อรรถกถาเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๒ (ปรมตฺถที.๒)

                 ๓๘๗. ๓. เตลกานิตฺเถรคาถาวณฺณนา ๒-
      จิรรตฺตํ วตาตาปีติอาทิกา อายสฺมโต เตลกานิตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ
อุปจินิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สตฺถุ อภิชาติโต ปุเรตรํเยว สาวตฺถิยํ
อญฺญตรสฺมึ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา เตลกานีติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต
เหตุสมฺปนฺนตาย กาเม ชิคุจฺฉนฺโต ฆราวาสํ ปหาย ปริพฺพาชกปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา
วิวฏฺฏชฺฌาสโย
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปญฺจินฺทฺริยานิ     ๒ ก. เตลุกานิตฺเถร.....
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๑.
"โก โส ปารงฺคโต โลเก"ติอาทินา วิโมกฺขปริเยสนํ จรมาโน เต เต สมณ-
พฺราหฺมเณ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉติ, เต น สมฺปายนฺติ. โส เตน อนาราธิตจิตฺโต
วิจรติ. อถ อมฺหากํ ภควติ โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺเก โลกหิตํ
กโรนฺเต เอกทิวสํ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา
วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต น จิรสฺเสว อรหตฺเต ปติฏฺฐาติ. โส เอกทิวสํ ภิกฺขูหิ
สทฺธึ นิสินฺโน อตฺตนา อธิคตวิเสสํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ตทนุสาเรน อตฺตโน ปฏิปตฺตึ
อนุสฺสริตฺวา ตํ สพฺพํ ภิกฺขูนํ อาจิกฺขนฺโต:-
         [๗๔๗] "จิรรตฺตํ วตาตาปี        ธมฺมํ อนุวิจินฺตยํ
               สมํ จิตฺตสฺส นาลตฺถํ       ปุจฺฉํ สมณพฺราหฺมเณ.
         [๗๔๘] โก โส ปารคโต โลเก    โก ปตฺโต อมโตคธํ
               กสฺส ธมฺมํ ปฏิจฺฉามิ       ปรมตฺถวิชานนํ.
         [๗๔๙] อนฺโตวงฺกคโต อาสิ       มจฺโฉว ฆสมามิสํ
               พทฺโธ มหินฺทปาเสน       เวปจิตฺยสุโร ยถา.
         [๗๕๐] อญฺฉามิ นํ น มุญฺจามิ      อสฺมา โสกปริทฺทวา
               โก เม พนฺธํ มุญฺจํ โลเก   สมฺโพธึ เวทยิสฺสติ.
         [๗๕๑] สมณํ พฺราหฺมณํ วา กํ      อาทิสนฺตํ ปภงฺคุนํ
               กสฺส ธมฺมํ ปฏิจฺฉามิ       ชรามจฺจุปวาหนํ.
         [๗๕๒] วิจิกิจฺฉากงฺขาคนฺถิตํ       สารมฺภพลสญฺญุตํ
               โกธปฺปตฺตมนตฺถทฺธํ        อภิชปฺปปฺปทารณํ.
         [๗๕๓] ตณฺหาธนุสมุฏฺฐานํ         เทฺว จ ปนฺนรสายุตํ
               ปสฺส โอรสิกํ พาฬฺหํ       เภตฺวาน ยทิ ติฏฺฐติ.
         [๗๕๔] อนุทิฏฺฐีนํ อปฺปหานํ        สงฺกปฺปปรเตชิตํ ๑-
               เตน วิทฺโธ ปเวธามิ      ปตฺตํว มาลุเตริตํ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปรโต ชิตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๒.
         [๗๕๕] อชฺฌตฺตํ เม สมุฏฺฐาย      ขิปฺปํ ปจฺจติ มามกํ
               ฉผสฺสายตนี กาโย        ยตฺถ สรติ สพฺพทา.
