อรรถกถาเล่มที่ ๓๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถรี.อ. (ปรมตฺถที.)

                ๔๔๗. ๙. ภทฺทากุณฺฑลเกสาเถรีคาถาวณฺณนา
      ลูนเกสี ปงฺกธรี ๑- ติอาทิกา ภทฺทาย กุณฺฑลเกสาย เถริยา คาถา.
      อยมฺปิ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา
วิญฺุตํ ปตฺวา เอกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนึ
ขิปฺปาภิญฺานํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ านนฺตรํ
ปตฺเถตฺวา ยาวชีวํ ปุญฺานิ กตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา
กสฺสปพุทฺธกาเล กิงฺกิสฺส กาสีรญฺโ เคเห สตฺตนฺนํ ภคินีนํ อพฺภนฺตรา หุตฺวา
วีสติ วสฺสสหสฺสานิ ทส สีลานิ สมาทาย โกมาริพฺรหฺมจริยํ จรนฺตี สํฆสฺส วสนปริเวณํ
กาเรตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ สุคตีสุเยว สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห
เสฏฺิกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ๒- ภทฺทาติสฺสา นามํ อโหสิ. สา มหตา ปริวาเรน วฑฺฒมานา
วยปฺปตฺตา ตสฺมึเยว นคเร ปุโรหิตสฺส ปุตฺตํ สตฺตุกํ นามํ โจรํ สโหฑฺฒํ มหาปราธํ
คเหตฺวา ราชาณาย นครคุตฺติเกน มาเรตุํ อาฆาตนํ นิยฺยมานํ สีหปญฺชเร ๓- โอโลเกนฺตี
ทิสฺวา ปฏิพทฺธจิตฺตา หุตฺวา สเจ ตํ ลภามิ, ชีวิสฺสามิ, โน เจ, มริสฺสามีติ สยเน
อโธมุขี นิปชฺชิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ  ๒ ฉ.ม. นิพฺพตฺติ  ๓ ฉ.ม. สีหปญฺชเรน
      อถสฺสา ปิตา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา เอกธีตุตาย พลวสิเนโห สหสฺสลญฺจํ ๑- ทตฺวา
อุปาเยน โจรํ วิสฺสชฺชาเปตฺวา คนฺโธทเกน นฺหาเปตฺวา สพฺพาภรณปฏิมณฺฑิตํ
กาเรตฺวา ปาสาทํ เปเสสิ. ภทฺทาปิ ปริปุณฺณมโนรถา อติเรกาลงฺกาเรน อลงฺกริตฺวา
ตํ ปริจรติ. สตฺตุโก กติปาหํ วีตินาเมตฺวา ตสฺสา อาภรเณสุ อุปฺปนฺนโลโภ
ภทฺเท อหํ นครคุตฺติเกน คหิตมตฺโตว โจรปปาเต อธิวตฺถาย เทวตาย "สจาหํ
ชีวิตํ ลภามิ, ตุยฺหํ พลิกมฺมํ อุปสํหริสฺสามี"ติ ปตฺถนํ อายาจึ, ตสฺสา พลิกมฺมํ
สชฺชาเปหีติ. สา "ตสฺส มนํ ปูเรสฺสามี"ติ พลิกมฺมํ สชฺชาเปตฺวา สพฺพาภรณ-
วิภูสิตา สามิเกน สทฺธึ เอกํ ยานํ อภิรุยฺห "เทวตาย พลิกมฺมํ กริสฺสามี"ติ
โจรปปาตํ อภิรุหิตุํ อารทฺธา.
      สตฺตุโก จินฺเตสิ "สพฺเพสุ อภิรุหนฺเตสุ อิมิสฺสา อาภรณํ คเหตุํ น สกฺกา"ติ
ปริวารชนํ ตตฺเถว เปตฺวา ตเมว ๒- พลิภาชนํ อาหราเปตฺวา ๓- ปพฺพตํ อภิรุหนฺโต
ตาย สทฺธึ ปิยกถํ น กเถสิ. สา อิงฺคิเตเนว ตสฺสาธิปฺปายํ อญฺาสิ. สตฺตุโก
"ภทฺเท ตว อุตฺตรสาฏกํ โอมุญฺจิตฺวา กายารุฬฺหปสาธนํ ภณฺฑิกํ กโรหี"ติ.
