อรรถกถาเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๒ (ปรมตฺถที.๒)

                  ๓๗๖. ๗. โคตมตฺเถรคาถาวณฺณนา ๓-
      วิชาเนยฺย สกํ อตฺถนฺติอาทิกา อายสฺมโต อปรสฺส โคตมตฺเถรสฺส คาถา.
กา อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ
อุปจินิตฺวา อมฺหากํ ภควโต อุปฺปตฺติโต ปุเรตรเมว สาวตฺถิยํ อุทิจฺจพฺราหฺมณกุเล
นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต ติณฺณํ เวทานํ ปารคู หุตฺวา วาทมคฺคํ อุคฺคเหตฺวา
อตฺตโน วาทสฺส อุปริ อุตฺตรึ วทนฺตํ อลภนฺโต เตหิ เตหิ วิคฺคาหิกกถํ อนุยุตฺโต
วิจรติ. อถ อมฺหากํ ภควา โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺโก อนุปุพฺเพน
ยสาทิเก เวเนยฺเย วิเนตฺวา อนาถปิณฺฑิกสฺส อภิยาจนาย สาวตฺถึ อุปคจฺฉิ. ตทา
สตฺถุ เชตวนปฏิคฺคเห ปฏิลทฺธสทฺโธ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปพฺพชฺชํ
ยาจิ. สตฺถา อญฺญตรํ ปิณฺฑจาริกํ ภิกฺขุํ อาณาเปสิ "ภิกฺขุ อิมํ ปพฺพาเชหี"ติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปริโยสาเน  ๒ สี.,อิ. ขยวยคมเนเนว  ๓ ฉ.ม. (อปร) โคตมตฺเถรคาถาวณฺณนา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๑.
โส เตน ปพฺพาชิยมาโน ขุรคฺเคเยว อรหตฺตํ ปาปุณิตฺวา โกสลชนปทํ คนฺตฺวา
ตตฺถ จิรํ วสิตฺวา ปุน สาวตฺถึ ปจฺจาคมิ. ตํ พหู ญาตกา พฺราหฺมณมหาสาลา
อุปสงฺกมิตฺวา ปยิรุปาสิตฺวา นิสินฺนา ๑- "อิมสฺมึ โลเก พหู สมณพฺราหฺมณา สํสาเร
สุทฺธิวาทา, เตสุ กตเมสํ นุ โข วาโท นิยฺยานิโก, กถํ ปฏิปชฺชนฺโต สํสารโต
สุชฺฌตี"ติ ปุจฺฉึสุ. เถโร เตสํ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต:-
         [๕๘๗] "วิชาเนยฺย สกํ อตฺถํ      อวโลเกยฺยาถ ปาวจนํ
               ยญฺเจตฺถ อสฺส ปฏิรูปํ      สามญฺญํ อชฺฌูปคตสฺส.
         [๕๘๘] มิตฺตํ อิเธว ๒- กลฺยาณํ    สิกฺขา วิปุลํ สมาทานํ
               สุสฺสูสา จ ครูนํ          เอตํ สมณสฺส ปฏิรูปํ.
         [๕๘๙] พุทฺเธสุ สคารวตา        ธมฺเม อปจิติ ยถาภูตํ
               สํเฆ จ จิตฺตีกาโร        เอตํ สมณสฺส ปฏิรูปํ.
         [๕๙๐] อาจารโคจเร ยุตฺโต      อาชีโว โสธิโต อคารโยฺห
               จิตฺตสฺส จ สณฺฐปนํ        เอตํ สมณสฺส ปฏิรูปํ.
         [๕๙๑] จาริตฺตํ อถ วาริตฺตํ       อิริยาปถิยํ ปสาทนิยํ
               อธิจิตฺเต จ อาโยโค      เอตํ สมณสฺส ปฏิรูปํ.
         [๕๙๒] อารญฺญกานิ เสนาสนานิ    ปนฺตานิ อปฺปสทฺทานิ
               ภชิตพฺพานิ มุนินา         เอตํ สมณสฺส ปฏิรูปํ.
         [๕๙๓] สีลญฺจ พาหุสจฺจญฺจ        ธมฺมานํ ปวิจโย ยถาภูตํ
               สจฺจานํ อภิสมโย         เอตํ สมณสฺส ปฏิรูปํ.
         [๕๙๔] ภาเวยฺย จ อนิจฺจนฺติ      อนตฺตสญฺญํ อสุภสญฺญญฺจ
               โลกมฺหิ จ อนภิรตึ        เอตํ สมณสฺส ปฏิรูปํ.
         [๕๙๕] ภาเวยฺย จ โพชฺฌงฺเค     อิทฺธิปาทานิ อินฺทฺริยพลานิ
               อฏฺฐงฺคมคฺคมริยํ          เอตํ สมณสฺส ปฏิรูปํ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. พหู ญาตกา นิสินฺนํ               ๒ ฉ.ม. อิธ จ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๒.
         [๕๙๖] ตณฺหํ ปชเหยฺย มุนิ        สมูลเก อาสเว ปทาเลยฺย
               วิหเรยฺย วิปฺปมุตฺโต       เอตํ สมณสฺส ปฏิรูปนฺ"ติ
อิมา คาถา อภาสิ.
      ตตฺถ วิชาเนยฺย สกํ อตฺถนฺติ วิญฺญูชาติโก ปุริโส อตฺตโน อตฺถํ ยาถาวโต
วิจาเรตฺวา ชาเนยฺย. วิจาเรนฺโต จ อวโลเกยฺยาถ ปาวจนํ อิธ โลเก ปุถุสมณ-
พฺราหฺมเณหิ สมฺมาสมฺพุทฺเธน จ ปวุตฺตํ ปาวจนํ, สมโย. ตตฺถ ยํ นิยฺยานิกํ,
ตํ โอโลเกยฺย ปญฺญาจกฺขุนา ปสฺเสยฺย. อิเม หิ นานาติตฺถิยา สมณพฺราหฺมณา
อนิจฺเจ "อนิจฺจนฺ"ติ อนตฺตนิ "อตฺตา"ติ อสุทฺธิมคฺคญฺจ "สุทฺธิมคฺโค"ติ มิจฺฉา-
ภินิเวสิโน อญฺญมญฺญญฺจ วิรุทฺธวาทา, ๑- ตสฺมา เนสํ วาโท อนิยฺยานิโก, สมฺมา-
สมฺพุทฺโธ ปน "สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา, สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตา, สนฺตํ นิพฺพานนฺ"ติ
สยมฺภูญาเณน ยถาภูตํ อพฺภญฺญาย ปเวเทติ, ตสฺมา "ตสฺส วาโท นิยฺยานิโก"ติ
สตฺถุ สาสนมหนฺตตํ โอโลเกยฺยาติ อตฺโถ. ยญฺเจตฺถ อสฺส ปฏิรูปํ, สามญฺญํ
อชฺฌูปคตสฺสาติ สามญฺญํ สมณภาวํ ปพฺพชฺชํ อุปคตสฺส กุลปุตฺตสฺส ยํ เอตฺถ สาสเน
ปพฺพชิตภาเว วา ปฏิรูปํ ยุตฺตรูปํ สารุปฺปํ อสฺส สิยา, ตมฺปิ อปโลเกยฺย.
      กึ ปน ตนฺติ อาห "มิตฺตํ อิเธว กลฺยาณนฺ"ติอาทิ. อิมสฺมึ สาสเน
กลฺยาณมิตฺตํ เสวิยมานํ สมณสฺส ปฏิรูปนฺติ โยชนา. เอส นโย อิตเรสุปิ.
กลฺยาณมิตฺตํ หิ นิสฺสาย อกุสลํ ปชหติ กุสลํ ภาเวติ สุทฺธมตฺตานํ ปริหรติ. สิกฺขา
วิปุลํ สมาทานนฺติ วิปุลํ สิกฺขาสมาทานํ, มหติยา นิพฺพานาวหาย อธิสีลาทิสิกฺขาย
อนุฏฺฐานนฺติ อตฺโถ. สุสฺสูสา จ ครูนนฺติ ครูนํ อาจริยุปชฺฌายาทีนํ กลฺยาณ-
มิตฺตานํ โอวาทสฺส โสตุกมฺยตา ปาริจริยา จ. เอตนฺติ กลฺยาณมิตฺตเสวนาทิ.
      พุทฺเธสุ สคารวตาติ สพฺพญฺญุพุทฺเธสุ "สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา"ติ คารวโยโค
ครุจิตฺตีกาโร. ธมฺเม อปจิติ ยถาภูตนฺติ อริยธมฺเม ยาถาวโต อปจายนํ อาทเรน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. วิรุทฺธวาทิโน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๓.
อภิปูชนํ. สํเฆติ อริยสํเฆ. จิตฺตีกาโรติ สกฺกาโร สมฺมานนํ. เอตนฺติ รตนตฺตย-
ครุกรณํ.
