ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย  
อรรถกถาเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลีอักษรไทย เถร.อ.๒ (ปรมตฺถที.๒)

                   ๓๘๘. ๔. รฏฺปาลตฺเถรคาถาวณฺณนา
      ปสฺส จิตฺตกตํ พิมฺพนฺติอาทิกา ๑- อายสฺมโต รฏฺปาลตฺเถรสฺส คาถา. กา
อุปฺปตฺติ?
      อยํ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต อุปฺปตฺติโต ปุเรตรเมว หํสวตีนคเร คหปติ-
มหาสาลกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต ปิตุ อจฺจเยน ฆราวาเส ปติฏฺิโต รตนโกฏฺา
คารกมฺมิเกน ทสฺสิตํ อปริมาณํ กุลวํสานุคตํ ธนํ ทิสฺวา "อิมํ เอตฺตกํ ธนราสึ
มยฺหํ ปิตุอยฺยกปยฺยกาทโย อตฺตนา สทฺธึ คเหตฺวา คนฺตุํ นาสกฺขึสุ, มยา ปน คเหตฺวา
คนฺตุํ วฏฺฏตี"ติ จินฺเตตฺวา กปณทฺธิกาทีนํ มหาทานํ อทาสิ. โส อภิญฺาลาภึ ๒-
เอกํ ตาปสํ อุปฏฺหนฺโต เตน เทวโลกาธิปจฺเจ ๓- นิโยชิโต ยาวชีวํ ปุญฺานิ
กตฺวา ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวนฺโต ตตฺถ ยาวตายุกํ
ตฺวา ตโต จุโต มนุสฺสโลเก ภินฺนํ รฏฺ สนฺธาเรตุํ สมตฺถสฺส กุลสฺส เอกปุตฺตโก
หุตฺวา นิพฺพตฺติ. เตน จ สมเยน ปทุมุตฺตโร ภควา โลเก. อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติต-
วรธมฺมจกฺโก เวเนยฺยสตฺเต นิพฺพานมหานครสงฺขาตํ เขมนฺตภูมึ สมฺปาเปสิ. อถ โส
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปสฺส จิตฺตกตนฺติอาทิกา   สี. อภิญฺาตํ    สี. เทวโลกาธิคมมคฺเค
กุลปุตฺโต อนุกฺกเมน วิญฺุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ อุปาสเกหิ สทฺธึ วิหารํ คนฺตฺวา
สตฺถารํ ธมฺมํ เทเสนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต ปริสปริยนฺเต นิสีทิ.
      เตน โข ปน สมเยน สตฺถา เอกํ ภิกฺขุํ สทฺธาปพฺพชิตานํ อคฺคฏฺาเน
เปสิ, ตํ ทิสฺวา โส ปสนฺนมานโส ตทตฺถาย จิตฺตํ เปตฺวา สตสหสฺสภิกฺขุปริวุตสฺส
ภควโต มหตา สกฺกาเรน สตฺตาหํ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา ปณิธานํ อกาสิ. สตฺถา
ตสฺส อนนฺตราเยน อิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา "อนาคเต โคตมสฺส นาม สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
สาสเน สทฺธาปพฺพชิตานํ อคฺโค ภวิสฺสตี"ติ พฺยากาสิ. โส สตฺถารํ ภิกฺขุสํฆญฺจ
วนฺทิตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ. โส ตตฺถ ยาวตายุกํ ปุญฺานิ กตฺวา ตโต
จวิตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิโต เทฺวนวุเต กปฺเป ผุสฺสสฺส ภควโต กาเล
สตฺถุ เวมาติกภาติเกสุ ตีสุ ราชปุตฺเตสุ สตฺถารํ อุปฏฺหนฺเตสุ เตสํ ปุญฺกิริยาย
กิจฺจํ อกาสิ. เอวํ ตตฺถ ตตฺถ ภเว ตํ ตํ พหุํ กุสลํ อุปจินิตฺวา สุคตีสุเยว
สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กุรุรฏฺเ ถุลฺลโกฏฺิกนิคเม ๑- รฏฺปาลเสฏฺิโน
เคเห นิพฺพตฺติ, ตสฺส ภินฺนํ รฏฺ สนฺธาเรตุํ สมตฺเถ กุเล นิพฺพตฺตตฺตา
รฏฺปาโลติ วํสานุคตเมว นามํ อโหสิ. โส มหตา ปริวาเรน  วฑฺเฒนฺโต อนุกฺกเมน
โยพฺพนปตฺโต มาตาปิตูหิ ปฏิรูเปน ทาเรน สํโยชิโต มหนฺเต จ ยเส ปติฏฺาปิโต
ทิพฺพสมฺปตฺติสทิสํ สมฺปตฺตึ ปจฺจนุโภติ. อถ ภควา กุรุรฏฺเ ชนปทจาริกํ จรนฺโต
ถุลฺลโกฏฺิกํ อนุปาปุณิ. ตํ สุตฺวา รฏฺปาโล กุลปุตฺโต สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา
สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตุกาโม สตฺตาหํ ภตฺตจฺเฉทํ กตฺวา
กิจฺเฉน กสิเรน มาตาปิตโร อนุชานาเปตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิตฺวา
สตฺถุ อาณตฺติยา อญฺตรสฺส เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา โยนิโสมนสิกาเรน
กมฺมํ กโรนฺโต วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๒-:-
            "ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต       โลกเชฏฺสฺส ตาทิโน
             วรนาโค มยา ทินฺโน      อีสาทนฺโต อุรุฬฺหโว. ๓-
@เชิงอรรถ:  สี. ถุลฺลโกฏฺิตนิคเม   ขุ.อป. ๓๒/๙๗/๘๙ รฏฺปาลตฺเถราปทาน
@ ฉ.ม. อุรูฬฺหวา
            เสตจฺฉตฺโต ปโสภิโต      สาถพฺพโณ ๑- สหตฺถิโป
            อคฺฆาเปตฺวาน ตํ สพฺพํ     สํฆารามํ อการยึ.