สา "สามิ ๔- มยฺหํ โก อปราโธ"ติ. กึ นุ มํ พาเล ๕- "พลิกมฺมตฺถํ อาคโต"ติ
สญฺ กโรสิ, พลิกมฺมาปเทเสน ปน ตว อาภรณํ คเหตุํ อาคโตติ. กสฺส ปน
อยฺย ปสาธนํ, กสฺส อหนฺติ. นาหํ เอตํ วิภาคํ ชานามีติ. โหตุ อยฺย, เอกํ
ปน เม อธิปฺปายํ ปูเรหิ, อลงฺกตนิยาเมน จ ๖- อาลิงฺคิตุํ เทหีติ. โส "สาธู"ติ
สมฺปฏิจฺฉิ. สา เตน สมฺปฏิจฺฉิตภาวํ ตฺวา ปุรโต อาลิงฺคิตฺวา ปจฺฉโต อาลิงฺคนฺตี
วิย ปพฺพตปปาเต ๗- ปาเตสิ. โส ปติตฺวา จุณฺณวิจุณฺณํ อโหสิ. ตาย กตํ
อจฺฉริยํ ทิสฺวา ปพฺพเต อธิวตฺถา เทวตา วิภาเวนฺตี อิมา คาถา อภาสิ:-
            "น หิ สพฺเพสุ าเนสุ         ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต
             อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ          ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขณา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สหสฺสลญฺชํ  ๒ สี. สยเมว  ๓ สี. คเหตฺวา, ฉ.ม. คาหาเปตฺวา  ๔ อิ. สาปิ
@๕ สี. กึ นุ พาเล, อิ. กึ พาเล  ๖ สี. อาลิงฺคิตนิยาเมน  ๗ สี. ปพฺพตา ตํ
             น หิ สพฺเพสุ าเนสุ         ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต
             อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ          ลหุํ อตฺถํ วิจินฺติตา"ติ ๑-.
      ตโต ภทฺทา จินฺเตสิ "น สกฺกา มยา อิมินา นิยาเมน เคหํ คนฺตุํ,
อิโตว คนฺตฺวา เอกํ ปพฺพชฺชํ ปพฺพชิสฺสามี"ติ นิคณฺารามํ คนฺตฺวา นิคณฺเ
ปพฺพชฺชํ ๒- ยาจิ. อถ นํ เต อาหํสุ "เกน นิยาเมน ปพฺพชฺชา โหตู"ติ. ยํ
ตุมฺหากํ ปพฺพชฺชาย อุตฺตมํ, ตเทว กโรถาติ. เต "สาธู"ติ ตสฺสา ตาลฏฺินา
เกเส ลุญฺจิตฺวา ปพฺพาเชสุํ. ปุน เกสา วฑฺฒนฺตา กุณฺฑลาวฏฺฏา หุตฺวา วฑฺเฒสุํ.
ตโต ปฏฺาย สา กุณฺฑลเกสา นาม ชาตา. สา ตตฺถ อุคฺคเหตพฺพํ สมยํ
วาทมคฺคญฺจ อุคฺคเหตฺวา "เอตฺตกํ นาม อิเม ชานนฺติ, อิโต อุตฺตริ ๓- วิเสโส
นตฺถี"ติ ตฺวา ตโต อปกฺกมิตฺวา ยตฺถ ยตฺถ ปณฺฑิตา อตฺถิ, ตตฺถ ตตฺถ
คนฺตฺวา เตสํ ชานนสิปฺปํ อุคฺคเหตฺวา อตฺตนา สทฺธึ กเถตุํ สมตฺถํ อทิสฺวา
ยํ ยํ คามํ วา นิคมํ วา ปวิสติ, ตสฺส ทฺวาเร วาลุการาสึ ๔- กตฺวา ตตฺถ
ชมฺพุสาขํ เปตฺวา "โย มม วาทํ อาโรเปตุํ สกฺโกติ, โส อิมํ สาขํ มทฺทตู"ติ
สมีเป ิตทารกานํ สญฺ ทตฺวา วสนฏฺานํ คจฺฉติ. สตฺตาหมฺปิ ชมฺพุสาขาย
ตเถว ิตาย ตํ คเหตฺวา ปกฺกมติ. เตน จ สมเยน อมฺหากํ ภควา โลเก
อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก อนุปุพฺเพน สาวตฺถึ อุปนิสฺสาย เชตวเน วิหรติ.