      อาจารโคจเร ยุตฺโตติ กายิกวาจสิกวีติกฺกมนสงฺขาตํ อนาจารํ
ปิณฺฑปาตาทีนํ อตฺถาย อุปสงฺกมิตุํ อยุตฺตฏฺฐานภูตํ เวสิยาทิอโคจรญฺจ ปหาย
กายิกวาจสิกอวีติกฺกมนสงฺขาเตน อาจาเรน ปิณฺฑปาตาทีนํ อตฺถาย อุปสงฺกมิตุํ
ยุตฺตฏฺฐานภูเตน โคจเรน จ ยุตฺโต สมฺปนฺโน, สมฺปนฺนอาจารโคจโรติ อตฺโถ. อาชีโว
โสธิโตติ เวฬุทานาทึ พุทฺธปฏิกุฏฺฐํ อเนสนํ ปหาย อนวชฺชุปฺปาเท ปจฺจเย เสวนฺตสฺส
อาชีโว โสธิโต โหติ สุวิสุทฺโธ, โสธิตตฺตา เอว อคารโยฺห วิญฺญูหิ. จิตฺตสฺส จ
สณฺฐปนนฺติ ยถา จกฺขาทิทฺวาเรหิ รูปาทิอารมฺมเณสุ อภิชฺฌาทโย นปฺปวตฺตนฺติ,
เอวํ ทิฏฺเฐ ทิฏฐมตฺตาทิวเสน จิตฺตสฺส สมฺมา ฐปนํ. เอตนฺติ อาจารโคจรสมฺปตฺติ
อาชีวปาริสุทฺธิ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตาติ เอตํ ตยํ.
      จาริตฺตนฺติ จริตฺวา ปริปูเรตพฺพสีลํ. วาริตฺตนฺติ วิรติยา อกรเณน
ปริปูเรตพฺพสีลํ. อิริยาปถิยํ ปสาทนิยนฺติ ปเรสํ ปสาทาวหํ อากปฺปสมฺปตฺตินิมิตฺตํ
อิริยาปถนิสฺสิตํ สมฺปชญฺญํ. อธิจิตฺเต จ อาโยโคติ สมถวิปสฺสนาสุ อนุโยโค
ภาวนา.
      อารญฺญกานีติ อรญฺเญ ปริยาปนฺนานิ. ปนฺตานีติ วิวิตฺตานิ.
      สีลนฺติ จตุปาริสุทฺธิสีลํ. เหฏฺฐา หิ ภินฺทิตฺวา วุตฺตํ, อิธ อภินฺทิตฺวา
วทติ. พาหุสจฺจนฺติ พหุสฺสุตภาโว. โส หิ ภาวนานุโยคสฺส พหุกาโร, โพชฺฌงฺคโกสลฺล-
อนุตฺตรสีติภาวอธิจิตฺตยุตฺตาทีสุ สมฺมา ปวิจยพหุลสฺส สมถวิปสฺสนานุโยโค
สมฺปชฺชติ. ธมฺมานํ ปวิจโย ยถาภูตนฺติ รูปารูปธมฺมานํ อวิปรีตสลกฺขณโต ๑-
สามญฺญลกฺขณโต จ ปริวีมํสา, อิมินา อธิปญฺญาธมฺมวิปสฺสนมาห. สจฺจานํ อภิสมโยติ
ทุกฺขาทีนํ อริยสจฺจานํ ปริญฺญาภิสมยาทิวเสน ปฏิเวโธ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี....สลฺลกฺขณโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๔.
      สฺวายํ สจฺจาภิสมโย ยถา โหติ, ตํ ทสฺเสตุํ  "ภาเวยฺยา"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ
ภาเวยฺย จ อนิจฺจนฺติ "สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา"ติอาทินา ๑- อวิภาคโต "ยํ กิญฺจิ
รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนนฺ"ติอาทินา ๒- วิภาคโต วา สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจสญฺญํ
ภาเวยฺย อุปฺปาเทยฺย เจว วฑฺเฒยฺย จาติ อตฺโถ. อนตฺตสญฺญนฺติ "สพฺเพ ธมฺมา
อนตฺตา"ติ ปวตฺตํ อนตฺตสญฺญญฺจ ภาเวยฺยาติ โยชนา. เอวํ เสเสสุปิ. อสุภสญฺญนฺติ
กรชกาเย สพฺพสฺมิมฺปิ วา เตภูมิกสงฺขาเร กิเลสาสุจิปคฺฆรณโต "อสุภา"ติ ปวตฺต-
สญฺญํ. ทุกฺขสญฺญาปริวารา หิ อยํ, เอเตเนว เจตฺถ ทุกฺขสญฺญาปิ คหิตาติ
เวทิตพฺพํ. โลกมฺหิ จ อนภิรตินฺติ สพฺพโลเก เตภูมิเกสุ สงฺขาเรสุ อนาภิรติสญฺญํ,
เอเตน อาทีนวานุปสฺสนํ  นิพฺพิทานุปสฺสนญฺจ วทติ.