            จตุปญฺาสสหสฺสานิ        ปาสาเท การยึ อหํ
            มโหฆทานํ กริตฺวาน       นิยฺยาเทสึ มเหสิโน.
            อนุโมทิ มหาวีโร         สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล
            สพฺเพ ชเน หาสยนฺโต     เทเสสิ อมตํ ปทํ.
            ตํ เม พุทฺโธ วิยากาสิ     ชลชุตฺตมนามโก ๒-
            ภิกฺขุสํเฆ นิสีทิตฺวา        อิมา คาถา อภาสถ.
            จตุปญฺาสสหสฺสานิ        ปาสาเท การยี อยํ
            กถยิสฺสามิ วิปากํ         สุโณถ มม ภาสโต.
            อฏฺารสสหสฺสานิ         กูฏาคารา ภวิสฺสเร
            พฺยมฺหุตฺตมมฺหิ นิพฺพตฺตา     สพฺพโสณฺณมยา จ เต.
            ปญฺาสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท     เทวรชฺชํ กริสฺสติ
            อฏฺปญฺาสกฺขตฺตุํ จ       จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ.
            กปฺปสตสหสฺสมฺหิ          โอกฺกากกุลสมฺภโว
            โคตโม นาม โคตฺเตน     สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
            เทวโลกา จวิตฺวาน       สุกฺกมูเลน โจทิโต
            ผีเต ๓- กุเล มหาโภเค   นิพฺพตฺติสฺสติ ตาวเท.
            โส ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวาน     สุกฺกมูเลน โจทิโต
            รฏฺปาโลติ นาเมน       เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.
            ปธานปหิตตฺโต โส        อุปสนฺโต นิรูปธิ
            สพฺพาสเว ปริญฺาย       นิพฺพายิสฺสตฺยนาสโว.
            อุฏฺาย อภินิกฺขมฺม        ชหิตา โภคสมฺปทา
            เขฬปิณฺเฑว โภคมฺหิ       เปมํ มยฺหํ น วิชฺชติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สกปฺปโน  ฉ.ม. ชลชุตฺตรนามโก   ฉ.ม. อฑฺเฒ
            วิริยํ เม ธุรโธรยฺหํ       โยคกฺเขมาธิวาหนํ
            ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ       สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน.
            ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส        วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม
            ฉฬภิญฺา สจฺฉิกตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อรหตฺตํ ปน ปตฺวา สตฺถารํ อนุชานาเปตฺวา มาตาปิตโร ปสฺสิตุํ ถุลฺลโกฏฺิกํ
คนฺตฺวา ตตฺถ สปทานํ ปิณฺฑาย จรนฺโต ปิตุ นิเวสเน อาภิโทสิกํ กุมฺมาสํ
ลภิตฺวา ตํ อมตํ วิย ปริภุญฺชนฺโต ปิตรา นิมนฺติโต สฺวาตนาย อธิวาเสตฺวา
ทุติยทิวเส ปิตุ นิเวสเน ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชิตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺเต อิตฺถาคารชเน ๑-
อุปคนฺตฺวา "กีทิสา นาม ตา อยฺยปุตฺต อจฺฉราโย, ยาสํ ตฺวํ เหตุ พฺรหฺมจริยํ
จรสี"ติอาทีนิ ๒- วตฺวา ปโลภนกมฺมํ กาตุํ อารทฺเธ ตสฺส อธิปฺปายํ ปริวตฺเตตฺวา
อนิจฺจตาทิปฏิสํยุตฺตํ ธมฺมํ กเถนฺโต:-
         [๗๖๙] "ปสฺส จิตฺตกตํ พิมฺพํ    อรุกายํ สมุสฺสิตํ
               อาตุรํ พหุสงฺกปฺปํ      ยสฺส นตฺถิ ธุวํ ิติ.
         [๗๗๐] ปสฺส จิตฺตกตํ รูปํ      มณินา กุณฺฑเลน จ
               อฏฺึ ตเจน โอนทฺธํ    สห วตฺเถหิ โสภติ.
         [๗๗๑] อลฺลตฺตกกตา ปาทา    มุขํ จุณฺณกมกฺขิตํ
               อลํ พาลสฺส โมหาย    โน จ ปารคเวสิโน.
         [๗๗๒] อฏฺาปทกตา เกสา    เนตฺตา อญฺชนมกฺขิตา
               อลํ พาลสฺส โมหาย    โน จ ปารคเวสิโน.
         [๗๗๓] อญฺชนีว นวา จิตฺตา    ปูติกาโย อลงฺกโต
               อลํ พาลสฺส โมหาย    โน จ ปารคเวสิโน.
         [๗๗๔] โอทหิ มิคโว ปาสํ     นาสทา วาคุรํ มิโค
               ภุตฺวา นิวาปํ คจฺฉาม   กนฺทนฺเต มิคพนฺธเก.
@เชิงอรรถ:  อิตฺถิชเน; มโน.ปู. ๑/๒๑๐/...     ม.ม. ๑๓/๓๐๑/๒๗๖ รฏฺปาลสุตฺต
         [๗๗๕] ฉินฺโน ปาโส มิควสฺส   นาสทา วาคุรํ มิโค
               ภุตฺวา นิวาปํ คจฺฉาม   โสจนฺเต มิคลุทฺทเก"ติ
อิมา คาถา อภาสิ.
      ตตฺถ จิตฺตกตนฺติ จิตฺตํ กตํ จิตฺตกตํ, วตฺถาภรณมาลาทีหิ วิจิตฺตํ กตนฺติ
อตฺโถ. พิมฺพนฺติ ทีฆาทิภาเวน ยุตฺตฏฺาเนสุ ทีฆาทีหิ องฺคปจฺจงฺเคหิ มณฺฑิตํ
อตฺตภาวํ. อรุกายนฺติ นวนฺนํ วณมุขานํ โลมกูปานญฺจ วเสน วิสฺสนฺทมานอสุจึ, สพฺพโส
จ อรุภูตํ วณภูตํ อรูนํ วา กายํ. สมุสฺสิตนฺติ ตีหิ อฏฺิสเตหิ สมุสฺสิตํ.
อาตุรนฺติ สพฺพกาลํ อิริยาปถนฺตราทีหิ ปริหริตพฺพตาย นิจฺจํ คิลานํ.
พหุสงฺกปฺปนฺติ พาลชเนน อภูตํ อาโรเปตฺวา พหุธา สงฺกปฺปิตพฺพํ. ยสฺส
นตฺถิ ธุวํ ิตีติ ยสฺส กายสฺส ธุวภาโว ิติสภาโว นตฺถิ, เอกํสโต
เภทนวิกิรณวิทฺธํสนธมฺโมเยว. ตํ ปสฺสาติ สมีเป ิตํ ชนํ อตฺตานเมว วา สนฺธาย
วทติ.
      รูปนฺติ สรีรํ. สรีรมฺปิ หิ "อฏฺิญฺจ ปฏิจฺจ นฺหารุญฺจ ปฏิจฺจ มํสญฺจ
ปฏิจฺจ จมฺมญฺจ ปฏิจฺจ อากาโส ปริวาริโต `รูปนฺ'เตฺวว สงฺขํ คจฺฉตี"ติอาทีสุ ๑-
รูปนฺติ วุจฺจติ. มณินา กุณฺฑเลน จาติ สีสูปคาทิอาภรณคเตน มณินา กุณฺฑเลน
จิตฺตกตํ. อฏฺึ ตเจน โอนทฺธนฺติ อลฺลจมฺเมน ปริโยนทฺธํ อติเรกติสตปเภทํ อฏฺึ
ปสฺสาติ โยชนา. กุณฺฑเลน จาติ จสทฺเทน เสสาภรณาลงฺกาเร  สงฺคณฺหาติ.
สห วตฺเถหิ โสภตีติ ตยิทํ รูปํ มณินา จิตฺตกตมฺปิ วตฺเถหิ ปฏิจฺฉาทิตเมว
โสภติ, น อปฏิจฺฉาทิตนฺติ อตฺโถ. เย ปน "อฏฺิตเจนา"ติ ปนฺติ, เตสํ อฏฺิตเจน
โอนทฺธํ โสภติ, โอนทฺธตฺตา อฏฺิตเจนาติ อตฺโถ.
      อลฺลตฺตกกตาติ อลตฺตเกน กตรญฺชนา ลาขาย สํรญฺชิตา. ปาทาติ จรณา.