กุณฺฑลเกสาปิ วุตฺตนเยน คามนิคมราชธานีสุ วิจรนฺตี สาวตฺถึ ปตฺวา นครทฺวาเร
วาลุการาสิมฺหิ ชมฺพุสาขํ เปตฺวา ทารกานํ สญฺ ทตฺวา สาวตฺถึ ปาวิสิ.
      อถายสฺมา ธมฺมเสนาปติ เอกโกว นครํ ปวิสนฺโต ตํ สาขํ ทิสฺวา ตํ
ทเมตุกาโม ทารเก ปุจฺฉิ "กสฺมายํ สาขา เอวํ ปิตา"ติ. ทารกา ตมตฺถํ อาโรเจสุํ.
เถโร "ยทิปิ เอวํ อิมํ สาขํ มทฺทถา"ติ อาห. ทารกา ตํ มทฺทึสุ. กุณฺฑลเกสา
กตภตฺตกิจฺจา นครโต นิกฺขมนฺตี ตํ สาขํ มทฺทิตํ ทิสฺวา "เกนิทํ มทฺทิตนฺ"ติ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.อป. ๓๓/๓๑/๓๕๗  ๒ ม. นิคณฺปพฺพชฺชํ  ๓ สี.,อิ. อุตฺตรึ
@๔ สี.,อิ. วาลิกราสึ
ปุจฺฉิตฺวา เถเรน มทฺทาปิตภาวํ ตฺวา "อปกฺขิโก วาโท น โสภตี"ติ สาวตฺถึ
ปวิสิตฺวา วีถิโต วีถึ วิจรนฺตี "ปสฺเสยฺยาถ สมเณหิ สกฺยปุตฺตเกหิ ๑- สทฺธึ มยฺหํ
วาทนฺ"ติ อุคฺโฆเสตฺวา มหาชนปริวุตา อญฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ ธมฺมเสนาปตึ
อุปสงฺกมิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา เอกมนฺตํ ิตา "กึ ตุเมฺหหิ มยา ปิตา
ชมฺพุสาขา ๒- มทฺทาปิตา"ติ อาห. อาม มยา มทฺทาปิตาติ. เอวํ สนฺเต ตุเมฺหหิ สทฺธึ
มยฺหํ วาโท โหตูติ. โหตุ ภทฺเทติ. ภนฺเต ๓- กสฺส ปุจฺฉา, กสฺส วิสฺสชฺชนาติ.
ปุจฺฉา นาม อมฺหากํ ปตฺตา, ตฺวํ ปน ๔- อตฺตโน ชานนกํ ปุจฺฉาติ. สา ๕- เถเรน
ทินฺนอนุมติยา ๕- สพฺพเมว อตฺตโน ชานนกํ วาทํ ปุจฺฉิ. เถโร ตํ สพฺพํ วิสฺสชฺเชสิ.
สา อุปริ ปุจฺฉิตพฺพํ อชานนฺตี ตุณฺหี อโหสิ. อถ นํ เถโร อาห "ตยา พหุํ ปุจฺฉิตํ,
มยมฺปิ ๖- ตํ เอกํ ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสามา"ติ. ปุจฺฉถ ภนฺเตติ. เถโร "เอกํ นาม
กินฺ"ติ อิมํ ปญฺหํ ปุจฺฉิ. กุณฺฑลเกสา เนว อนฺตํ น โกฏึ ปสฺสนฺตี อนฺธการํ
ปวิฏฺา วิย หุตฺวา "น ชานามิ ภนฺเต"ติ. อาห. "ตฺวํ เอตฺตกมฺปิ น ชานาสิ, ๗-
อญฺ กึ ชานิสฺสสี"ติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ. สา เถรสฺส ปาเทสุ นิปติตฺวา
"ภนฺเต ตุเมฺห สรณํ คจฺฉามี"ติ อาห. มา มํ ตฺวํ ภทฺเท สรณํ คจฺฉ, สเทวเก
โลเก อคฺคปุคฺคลํ ภควนฺตเมว สรณํ คจฺฉาติ. "เอวํ กริสฺสามิ ภนฺเต"ติ สา
สายณฺหสมเย ธมฺมเทสนาเวลายํ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปญฺจปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา
เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. สตฺถา ตสฺสา าณปริปากํ ตฺวา:-
            "สหสฺสมปิ เจ คาถา            อนตฺถปทสญฺหิตา
             เอกํ คาถาปทํ เสยฺโย          ยํ สุตฺวา อุปสมฺมตี"ติ ๘-
อิมํ คาถมาห. คาถาปริโยสาเน ยถาิตาว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ.
