิ ชีวกาติ. โส ปุริสํ ปหิณิ "คจฺฉ ภเณ วิหาเร นิสินฺนํ อยฺยํ คเหตฺวา เอหี"ติ. จูฬปนฺถกตฺเถโรปิ รูเปน กิริยาย จ ๓- เอกมฺปิ เอเกน อสทิสํ ภิกฺขุสหสฺสํ นิมฺมินิตฺวา นิสีทิ. โส ปุริโส วิหาเร ภิกฺขูนํ พหุภาวํ ทิสฺวา คนฺตฺวา ชีวกสฺส กเถสิ "อิมสฺมา ภิกฺขุสํฆา วิหาเร ภิกฺขุสํโฆ พหุตโร, ปกฺโกสิตพฺพํ อยฺยํ น ชานามี"ติ. ชีวโก สตฺถารํ ปฏิปุจฺฉิ "โกนาโม ภนฺเต @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ภควา ตตฺถ ๒ ปาลิ. เอกมนฺตํ อธิฏฺฐิตํ @๓ อิ. จูฬปนฺถกตฺเถโร วิรูปกิริยาย วิหาเร นิสินฺโน ภิกฺขู"ติ. จูฬปนฺถโก นาม ชีวกาติ. คจฺฉ ภเณ `จูฬปนฺถโก นาม กตโร'ติ ปุจฺฉิตฺวา ตํ อาเนหีติ. โส วิหารํ คนฺตฺวา "จูฬปนฺถโก นาม กตโร ภนฺเต"ติ ปุจฺฉิ. "อหํ จูฬปนฺถโก, อหํ จูฬปนฺถโก"ติ เอกปหาเรเนว ภิกฺขุสหสฺสมฺปิ กเถสิ. โส ปุนาคนฺตฺวา ตํ ปวตฺตึ ชีวกสฺส อาโรเจสิ. ชีวโก ปฏิวิทฺธสจฺจตฺตา "อิทฺธิมา มญฺเญ อยฺโย"ติ นยโต ญตฺวา "คจฺฉ ภเณ ปฐมํ กถนกมยฺยเมว `ตุเมฺห สตฺถา ปกฺโกสตี'ติ วตฺวา จีวรกณฺเณ คณฺหา"ติ อาห. โส วิหารํ คนฺตฺวา ตถา อกาสิ, ตาวเทว นิมฺมิตภิกฺขู อนฺตรธายึสุ, โส เถรํ คเหตฺวา อคมาสิ. สตฺถา ตสฺมึ ขเณ ยาคุํ จ ขชฺชกาทิเภทญฺจ ปฏิคฺคณฺหิ. ทสพเล ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา วิหารํ คเต ธมฺมสภายํ กถา อุทปาทิ "อโห พุทฺธานํ อานุภาโว, ยตฺร หิ นาม จตฺตาโร มาเส เอกคาถํ คเหตุํ อสกฺโกนฺตมฺปิ ลหุเกน ขเณเนว เอวํ มหิทฺธิกํ อกํสู"ติ สตฺถา เตสํ ภิกฺขูนํ กถาสลฺลาปํ สุตฺวา อาคนฺตฺวา พุทฺธาสเน นิสชฺช "กึ วเทถ ภิกฺขเว"ติ ปุจฺฉิตฺวา "อิมํ นาม ภนฺเต"ติ วุตฺเต "ภิกฺขเว จูฬปนฺถเกน อิทานิ มยฺหํ โอวาเท ฐตฺวา โลกุตฺตรทายชฺชํ ลทฺธํ, ปุพฺเพ ปน โลกิยทายชฺชนฺ"ติ วตฺวา เตหิ ยาจิโต จูฬเสฏฺฐิชาตกํ ๑- กเถสิ. อปรภาเค ตํ สตฺถา อริยคณปริวุโต ธมฺมาสเน นิสินฺโน มโนมยํ กายํ อภินิมฺมินนฺตานํ ภิกฺขูนํ เจโต- วิวฏฺฏกุสลานญฺจ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ. โส อปเรน สมเยน ภิกฺขูหิ "ตถา ทนฺธธาตุเกน กถํ ตยา สจฺจานิ ปฏิวิทฺธานี"ติ ปุฏฺโฐ ภาตุ ปณามนโต ปฏฺฐาย อตฺตโน ปฏิปตฺตึ ปกาเสนฺโต:- [๕๕๗] "ทนฺธา มยฺหํ คตี อาสิ ปริภูโต ปุเร อหํ ภาตา จ มํ ปณาเมสิ คจฺฉ ทานิ ตุวํ ฆรํ. [๕๕๘] โสหํ ปณามิโต สนฺโต สํฆารามสฺส โกฏฺฐเก ทุมฺมโน ตตฺถ อฏฺฐาสึ สาสนสฺมึ อเปกฺขวา. @เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ชา. ๒๗/๔/๒ จุลฺลกเสฏฺฐิชาตก (สฺยา) [๕๕๙] ภควา ตตฺถ อาคจฺฉิ สีสํ มยฺหํ ปรามสิ พาหายํ ๑- มํ คเหตฺวาน ฆํรารามํ ปเวสยิ. [๕๖๐] อนุกมฺปาย เม สตฺถา ปาทาสิ ปาทปุญฺฉนึ เอตํ สุทฺธํ อธิฏฺเฐหิ เอกมนฺตํ สฺวธิฏฺฐิตํ. [๕๖๑] ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา วิหาสึ สาสเน รโต สมาธึ ปฏิปาเทสึ อุตฺตมตฺถสฺส ปตฺติยา. [๕๖๒] ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ ทิพฺพจกฺขุ ๒- วิโสธิตํ ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ. [๕๖๓] สหสฺสกฺขตฺตุมตฺตานํ นิมฺมินิตฺวาน ปนฺถโก นิสีทมฺพวเน รมฺเม ยาว กาลปฺปเวทนา. [๕๖๔] ตโต เม สตฺถา ปาเหสิ ทูตํ กาลปฺปเวทกํ ปเวทิตมฺหิ กาลมฺหิ เวหาสาทุปสงฺกมึ. [๕๖๕] วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท เอกมนฺตํ นิสีทหํ นิสินฺนํ มํ วิทิตฺวาน อถ สตฺถา ปฏิคฺคหิ. [๕๖๖] อายาโค สพฺพโลกสฺส อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห ปุญฺญกฺเขตฺตํ มนุสฺสานํ ปฏิคฺคณฺหิตฺถ ทกฺขิณนฺ"ติ อิมา คาถา อภาสิ. ตตฺถ ทนฺธาติ มนฺทา, จตุปฺปทิกํ คาถํ จตูหิ มาเสหิ คเหตุํ อสมตฺถภาเวน ทุพฺพลา. คตีติ ญาณคติ. อาสีติ อโหสิ. ปริภูโตติ ตโต เอว "มุฏฺฐสฺสติ อสมฺปชาโน"ติ หีฬิโต. ปุเรติ ปุพฺเพ ปุถุชฺชนกาเล. ภาตา จาติ สมุจฺจยตฺโถ จสทฺโท, น เกวลํ ปริภูโตว, อถโข ภาตาปิ มํ ปณาเมสิ "ปนฺถก ตฺวํ ทุปฺปญฺโญ อเหตุโก มญฺเญ, ตสฺมา ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปาเปตุํ อสมตฺโถ, น อิมสฺส สาสนสฺส อนุจฺฉวิโก, คจฺฉ ทานิ ตุยฺหํ อยฺยกฆรนฺ"ติ นิกฺกฑฺเฒสิ. ภาตาติ ภาตรา. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. พาหาย ๒ ปาลิ. ทิพฺพจกฺขุํ โกฏฺฐเกติ ทฺวารโกฏฺฐกสมีเป. ทุมฺมโนติ โทมนสฺสิโต. สาสนสฺมึ อเปกฺขวาติ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สาสเน สาเปกฺโข อวิพฺภมิตุกาโม. ภควา ตตฺถ อาคจฺฉีติ มหากรุณาสญฺโจทิตมานโส มํ อนุคฺคณฺหนฺโต ภควา ยตฺถาหํ ฐิโต, ตตฺถ อาคจฺฉิ. อาคนฺตฺวา จ "ปนฺถก อหํ เต สตฺถา, น มหาปนฺถโก, มํ อุทฺทิสฺส ตว ปพฺพชฺชา"ติ สมสฺสาเสนฺโต สีสํ มยฺหํ ปรามสิ ชาลาพนฺธนมุทุตลุนปีณวรายตงฺคุลิสมุปโสภิเตน วิกสิตปทุมสสฺสิรีเกน จกฺกงฺกิเตน หตฺถตเลน "อิทานิเยว มม ปุตฺโต ภวิสฺสตี"ติ ทีเปนฺโต มยฺหํ สีสํ ปรามสิ. พาหาย มํ คเหตฺวานาติ "กสฺมา ตฺวํ อิธ ติฏฺฐสี"ติ จนฺทนคนฺธคนฺธินา ๑- อตฺตโน หตฺเถน มํ ภุเช คเหตฺวา อนฺโตสํฆารามํ ปเวเสสิ. ปาทาสิ ปาทปุญฺฉนินฺติ ปาทปุญฺฉนึ กตฺวา ปาทาสิ "รโชหรณนฺติ มนสิ กโรหี"ติ อทาสีติ อตฺโถ. "อทาสี"ติ "ปาทปุญฺฉนินฺ"ติ จ ปฐนฺติ. เกจิ ปน "ปาทปุญฺฉนินฺติ ปาทปุญฺฉนโจฬกฺขณฺฑํ ปาทาสี"ติ วทนฺติ. ตทยุตฺตํ อิทฺธิยา อภิสงฺขริตฺวา โจฬกฺขณฺฑสฺส ทินฺนตฺตา. เอตํ สุทฺธํ อธิฏฺเฐหิ, เอกมนฺตํ สฺวธิฏฺฐิตนฺติ เอตํ สุทฺธํ โจฬกฺขณฺฑํ "รโชหรณํ, รโชหรณนฺ"ติ มนสิกาเรน สฺวธิฏฺฐิตํ กตฺวา เอกมนฺตํ เอกมนฺเต วิวิตฺเต คนฺธกุฏิปมฺเข นิสินฺโน อธิฏฺเฐหิ ๒- ตถา จิตฺตํ สมาหิตํ กตฺวา ปวตฺเตหิ. ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวาติ ตสฺส ภควโต วจนํ โอวาทํ อหํ สุตฺวา ตสฺมึ สาสเน โอวาเท รโต อภิรโต หุตฺวา วิหาสึ ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชึ. ปฏิปชฺชนฺโต จ สมาธึ ปฏิปาเทสึ, อุตฺตมตฺถสฺส ปตฺติยาติ ๓- อุตฺตมตฺโถ นาม อรหตฺตํ, ตสฺส อธิคมาย กสิณปริกมฺมวเสน รูปชฺฌานานิ นิพฺพตฺเตตฺวา ฌานปาทกํ วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา มคฺคปฏิปาฏิยา อคฺคมคฺคสมาธึ สมฺปาเทสินฺติ อตฺโถ. เอตฺถ หิ สมาธีติ อุปจารสมาธิโต ปฏฺฐาย ยาว จตุตฺถมคฺคสมาธิ, ตาว สมาธิสามญฺเญน คหิโต, อคฺคผลสมาธิ ปน อุตฺตมตฺถคฺคหเณน, สาติสยํ เจวายํ สมาธิกุสโล, ตสฺมา "สมาธึ @เชิงอรรถ: ๑ สี. จนฺทนคนฺธคนฺธิตํ ๒ สี.,อิ. อธิฏฺเฐหีติ ๓ สี.,อิ.,ม. ปตฺติยา ปฏิปาเทสินฺ"ติ อาห. สมาธิกุสลตาย หิ อยมายสฺมา เจโตวิวฏฺฏกุสโล นาม ชาโต, มหาปนฺถกตฺเถโร ปน วิปสฺสนากุสลตาย สญฺญาวิวฏฺฏกุสโล นาม. เอโก เจตฺถ สมาธิลกฺขเณ เฉโก, เอโก วิปสฺสนาลกฺขเณ, เอโก สมาธิคาโฬฺห, เอโก วิปสฺสนา- คาโฬฺห, เอโก องฺคสงฺขิตฺเต เฉโก, เอโก อารมฺมณสงฺขิตฺเต, เอโก องฺคววตฺถาเน, เอโก อารมฺมณววตฺถาเนติ วณฺเณนฺติ. อปิจ จูฬปนฺถกตฺเถโร สาติสยํ จตุนฺนํ รูปาวจรชฺฌานานํ ลาภิตาย เจโตวิวฏฺฏกุสโล วุตฺโต, มหาปนฺถกตฺเถโร สาติสยํ จตุนฺนํ อรูปาวจรชฺฌานานํ ลาภิตาย สญฺญาวิวฏฺฏกุสโล. ปฐโม วา รูปาวจรชฺฌาน- ลาภี หุตฺวา ฌานงฺเคหิ วุฏฺฐาย อรหตฺตํ ปตฺโตติ เจโตวิวฏฺฏกุสโล, อิตโร อรูปาวจรชฺฌานลาภี หุตฺวา ฌานงฺเคหิ วุฏฺฐาย อรหตฺตํ ปตฺโตติ สญฺญาวิวฏฺฏกุสโล. มโนมยํ ปน กายํ นิพฺพตฺเตนฺโต อญฺเญ ตโย วา จตฺตาโร วา นิพฺพตฺเตนฺติ, น พหุเก, เอกสทิเสเยว จ กตฺวา นิพฺพตฺเตนฺติ, เอกวิธเมว กมฺมํ กุรุมาเน. อยํ ปน เถโร เอกาวชฺชเนน สมณสหสฺสํ มาเปสิ, เทฺวปิ น กาเยน เอกสทิเส อกาสิ, น เอกวิธํ ๑- กมฺมํ กุรุมาเน. ตสฺมา มโนมยํ กายํ อภินิมฺมินนฺตานํ อคฺโค นาม ชาโต. อิทานิ อตฺตโน อธิคตวิเสสํ ทสฺเสตุํ "ปุพฺเพนิวาสํ ชานามี"ติอาทิมาห. กามญฺจายํ เถโร ฉฬภิญฺโญ, ยา ปน อภิญฺญา อาสวกฺขยญาณาธิคมสฺส พหูปการา, ตํ ทสฺสนตฺถํ "ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตนฺ"ติ วตฺวา "ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา"ติ วุตฺตํ. ปุพฺเพนิวาสยถากมฺมุปคอนาคตํสญาณานิ หิ วิปสฺสนาจารสฺส พหูปการานิ, น ตถา อิตรญาณานิ. สหสฺสกฺขตฺตุนฺติ สหสฺสํ. "สหสฺสวารนฺ"ติ เกจิ วทนฺติ. เอกาวชฺชเนน ๒- ปน เถโร สหสฺเส มโนมเย กาเย นิมฺมินิ, น วาเรน. เต จ โข อญฺญมญฺญมสทิเส ๓- วิวิธญฺจ กมฺมํ กโรนฺเต. กึ ปน สาวกานมฺปิ เอวรูปํ อิทฺธินิมฺมานํ สมฺภวตีติ? @เชิงอรรถ: ๑ ม. เอกสทิสํ ๒ สี.,อิ. สหสฺสธา สหสฺสวารนฺติ เอกาวชฺชเนเนว @๓ สี.,อิ. อญฺญมญฺญํ วิสทิสํ น สมฺภวติ สพฺเพสํ, อภินีหารสมฺปตฺติยา ปน อยเมว เถโร เอวมกาสิ, ตถา เหส อิมินา องฺเคน เอตทคฺเค ฐปิโต. ปนฺถโก นิสีทีติ อตฺตานเมว ปรํ วิย วทติ. อมฺพวเนติ อมฺพวเน ชีวเกน กตวิหาเร. เวหาสาทุปสงฺกมินฺติ เวหาสาติ กรเณ นิสฺสกฺกวจนํ, เวหาเสนาติ อตฺโถ, ทกาโร ปทสนฺธิกโร. อถาติ มม นิสชฺชาย ปจฺฉา. ปฏิคฺคหีติ ทกฺขิโณทกํ ปฏิคฺคณฺหิ. อายาโค สพฺพโลกสฺสาติ สพฺพสฺส สเทวกสฺส โลกสฺส อคฺคทกฺขิเณยฺยตาย เทยฺยธมฺมํ อาเนตฺวา ยชิตพฺพฏฺฐาน- ภูโต. อาหุตีนํ ปฏิคฺคโหติ มหาผลภาวกรเณน ทกฺขิณาหุตีนํ ปฏิคฺคณฺหโก. ปฏิคฺคณฺหิตฺถ ทกฺขิณนฺติ ชีวเกน อุปนีตํ ยาคุขชฺชาทิเภทํ ทกฺขิณํ ปฏิคฺคเหสิ. อถโข ภควา กตภตฺตกิจฺโจ อายสฺมนฺตํ จูฬปนฺถกํ อาณาเปสิ "อนุโมทนํ กโรหี"ติ. โส สิเนรุํ คเหตฺวา มหาสมุทฺทํ มนฺเถนฺโต วิย ปภินฺนปฏิสมฺภิทาปฺ- ปตฺตตาย เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ สงฺโขเภนฺโต สตฺถุ อชฺฌาสยํ คณฺหนฺโต อนุโมทนํ อกาสิ. ตถา อุปนิสฺสยสมฺปนฺโนปิ จายมายสฺมา ตถารูปาย กมฺมปิโลติกาย ปริพาธิโต ๑- จตุปฺปทิกํ คาถํ จตูหิปิ มาเสหิ คเหตุํ นาสกฺขิ. ตํ ปนสฺส อุปนิสฺสยสมฺปตฺตึ โอโลเกตฺวา สตฺถา ปุพฺพจริยานุรูปํ โยนิโสมนสิกาเร นิโยเชสิ. ตถา หิ ภควา ตทา ชีวกสฺส นิเวสเน นิสินฺโน เอว "จูฬปนฺถกสฺส จิตฺตํ สมาหิตํ, วีถิปฏิปนฺนา วิปสฺสนา"ติ ญตฺวา ยถานิสินฺโนว อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา "ปนฺถก ยทิปายํ ปิโลติกา สงฺกิลิฏฺฐา รชานุกิณฺณา, อิโต ปน อญฺโญ เอว อริยสฺส วินเย สงฺกิเลโส รโช จา"ติ ทสฺเสนฺโต:- "ราโค รโช น จ ปน เรณุ วุจฺจติ ราคสฺเสตํ อธิวจนํ รโชติ เอตํ รชํ วิปฺปชหิตฺวา ภิกฺขโว วิหรนฺติ เต วีตรชสฺส สาสเน. @เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. ปริปนฺถิโต โทโส รโช น จ ปน เรณุ วุจฺจติ โทสสฺเสตํ อธิวจนํ รโชติ เอตํ รชํ วิปฺปชหิตฺวา ภิกฺขโว วิหรนฺติ เต วีตรชสฺส สาสเน. โมโห รโช น จ ปน เรณุ วุจฺจติ โมหสฺเสตํ อธิวจนํ รโชติ เอตํ รชํ วิปฺปชหิตฺวา ภิกฺขโว วิหรนฺติ เต วีตรชสฺส สาสเน"ติ อิมา ติสฺโส โอสานคาถา ๑- อภาสิ. คาถาปริโยสาเน จูฬปนฺถโก อภิญฺญาปฏิสมฺภิทา- ปริวารํ อรหตฺตํ ปาปุณีติ. จูฬปนฺถกตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา. --------------อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๒๐๙-๒๑๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=4816&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=4816&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=373 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=6994 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=7143 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=7143 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]