ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลีอักษรไทย เถร.อ.๒ (ปรมตฺถที.๒)

                  ๓๙๔. ๑๐. ปาราปริยตฺเถรคาถาวณฺณนา
      สมณสฺส อหุ จินฺตาติอาทิกา อายสฺมโต ปาราปริยตฺเถรสฺส คาถา. อิมสฺส
วตฺถุ เหฏฺฐา อาคตเมว, ตา จ คาถา สตฺถริ ธรนฺเต อตฺตโน ปุถุชฺชนกาเล
มนจฺฉฏฺฐานํ อินฺทฺริยานํ นิคฺคณฺหนจินฺตาย ปกาสนวเสน ภาสิตา. อิมา ปน
อปรภาเค สตฺถริ ปรินิพฺพุเต อตฺตโน จ ปรินิพฺพาเน อุปฏฺฐิเต ตทา อายติญฺจ
ภิกฺขูนํ อุทฺธมฺมปฏิปตฺติยา ปกาสนวเสน ภาสิตา. ตตฺถ:-
    [๙๒๐] "สมณสฺส อหุ จินฺตา      ปุปฺผิตมฺหิ มหาวเน
          เอกคฺคสฺส นิสินฺนสฺส      ปวิวิตฺตสฺส ฌายิโน"ติ
อยํ คาถา สงฺคีติกาเรหิ ฐปิตา. ตสฺสตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺตนโยว. อยํ ปน สมฺพนฺโธ:-
สตฺถริ อคฺคสาวเกสุ เอกจฺเจสุ มหาเถเรสุ จ ปรินิพฺพุเตสุ อตีตสตฺถุเก ปาวจเน
สุพฺพเจสุ สิกฺขากาเมสุ ภิกฺขูสุ ทุลฺลเภสุ ทุพฺพเจสุ มิจฺฉาปฏิปตฺติพหุเลสุ
ภิกฺขูสุ จ ชาเตสุ สุปุปฺผิเต มหนฺเต สาลวเน นิสินฺนสฺส ปวิวิตฺตสฺส เอกคฺคสฺส
ฌายนสีลสฺส สมิตปาปตาย สมณสฺส ปาราปริยตฺเถรสฺส ปฏิปตฺตึ นิสฺสาย จินฺตา วีมํสา
อโหสีติ. อิตรา:-
    [๙๒๑] "อญฺญถา โลกนาถมฺหิ     ติฏฺฐนฺเต ปุริสุตฺตเม
          อิริยํ อาสิ ภิกฺขูนํ        อญฺญถา ทานิ ทิสฺสติ.
    [๙๒๒] สีตวาตปริตฺตาณํ         หิริโกปีนฉาทนํ
          มตฺตฏฺฐิยํ อภุญฺชึสุ        สนฺตุฏฺฐา อิตรีตเร.
    [๙๒๓] ปณีตํ ยทิ วา ลูขํ        อปฺปํ วา ยทิ วา พหุํ
          ยาปนตฺถํ อภุญฺชึสุ        อคิทฺธา นาธิมุจฺฉิตา.
    [๙๒๔] ชีวิตานํ ปริกฺขาเร       เภสชฺเช อถ ปจฺจเย
          น พาฬฺหํ อุสฺสุกา อาสุํ    ยถา เต อาสวกฺขเย.
    [๙๒๕] อรญฺเญ รุกฺขมูเลสุ       กนฺทราสุ คุหาสุ จ
          วิเวกมนุพฺรูหนฺตา        วิหํสุ ตปฺปรายนา.
    [๙๒๖] นีจา นิวิฏฺฐา สุภรา      มุทู อถทฺธมานสา
          อพฺยาเสกา อมุขรา      อตฺถจินฺตาวสานุคา.
    [๙๒๗] ตโต ปาสาทิกํ อาสิ      คตํ ภุตฺตํ นิเสวิตํ
          สินิทฺธา เตลธาราว      อโหสิ อิริยาปโถ.
    [๙๒๘] สพฺพาสวปริกฺขีณา        มหาฌายี มหาหิตา
          นิพฺพุตา ทานิ เต เถรา   ปริตฺตา ทานิ ตาทิสา.
    [๙๒๙] กุสลานญฺจ ธมฺมานํ       ปญฺญาย จ ปริกฺขยา
          สพฺพาการวรูเปตํ        ลุชฺชเต ชินสาสนํ.
    [๙๓๐] ปาปกานญฺจ ธมฺมานํ      กิเลสานญฺจ โย อุตุ
          อุปฏฺฐิตา วิเวกาย       เย จ สทฺธมฺมเสสกา.
    [๙๓๑] เต กิเลสา ปวฑฺฒนฺตา    อาวิสนฺติ พหุํ ชนํ
          กีฬนฺติ มญฺเญ พาเลหิ     อุมฺมตฺเตหิว รกฺขสา.