มุขํ จุณฺณกมกฺขิตนฺติ มุขํ จุณฺณเกน มกฺขิตํ, ยํ มณฺฑนมนุยุตฺตา สาสปกกฺเกน
มุขปีฬกาทีนิ หริตฺวา โลณมตฺติกาย ทุฏฺโลหิตํ หริตฺวา มุขจุณฺณกวิเลปนํ กโรนฺติ,
@เชิงอรรถ:  ม.มู. ๑๒/๓๐๖/๒๖๙ มหาหตฺถิปโทปมสุตฺต
ตํ สนฺธาย วุตฺตํ. อลนฺติ พาลสฺส อนฺธปุถุชนสฺส โน จ ปารคเวสิโน วฏฺฏาภิรตสฺส
โมหาย สมฺโมหนาย สมตฺถํ ตสฺส จิตฺตํ โมเหตุํ ปริยตฺตํ, ปารคเวสิโน ปน
วิวฏฺฏาภิรตสฺส โน อลํ น ปริยตฺตํ.
      อฏฺาปทกตาติ อฏฺปทากาเรน กตา สญฺจิตา ปุริมภาเค เกเส กปฺเปตฺวา
นลาฏสฺส ปฏิจฺฉาทนวเสน กตา เกสรจนา อฏฺปทํ นาม, ยํ "อลกนฺ"ติปิ วุจฺจติ.
เนตฺตา อญฺชนมกฺขิตาติ อุโภปิ นยนานิ อนฺโต ทฺวีสุ อนฺเตสุ จ ยถา อญฺชนจฺฉายา
ทิสฺสติ, เอวํ อญฺชิตญฺชนานิ. อญฺชนีว นวา จิตฺตา, ปูติกาโย อลงฺกโตติ ยถา
อญฺชนี อญฺชนนาฬิกา นวา อภินวา มาลากมฺมมกรทนฺตาทิวเสน จิตฺตา พหิ
มฏฺา อุชฺชลา ทสฺสนียา, อนฺโต ปน น ทสฺสนียา โหติ, เอวเมว ตาสํ กาโย
นฺหานพฺภญฺชนวตฺถาลงฺกาเรหิ อลงฺกโต พหิ อุชฺชโล, อนฺโต ปน ปูติ นานปฺปการ-
อสุจีหิ ภริโต ติฏฺตีติ อตฺโถ.
      โอทหีติ โอฑฺเฑสิ. มิคโวติ มิคลุทฺทโก. ปาสนฺติ ทณฺฑวาคุรํ. นาสทาติ
น สํฆฏฺเฏสิ. วาคุรนฺติ ปาสํ. นิวาปนฺติ มิคานํ ขาทนตฺถาย ขิตฺตํ ติณาทิฆาสํ.
อุปมา โข อยํ เถเรน กตา อตฺถสฺส วิญฺาปนาย. อยเญฺหตฺถ อตฺโถ:- ยถา
มิคานํ มารณตฺถาย ทณฺฑวาคุรํ โอฑฺเฑตฺวา ตตฺถ นิวาปํ วิกิริย มิคลุทฺทเก
นิลีเน ิเต ๑- ตตฺเถโก ชวปรกฺกมสมฺปนฺโน เฉโก มิโค ปาสํ อผุสนฺโต เอว ยถาสุขํ
นิวาปํ  ขาทิตฺวา "วญฺเจสิ วต มิโค"ติ มิคลุทฺทเก วิรวนฺเต เอว คจฺฉติ. อปโร
มิโค พลวา เฉโก ชวสมฺปนฺโนว ตตฺถ คนฺตฺวา นิวาปํ ขาทิตฺวา ตตฺถ ตตฺถ
ปาสํ ฉินฺทิตฺวา "วญฺเจสิ วต มิโค, ปาโส ฉินฺโน"ติ มิคลุทฺทเก ๒- โสจนฺเต เอว
คจฺฉติ, เอวํ มยมฺปิ ปุพฺเพ ปุถุชฺชนกาเล มาตาปิตูหิ อาสชฺชนตฺถาย นิยฺยาทิเต
โภเค ภุญฺชิตฺวา ตตฺถ ตตฺถ อสชฺชมานา นิกฺขนฺตา, อิทานิ ปน สพฺพโส ฉินฺนกิเลสา
อปาสา หุตฺวา ิตา, เตหิ ทินฺนโภชนํ ภุญฺชิตฺวา เตสุ โสจนฺเตสุ เอว คจฺฉามาติ.
@เชิงอรรถ:  สี. มิคลุทฺทโก นิลีโน ิโต     สี. มิคพนฺธเก
      เอวํ เถโร มิคลุทฺทกํ วิย มาตาปิตโร, หิรญฺสุวณฺณํ อิตฺถาคารญฺจ วาคุรชาลํ
วิย, อตฺตนา ปุพฺเพ ภุตฺตโภเค จ อิทานิ ภุตฺตโภชนญฺจ นิวาปติณํ วิย
อตฺตานํ มหามิคํ วิย จ กตฺวา ทสฺเสติ. อิมา คาถา วตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา
รญฺโ โกรพฺยสฺส มิคาชินอุยฺยาเน มงฺคลสิลาปฏฺเฏ นิสีทิ. เถรสฺส กิร ปิตา
สตฺตสุ ทฺวารโกฏฺเกสุ อคฺคฬํ ทาเปตฺวา มลฺเล อาณาเปสิ "นิกฺขิปิตุํ ๑- มา เทถ,
กาสายานิ อปเนตฺวา ๒- เสตกานิ นิวาเสถา"ติ, ตสฺมา เถโร อากาเสน อคมาสิ.
