บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๔

๔๓๖. ๗. เสลาเถรีคาถาวณฺณนา นตฺถิ นิสฺสรณํ โลเกติอาทิกา เสลาย เถริยา คาถา. อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺุตํ ปตฺตา มาตาปิตูหิ สมาน- ชาติกสฺส กุลปุตฺตสฺส ทินฺนา เตน สทฺธึ พหูนิ วสฺสสตานิ สุขสํวาสํ วสิตฺวา ตสฺมึ กาลงฺกเต สยมฺปิ อทฺธคตา วโยอนุปฺปตฺตา สํเวคชาตา กึ กุสลคเวสินี กาเลน กาลํ อาราเมน อารามํ วิหาเรน วิหารํ อนุวิจรติ "สมณพฺราหฺมณานํ สนฺติเก ธมฺมํ โสสฺสามี"ติ. สา เอกทิวสํ สตฺถุ โพธิรุกฺขํ อุปสงฺกมิตฺวา "ยทิ พุทฺโธ ภควา อสโม อสมสโม อปฺปฏิปุคฺคโล, ทสฺเสตุ เม อยํ โพธิ ปาฏิหาริยนฺ"ติ นิสีทิ. ตสฺสา ตถา จิตฺตุปฺปาทสมนนฺตรเมว โพธิ ปชฺชลิ, สพฺพโสวณฺณมยา สาขา อุปฏฺหึสุ, สพฺพา ทิสา วิโรจึสุ. สา ตํ ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา ปสนฺนมานสา ครุจิตฺตีการํ อุปฏฺเปตฺวา สิรสิ อญฺชลึ ปคฺคยฺห สตฺตรตฺตินฺทิวํ ตตฺเถว นิสีทิ. สตฺตเม ทิวเส อุฬารํ ปูชาสกฺการํ อกาสิ. สา เตน ปุญฺกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๙.

สํสรนฺตี อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท อาฬวิกสฺส รญฺโ ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ, เสลาติสฺสา นามํ อโหสิ. อาฬวิกสฺส ปน รญฺโ ธีตาติ กตฺวา อาฬวิกาติปิ นํ โวหรนฺติ. สา วิญฺุตํ ปตฺตา สตฺถริ อาฬวกํ ทเมตฺวา ตสฺส หตฺเถ ปตฺตจีวรํ ทตฺวา เตน สทฺธึ อาฬวีนครํ อุปคเต ทาริกา หุตฺวา รญฺา สทฺธึ สตฺถุ สนฺติกํ อุปคนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺธา อุปาสิกา อโหสิ. สา อปรภาเค สญฺชาตสํเวคา ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺจา วิปสฺสนํ ปฏฺเปตฺวา สงฺขาเร สมฺมสนฺตี อุปนิสฺสยสมฺปนฺนตฺตา ปริปกฺกาณา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๑-:- "นคเร หํสวติยา จาริกี ^๒- อาสหํ ตทา อาราเมเนว ^๓- อารามํ จรามิ กุสลตฺถิกา. กาฬปกฺขมฺหิ ทิวเส อทฺทสํ โพธิมุตฺตมํ ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา โพธิมูเล นิสีทหํ. ครุจิตฺตํ อุปฏฺเตฺวา สิเร กตฺวาน อญฺชลึ โสมนสฺสํ ปเวเทตฺวา เอวํ จินฺเตสิ ตาวเท. ยทิ พุทฺโธ อมิตคุโณ อสมปฺปฏิปุคฺคโล ทสฺเสตุ ปาฏิหีรํ เม โพธิ โอภาสตุ อยํ. สห อาวชฺชิเต มยฺหํ โพธิ ปชฺชลิ ตาวเท สพฺพโสณฺณมยา ^๔- อาสิ ทิสา สพฺพา วิโรจติ. สตฺตรตฺตินฺทิวํ ตตฺถ โพธิมูเล นิสีทหํ สตฺตเม ทิวเส ปตฺเต ทีปปูชํ อกาสหํ. @เชิงอรรถ: ^๑ ขุ.อป. ๓๓/๖๑/๓๐๕ ^๒ จารินี (สฺยา) ^๓ ฉ.ม. อาราเมน จ ^๔ สพฺพโสวณฺณมยา (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๐.