เตน วุตฺตํ อปทาเน ๙-:-
            "ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน           สพฺพธมฺมาน ปารคู
             อิโต สตสหสฺสมฺหิ              กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สกฺยปุตฺติเยหิ ๒ ฉ.ม. มม ชมฺพุสาขา ๓ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
@๔ สี. ตฺวํ ยํ กิมปิ, ฉ.ม. ยํ  ๕-๕ ฉ.ม. อิเม ปาา น ทิสฺสนฺติ ๖ ม. อหมฺปิ
@๗ ฉ.ม. อชานนฺตี ๘ ขุ.ธ. ๒๕/๑๐๑/๓๕ ๙ ขุ.อป. ๓๓/๑/๓๕๔
             ตทาหํ หํสวติยา               ชาตา เสฏฺิกุเล อหุํ
             นานารตนปชฺโชเต             มหาสุขสมปฺปิตา.
             อุเปตฺวา ตํ มหาวีรํ            อสฺโสสึ ธมฺมมุตฺตมํ ๑-
             ตโต ชาตปฺปสาทาหํ            อุเปสึ สรณํ ชินํ.
             ตทา มหาการุณิโก             ปทุมุตฺตรนามโก
             ขิปฺปาภิญฺานมคฺคนฺติ            เปสิ ภิกฺขุนึ สุภํ.
             ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา          ทานํ ทตฺวา มเหสิโน
             นิปจฺจ สิรสา ปาเท            ตํ านํ อภิปตฺถยึ.
             อนุโมทิ มหาวีโร              ภทฺเท ยนฺเตภิปตฺถิตํ
             สมิชฺฌิสฺสติ ตํ สพฺพํ             สุขินี โหหิ นิพฺพุตา.
             สตสหสฺสิโต กปฺเป             โอกฺกากกุลสมฺภโว
             โคตโม นาม โคตฺเตน          สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
             ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา          โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา
             ภทฺทากุณฺฑลเกสาติ             เหสฺสติ สตฺถุสาวิกา.
             เตน กมฺเมน สุกเตน           เจตนาปณิธีหิ จ
             ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ            ตาวตึสํ อคญฺฉหํ.
             ตโต จุตา ยามมคํ             ตโตหํ ตุสิตํ คตา
             ตโต จ นิมฺมานรตึ             วสวตฺติปุรํ ตโต.
             ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ             ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา
             ตตฺถ ตตฺเถว ราชูนํ            มเหสิตฺตมการยึ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ธมฺมเทสนํ
             ตโต จุตา มนุสฺเสสุ            ราชูนํ จกฺกวตฺตินํ
             มณฺฑลีนญฺจ ราชูนํ              มเหสิตฺตมการยึ.
             สมฺปตฺตึ อนุโภตฺวาน            เทเวสุ มานุเสสุ จ
             สพฺพตฺถ สุขิตา หุตฺวา           เนกกปฺเปสุ สํสรึ.
             อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป           พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
             กสฺสโป นาม โคตฺเตน          อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.
             อุปฏฺาโก มเหสิสฺส            ตทา อาสิ นริสฺสโร
             กาสิราชา กิกี นาม            พาราณสิปุรุตฺตเม.
             ตสฺส ธีตา จตุตฺถาสึ            ภิกฺขุทาสีติ ๑- วิสฺสุตา
             ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส           ปพฺพชฺชํ สมโรจยึ.
             อนุชานิ น โน ตาโต           อคาเรว ตทา มยํ
             วีสํ วสฺสสหสฺสานิ              วิจริมฺห อตนฺทิตา.
             โกมาริพฺรหฺมจริยํ              ราชกญฺา สุเขธิตา
             พุทฺโธปฏฺานนิรตา             มุทิตา สตฺต ธีตโร.
             สมณี สมณคุตฺตา จ             ภิกฺขุนี ภิกฺขุทาสิกา
             ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ          สตฺตมี สํฆทาสิกา.
             เขมา อุปฺปลวณฺณา จ           ปฏาจารา อหนฺตทา
             กิสาโคตมี ธมฺมทินฺนา           วิสาขา โหติ สตฺตมี.
             เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ           เจตนาปณิธีหิ จ
             ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ            ตาวตึสํ อคญฺฉหํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ภิกฺขุทายีติ
             ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ           คิริพฺพชปุรุตฺตเม
             ชาตา เสฏฺิกุเล ผีเต          ยทาหํ โยพฺพเน ิตา.
             โจรํ วธตฺถํ นิยฺยนฺตํ            ทิสฺวา รตฺตา ตหึ อหํ
             ปิตา เม ตํ สหสฺเสน           โมจยิตฺวา วธา ตโต.
             อทาสิ ตสฺส มํ ตาโต           วิทิตฺวาน มนํ มม
             ตสฺสาหมาสิ วิสฺสฏฺา           อตีว ทยิตา หิตา.
             โส เม ภูสนโลเภน            พลึ ปจฺจาหรํ ทิโส ๑-
             โจรปฺปปาตํ เนตฺวาน           ปพฺพเต ๒- เจตยี วธํ.
             ตทาหํ ปณมิตฺวาน              สตฺตุกํ สุกตญฺชลี
             รกฺขนฺตี อตฺตโน ปาณํ           อิมํ วจนพฺรวึ.
             อิทํ สุวณฺณเกยูรํ               มุตฺตา เวฬุริยา พหู
             สพฺพํ หรสฺสุ ภทฺทนฺเต           มญฺจ ทาสีติ สาวย.
             โอโรปยสฺสุ กลฺยาณี            มา พาฬฺหํ ปริทเวสิ
             น จาหํ อภิชานามิ             อหนฺตฺวา ธนมาภตํ.
             ยโต สรามิ อตฺตานํ            ยโต ปตฺโตสฺมิ วิญฺุตํ
             น จาหํ อภิชานามิ             อญฺ ปิยตรํ ตยา.
             เอหิ ตํ อุปคูหิสฺสํ              กตฺวาน ตํ ปทกฺขิณํ
             ตํ วนฺทามิ ปุน นตฺถิ ๓-         มม ตุยฺหญฺจ สงฺคโม.
             น หิ สพฺเพสุ าเนสุ           ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต
             อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ            ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขณา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. พลิมชฺฌาสโย ทิโส  ๒ ฉ.ม. ปพฺพตํ  ๓ ฉ.ม. น จ ทานิ ปุโน อตฺถิ
             น หิ สพฺเพสุ าเนสุ           ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต
             อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ            ลหุํ อตฺถํ วิจินฺติตา.
             ลหุญฺจ วต ขิปฺปญฺจ             เนกตฺเถ ๑- สมเจตยึ
             จิตฺตปุณฺณายตาเนว ๒-          ตทาหํ สตฺตุกํ วธึ.
             โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ            น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ
             โส หญฺเต มนฺทมติ            โจโรว คิริคพฺภเร.
             โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ            ขิปฺปเมว นิโพธติ
             มุจฺจเต สตฺตุสมฺพาธา           ตทาหํ สตฺตุกา ยถา.
             ตทาหํ ปาตยิตฺวาน             คิริทุคฺคมฺหิ สตฺตุกํ
             สนฺติกํ เสตวตฺถานํ             อุเปตา ๓- ปพฺพชึ อหํ.
             สณฺฑาเสน จ เกเส เม         ลุญฺจิตฺวา สพฺพโส ตทา
             ปพฺพชิตฺวาน สมยํ              อาจิกฺขึสุ นิรนฺตรํ.
             ตโต ตํ อุคฺคเหตฺวาหํ           นิสีทิตฺวาน เอกิกา
             สมยํ ตํ วิจินฺเตสึ              สุวาโน มานุสํ กรํ.
             ฉินฺนํ คยฺห สมีเป เม           ปาตยิตฺวา อปกฺกมิ
             ทิสฺวา นิมิตฺตํ อลภึ             ติฏฺนฺตํ ๔- ปุฬวากุลํ.
             ตโต อุฏฺาย สํวิคฺคา           อาปุจฺฉึ สหธมฺมิเก
             เต อโวจุํ วิชานนฺติ            ตํ อตฺถํ สกฺยภิกฺขโว.