         [๗๕๖] ตํ น ปสฺสามิ เตกิจฺฉํ      โย เมตํ สลฺลมุทฺธเร
               นานารชฺเชน สตฺเถน      นาญฺเญน วิจิกิจฺฉิตํ.
         [๗๕๗] โก เม อสตฺโถ อวโณ     สลฺลมพฺภนฺตรปสฺสยํ
               อหึสํ สพฺพคตฺตานิ         สลฺลํ เม อุทฺธริสฺสติ.
         [๗๕๘] ธมฺมปฺปติ หิ โส เสฏฺโฐ    วิสโทสปฺปวาหโก
               คมฺภีเร ปติตสฺส เม       ถลํ ปาณิญฺจ ทสฺสเย.
         [๗๕๙] รหเทหมสฺมิ โอคาโฬฺห     อหาริยรชมตฺติเก
               มายาอุสูยสารมฺภ         ถีนมิทฺธมปตฺถเฏ.
         [๗๖๐] อุทฺธจฺจเมฆถนิตํ          สํโยชนวลาหกํ
               วาหา วตนฺติ กุทฺทิฏฺฐึ      สงฺกปฺปา ราคนิสฺสิตา.
         [๗๖๑] สวนฺติ สพฺพธิ โสตา       ลตา อุพฺภิชฺช ติฏฺฐติ
               เต โสเต โก นิวาเรยฺย   ตํ ลตํ โก หิ เฉจฺฉติ.
         [๗๖๒] เวลํ กโรถ ภทฺทนฺเต      โสตานํ สนฺนิวารณํ
               มา เต มโนมโย โสโต    รุกฺขํว สหสา ลุเว.
         [๗๖๓] เอวํ เม ภยชาตสฺส       อปารา ปารเมสโต
               ตาโณ ปญฺญาวุโธ สตฺถา    อิสิสงฺฆนิเสวิโต.
         [๗๖๔] โสปานํ สุคตํ สุทฺธํ        ธมฺมสารมยํ ทฬฺหํ
               ปาทาสิ วุยฺหมานสฺส       มา ภายีติ จ มพฺรวิ.
         [๗๖๕] สติปฏฺฐานปาสาทํ         อารุยฺห ปจฺจเวกฺขิสํ
               ยํ ตํ ปุพฺเพ อมญฺญิสฺสํ      สกฺกายาภิรตํ ปชํ.
         [๗๖๖] ยทา จ มคฺคมทฺทกฺขึ       นาวาย อภิรูหนํ
               อนธิฏฺฐาย อตฺตานํ        ติตฺถมทฺทกฺขิมุตฺตมํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๓.
         [๗๖๗] สลฺลํ อตฺตสมุฏฺฐานํ        ภวเนตฺติปฺปภาวิตํ
               เอเตสํ อปฺปวตฺตาย       เทเสสิ มคฺคมุตฺตมํ.
         [๗๖๘] ทีฆรตฺตานุสยิตํ           จิรรตฺตปติฏฺฐิตํ ๑-
               พุทฺโธ เมปานุที คนฺถํ      วิสโทสปฺปวาหโน"ติ
อิมา คาถา อภาสิ.
      ตตฺถ วิรรตฺตํ วตาติ จิรกาลํ วต. อาตาปีติ วิริยวา วิโมกฺขธมฺมปริเยสเน
อารทฺธวิริโย. ธมฺมํ อนุวิจินฺตยนฺติ "กีทิโส นุ โข วิโมกฺขธมฺโม, กถํ วา
อธิคนฺตพฺโพ"ติ วิมุตฺติธมฺมํ อนุวิจินนฺโต คเวสนฺโต. สมํ จิตฺตสฺส นาลตฺถํ,
ปุจฺฉํ สมณพฺราหฺมเณติ เต เต นานาติตฺถิเย สมณพฺราหฺมเณ วิมุตฺติธมฺมํ ปุจฺฉนฺโต
ปกติยา อนุปสนฺตสภาวสฺส จิตฺตสฺส สมํ วูปสมภูตํ วฏฺฏทุกฺขนิสฺสรณํ อริยธมฺมํ
นาลตฺถํ นาธิคจฺฉนฺติ อตฺโถ.
      โก โส ปารคโตติอาทิ ปุจฺฉิตาการทสฺสนํ. ตตฺถ โก โส ปารคโต โลเกติ
อิมสฺมึ โลเก ติตฺถการปฏิญฺเญสุ สมณพฺราหฺมเณสุ โก นุ โข โส สํสารสฺส
ปารํ นิพฺพานํ อุปคโต. โก ปตฺโต อมโตคธนฺติ นิพฺพานปติฏฺฐํ วิโมกฺขมคฺคํ
โก ปตฺโต อธิคโตติ อตฺโถ. กสฺส ธมฺมํ ปฏิจฺฉามีติ กสฺส สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส
วา โอวาทธมฺมํ ปฏิคฺคณฺหามิ ปฏิปชฺชามิ. ปรมตฺถวิชานนนฺติ ปรมตฺถสฺส วิชานนํ,
อวิปรีตปฺปวตฺตินิวตฺติโย ปเวเทนฺตนฺติ อตฺโถ.
      อนฺโตวงฺกคโต อาสีติ วงฺกํ วุจฺจติ ทิฏฺฐิคตํ มโนวงฺกภาวโต, สพฺเพปิ วา
กิเลสา, อนฺโตติ ปน หทยวงฺกสฺส อนฺโต, หทยพฺภนฺตรคตกิเลสวงฺโก วา อโหสีติ
อตฺโถ. มจฺโฉวฆสมามิสนฺติ อามิสํ ฆสนฺโต ขาทนฺโต มจฺโฉ วิย, คิลพฬิโส
มจฺโฉ วิยาติ อธิปฺปาโย. พทฺโธ มหินฺทปาเสน, เวปจิตฺยสุโร ยถาติ มหินฺทสฺส
สกฺกสฺส ปาเสน พทฺโธ ยถา เวปจิตฺติ อสุรินฺโท อเสริวิหารี มหาทุกฺขปฺปตฺโต,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. จิรรตฺตมธิฏฺฐิตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๔.
เอวมหํ ปุพฺเพ ๑- กิเลสปาเสน พทฺโธ อาสึ, อเสริวิหารี มหาทุกฺขปฺปตฺโตติ
อธิปฺปาโย.
      อญฺฉามีติ อากฑฺฒามิ. นนฺติ กิเลสปาสํ. น มุญฺจามีติ น โมเจมิ. อสฺมา
โสกปริทฺทวาติ อิมสฺมา โสกปริเทววฏฺฏโต. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ยถา ปาเสน พทฺโธ
มิโค สูกโร วา โมจนุปายํ อชานนฺโต ปริปฺผนฺทมาโน ตํ อาวิญฺฉนฺโต ๒- พนฺธนํ
ทฬฺหํ กโรติ, เอวํ อหํ ปุพฺเพ กิเลสปาเสน ปฏิมุกฺโก โมจนุปายํ อชานนฺโต
กายสญฺเจตนาทิวเสน ปริปฺผนฺทมาโน ตํ น โมเจสึ, อญฺญทตฺถุ ตํ ทฬฺหํ กโรนฺโต
โสกาทินา ปรํ กิเลสํ เอว ปาปุณินฺติ. โก เม พนฺธํ มุญฺจํ โลเก, สมฺโพธึ
เวทยิสฺสตีติ อิมสฺมึ โลเก เอตํ กิเลสพนฺธเนน พนฺธํ มุญฺจนฺโต สมฺพุชฺฌติ
เอเตนาติ "สมฺโพธี"ติ ลทฺธนามํ วิโมกฺขมคฺคํ โก เม เวทยิสฺสติ อาจิกฺขิสฺสตีติ
อตฺโถ. "พนฺธมุญฺจนฺ"ติปิ ปฐนฺติ, พนฺธา พนฺธสฺส วา โมจกํ สมฺโพธินฺติ โยชนา.