อถ ราชา โกรโพฺย เถรสฺส ตตฺถ นิสินฺนภาวํ สุตฺวา ตํ อุปสงฺกมิตฺวา สมฺโมทนียํ
กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา "อิธ โภ รฏฺปาล ปพฺพชนฺโต พฺยาธิปาริชุญฺ วา
ชราโภคาติปาริชุญฺ วา ปตฺโต ปพฺพชติ. ตฺวํ ปน กิญฺจิปิ ปาริชุญฺ อนุปคโต
เอว กสฺมา ปพฺพชิโต"ติ ปุจฺฉิ. อถสฺส เถโร "อุปนิยฺยติ โลโก อทฺธุโว, อตาโณ
โลโก อนภิสฺสโร, อสฺสโก โลโก สพฺพํ ปหาย คมนียํ อูโน โลโก อติตฺโต
ตณฺหาทาโส"ติ ๓- อิเมสํ จตุนฺนํ ธมฺมุทฺเทสานํ อตฺตานํ วิวิตฺตภาวํ กเถตฺวา ตสฺสา
เทสนาย อนุคีตึ กเถนฺโต:-
         [๗๗๖] "ปสฺสามิ โลเก สธเน มนุสฺเส
               ลทฺธาน วิตฺตํ น ททนฺติ โมหา
               ลุทฺธา ธนํ สนฺนิจยํ กโรนฺติ
               ภิยฺโยว กาเม อภิปตฺถยนฺติ.
         [๗๗๗] ราชา ปสยฺหปฺปวึ วิเชตฺวา
               สสาครนฺตํ มหิมาวสนฺโต
               โอรํ สมุทฺทสฺส อติตฺตรูโป
               ปารํ สมุทฺทสฺสปิ ปตฺถเยถ.
         [๗๗๘] ราชา จ อญฺเ จ พหู มนุสฺสา
               อวีตตณฺหา มรณํ อุเปนฺติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. นิกฺขมิตุํ     ม. หริตฺวา    ม.ม. ๑๓/๓๐๕/๒๘๑ รฏฺปาลสุตฺเต วิตฺถาโร
               อูนาว หุตฺวาน ชหนฺติ เทหํ
               กาเมหิ โลกมฺหิ น หตฺถิ ติตฺติ.
         [๗๗๙] กนฺทนฺติ นํ าตี ปกิริย เกเส
               อโห วตา โน อมราติ จาหุ
               วตฺเถน นํ ปารุตํ นีหริตฺวา
               จิตํ สโมธาย ตโต ฑหนฺติ.
         [๗๘๐] โส ฑยฺหติ สูเลหิ ตุชฺชมาโน
               เอเกน วตฺเถน ปหาย โภเค
               น มิยฺยมานสฺส ภวนฺติ ตาณา
               าตี จ มิตฺตา อถวา สหายา.
         [๗๘๑] ทายาทกา ตสฺส ธนํ หรนฺติ
               สตฺโต ปน คจฺฉติ เยนกมฺมํ
               น มิยฺยมานํ ธนมเนฺวติ กิญฺจิ
               ปุตฺตา จ ทารา จ ธนญฺจ รฏฺ.
         [๗๘๒] น ทีฆมายุํ ลภเต ธเนน
               น จาปิ วิตฺเตน ชรํ วิหนฺติ
               อปฺปญฺหิ นํ ๑- ชีวิตมาหุ ธีรา
               อสสฺสตํ วิปฺปริณามธมฺมํ.
         [๗๘๓] อฑฺฒา ทลิทฺทา จ ผุสนฺติ ผสฺสํ
               พาโล จ ธีโร จ ตเถว ผุฏฺโ
               พาโล หิ พาลฺยา วธิโตว เสติ
               ธีโร จ โน เวธติ ผสฺสผุฏฺโ.
         [๗๘๔] ตสฺมา หิ ปญฺาว ธเนน เสยฺยา
               ยาย โวสานมิธาธิคจฺฉติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อปฺปํ หิทํ
               อโพฺยสิตตฺตา หิ ภวาภเวสุ
               ปาปานิ กมฺมานิ กโรติ โมหา.
         [๗๘๕] อุเปติ คพฺภญฺจ ปรญฺจ โลกํ
               สํสารมาปชฺช ปรมฺปราย
               ตสฺสปฺปปญฺโ อภิสทฺทหนฺโต
               อุเปติ คพฺภญฺจ ปรญฺจ โลกํ.