อาสนํ ปริวาเรตฺวา ปญฺจทีปานิ ปชฺชลุํ ยาว อุเทติ สูริโย ทีปา เม ปชฺชลุํ ตทา. เตน กมฺเมน สุกเตน เจตนาปณิธีหิ จ ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ ตาวตึสํ อคญฺฉหํ. ตตฺถ เม สุกตํ พฺยมฺหํ ปญฺจทีปาติ วุจฺจติ ^๑- สตโยชนมุพฺเพธํ สฏฺิโยชนวิตฺถตํ. ^๑- อสงฺเขฺยยฺยานิ ทีปานิ ปริวาเร ชลนฺติ ^๒- เม ยาวตา เทวภวนํ ทีปาโลเกน โชตติ. ปุรตฺถาภิมุขา สนฺติ ^๓- ยทิ อิจฺฉามิ ปสฺสิตุํ อุทฺธํ อโธ จ ติริยํ สพฺพํ ปสฺสามิ จกฺขุนา. ยาวตา อภิกงฺขามิ ทฏฺุํ สุกตทุกฺกฏํ ^๔- ตตฺถ อาวรณํ นตฺถิ รุกฺเขสุ ปพฺพเตสุ วา. อสีติเทวราชูนํ มเหสิตฺตมการยึ สตานํ จกฺกวตฺตีนํ มเหสิตฺตมการยึ. ยํ ยํ โยนูปปชฺชามิ เทวตฺตํ อถ มานุสํ ทีปสตสหสฺสานิ ปริวาเร ชลนฺติ เม. เทวโลกา จวิตฺวาน อุปฺปชฺชึ มาตุกุจฺฉิยํ มาตุ กุจฺฉิคตา สนฺตี ^๕- อกฺขิ เม น นิมีลติ. ทีปสตสหสฺสานิ ปุญฺกมฺมสมงฺคิโน ^๖- สูติฆเรว ชลนฺติ ^๗- ปญฺจทีปานิทํ ผลํ. @เชิงอรรถ: ^๑-๑ ฉ.ม. สฏฺิโยชนมุพฺเพธํ ตึสโยชนวิตฺถตํ ^๒ ฉ.ม. ชลึสุ ^๓ ฉ.ม. ปรมฺมุขา @นิสีทิตฺวา ^๔ ฉ.ม. สุคตทุคฺคเต ^๕ กุจฺฉคตํ สนฺตํ (สฺยา) @^๖ ฉ.ม. ปุญฺกมฺมสมงฺคิตา ^๗ ฉ.ม. ชลนฺติ สูติกาเคเห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๑.

ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต ^๑- มานสํ วินิวตฺตยึ อชรามรํ ^๒- สีติภาวํ นิพฺพานํ ผสฺสยึ อหํ. ชาติยา สตฺตวสฺสาหํ อรหตฺตํ อปาปุณึ อุปสมฺปาทยี พุทฺโธ คุณมญฺาย โคตโม. มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา ปาสาเทสุ คุหาสุ วา ^๓- ^๔- สุญฺาคาเร ปชฺฌายนฺตา ปญฺจทีปา ชลนฺติ เม. ^๔- ทิพฺพจกฺขุ วิสุทฺธํ เม สมาธิกุสลา อหํ อภิญฺาปารมิปฺปตฺตา ปญฺจทีปานิทํ ผลํ. สพฺพโวสิตโวสานา กตกิจฺจา อนาสวา ปญฺจทีปา มหาวีร ปาเท วนฺทามิ จกฺขุมา. สตสหสฺสิโต กปฺเป ยํ ทีปมททึ ตทา ทุคฺคตึ นาภิชานามิ ปญฺจทีปานิทํ ผลํ. กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ภวา สพฺเพ สมูหตา นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา วิหรามิ อนาสวา. สฺวาคตํ วต เม อาสิ พุทฺธเสฏฺสฺส สนฺติเก ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ. ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม ฉฬภิญฺา สจฺฉิกตา กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ภวสมฺปตฺเต (สฺยา) ^๒ ฉ.ม. อชรามตํ, อิ. อชรามรณํ @^๓ ฉ.ม. สุญฺาคาเร วสนฺติยา ^๔-๔ ฉ.ม. สทา ปชฺชลเต ทีปํ ปญฺจทีปานิทํ ผลํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๒.