    [๙๓๒] กิเลเสหาภิภูตา เต      เตน เตน วิธาวิตา
          นรา กิเลสวตฺถูสุ        สสงฺคาเมว โฆสิเต.
    [๙๓๓] ปริจฺจชิตฺวา สทฺธมฺมํ      อญฺญมญฺเญหิ ภณฺฑเร
          ทิฏฺฐิคตานิ อเนฺวนฺตา     อิทํ เสยฺโยติ มญฺญเร.
    [๙๓๔] ธนญฺจ ปุตฺตํ ภริยญฺจ      ฉฑฺฑยิตฺวาน นิคฺคตา
          กฏจฺฉุภิกฺขเหตูปิ         อกิจฺฉานิ นิเสวเร.
    [๙๓๕] อุทราวเทหกํ ภุตฺวา      สยนฺตุตฺตานเสยฺยกา
          กถา วฑฺเฒนฺติ ปฏิพุทฺธา   ยา กถา สตฺถุครหิตา.
    [๙๓๖] สพฺพการุกสิปฺปานิ        จิตฺตึ กตฺวาน สิกฺขเร
          อวูปสนฺตา  อชฺฌตฺตํ      สามญฺญตฺโถติ อจฺฉติ.
    [๙๓๗] มตฺติกํ เตลจุณฺณญฺจ       อุทกาสนโภชนํ
          คิหีนํ อุปนาเมนฺติ        อากงฺขนฺตา พหุตฺตรํ.
    [๙๓๘] ทนฺตโปณํ กปิฏฺฐญฺจ       ปุปฺผํ ขาทนิยานิ จ
          ปิณฺฑปาเต จ สมฺปนฺเน    อมฺเพ อามลกานิ จ.
    [๙๓๙] เภสชฺเชสุ ยถา เวชฺชา   กิจฺจากิจฺเจ ยถา คิหี
          คณิกาว วิภูสายํ         อิสฺสเร ขตฺติยา ยถา.
    [๙๔๐] เนกติกา วญฺจนิกา       กูฏสกฺขี อปาฏุกา
          พหูหิ ปริกปฺเปหิ         อามิสํ ปริภุญฺชเร.
    [๙๔๑] เลสกปฺเป ปริยาเย      ปริกปฺเปนุธาวิตา
          ชีวิกตฺถา อุปาเยน       สงฺกฑฺฒนฺติ พหุํ ธนํ.
    [๙๔๒] อุปฏฺฐาเปนฺติ ปริสํ       กมฺมโต โน จ ธมฺมโต
          ธมฺมํ ปเรสํ เทเสนฺติ     ลาภโต โน จ อตฺถโต.
    [๙๔๓] สํฆลาภสฺส ภณฺฑนฺติ       สํฆโต ปริพาหิรา
          ปรลาโภปชีวนฺตา        อหิรีกา น ลชฺชเร.
    [๙๔๔] นานุยุตฺตา ตถา เอเก    มุณฺฑา สงฺฆาฏิปารุตา
          สมฺภาวนํเยวิจฺฉนฺติ       ลาภสกฺการมุจฺฉิตา.
    [๙๔๕] เอวํ นานปฺปยาตมฺหิ      น ทานิ สุกรํ ตถา
          อผุสิตํ วา ผุสิตุํ         ผุสิตํ วานุรกฺขิตุํ.
    [๙๔๖] ยถา กณฺฏกฏฺฐานมฺหิ      จเรยฺย อนุปาหโน
          สตึ อุปฏฺฐเปตฺวาน       เอวํ คาเม มุนี จเร.
    [๙๔๗] สริตฺวา ปุพฺพเก โยคี     เตสํ วตฺตมนุสฺสรํ
          กิญฺจาปิ ปจฺฉิโม กาโล    ผุเสยฺย อมตํ ปทํ.
    [๙๔๘] อิทํ วตฺวา สาลวเน      สมโณ ภาวิตินฺทฺริโย
          พฺราหฺมโณ ปรินิพฺพายี     อิสิ ขีณปุนพฺภโว"ติ
อิมา คาถา เถเรเนว ภาสิตา.
      ตตฺถ อิริยํ อาสิ ภิกฺขูนนฺติ ปุริสุตฺตเม โลกนาถมฺหิ สมฺมาสมฺพุทฺเธ
ติฏฺฐนฺเต ธรนฺเต เอตรหิ ปฏิปตฺติภาวโต อญฺญถา อญฺเญน ปกาเรน ภิกฺขูนํ อิริยํ
จริตํ อโหสิ ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปตฺติภาวโต. อญฺญถา ทานิ ทิสฺสตีติ อิทานิ ปน ตโต
อญฺญถา ภิกฺขูนํ อิริยํ ทิสฺสติ อยาถาวปฏิปตฺติภาวโตติ อธิปฺปาโย. ๑-
      อิทานิ สตฺถริ ธรนฺเต เยนากาเรน ภิกฺขูนํ ปฏิปตฺติ อโหสิ, ตํ ตาว
ทสฺเสตุํ "สีตวาตปริตฺตาณนฺ"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ มตฺตฏฺฐิยนฺติ ตํ มตฺตํ ปโยชนํ.