         [๗๘๖] โจโร ยถา สนฺธิมุเข คหีโต
               สกมฺมุนา หญฺติ ปาปธมฺโม
               เอวํ ปชา เปจฺจ ปรมฺหิ โลเก
               สกมฺมุนา หญฺติ ปาปธมฺโม.
         [๗๘๗] กามา หิ จิตฺรา มธุรา มโนรมา
               วิรูปรูเปน มเถนฺติ จิตฺตํ
               อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวา
               ตสฺมา อหํ ปพฺพชิโตมฺหิ ราช.
         [๗๘๘] ทุมปฺผลานีว ปตนฺติ มาณวา
               ทหรา จ วุฑฺฒา จ สรีรเภทา
               เอตมฺปิ ทิสฺวา ปพฺพชิโตมฺหิ ราช
               อปณฺณกํ สามญฺเมว เสยฺโย.
    [๗๘๙] สทฺธายาหํ ปพฺพชิโต       อุเปโต ชินสาสเน
          อวญฺฌา มยฺหํ ปพฺพชฺชา     อนโณ ภุญฺชามิ โภชนํ.
    [๗๙๐] กาเม อาทิตฺตโต ทิสฺวา    ชาตรูปานิ สตฺถโต
          คพฺภโวกฺกนฺติโต ทุกฺขํ      นิรเยสุ มหพฺภยํ.
    [๗๙๑] เอตมาทีนวํ ทิสฺวา ๑-     สํเวคํ อลภึ ตทา
          โสหํ วิทฺโธ ตทา สนฺโต    สมฺปตฺโต อาสวกฺขยํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ตฺวา เอวมุปริปิ
    [๗๙๒] ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา      กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ
          โอหิโต ครุโก ภาโร      ภวเนตฺติ สมูหตา.
    [๗๙๓] ยสฺส จตฺถาย ปพฺพชิโต     อคารสฺมา อนคาริยํ
          โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต   สพฺพสํโยชนกฺขโย"ติ
อิมา คาถา อโวจ.
      ตตฺถ ปสฺสามิ โลเกติ อหํ มหาราช อิมสฺมึ โลเก สธเน ธนสมฺปนฺเน
อฑฺเฒ มนุสฺเส ปสฺสามิ, เต ปน ลทฺธาน วิตฺตํ ธนํ ลภิตฺวา โภคสมฺปตฺติยํ
ิตา สมณพฺราหฺมณาทีสุ กสฺสจิ กิญฺจิปิ น ททนฺติ. กสฺมา? โมหา กมฺมสฺสกตา-
ปญฺาย อภาวโต. ลุทฺธา โลภาภิภูตา ยถาลทฺธํ ธนํ สนฺนิจยํ สพฺพโส นิเจตพฺพํ
นิเธตพฺพํ กโรนฺติ. ภิยฺโยว ยถาธิคตกามโต อุปริ กาเม กามคุเณ "ตถาหํ เอทิเส
จ โภเค ปฏิลเภยฺยนฺ"ติ อภิปตฺถยนฺติ ปจฺจาสึสนฺติ ตชฺชญฺจ วายามํ กโรนฺติ.
      ภิยฺโย กามปตฺถนาย อุทาหรณํ ทสฺเสนฺโต "ราชา"ติอาทิมาห. ตตฺถ ปสยฺหปฺปวึ
วิเชตฺวาติ อตฺตโน วํสานุคตํ ปวึ พลกฺกาเรน อภิวิชิย. อาวสนฺโตติ
ปสาเสนฺโต ๑-. โอรํ สมุทฺทสฺสาติ อนวเสสํ สมุทฺทสฺส โอรภาคํ ลภิตฺวาปิ เตน
อติตฺตรูโป ปารํ สมุทฺทสฺส ทีปนฺตรมฺปิ ปตฺถเยยฺย.
      อวีตตณฺหาติ อวิคตตณฺหา. อูนาวาติ อปริปุณฺณมโนรถาว. กาเมหิ โลกมฺหิ
น หตฺถิ ติตฺตีติ ตณฺหาวิปนฺนานํ อิมสฺมึ โลเก วตฺถุกาเมหิ ติตฺติ นาม นตฺถิ.
      กนฺทนฺติ นนฺติ มตปุริสํ อุทฺทิสฺส ตสฺส คุเณ กิตฺเตนฺตา กนฺทนํ กโรนฺติ.
อโห วตา โน อมราติ จาหูติ อโห วต อมฺหากํ าตี อมรา สิยุนฺติ จ
กเถนฺติ, คาถาสุขตฺถํ เหตฺถ วตาอิติ ทีฆํ กตฺวา วุตฺตํ.
@เชิงอรรถ:  อชฺฌาวสนฺโต?
      โส ฑยฺหติ สูเลหิ ตุชฺชมาโนติ โส มตสตฺโต ฉวฑาหเกหิ สมฺมา ฌาเปตุํ
สูเลหิ ตุชฺชมาโน. ตาณาติ ปริตฺตาณกรา.