      เอวํ ปน วิปสฺสนาภาวนํ อนุยุตฺโต ๓- ตํ อุสฺสุกฺกาเปนฺโต อิเม ธมฺเม ๔-
วฑฺเฒยฺยาติ ทสฺเสนฺโต "ภาเวยฺย จ โพชฺฌงฺเค"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- โพธิยา สติ-
อาทิสตฺตวิธธมฺมสามคฺคิยา โพธิสฺส วา ตํสมงฺคิโน ปุคฺคลสฺส องฺคาติ โพชฺฌงฺคา,
สติอาทโย ธมฺมา. เต สติอาทิเก สตฺตโพชฺฌงฺเค, ฉนฺทอาทีนิ จตฺตาริ อิทฺธิปาทานิ,
สทฺธาทีนิ ปญฺจินฺทฺริยานิ, สทฺธาทีนิเยว ปญฺจ พลานิ, สมฺมาทิฏฺฐิอาทีนํ วเสน
อฏฺฐงฺคอริยมคฺคญฺจ. จสทฺเทน สติปฏฺฐานานิ สมฺมปฺปธานานิ จ คหิตานีติ สพฺเพปิ
สตฺตตึสปฺปเภเท โพธิปกฺขิยธมฺเม ภาเวยฺย อุปฺปาเทยฺย เจว วฑฺเฒยฺย จ. ตตฺถ
ยเทเตสํ ปฐมมคฺคกฺขเณ อุปฺปาทนํ อุปริมคฺคกฺขเณ จ วฑฺฒนํ, เอตํ สมณสฺส ภิกฺขุโน
สารุปฺปนฺติ.
      เอวํ โพธิปกฺขิยสตฺตตึสธมฺเม ภาเวนฺโต ๕- ยถา มคฺคสจฺจํ ภาวนาภิสมยวเสน
อภิสเมติ, เอวํ สมุทยสจฺจํ ปหานาภิสมยวเสน, นิโรธสจฺจํ สจฺฉิกิริยาภิสมยวเสน
อภิสเมตีติ ทสฺเสนฺโต "ตณฺหํ ปชเหยฺยา"ติ โอสานคาถมาห. ตตฺถ ตณฺหํ ปชเหยฺยาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ธมฺม. ๒๕/๒๗๗/๖๔ อนิจฺจลกฺขณวตฺถุ ๒ สํ. ขนฺธ. ๑๗/๔๙/๔๑ โสณสุตฺต,
@อภิ.วิภงฺค. ๓๕/๒/๑ รูปกฺขนฺธ   ๓ สี. อนุยุญฺชนฺตา   ๔ สี.,อิ. อิทเมว
@๕ สี.,อิ....ธมฺเม อุปาทาย อุปริ มคฺคกฺขเณ จ ภาเวนฺโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๕.
กามตณฺหาทิปเภทํ สพฺพํ ตณฺหํ อริยมคฺเคน อนวเสสโต สมุจฺฉินฺเทยฺย, โมนํ วุจฺจติ
ญาณํ, เตน สมนฺนาคตตฺตา มุนิ. สมูลเก อาสเว ปทาเลยฺยาติ กามราคานุสยาทิ-
สมูลเก กามาสวาทิเก สพฺเพปิ อาสเว ภินฺเทยฺย สมุจฺฉินฺเทยฺย. วิหเรยฺย
วิปฺปมุตฺโตติ เอวํ สพฺพโส กิเลสานํ ปหีนตฺตา สพฺพธิ วิมุตฺโต
สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺคํ นิโรธํ นิพฺพานํ สจฺฉิกตฺวา วิหเรยฺย. เอตนฺติ ยเทตํ
วิหรณํ, เอตํ สมณสฺส สมิตปาปสฺส ภิกฺขุโน ปฏิรูปํ สารุปฺปนฺติ อตฺโถ.
      เอวํ เถโร สมณสารุปฺปปฏิปตฺติกิตฺตนมุเขน สาสนสฺส นิยฺยานิกภาวํ ตพฺพิโลมโต
พาหิรกสมยสฺส อนิยฺยานิกตญฺจ วิภาเวสิ. ตํ สุตฺวา เต พฺราหฺมณมหาสาลา สาสเน
อภิปฺปสนฺนา สรณาทีสุ ปติฏฺฐหึสุ.
                   โคตมตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                   ปรมตฺถทีปนิยา เถรคาถาสํวณฺณนาย
                   ทสกนิปาตสฺส อตฺถวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       -------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๒๓๐-๒๓๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=5312&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=5312&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=376
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=7059
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=7209
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=7209
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26