ยาวเทว สีตวาตปริตฺตาณํ, ยาวเทว หิริโกปินปฏิจฺฉาทนํ กตฺวา จีวรํ ปริภุญฺชึสุ.
กถํ? สนฺตุฏฺฐา อิตรีตเร ยสฺมึ ตสฺมึ หีเน ปณีเต วา ยถาลทฺเธ ปจฺจเย
สนฺโตสํ อาปนฺนา.
      ปณีตนฺติ อุฬารํ สปฺปิอาทินา สํสฏฺฐํ, ตทภาเวน ลูขํ. อปฺปนฺติ
จตุปญฺจาโลปมตฺตมฺปิ. พหุํ ยาปนตฺถํ อภุญฺชึสูติ ปณีตํ พหุํ ภุญฺชนฺตาปิ
ยาปนมตฺตเมว อาหารํ ภุญฺชึสุ. ตโต เอว อคิทฺธา เคธํ อนาปนฺนา. นาธิมุจฺฉิตา น
อชฺโฌสิตา อกฺขพฺภญฺชนํ วิย สากฏิกา ๒- วณเลปนํ วิย วณิโน อภุญฺชึสุ.
      ชีวิตานํ ปริกฺขาเร, เภสชฺเช อถ ปจฺจเยติ ชีวิตานํ ปวตฺติยา ปริกฺขารภูเต
เภสชฺชสงฺขาเต ปจฺจเย คิลานปจฺจเย. ยถา เตติ ยถา เต ปุริมกา ภิกฺขู อาสวกฺขเย
อุสฺสุกา ยุตฺตา อาสุํ, ตถา เต โรคาภิภูตาปิ คิลานปจฺจเย พาฬฺหํ อติวิย อุสฺสุกา
นาเหสุนฺติ อตฺโถ.
     ตปฺปรายนาติ วิเวกปรายนา วิเวกโปณา. เอวํ จตูหิ คาถาหิ จตุปจฺจยสนฺโตสํ ๓-
ภาวนาภิรติญฺจ ทสฺเสนฺเตน เตสํ อริยวํสปฏิปทา ทสฺสิตา.
      นีจาติ "มยํ ปํสุกูลิกา ปิณฺฑปาติกา"ติ อตฺตุกฺกํสนปรวมฺภนานิ อกตฺวา
นีจวุตฺติโน, นิวาตวุตฺติโนติ อตฺโถ. นิวิฏฺฐาติ สาสเน นิวิฏฺฐสทฺธา. สุภราติ
@เชิงอรรถ:  สี. อยํ ตาว ปฏิปตฺติภาวโต วิเสโส   สี. สากฏิกานํ     สี. ปจฺจยสนฺโตสํ
อปฺปิจฺฉตาทิภาเวน สุโปสา. ๑- มุทูติ วตฺตปฏิปตฺติยํ สกเล จ พฺรหฺมจริเย มุทู,
สุปริกมฺมกตสุวณฺณํ วิย วินิโยคกฺขมา. มุทูติ วา อภากุฏิกา อุตฺตานมุขา
ปุปฺผิตมุเขน ปฏิสนฺถารวุตฺติโน, สุติตฺถํ วิย ๒- สุขาวหาติ วุตฺตํ โหติ.
อถทฺธมานสาติ อกถินจิตฺตา, เตน สุพฺพจภาวมาห. อพฺยาเสกาติ สติวิปฺปวาสาภาวโต
กิเลสพฺยาเสกรหิตา, อนฺตรนฺตรา ตณฺหาทิฏฺฐิมานาทีหิ อโวกิณฺณาติ อตฺโถ. อมุขราติ
น มุขรา, น มุเขน ขรา วจีปาคพฺภิยรหิตาติ วา อตฺโถ. อตฺถจินฺตาวสานุคาติ
หิตจินฺตาวสานุคา หิตจินฺตาวสิกา อตฺตโน ปเรสญฺจ หิตจินฺตเมว ๓- อนุปริวตฺตนกา.