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา เถรี สาวตฺถิยํ วิหรนฺตี เอกทิวสํ ปจฺฉาภตฺตํ สาวตฺถิโต นิกฺขมิตฺวา ทิวาวิหารตฺถาย อนฺธวนํ ปวิสิตฺวา อญฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทิ. อถ นํ มาโร วิเวกโต วิจฺเฉเทตุกาโม ^๑- อญฺาตกรูเปน อุปคนฺตฺวา:- [๕๗] "นตฺถิ นิสฺสรณํ โลเก กึ วิเวเกน กาหสิ ภุญฺชาหิ ^๒- กามรติโย มาหุ ปจฺฉานุตาปินี"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- อิมสฺมึ โลเก สพฺพสมเยสุปิ อุปปริกฺขิยมาเนสุ นิสฺสรณํ นิพฺพานํ นาม นตฺถิ เตสํ เตสํ สมณพฺราหฺมณานํ ฉนฺทโส ปฏิญฺายมานํ โวหารมตฺตเมเวตํ, ^๓- ตสฺมา กึ วิเวเกน กาหสิ เอวรูเป สมฺปนฺนปมวเย ิตา อิมินา กายวิเวเกน กึ กริสฺสสิ. อถโข ภุญฺชาหิ กามรติโย วตฺถุกามกิเลสกามสนฺนิสฺสิตา ขิฑฺฑารติโย ปจฺจนุโภหิ. กสฺมา ^๔-? มาหุ ปจฺฉานุตาปินี "ยทตฺถํ ^๕- พฺรหฺมจริยํ จรามิ, ตเทว นิพฺพานํ นตฺถิ, เตเนเวตํ นาธิคตํ, กามโภคา จ ปริหีนา, อนตฺโถ วต มยฺหนฺ"ติ ปจฺฉา วิปฺปฏิสารินี มา อโหสีติ อธิปฺปาโย. ตํ สุตฺวา เถรี "พาโล วตายํ มาโร, โย มม ปจฺจกฺขภูตํ นิพฺพานํ ปฏิกฺขิปติ. กาเมสุ จ มํ ปวาเรติ, มม ขีณาสวภาวํ น ชานาติ, หนฺท นํ ตํ ชานาเปตฺวา ตชฺเชสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา:- [๕๘] "สตฺติสูลูปมา กามา ขนฺธาสํ อธิกุฏฺฏนา ยํ ตฺวํ กามรตึ พฺรูสิ อรตี ทานิ สา มม. ^๖- [๕๙] สพฺพตฺถ วิหตา นนฺที ตโมกฺขนฺโธ ปทาลิโต เอวํ ชานาหิ ปาปิม นิหโต ตฺวมสิ อนฺตกา"ติ อิมํ คาถาทฺวยมาห. @เชิงอรรถ: ^๑ ม. วิจฺฉินฺทิตุกาโม, จาเวตุกาโม สํ.ส. ๑๕/๑๖๒/๑๕๔ ^๒ ภุญฺชสฺสุ @สํ.ส. ๑๕/๑๖๒/๑๕๔ ^๓ ม. วาจาวตฺถุมตฺตเมเวตํ ^๔ ม. กสฺมา ยสฺมา @^๕ ม. นิสฺสรณตฺถํ ^๖ อรติ มยฺห สา อหุ สํ.ส. ๑๕/๑๖๒/๑๕๔

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๓.

ตตฺถ สตฺติสูลูปมา กามาติ กามา นาม เยน อธิฏฺิตา, ตสฺส สตฺตสฺส วินิวิชฺฌนโต นิสฺสิตสตฺติ วิย สูลํ วิย จ ^๑- ทฏฺพฺพา. ขนฺธาติ อุปาทานกฺขนฺธา. อาสนฺติ เตสํ. อธิกุฏฺฏนาติ ฉินฺทนาธิฏฺานา, อจฺจาทานฏฺานนฺติ อตฺโถ. ยโต ขนฺเธ อจฺจาทาย สตฺตา กาเมหิ เฉชฺชเภชฺชํ ปาปุณนฺติ. ยํ ตฺวํ กามรตึ พฺรูสิ, อรตี ทานิ สา มมาติ ปาปิม ตฺวํ ยํ กามรตึ รมิตพฺพํ เสวิตพฺพํ กตฺวา วทสิ, สา ทานิ มม นิรติชาติกตฺตา ^๒- มีฬฺหสทิสา, น ตาย มม โกจิ อตฺโถ อตฺถีติ. ตตฺถ การณมาห "สพฺพตฺถ วิหตา นนฺที"ติอาทินา. ตตฺถ เอวํ ชานาหีติ "สพฺพโส ปหีนตณฺหาวิชฺชา"ติ มํ ชานาหิ, ตโต เอว พลวิธมนวิสยาติกฺกมเนหิ อนฺตก ลามกาจาร มาร ตฺวํ มยา นิหโต พาธิโต อสิ, น ปนาหํ ตยา พาธิตพฺพาติ อตฺโถ. เอวํ เถริยา มาโร สนฺตชฺชิโต ตตฺเถวนฺตรธายิ. เถรีปิ ผลสมาปตฺติสุเขน อนฺธวเน ทิวสภาคํ วีตินาเมตฺวา สายเณฺห วสนฏฺานเมว คตา. เสลาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา. -----------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๔ หน้า ๗๘-๘๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=34&A=1667&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=34&A=1667&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=436 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=9100 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=9152 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=9152 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26