      เยนกมฺมนฺติ ยถากมฺมํ. ธนนฺติ ธนายิตพฺพํ ยงฺกิญฺจิ วตฺถุ. ปุน ธนนฺติ
หิรญฺสุวณฺณํ สนฺธาย วทติ.
      "น ทีฆมายุนฺ"ติอาทินา กามคุณสฺส ชราย จ ปฏิการาภาวํ วตฺวา ปุน
ตสฺส เอกนฺติกภาวํ ทสฺเสตุํ "อปฺปญฺหี"ติอาทิ วุตฺตํ. ผุสนฺตีติ อนิฏฺผสฺสํ
ผุสนฺติ ปาปุณนฺติ, ตตฺถ อฑฺฒทลิทฺทตา อการณนฺติ ทสฺเสติ. ผสฺสํ พาโล จ ธีโร
จ ตเถว ผุฏฺโติ ยถา พาโล อิฏฺานิฏฺสมฺผสฺสํ ผุฏฺโ, ตเถว ธีโร อิฏฺานิฏฺ-
ผสฺสํ ผุฏฺโ โหติ, น เอตฺถ พาลปณฺฑิตานํ โกจิ วิเสโส. อยํ ปน วิเสโส,
พาโล หิ พาลฺยา วธิโตว เสตีติ พาลปุคฺคโล เกนจิ ทุกฺขธมฺเมน ผุฏฺโ โสจนฺโต
กิลมนฺโต อุรตฺตาฬึ กนฺทนฺโต พาลภาเวน วธิโต ปีฬิโตว หุตฺวา เสติ สยติ.
อิโต จิโต จ อาวฏฺเฏนฺโต วิวฏฺเฏนฺโต วิโรเธนฺโต เวธติ ผสฺสผุฏฺโติ, ธีโร
ปน ปณฺฑิโต ทุกฺขสมฺผสฺเสน สมฺผุฏฺโ น เวธติ กมฺปนมตฺตมฺปิ ตสฺส น โหตีติ.
      ตสฺมาติ ยสฺมา พาลปณฺฑิตานํ โลกธมฺเม เอทิสี ปวตฺติ, ตสฺมา หิ ปญฺาว
ธเนน เสยฺยา, ยาย โวสานมิธาธิคจฺฉตีติ ปญฺาว ธนโต ปาสํสตรา, ยาย
ปญฺาย โวสานํ ภวสฺส ปริโยสานภูตํ นิพฺพานํ อธิคจฺฉติ. อโพฺยสิตตฺตา หีติ
อนธิคตนิฏฺตฺตา. ภวาภเวสูติ มหนฺตามหนฺเตสุ ภเวสุ.
      อุเปติ คพฺภญฺจ ปรญฺจ โลกํ, สํสารมาปชฺช ปรมฺปรายาติ โย ปาปานิ
กตฺวา อปราปรํ สํสรณมาปชฺชิตฺวา อุเปติ คพฺภญฺจ ปรญฺจ โลกํ คพฺภเสยฺยาย
ปรโลกุปฺปตฺติยา จ น มุจฺจติ, ตสฺส ปาปกมฺมการิโน ปุคฺคลสฺส กิริยํ อภิสทฺทหนฺโต
"อตฺตา จ เม โหตี"ติ ปตฺติยายนฺโต อญฺโปิ อปฺปปญฺโ พาโล ยถา ปฏิปชฺชิตฺวา
อุเปติ คพฺภญฺจ ปรญฺจ โลกํ, น ตโต ปริมุจฺจติ.
      โจโร ยถาติ ยถา โจโร ปาปธมฺโม ฆรสนฺธึ ฉินฺทนฺโต สนฺธิมุเข อารกฺขก-
ปุริเสหิ คหิโต สกมฺมุนา เตน อตฺตโน สนฺธิจฺเฉทกมฺมุนา การณภูเตน กสาทีหิ
ตาฬนาทิวเสน หญฺติ ราชปุริเสหิ พาธิยฺยติ พชฺฌติ จ. เอวํ ปชาติ เอวมยํ
สตฺตโลโก ๑- อิธ ปาปานิ กริตฺวา เปจฺจ ปตฺวา เตน กมฺมุนา ปรมฺหิ โลเก
นิรยาทีสุ หญฺติ, ปญฺจวิธพนฺธนกมฺมการณาทิวเสน พาธิยฺยติ.
      เอวเมตาหิ เอกาทสหิ คาถาหิ ยถารหํ จตฺตาโร ธมฺมุทฺเทเส ปกาเสตฺวา
อิทานิ กาเมสุ สํสาเร จ อาทีนวํ ทิสฺวา สทฺธาย อตฺตโน ปพฺพชิตภาวํ ปพฺพชิต-
กิจฺจสฺส จ มตฺถกปฺปตฺตึ วิภาเวนฺโต "กามา หี"ติอาทิมาห. ตตฺถ กามาติ วตฺถุกามา
มนาปิยา รูปาทโย ธมฺมา, กิเลสกามา สพฺเพปิ ราคปฺปเภทา. อิธ ปน วตฺถุกามา
เวทิตพฺพา. เต หิ รูปาทิวเสน อเนกปฺปการตาย จิตฺรา. โลกสฺสาทวเสน อิฏฺาการตาย
มธุรา. พาลปุถุชฺชนานํ มนํ รเมนฺตีติ มโนรมา. วิรูปรูเปนาติ วิวิธรูเปน,
อเนกวิธสภาเวนาติ อตฺโถ. เต หิ รูปาทิวเสน จิตฺรา, นีลาทิวเสน วิวิธรูปา.