      ตโตติ ตสฺมา นีจวุตฺตาทิเหตุ. ปาสาทิกนฺติ ปสาทชนิกํ ๔- ปฏิปตฺตึ ปสฺสนฺตานํ
สุณนฺตานญฺจ ปสาทาวหํ. คตนฺติ อภิกฺกนฺตปฏิกฺกนฺตปริวตฺตนาทิคมนํ. คตนฺติ วา
กายวาจาปวตฺติ. ภุตฺตนฺติ จตุปจฺจยปริโภโค. นิเสวิตนฺติ โคจรนิเสวนํ. สินิทฺธา
เตลธาราวาติ ยถา อนิวตฺติตา กุสลชนาภิสิญฺจิตา สวนฺตี เตลธารา อวิจฺฉินฺนา
สินิทฺธา มฏฺฐา ทสฺสนียา ปาสาทิกา โหติ, เอวํ เตสํ อากปฺปสมฺปนฺนานํ อิริยาปโถ
อจฺฉิทฺโท สโณฺห มฏฺโฐ ทสฺสนีโย ปาสาทิโก อโหสิ.
      มหาฌายีติ มหนฺเตหิ ฌาเนหิ ฌายนสีลา, มหนฺตํ วา นิพฺพานํ ฌายนฺตีติ
มหาฌายี. ตโต เอว มหาหิตา, มหนฺเตหิ หิเตหิ สมนฺนาคตาติ อตฺโถ. เต
เถราติ เต ยถาวุตฺตปฺปการา ปฏิปตฺติปรายนา เถรา อิทานิ ปรินิพฺพุตาติ อตฺโถ.
ปริตฺตา ทานิ ตาทิสาติ อิทานิ ปจฺฉิเม กาเล ตาทิสา ตถารูปา เถรา ปริตฺตา
อปฺปกา กติปยา เอวาติ ๕- วุตฺตํ โหติ.
      กุสลานญฺจ ธมฺมานนฺติ วิวฏฺฏสฺส อุปนิสฺสยภูตานํ วิโมกฺขสมฺภารานํ อนวชฺช-
ธมฺมานํ. ปญฺญาย จาติ ตถารูปาย ปญฺญาย จ. ปริกฺขยาติ อภาวโต อนุปฺปตฺติโต.
กามญฺเจตฺถ ปญฺญาปิ สิยา อนวชฺชธมฺมา ๖-, พหุการภาวทสฺสนตฺถํ ปนสฺสา วิสุํ
@เชิงอรรถ:  สี. สุปฺโปสา     สี. สุหิตํ วิย, ฉ.ม. สุภิตฺถํ    สี. จินฺตนเมว
@ สี.,ม. ปสาทชนกํ   สี. อปฺปกา เอวาติ     สี. อนุวชฺชธมฺเมสุ
คหณํ ยถา ปุญฺญญาณสมฺภาราติ. สพฺพาการวรูเปตนฺติ อาทิกลฺยาณตาทีหิ สพฺเพหิ
อาการวเรหิ ปการวิเสเสหิ อุเปตํ ยุตฺตํ ชินสฺส ภควโต สาสนํ ลุชฺชติ วินสฺสตีติ ๑-
อตฺโถ.
      ปาปกานญฺจ ธมฺมานํ, กิเลสานญฺจ โย อุตูติ กายทุจฺจริตาทีนํ ปาปธมฺมานํ
โลภาทีนญฺจ กิเลสานํ โย อุตุ โย กาโล, โส อยํ วตฺตตีติ วจนเสโส. อุปฏฺฐิตา
วิเวกาย, เย จ สทฺธมฺมเสสกาติ เย ปน เอวรูเป กาเล กายจิตฺตอุปธิวิเวกตฺถาย
อุปฏฺฐิตา อารทฺธวิริยา, เต จ เสสปฏิปตฺติสทฺธมฺมกา โหนฺติ. อยํ เหตฺถ
อธิปฺปาโย:- สุวิสุทฺธสีลาจาราปิ สมานา อิทานิ เอกจฺเจ ภิกฺขู อิริยาปถสณฺฐาปนํ,
สมถวิปสฺสนาภาวนาวิธานํ, มหาปลิโพธูปจฺเฉโท, ขุทฺทกปลิโพธูปจฺเฉโทติ
เอวมาทิปุพฺพกิจฺจํ สมฺปาเทตฺวา ภาวนมนุยุญฺชนฺติ. เต เสสปฏิปตฺติสทฺธมฺมกา, ๒-
ปฏิปตฺตึ มตฺถกํ ปาเปตุํ น สกฺโกนฺตีติ
      เต กิเลสา ปวฑฺฒนฺตาติ เย ภควโต โอรสปุตฺเตหิ จ ตทา ปริกฺขยํ
ปริยาทานํ คมิตา กิเลสา, เต เอตรหิ ลทฺโธกาสา ภิกฺขูสุ วุฑฺฒึ วิรุฬฺหึ เวปุลฺลํ
อาปชฺชนฺตา. อาวิสนฺติ พหุํ ชนนฺติ กลฺยาณมิตฺตรหิตํ อโยนิโสมนสิการพหุลํ อนฺธ-
พาลชนํ อภิภวิตฺวา อวสํ กโรนฺตา อาวิสนฺติ สนฺตานํ อนุปวิสนฺติ. เอวํภูตา
จ เต กีฬนฺติ มญฺเญ พาเลหิ, อุมฺมตฺเตหิว รกฺขสา ยถา นาม เกฬิสีลา
รกฺขสาภิสกฺกรหิเต อุมฺมตฺเต อาวิสิตฺวา เต อนพฺยสนํ อาปาเทนฺตา เตหิ กีฬนฺติ,
เอวํ เต กิเลสา สมฺมาสมฺพุทฺธภิสกฺกรหิเต อนฺธพาเล ภิกฺขู อาวิสิตฺวา เตสํ ทิฏฺฐ-
ธมฺมิกาทิเภทํ อนตฺถํ อุปฺปาเทนฺตา เตหิ สทฺธึ กีฬนฺติ มญฺเญ, กีฬนฺตา วิย
โหนฺตีติ อตฺโถ.