             สาหํ ตมตฺถํ ปุจฺฉิสฺสํ            อุเปตฺวา พุทฺธสาวเก
             เต มมาทาย คจฺฉึสุ            พุทฺธเสฏฺสฺส สนฺติกํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นิกฏฺเ  ๒ ฉ.ม. มิคํ อุณฺณา ยถา เอวํ  ๓ ฉ.ม. อุเปตฺวา  ๔ ฉ.ม. หตฺถํ ตํ
             โส เม ธมฺมมเทเสสิ           ขนฺธายตนธาตุโย
             อสุภานิจฺจํ ทุกฺขาติ             อนตฺตาติ จ นายโก.
             ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาหํ            ธมฺมจกฺขุํ วิโสธยึ
             ตโต วิญฺาตสทฺธมฺมา           ปพฺพชฺชํ อุปสมฺปทํ.
             อายาจิโต ตทา อาห           เอหิ ภทฺเทติ นายโก
             ตทาหํ อุปสมฺปนฺนา             ปริตฺตํ โตยมทฺทสํ.
             ปาทปกฺขาลเนนาหํ             ตฺวา สอุทยพฺพยํ
             ตถา สพฺเพปิ สงฺขารา ๑-       อีทิสํ จินฺตยึ ตทา.
             ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม           อนุปาทาย สพฺพโส
             ขิปฺปาภิญฺานมคฺคมฺเม           ตทา ปญฺาปยี ชิโน.
             อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ             ทิพฺพาย โสตธาตุยา
             ปรจิตฺตานิ ชานามิ             สตฺถุสาสนการิกา.
             ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ            ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ
             เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ        วิสุทฺธาสึ สุนิมฺมลา.
             ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา           กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ
             โอหิโต ครุโก ภาโร           ภวเนตฺติสมูหตา.
             ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา            อคารสฺมานคาริยํ
             โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต        สพฺพสํโยชนกฺขโย.
             อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ               ปฏิภาเน ตเถว จ
             าณํ เม วิปุลํ ๒- สุทฺธํ         พุทฺธเสฏฺสฺส สาสเน.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สงฺขาเร  ๒ ฉ.ม. วิมลํ
             กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ           ภวา สพฺเพ สมูหตา
             นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา           วิหรามิ อนาสวา.
             สฺวาคตํ วต เม อาสิ           พุทฺธเสฏฺสฺส สนฺติเก
             ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
             ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส             วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม
             ฉฬภิญฺา สจฺฉิกตา             กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อรหตฺตํ ปน ปตฺวา ตาวเทว ปพฺพชฺชํ ยาจิ. สตฺถา ตสฺสา ปพฺพชฺชํ
อนุชานิ. สา ภิกฺขุนุปสฺสยํ คนฺตฺวาน ปพฺพชิตฺวา ผลสุเขน นิพฺพานสุเขน จ
วีตินาเมนฺตี อตฺตโน ปฏิปตฺตึ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน:-
       [๑๐๗] "ลูนเกสี ปงฺกธรี              เอกสาฏี ปุเร จรึ
              อวชฺเช วชฺชมตินี             วชฺเช จาวชฺชทสฺสินี.
       [๑๐๘]  ทิวาวิหารา นิกฺขมฺม           คิชฺฌกูฏมฺหิ ปพฺพเต
              อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ             ภิกฺขุสํฆปุรกฺขตํ.
       [๑๐๙]  นิหจฺจ ชาณุํ วนฺทิตฺวา          สมฺมุขา อญฺชลึ อกํ
              เอหิ ภทฺเทติ มํ อวจ          สา เม อาสูปสมฺปทา.