เอวํ เตน วิรูปรูเปน ตถา ตถา อสฺสาทํ ทสฺเสตฺวา มเถนฺติ จิตฺตํ ปพฺพชฺชาย
อภิรมิตุํ น เทนฺตีติ อิมินา อปฺปสฺสาทพหุทุกฺขตาทินา อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวา
ตสฺมา ตํนิมิตฺตํ อหํ ปพฺพชิโต อมฺหิ. ทุมปฺผลานิ ปกฺกกาเล อปริปกฺกกาเล จ
ยตฺถ กตฺถจิ ปรูปกฺกมโต สรสโต วา ปตนฺติ, เอวํ สตฺตา ๒- ทหรา จ วุฑฺฒา
จ สรีรสฺส เภทา ปตนฺติเยว. เอตมฺปิ ทิสฺวาติ เอวํ อนิจฺจตมฺปิ ปญฺาจกฺขุนา
ทิสฺวา, น เกวลํ อปฺปสฺสาทตาทิตาย อาทีนวเมวาติ อธิปฺปาโย. อปณฺณกนฺติ
อวิรทฺธนกํ สามญฺเมว สมณภาโวว เสยฺโย อุตฺตริตโร.
      สทฺธายาติ กมฺมํ กมฺมผลํ พุทฺธสุพุทฺธตํ ธมฺมสุธมฺมตํ สํฆสุปฺปฏิปตฺติญฺจ
สทฺทหิตฺวา ๓-. อุเปโต ชินสาสเนติ สตฺถุ สาสเน สมฺมาปฏิปตฺตึ อุปคโต. อวญฺฌา
มยฺหํ ปพฺพชฺชา อรหตฺตสฺส อธิคตตฺตา. ตโต เอว อนโณ ภุญฺชามิ โภชนํ
นิกฺกิเลสวเสน สามิภาวโต สามิปริโภเคน ปริภุญฺชนโต.
@เชิงอรรถ:  สี. เอวํ มหาสตฺตโลโก   สี. ปากฏสตฺตา   สี. สํฆสุปฺปติปตฺติญฺจ สทฺทหิตฺวา
      กาเม อาทิตฺตโต ทิสฺวาติ วตฺถุกาเม กิเลสกาเม จ เอกาทสหิ อคฺคีหิ อาทิตฺต-
ภาวโต ทิสฺวา. ชาตรูปานิ สตฺถโตติ กตากตปฺปเภทา สพฺพสุวณฺณวิกติโย อนตฺถาวหตาย
นิสิตสตฺถโต. คพฺภโวกฺกนฺติโต ทุกฺขนฺติ คพฺภโวกฺกนฺติโต ปฏฺาย สพฺพสํสารปวตฺติ-
ทุกฺขํ. นิรเยสุ มหพฺภยนฺติ สอุสฺสเทสุ อฏฺสุ มหานิรเยสุ ลพฺภมานํ มหาภยญฺจ
สพฺพตฺถ ทิสฺวาติ โยชนา.
      เอตมาทีนวํ ทิสฺวาติ เอตํ กามานํ อาทิตฺตตาทึ สํสาเร อาทีนวํ โทสํ
ทิสฺวา. สํเวคํ อลภึ ตทาติ ตสฺมึ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมสฺส สุตกาเล ภวาทิเก
สํเวคํ อลตฺถํ. วิทฺโธ ตทา สนฺโตติ ตสฺมึ คหฏฺกาเล ราคสลฺลาทีหิ วิทฺโธ
สมาโน อิทานิ สตฺถุ สาสนํ อาคมฺม สมฺปตฺโต อาสวกฺขยํ, วิทฺโธ วา จตฺตาริ
สจฺจานิ, ปฏิวิทฺโธติ อตฺโถ. เสสํ อนฺตรนฺตราทีสุ วุตฺตตฺตา สุวิญฺเยฺยเมว.
      เอวํ เถโร รญฺโ โกรพฺยสฺส ธมฺมํ เทเสตฺวา สตฺถุ สนฺติกเมว คโต, สตฺถา
จ อปรภาเค อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน เถรํ สทฺธาปพฺพชิตานํ อคฺคฏฺาเน เปตีติ. ๑-
                   รฏฺปาลตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                        ----------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๓๑๙-๓๓๑. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=7328&modeTY=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=7328&modeTY=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=388              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=7509              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=7653              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=7653              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]