      เตน เตนาติ เตน เตน อารมฺมณภาเคน. วิธาวิตาติ วิรูปํ ธาวิตา อสารุปฺป-
วเสน ปฏิปชฺชนฺตา. กิเลสวตฺถูสูติ ปฐมํ อุปฺปนฺนํ กิเลสา ปจฺฉา อุปฺปชฺชนกานํ
@เชิงอรรถ:  ม. ลุชฺชติ ภิชฺชติ วินสฺสตีติ     สี. ภาวนมนุยุญฺชนฺตา เสสปฏิปตฺติกา
@สทฺธมฺมกตา
การณภาวโต กิเลสาว กิเลสวตฺถูนิ, เตสุ กิเลสวตฺถูสุ สมูหิเตสุ. สสงฺคาเมว
โฆสิเตติ หิรญฺญสุวณฺณมณิมุตฺตาทิกํ ธนํ วิปฺปกิริตฺวา "ยํ ยํ หิรญฺญสุวณฺณาทิ
ยสฺส ยสฺส หตฺถคตํ, ตํ ตํ ตสฺส ตสฺเสว โหตู"ติ เอวํ กามโฆสนา สสงฺคามโฆสนา
นาม. ตตฺถายมตฺโถ:- กิเลสวตฺถูสุ "โย โย กิเลโส ยํ ยํ สตฺตํ คณฺหาติ อภิภวติ,
โส โส ตสฺส ตสฺส โหตู"ติ กิเลสเสนาปตินา มาเรน สสงฺคาเม โฆสิเต วิย.
เตหิ เตหิ กิเลเสหิ อภิภูตา เต พาลปุถุชฺชนา เตน เตน อารมฺมณภาเคน วิธาวิตา
โวสิตาติ
      เต เอวํ วิธาวิตา กึ กโรนฺตีติ อาห "ปริจฺจชิตฺวา สทฺธมฺมํ, อญฺญมญฺเญหิ
ภณฺฑเร"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ปฏิปตฺติสทฺธมฺมํ ฉฑฺเฑตฺวา อามิสกิญฺชกฺขเหตุ อญฺญ-
มญฺเญหิ ภณฺฑเร กลหํ กโรนฺตีติ. ทิฏฺฐิคตานีติ "วิญฺญาณมตฺตเมว อตฺถิ, นตฺเถว
รูปธมฺมา"ติ "ยถา ปุคฺคโล นาม ปรมตฺถโต นตฺถิ, เอวํ สภาวธมฺมาปิ ปรมตฺถโต
นตฺถิ, โวหารมตฺตเมวา"ติ จ เอวมาทีนิ ทิฏฺฐิคตานิ มิจฺฉาคาเห อเนฺวนฺตา
อนุคจฺฉนฺตา อิทํ เสยฺโย อิทเมว เสฏฺฐํ, อญฺญํ มิจฺฉาติ มญฺญนฺติ.
    นิคฺคตาติ เคหโต นิกฺขนฺตา. กฏจฺฉุภิกฺขเหตูปีติ กฏจฺฉุมตฺตภิกฺขานิมิตฺตมฺปิ.
ตํ ททนฺตสฺส คหฏฺฐสฺส อนนุโลมิกสํสคฺควเสน อกิจฺจานิ ปพฺพชิเตน อกตฺตพฺพานิ
กมฺมานิ นิเสวเร กโรนฺติ.
    อุทราวเทหกํ ภุตฺวาติ "อูนูทโร มิตาหาโร"ติ ๑- วุตฺตวจนํ อจินฺเตตฺวา อุทรปูรํ
ภุญฺชิตฺวา. สยนฺตุตฺตานเสยฺยกาติ "ทกฺขิเณน ปสฺเสน สีหเสยฺยํ กปฺเปติ ปาเท
ปาทํ อจฺจาธาย สโต สมฺปชาโน"ติ ๒- วุตฺตวิธานํ อนนุสฺสริตฺวา อุตฺตานเสยฺยกา
สยนฺติ. ยา กถา สตฺถุครหิตาติ ราชกถาทิติรจฺฉานกถํ สนฺธาย วทติ.