      อาทิสนฺตนฺติ เทเสนฺตํ. ปภงฺคุนนฺติ ปภญฺชนํ กิเลสานํ วิทฺธํสนํ, ปภงฺคุนํ
วา ธมฺมปฺปวตฺตึ อาทิสนฺตํ กเถนฺตํ ชราย มจฺจุโน จ ปวาหนํ กสฺส ธมฺมํ ปฏิจฺฉามิ.
"ปฏิปชฺชามี"ติ วา ปาโฐ, โส เอวตฺโถ. วิจิกิจฺฉากงฺขาคนฺถิตนฺติ "อโหสึ นุ โข
อหมตีตมทฺธานนฺ"ติอาทินยปฺปวตฺตาย ๓- วิจิกิจฺฉาย อาสปฺปนปริสปฺปนาการวุตฺติยา
กงฺขาย จ คนฺถิตํ. สารมฺภพลสญฺญุตนฺติ  กรณุตฺตริยกรณลกฺขเณน พลปฺปตฺเตน
สารมฺเภน ยุตฺตํ. โกธปฺปตฺตมนตฺถทฺธนฺติ สพฺพตฺถ โกเธน ยุตฺตมนสา
ถทฺธภาวํ คตํ อภิชปฺปปฺปทารณํ. อิจฺฉิตาลาภาทิวเสน หิ ตณฺหา สตฺตานํ จิตฺตํ
ปทาเลนฺตี วิย ปวตฺตติ. ทูเร ฐิตสฺสาปิ วิชฺฌนุปายตาย ตณฺหาว ธนุ สมุปติฏฺฐติ
อุปฺปชฺชติ เอตสฺมาติ ตณฺหาธนุสมุฏฺฐานํ, ทิฏฺฐิสลฺลํ. ตํ ปน ยสฺมา วีสติวตฺถุกา
สกฺกายทิฏฺฐิ, ทสวตฺถุกา มิจฺฉาทิฏฺฐีติ ตึสปฺปเภทํ, ตสฺมา วุตฺตํ "เทฺว จ
ปนฺนรสายุตนฺ"ติ, ทฺวิกฺขตฺตุํ ปนฺนรสเภทวนฺตนฺติ อตฺโถ. ปสฺส โอรสิกํ พาฬฺหํ,
เภตฺวาน ยทิ ติฏฺฐตีติ ยํ อุรสมฺพนฺธนียตาย โอรสิกํ พาฬฺหํ พลวตรํ เภตฺวาน
หทยํ วินิวิชฺฌิตฺวา ตสฺมึเยว หทเย ติฏฺฐติ, ตํ ปสฺสาติ อตฺตานเมว อาลปติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. เอวํ ปุพฺเพ     ๒ สี. อญฺฉนฺโต
@๓ ม.มู. ๑๒/๑๘/๑๑ สพฺพาสวสุตฺต, สํ.นิทาน. ๑๖/๒๐/๒๖ ปจฺจยสุตฺต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๕.
      อนุทิฏฺฐีนํ อปฺปหานนฺติ อนุทิฏฺฐิภูตานํ เสสทิฏฺฐีนํ อปฺปหานการณํ. ยาว
หิ สกฺกายทิฏฺฐิ สนฺตานโต น วิคจฺฉติ, ตาว  สสฺสตทิฏฺฐิอาทีนํ อปฺปหานเมวาติ.
สงฺกปฺปปรเตชิตนฺติ สงฺกปฺเปน มิจฺฉาวิตกฺเกน ปเร ปรชเน นิสฺสยลกฺขณํ ปติปติเต ๑-
เตชิตํ อุสฺสาหิตํ. เตน วิทฺโธ ปเวธามีติ เตน ทิฏฺฐิสลฺเลน ยถา หทยํ อาหจฺจ
ติฏฺฐติ, เอวํ วิทฺโธ ปเวธามิ สงฺกปฺปามิ สสฺสตุจฺเฉทาทิวเสน อิโต จิโต จ
ปริวฏฺฏามิ. ๒- ปตฺตํว มาลุเตริตนฺติ มาลุเตน วายุนา เอริตํ วณฺฏโต มุตฺตํ
ทุมปตฺตํ วิย.