       [๑๑๐]  จิณฺณา องฺคา จ มคธา         วชฺชี กาสี จ โกสลา
              อนณา ปณฺณาส วสฺสานิ         รฏฺปิณฺฑํ อภุญฺชิหํ. ๑-
       [๑๑๑]  ปุญฺ จ ๒- ปสวิ พหุํ          สปฺปญฺโยํ ๓- อุปาสโก
              โย ภทฺทาย จีวรมทาสิ         มุตฺตาย ๔- สพฺพคนฺเถหี"ติ
อิมา คาถา อภาสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อภุญฺชหํ  ๒ ฉ.ม. วต  ๓ ฉ.ม. สปฺปญฺโ วตายํ  ๔ ฉ.ม. วิปฺปมุตฺตาย
      ตตฺถ ลูนเกสีติ ลูนา ลุญฺจิตา เกสา มยฺหนฺติ ลูนเกสี, นิคณฺเสุ
ปพฺพชฺชาย ตาลฏฺินา ลุญฺจิตเกสา, ตํ สนฺธาย วทติ. ปงฺกธรีติ ทนฺตกฏฺสฺส
อขาทเนน ทนฺเตสุ มลปงฺกธารณโต ปงฺกธรี. เอกสาฏีติ นิคณฺจาริตฺตวเสน
เอกสาฏิกา. ปุเร จรินฺติ ปุพฺเพ นิคณฺี หุตฺวา เอวํ วิจรึ. อวชฺเช วชฺชมตินีติ
นฺหานุจฺฉาทนทนฺตกฏฺขาทนาทิเก อนวชฺเช สาวชฺชสญฺี. วชฺเช จาวชฺชทสฺสินีติ
มานมกฺขปลาสวิปลฺลาสาทิเก สาวชฺเช อนวชฺชทิฏฺี.
      ทิวาวิหารา นิกฺขมฺมาติ อตฺตโน ทิวาวิหารฏฺานโต นิกฺขมิตฺวา. อยมฺปิ
ิตมชฺฌณฺหิกเวลายํ เถเรน สมาคตา ตสฺส ปญฺหสฺส วิสฺสชฺชเนน ธมฺมเทสนาย
จ นิหตมานทพฺพา ปสนฺนมานสา หุตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อุปสงฺกมิตุกามาว อตฺตโน
วสนฏฺานํ คนฺตฺวา ทิวาฏฺาเน นิสีทิตฺวา สายณฺหสมเย สตฺถุ สนฺติกํ
อุปสงฺกมิตฺวา.
      นิหจฺจ ชาณุํ วนฺทิตฺวาติ ชาณุทฺวยํ ปวิยํ นิหนฺตฺวา ปติฏฺเปตฺวา ปญฺจ-
ปติฏฺิเตน ๑-. สมฺมุขา อญฺชลึ อกนฺติ สตฺถุ สมฺมุขา ทสนขสโมธานสมุชฺชลํ อญฺชลึ
อกาสึ. เอหิ ภทฺเทติ มํ อวจ, สา เม อาสูปสมฺปทาติ ยํ มํ ภควา อรหตฺตํ
ปตฺวา ปพฺพชฺชญฺจ อุปสมฺปทญฺจ ยาจิตฺวา ิตํ "เอหิ ภทฺเท ภิกฺขุนุปสฺสยํ คนฺตฺวา
ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก ปพฺพช อุปสมฺปชฺชสฺสู"ติ อวจ อาณาเปสิ. สา สตฺถุ อาณา
มยฺหํ อุปสมฺปทาย การณตฺตา อุปสมฺปทา อาสิ อโหสิ.
      จิณฺณาติอาทิกา เทฺว คาถา อญฺาพฺยากรณคาถา. ตตฺถ จิณฺณา องฺคา
จ มคธาติ เย อิเม องฺคา จ มคธา จ วชฺชี จ กาสี จ โกสลา จ
ชนปทา ปุพฺเพ สาณาย มยา รฏฺปิณฺฑํ ภุญฺชนฺติยา จิณฺณา จริตา, เตสุเยว
สตฺถารา สมาคมโต ปฏฺาย อนณา นิทฺโทสา อปคตกิเลสา หุตฺวา ปญฺาส
สํวจฺฉรานิ รฏฺปิณฺฑํ อภุญฺชึ อหํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปญฺจปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา
      เยน อภิปฺปสนฺนมานเสน อุปาสเกน อตฺตโน จีวรํ ทินฺนํ, ตสฺส ปุญฺวิเสส-
กิตฺตนมุเขน อญฺ พฺยากโรนฺตี "ปุญฺ จ ปสวิ พหุนฺ"ติ โอสานคาถมาห.
สา สุวิญฺเยฺยาว.
                 ภทฺทากุณฺฑลเกสาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                      ---------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๔ หน้า ๑๒๗-๑๓๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=34&A=2725&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=34&A=2725&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=447
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=9229
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=9277
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=9277
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26