@เชิงอรรถ:  ขุ.เถร. ๒๖/๙๘๒/๓๙๕ สารีปุตฺตตฺเถรคาถา
@ องฺ.อฏฺฐก. ๒๓/๙๙(๙)/๑๗๐ นนฺทสุตฺต,  อภิ.วิภงฺค. ๓๕/๕๑๙/๓๐๐ ฌานวิภงฺค
      สพฺพการุกสิปฺปานีติ สพฺเพหิ เวสฺสาทีหิ การุเกหิ กตฺตพฺพานิ ภตฺตตาล-
วณฺฏกรณาทีนิ หตฺถสิปฺปานิ. จิตฺตึ กตฺวานาติ สกฺกจฺจํ สาทรํ กตฺวา. อวูปสนฺตา
อชฺฌตฺตนฺติ กิเลสวูปสมาภาวโต คทฺทุหนมตฺตมฺปิ ๑- สมาธานาภาวโต จ อชฺฌตฺตํ
อวูปสนฺตา, อวูปสนฺตจิตฺตาติ อตฺโถ. สามญฺญตฺโถติ สมณธมฺโม. อติอจฺฉตีติ เตสํ
อาชีวกิจฺจปสุตตาย เอกเทสมฺปิ อผุสนโต วิสุํเยว นิสีทติ, อนลฺลียตีติ วุตฺตํ โหติ.
      มตฺติกนฺติ ปากติกํ วา ปญฺจวณฺณํ วา คิหีนํ วินิโยคกฺขมํ มตฺติกํ.
เตลจุณฺณญฺจาติ ปากติกํ อภิสงฺขตํ วา เตลญฺจ จุณฺณญฺจ. ๒- อุทกาสนโภชนนฺติ
อุทกญฺจ อาสนญฺจ โภชนญฺจ. อากงฺขนฺตา พหุตฺตรนฺติ พหุํ ปิณฺฑปาตาทิอุตฺตรุตฺตรํ
อากงฺขนฺตา "อเมฺหหิ มตฺติกาทีสุ ทินฺเนสุ มนุสฺสา ทฬฺหภตฺติกา หุตฺวา พหุํ
อุตฺตรุตฺตรํ จตุปจฺจยชาตํ ทสฺสนฺตี"ติ อธิปฺปาเยน คิหีนํ อุปนาเมนฺตีติ อตฺโถ.
    ทนฺเต ปุนนฺติ โสเธนฺติ เอเตนาติ ทนฺตโปณํ, ทนฺตกฏฺฐํ. กปิฏฺฐนฺติ กปิฏฺฐผลํ.
ปุปฺผนฺติ สุมนจมฺปกาทิปุปฺผํ. ขาทนียานีติ อฏฺฐารสวิเธปิ ขชฺชกวิเสเส. ปิณฺฑปาเต
จ สมฺปนฺเนติ พฺยญฺชนาทิสมฺปยุตฺเต ๓- โอทนวิเสเส. อมฺเพ อามลกานิ จาติ จสทฺเทน
มาตุลุงฺคตาลนาฬิเกราทิผลานิ อวุตฺตานิ สงฺคณฺหาติ. สพฺพตฺถ คิหีนํ อุปนาเมนฺติ
อากงฺขนฺตา พหุตฺตรนฺติ โยชนา.
      เภสชฺเชสุ ยถา เวชฺชาติ คิหีนํ เภสชฺชปฺปโยเคสุ ยถา เวชฺชา, ตถา ภิกฺขู
ปฏิปชฺชนฺตีติ อธิปฺปาโย. กิจฺจากิจฺเจ ยถา คิหีติ คหฏฺฐานํ ขุทฺทเก เจว มหนฺเต
จ กิจฺเจ กตฺตพฺเพ คิหี วิย. คณิกาว วิภูสายนฺติ อตฺตโน สรีรสฺส วิภูสเน
รูปูปชีวินิโย วิย. อิสฺสเร ขตฺติยา ยถาติ อิสฺสเร อิสฺสริยปวตฺตเน ยถา ขตฺติยา,
เอวํ กุลปตี หุตฺวา วตฺตนฺตีติ อตฺโถ.