      อชฺฌตฺตํ เม สมุฏฺฐายาติ ยถา โลเก สลฺลํ นาม พาหิรโต อุฏฺฐาย อชฺฌตฺตํ
นิมฺมเถตฺวา พาธติ, น เอวมิทํ. อิทํ ปน อชฺฌตฺตํ เม มม อตฺตภาเว สมุฏฺฐาย
โส อตฺตภาวสญฺญิโต ฉผสฺสายตนกาโย ยถา ขิปฺปํ สีฆํ ปจฺจติ ฑยฺหติ, ยถา
กึ? อคฺคิ วิย สนิสฺสยฑาหโก ตํเยว มามกํ มม สนฺตกํ อตฺตภาวํ ฑหนฺโต
ยตฺถ อุปฺปนฺโน, ตตฺเถว สรติ ปวตฺตติ.
      ตํ น ปสฺสามิ เตกิจฺฉนฺติ ตาทิสาย ติกิจฺฉาย นิยุตฺตตาย เตกิจฺฉํ สลฺลกตฺตํ
ภิสกฺกํ ตํ น ปสฺสามิ. โย เมตํ สลฺลมุทฺธเรติ โย ภิสกฺโก เอตํ ทิฏฺฐิสลฺลํ
กิเลสสลฺลญฺจ อุทฺธเรยฺย, อุทฺธรนฺโต จ นานารชฺเชน รชฺชุสทิสสงฺขาตาย
เอสนิสลากาย ปเวเสตฺวาน สตฺเถน กนฺติตฺวา นาญฺเญน มนฺตาคทปฺปโยเคน
วิจิกิจฺฉิตํ สลฺลํ ติกิจฺฉิตุํ สกฺกาติ อาหริตฺวา โยเชตพฺพํ. วิจิกิจฺฉิตนฺติ จ
นิทสฺสนมตฺตเมตํ. สพฺพสฺสปิ กิเลสสลฺลสฺส วเสน อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
      อสตฺโถติ สตฺถรหิโต. อวโณติ วเณน วินา. อพฺภนฺตรปสฺสยนฺติ
อพฺภนฺตรสงฺขาตํ หทยํ นิสฺสาย ฐิตํ. อหึสนฺติ อปีเฬนฺโต. "อหึสา"ติ จ ปาโฐ,
อหึสาย อปีฬเนนาติ อตฺโถ. อยํ เหตฺถ สงฺเขปตฺโถ:- โก นุ โข กิญฺจิ สตฺถํ
อคฺคเหตฺวา วณญฺจ อกโรนฺโต ตโต เอว สพฺพคตฺตานิ อพาเธนฺโต มม
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปโรปรชเน นิสฺสยลกฺขณปติปตเน       ๒ สี. ปริวตฺตามิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๖.
หทยพฺภนฺตรคตํ ปีฬาชนนโต อนฺโต ตุทนโต อนฺโต รุทฺธนโต จ ปรมตฺเถเนว สลฺลภูตํ
กิเลสสลฺลํ อุทฺธริสฺสตีติ.
      เอวํ ทสหิ คาถาหิ ปุพฺเพ อตฺตนา จินฺติตาการํ ทสฺเสตฺวา ปุนปิ ตํ
ปการนฺตเรน ทสฺเสตุํ "ธมฺมปฺปติ หิ โส เสฏฺโฐ"ติอาทิมาห. ตตฺถ ธมฺมปฺปตีติ
ธมฺมนิมิตฺตํ ธมฺมเหตุ. หีติ นิปาตมตฺตํ. โส เสฏฺโฐติ โส ปุคฺคโล อุตฺตโม.
วิสโทสปฺปวาหโกติ โย มยฺหํ ราคาทิกิเลสสฺส ปวาหโก อุจฺฉินฺนโก. คมฺภีเร ปติตสฺส
เม, ถลํ ปาณิญฺจ ทสฺสเยติ โก นุ โข อติคมฺภีเร สํสารมโหเฆ ปติตสฺส มยฺหํ
"มา ภายี"ติ อสฺสาเสนฺโต นิพฺพานถลํ ตํสมฺปาปกํ อริยมคฺคหตฺถญฺจ ทสฺเสยฺย.
      รหเทหมสฺมิ โอคาโฬฺหติ มหติ สํสารรหเท อหมสฺมิ สสีสํ นิมุชฺชนวเสน ๑-
โอติณฺโณ อนุปวิฏฺโฐ. อหาริยรชมตฺติเกติ อปเนตุํ อสกฺกุเณยฺโย ราคาทิรโช มตฺติกา
กทฺทโม เอตสฺสาติ อหาริยรชมตฺติโก, รหโท. ตสฺมึ รหทสฺมึ. "อหาริยรชมนฺติเก"ติ
วา ปาโฐ, อนฺติเก ฐิตราคาทีสุ ทุนฺนีหรณียราคาทิรเชติ อตฺโถ. สนฺตโทส-
ปฏิจฺฉาทนลกฺขณา มายา, ปรสมฺปตฺติอสหนลกฺขณา อุสูยา, กรณุตฺตริยกรณลกฺขโณ ๒-
สารมฺโภ, จิตฺตาลสิยลกฺขณํ ถีนํ, กายาลสิยลกฺขณํ มิทฺธนฺติ อิเม ปาปธมฺมา
ปตฺถฏา ยํ รหทํ, ตสฺมึ มายาอุสูยสารมฺภถีนมิทฺธมปตฺถเฏ, มกาโร เจตฺถ ปทสนฺธิกโร
วุตฺโต. ยถาวุตฺเตหิ อิเมหิ ปาปธมฺเมหิ ปตฺถเฏติ อตฺโถ.
      อุทฺธจฺจเมฆถนิตํ, สํโยชนวลาหกนฺติ วจนวิปลฺลาเสน วุตฺตํ, ภนฺตสภาวํ
อุทฺธจฺจํ เมฆถนิตํ เมธคชฺชิตํ เอเตสนฺติ อุทฺธจฺจเมฆถนิตา. ทสวิธา สํโยชนา เอว
วลาหกา เอเตสนฺติ สํโยชนวลาหกา. วาหา มหาอุทกวาหสทิสา ราคนิสฺสิตา
มิจฺฉาสงฺกปฺปา อสุภาทีสุ ฐิตา กุทฺทิฏฺฐึ มํ วหนฺติ อปายสมุทฺทเมว อุทฺทิสฺส
กฑฺฒนฺตีติ ๓- อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สนฺนิมุชฺชนวเสน   ๒ ม. กรณุตฺตริยลกฺขโณ  ๓ สี. อากฑฺฒนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๗.
      สวนฺติ สพฺพธิ โสตาติ ตณฺหาโสโต, ทิฏฺฐิโสโต, มานโสโต, อวิชฺชาโสโต,
กิเลสโสโตติ อิเม ปญฺจปิ โสตา จกฺขุทฺวาราทีนํ วเสน สพฺเพสุ รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ
สวนโต "รูปตณฺหา ฯเปฯ ธมฺมตณฺหา"ติอาทินา ๑- สพฺพภาเคหิ วา สวนโต สพฺพธิ
สวนฺติ. ลตาติ ปลิเวฐนฏฺเฐน สํสิพฺพนฏฺเฐน ลตา วิยาติ ลตา, ตณฺหา. อุพฺภิชฺช
ติฏฺฐตีติ ฉหิ ทฺวาเรหิ อุพฺภิชฺชิตฺวา รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ ติฏฺฐติ. เต โสเตติ
ตณฺหาทิเก โสเต มม สนฺตาเน สนฺทนฺเต มคฺคเสตุพนฺธเนน โก ปุริสวิเสโส
นิวาเรยฺย, ตํ ลตนฺติ ตณฺหาลตํ, มคฺคสตฺเถน โก เฉจฺฉติ ฉินฺทิสฺสติ.