      เนกติกาติ นิกติยํ นิยุตฺตา, อมณึเยว มณึ, อสุวณฺณํเยว สุวณฺณํ กตฺวา
@เชิงอรรถ:  ม. คนฺธูหนมตฺตมฺปิ       สี. นหานียจุณฺณญฺจ     ฉ.ม. วณฺณาทิสมฺปยุตฺเต
ปฏิรูปสาจิโยคนิรตา. วญฺจนิกาติ กูฏมานาทีหิ วิปฺปลมฺพกา. กูฏสกฺขีติ
อยาถาวสกฺขิโน. อปาฏุกาติ วามกา, อสํยตวุตฺตีติ อตฺโถ. พหูหิ ปริกปฺเปหีติ
ยถาวุตฺเตหิ อญฺเญหิ จ พหูหิ มิจฺฉาชีวปฺปกาเรหิ.
      เลสกปฺเปติ กปฺปิยเลเส กปฺปิยปฏิรูเป. ปริยาเยติ ปจฺจเยสุ ปริยายสฺส โยเค.
ปริกปฺเปติ วฑฺฒิอาทิวิกปฺปเน, สพฺพตฺถ วิสเย ภุมฺมํ. อนุธาวิตาติ มหิจฺฉตาทีหิ
ปาปธมฺเมหิ อนุธาวิตา โวสิตา. ๑- ชีวิกตฺถา ชีวิกปฺปโยชนา อาชีวเหตุกา.
อุปาเยนาติ ปริกถาทินา อุปาเยน ปจฺจยุปฺปาทนนเยน. สงฺกฑฺฒนฺตีติ สํหรนฺติ.
      อุปฏฺฐาเปนฺติ ปริสนฺติ ปริสาย อตฺตานํ อุปฏฺฐเปนฺติ, ยถา ปริสา อตฺตานํ
อุปฏฺฐเปนฺติ, เอวํ ปริสํ สงฺคณฺหนฺตีติ อตฺโถ. กมฺมโตติ กมฺมเหตุ. เต หิ อตฺตโน
กตฺตพฺพเวยฺยาวจฺจนิมิตฺตํ อุปฏฺฐเปนฺติ. โน จ ธมฺมโตติ ธมฺมนิมิตฺตํ โน จ
อุปฏฺฐเปนฺติ. โย สตฺถารา อุลฺลุมฺปนสภาวสณฺฐิตาย ปริสาย สงฺคโห ๒- อนุญฺญาโต,
เตน น สงฺคณฺหนฺตีติ อตฺโถ. ลาภโตติ ลาภเหตุ, "อยฺโย พหุสฺสุโต, ภาณโก,
ธมฺมกถิโกติ เอวํ สมฺภาเวนฺโต มหาชโน มยฺหํ ลาภสกฺกาเร อุปนยิสฺสตี"ติ
อิจฺฉาจาเร ฐตฺวา ลาภนิมิตฺตํ ปเรสํ ธมฺมํ เทเสนฺติ. โน จ อตฺถโตติ โย โส
วิมุตฺตายตนสีเส ฐตฺวา สทฺธมฺมํ กเถนฺเตน ปตฺตพฺโพ อตฺโถ, น ตํทิฏฺฐธมฺมิกาทิ-
เภทหิตนิมิตฺตํ ธมฺมํ เทเสนฺตีติ ๓- อตฺโถ.
    สํฆลาภสฺส ภณฺฑนฺตีติ สํฆลาภเหตุ ภณฺฑนฺติ ๔- "มยฺหํ ปาปุณาติ, น ตุยฺหนฺ"ติ-
อาทินา กลหํ กโรนฺติ. สํฆโต ปริพาหิราติ อริยสํฆโต พหิภูตา อริยสํเฆ ตทภาวโต.
ปรลาโภปชีวนฺตาติ สาสเน ลาภสฺส อนฺธพาลปุถุชฺชเนหิ ปเร สีลาทิคุณสมฺปนฺเน
เสกฺเข อุทฺทิสฺส อุปฺปนฺนตฺตา ตํ ปรลาภํ ปรโต วา ทายกโต ลทฺธพฺพลาภํ
อุปชีวนฺตา ภณฺฑนการกา ภิกฺขู ปาปชิคุจฺฉาย อภาวโต อหิริกา สมานา จ
"มยํ ปรลาภํ ภุญฺชาม, ปรปฏิพทฺธชีวิกา"ติปิ น ลชฺชเร น หิริยนฺติ.