      เวลํ กโรถาติ เตสํ โสตานํ เวลํ เสตุํ กโรถ สนฺนิวารณํ. ภทฺทนฺเตติ
อาลปนาการทสฺสนํ. มา เต มโนมโย โสโตติ อุทกโสโต โอฬาริโก, ตสฺส
พาลมหาชเนนปิ เสตุํ กตฺวา นิวารณํ สกฺกา. อยํ ปน มโนมโย โสโต สุขุโม
ทุนฺนิวารโณ, โส ยถา อุทกโสโต วฑฺฒนฺโต กุเล ฐิตํ รุกฺขํ ปาเตตฺวาว นาเสติ,
เอวํ ตุเมฺห อปายตีเร ฐิเต ตตฺถ สหสา ปาเตตฺวา  อปายสมุทฺทํ ปาเปนฺโต
มา ลุเว มา วินาเสยฺย มา อนยพฺยสนํ ปาเปยฺยาติ อตฺโถ.
      เอวํ อยํ เถโร ปุริมตฺตภาเว ปริมทฺทิตสงฺขารตฺตา ญาณปริปากํ คตตฺตา
ปวตฺติทุกฺขํ อุปธาเรนฺโต ยถา วิจิกิจฺฉาทิเก สงฺกิเลสธมฺเม ปริคฺคณฺหิ, ตมาการํ
ทสฺเสตฺวา อิทานิ ชาตสํเวโค กึ กุสลคเวสี สตฺถุ สนฺติกํ คโต ยํ วิเสสํ อธิมุจฺจิ,
ตํ ทสฺเสนฺโต "เอวํ เม ภยชาตสฺสา"ติอาทิมาห. ตตฺถ เอวํ เม ภยชาตสฺสาติ
เอวํ วุตฺตปฺปกาเรน สํสาเร ชาตภยสฺส อปารา โอริมตีรโต สปฺปฏิภยโต สํสารวฏฺฏโต
"กถํ นุ โข มุญฺเจยฺยนฺ"ติ ปารํ นิพฺพานํ เอสโต คเวสโต ตาโณ สเทวกสฺส
โลกสฺส ตาณภูโต กิเลสสมุจฺเฉทนี ปญฺญา อาวุโธ เอตสฺสาติ ปญฺญาวุโธ, ทิฏฺฐ-
ธมฺมิกาทิอตฺเถน สตฺตานํ ยถารหํ อนุสาสนโต สตฺถา, อิสิสงฺเฆน อคฺคสาวกาทิ-
อริยปุคฺคลสมูเหน นิเสวิโต ปยิรุปาสิโต อิสิสงฺฆนิเสวิโต, โสปานนฺติ เทสนาญาเณน
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ.วิภงฺค. ๓๕/๒๐๔/๑๒๔ นิโรธสจฺจ, ๒๓๒/๑๖๑ ปฏิจฺจสมุปฺปาทวิภงฺค
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๘.
สุฏฺฐุ กตตฺตา อภิสงฺขตตฺตา สุกตํ, อุปกฺกิเลสวิรหิตโต สุทฺธํ,
สทฺธาปญฺญาทิสารภูตํ ธมฺมสารมยํ, ปฏิปกฺเขหิ อจลนียโต ทฬฺหํ, วิปสฺสนาสงฺขาตํ
โสปานํ มโหเฆน วุยฺหมานสฺส มยฺหํ สตฺถา ปาทาสิ, ททนฺโต จ "อิมินา เต โสตฺถิ
ภวิสฺสตี"ติ สมสฺสาเสนฺโต มา ภายีติ จ อพฺรวิ กเถสิ.