@เชิงอรรถ:  ม. อนุ อนุ ธาวิตา ชวาปิตา       สี. ปริสลงฺคโห
@ สี. อตฺโถ น เตน อตฺเถน ทิฏฺฐธมฺมิกาทิเภทหิตนิมิตฺตํ ธมฺมํ น เทเสนฺติ
@ สี.,ม. ภณฺเฑนฺติ
      นานุยุตฺตาติ สมณกรเณหิ ธมฺเมหิ อนนุยุตฺตา. ตถาติ ยถา ปุพฺเพ วุตฺตา
พนฺธนการกาทโย, ตถา. เอเกติ เอกจฺเจ. มุณฺฑา สงฺฆาฏิปารุตาติ เกวลํ
มุณฺฑิตเกสตาย มุณฺฑา ปิโลติกขณฺเฑหิ ๑- สงฺฆฏิตฏฺเฐน "สงฺฆาฏี"ติ ลทฺธนาเมน
จีวเรน ปารุตสรีรา. สมฺภาวนํเยวิจฺฉนฺติ, ลาภสกฺการมุจฺฉิตาติ ลาภสกฺการาสาย ๒-
มุจฺฉิตา อชฺโฌสิตา หุตฺวา "เปสโล ธุตวาโท พหุสฺสุโต"ติ วา มธุรวจนมนุยุตฺตา
"อริโย"ติ จ เกวลํ สมฺภาวนํ พหุมานํเยว อิจฺฉนฺติ เอสนฺติ, น ตนฺนิมิตฺเต คุเณติ
อตฺโถ.
      เอวนฺติ "กุสลานญฺจ ธมฺมานํ ปญฺญาย จ ปริกฺขยา"ติ วุตฺตนเยน.
นานปฺปยาตมฺหีติ นานปฺปกาเร เภทนธมฺเม ปยาเต สมกเต นานปฺปกาเรน วา
สงฺกิเลสธมฺเม ปยาตุํ ปวตฺติตุํ อารทฺเธ. น ทานิ สุกรํ ตถาติ อิทานิ อิมสฺมึ
ทุลฺลภกลฺยาณมิตฺเต ทุลฺลภสปฺปายสทฺธมฺมสฺสวเน จ กาเล ยถา สตฺถริ ธรนฺเต
อผุสิตํ อผุฏฺฐํ อนธิคตํ ฌานวิปสฺสนํ ผุสิตํ อธิคนฺตุํ, ผุสิตํ วา หานภาคิยํ
ฐิติภาคิยเมว วา อหุตฺวา ยถา วิเสสภาคิยํ โหติ, ตถา อนุรกฺขิตุํ ปาเลตุํ สุกรํ,
ตถา น สุกรํ, ตถา สมฺปาเทตุํ น สกฺกาติ อตฺโถ.
      อิทานิ อตฺตโน ปรินีพฺพานกาลสฺส อาสนฺนตฺตา สงฺขิตฺเตน โอวาเทน
สพฺรหฺมจารึ โอวทนฺโต "ยถา กณฺฏกฏฺฐานมฺหี"ติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ:- ยถา ปุริโส
เกนจิเทว ปโยชเนน กณฺฏกนิจิเต ปเทเส อนุปาหโน วิจรนฺโต "มา มํ กณฺฏโก
วิชฺฌี"ติ สตึ อุปฏฺฐเปตฺวาว วิจรติ, เอวํ กิเลสกณฺฏกนิจิเต โคจรคาเม ปโยชเนน
จรนฺโต มุนิ สตึ อุปฏฺฐเปตฺวาน สติสมฺปชญฺญยุตฺโต อปฺปมตฺโตว จเรยฺย กมฺมฏฺฐานํ
อวิชหนฺโตติ วุตฺตํ โหติ.
      สริตฺวา ปุพฺพเก โยคี, เตสํ วตฺตมนุสฺสรนฺติ ปุริมเก โยเค ภาวนาย
ยุตฺตตาย โยคี อารทฺธวิปสฺสเก สริตฺวา เตสํ วตฺตํ อาคมานุสาเรน สมฺมาปฏิปตฺติ-
ภาวนาวิธึ อนุสฺสรนฺโต ธุรนิกฺเขปํ อกตฺวา ยถาปฏิปชฺชนฺโต. กิญฺจาปิ ปจฺฉิโม
@เชิงอรรถ:  สี. ปิโลติกขณฺเฑ              สี. ลาภสกฺกาเรสุ
กาโลติ ยทิปายํ อตีตสตฺถุโก จริโม กาโล, ตถาปิ ยถาธมฺมเมว ปฏิปชฺชนฺโต
วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปนฺโต ผุเสยฺย อมตํ ปทํ นิพฺพานํ อธิคจฺเฉยฺย.
    อิทํ วตฺวาติ ยถาทสฺสิตํ สงฺกิเลสโวทาเนสุ อิมํ ปฏิปตฺติวิธึ กเถตฺวา. อยญฺจ
โอสานคาถา สงฺคีติกาเรหิ เถรสฺส ปรินิพฺพานํ ปกาเสตุํ วุตฺตาติ เวทิตพฺพา.
                   ปาราปริยตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                    ปรมตฺถทีปนิยา เถรคาถาสํวณฺณนาย
                    วีสตินิปาตสฺส อตฺถวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       ------------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๓๘๔-๓๙๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=8850&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=8850&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=394              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=7899              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=8007              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=8007              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]