      สติปฏฺฐานปาสาทนฺติ เตน วิปสฺสนาโสปาเนน กายานุปสฺสนาทินา ลทฺธพฺพจตุพฺพิธ-
สามญฺญผลวิเสเสน จตุภูมิสมฺปนฺนํ สติปฏฺฐานปาสาทํ อารุหิตฺวา ปจฺจเวกฺขิสํ
จตุสจฺจธมฺมํ มคฺคญาเณน ปติอเวกฺขึ ปฏิวิชฺฌึ. ยํ ตํ ปุพฺเพ อมญฺญิสฺสํ,
สกฺกายาภิรตํ ปชนฺติ เอวํ ปฏิวิทฺธสจฺโจ ยํ สกฺกาเย "อหํ มมา"ติ อภิรตํ ปชํ
ติตฺถิยชนํ เตน ปริกปฺปิตอตฺตานญฺจ ปุพฺเพ สารโต อมญฺญิสฺสํ. ยทา จ มคฺคมทฺทกฺขึ,
นาวาย อภิรูหนนฺติ อริยมคฺคนาวาย อภิรูหนูปายภูตํ ยทา วิปสฺสนามคฺคํ ยาถาวโต
อทฺทกฺขึ. ตโต ปฏฺฐาย ตํ ติตฺถิยชนํ อตฺตานญฺจ อนธิฏฺฐาย จิตฺเต อฏฺฐเปตฺวา
อคฺคเหตฺวา ติตฺถํ นิพฺพานสงฺขาตสฺส อมตมหาปารสฺส ติตฺถภูตํ อริยมคฺคทสฺสนํ
สพฺเพหิ มคฺเคหิ สพฺเพหิ กุสลธมฺเมหิ อุกฺกฏฺฐํ อทฺทกฺขึ. ยาถาวโต อปสฺสินฺติ
อตฺโถ.
      เอวํ อตฺตโน อนุตฺตรํ มคฺคาธิคมํ ปกาเสตฺวา อิทานิ ตสฺส เทสกํ
สมฺมาสมฺพุทฺธํ โถเมนฺโต "สลฺลํ อตฺตสมุฏฺฐานนฺ"ติอาทิมาห. ตตฺถ สลฺลนฺติ
ทิฏฺฐิมานาทิกิเลสสลฺลํ. อตฺตสมุฏฺฐานนฺติ "อหนฺ"ติ มานฏฺฐานตาย ๑- "อตฺตา"ติ
จ ลทฺธนาเม อตฺตภาเว สมฺภูตํ. ภวเนตฺติปฺปภาวิตนฺติ ภวตณฺหาสมุฏฺฐิตํ
ภวตณฺหาสนฺนิสฺสยํ. สา หิ ทิฏฺฐิมานาทีนํ สมฺภโว. เอเตสํ อปฺปวตฺตายาติ
ยถาวุตฺตานํ ปาปธมฺมานํ อปฺปวตฺติยา อนุปฺปาทาย. เทเสสิ มคฺคมุตฺตมนฺติ อุตฺตมํ
เสฏฺฐํ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ตทุปายญฺจ วิปสฺสนามคฺคํ กเถสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อหนฺติ มานฏฺฐตาย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๑๙.
      ทีฆรตฺตานุสยิตนฺติ อนมตคฺเค สํสาเร จิรกาลํ สนฺตาเน อนุ อนุ สยิตํ
การณลาเภน อุปฺปชฺชนารหภาเวน ถามคตํ ตโต จ จิรรตฺตํ ปติฏฺฐิตํ สนฺตานํ
ปจฺจารุยฺห ฐิตํ. คนฺถนฺติ อภิชฺฌากายคนฺถาทึ มม สนฺตาเน คนฺถภูตํ กิเลสวิสโทสํ
ปวาหโน พุทฺโธ ภควา อตฺตโน เทสนานุภาเวน อปานุที ปริชหาเปสิ, คนฺเถสุ
หิ อนวเสสโต ปหีเนสุ อปฺปหีโน นาม กิเลโส นตฺถีติ.
                   เตลกานิตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       ------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๓๑๐-๓๑๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=7126&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=7126&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=387
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=7461
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=7605
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=7605
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26