อรรถกถาเล่มที่ ๓๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถรี.อ. (ปรมตฺถที.)

                         ๑๕. จตฺตาฬีสนิปาต
                    ๔๗๓. ๑. อิสิทาสีเถรีคาถาวณฺณนา
      จตฺตาฬีสนิปาเต นครมฺหิ กุสุมนาเมติอาทิกา อิสิทาสิยา เถริยา คาถา.
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุริสตฺตภาเว ตฺวา
วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺตี จริมภวโต สตฺตเม ภเว อกลฺยาณสนฺนิสฺสเยน
ปรทาริกกมฺมํ ๑- กตฺวา กายสฺส เภทา นิรเย นิพฺพตฺติตฺวา ตตฺถ พหูนิ วสฺสสตานิ
นิรเย ปจิตฺวา ตโต จุตา ตีสุ ชาตีสุ ติรจฺฉานโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จุตา
ทาสิยา กุจฺฉิสฺมึ นปุํสโก หุตฺวา นิพฺพตฺติ. ตโต ปน จุตา เอกสฺส ทลิทฺทสฺส
สากฏิกสฺส ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. ตํ วยปฺปตฺตํ คิริทาโส นาม อญฺตรสฺส
สตฺถวาหสฺส ปุตฺโต อตฺตโน ภริยํ กตฺวา เคหํ อาเนสิ. ตสฺส จ ภริยา อตฺถิ
สีลวตี กลฺยาณธมฺมา. ตสฺสํ อิสฺสาปกตา สามิโน ตสฺสา วิทฺเทสนกมฺมํ อกาสิ.
สา ตตฺถ ยาวชีวํ ตฺวา กายสฺส เภทา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท อุชฺเชนิยํ กุลปเทสสีลา
จาราทิคุเณหิ อภิสมฺมตสฺส วิภวสมฺปนฺนสฺส เสฏฺิสฺส ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ,
อิสิทาสีติสฺสา นามํ อโหสิ. ตํ วยปฺปตฺตกาเล มาตาปิตโร กุลรูปวยวิภวาทิสทิสสฺส
อญฺตรสฺส เสฏฺิปุตฺตสฺส อทํสุ. สา ตสฺส เคเห ปฏิเทวตา หุตฺวา มาสมตฺตํ
วสิ. อถสฺสา กมฺมผเลน สามิโก วิรตฺตรูโป หุตฺวา ตํ ฆรโต นีหริ. ตํ สพฺพํ
ปาฬิโต เอว วิญฺายติ. เตสํ เตสํ ปน สามิกานํ อรุจฺจเนยฺยตาย สํเวคชาตา
ปิตรํ อนุชานาเปตฺวา ชินทตฺตาย เถริยา สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ
กโรนฺตี นจิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา ผลสุเขน นิพฺพานสุเขน
จ วีตินาเมนฺตี เอกทิวสํ ปาฏลิปุตฺตนคเร ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาต-
ปฏิกฺกนฺตา มหาคงฺคายํ วาลุกปุลิเน นิสีทิตฺวา โพธิตฺเถริยา นาม อตฺตโน
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. ปารทาริย...
สหายตฺเถริยา ปุพฺพปฏิปตฺตึ ปุจฺฉิตา ตมตฺถํ คาถาพนฺธวเสน วิสฺสชฺเชสิ
"อุชฺเชนิยา ปุรวเร"ติอาทินา. เตสํ ปน ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนานํ สมฺพนฺธํ ทสฺเสตุํ:-
      [๔๐๒] "นครมฺหิ กุสุมนาเม         ปาฏลิปุตฺตมฺหิ ปวิยา มณฺเฑ
             สกฺยกุลกุลีนาโย           เทฺว ภิกฺขุนิโย หิ คุณวติโย.
      [๔๐๓]  อิสิทาสี ตตฺถ เอกา        ทุติยา โพธีติ สีลสมฺปนฺนา จ
             ฌานชฺฌายนรตาโย         พหุสฺสุตาโย ธุตกิเลสาโย.
      [๔๐๔]  ตา ปิณฺฑาย จริตฺวา        ภตฺตตฺถํ กริย โธตปตฺตาโย
             รหิตมฺหิ สุขนิสินฺนา         อิมา คิรา อพฺภุทีเรสุนฺ"ติ
อิมา ติสฺโส คาถา สงฺคีติกาเรหิ ปิตา.
      [๔๐๕]  ปาสาทิกาสิ อยฺเย         อิสิทาสิ วโยปิ เต อปริหีโน
             กึ ทิสฺวาน พฺยาลิกํ         อถาสิ เนกฺขมฺมมนุยุตฺตา.
      [๔๐๖]  เอวมนุยุญฺชิยมานา สา      รหิเต ธมฺมเทสนากุสลา
             อิสิทาสี วจนมพฺรวิ         สุณ โพธิ ยถามฺหิ ปพฺพชิตา.
      อิโต ปรํ วิสฺสชฺชนคาถา.
      [๔๐๗]  อุชฺเชนิยา ปุรวเร         มยฺหํ ปิตา สีลสํวุโต เสฏฺิ
             ตสฺสมฺหิ เอกธีตา          ปิยา มนาปา จ ทยิตา จ.
      [๔๐๘]  อถ เม สาเกตโต วรกา    อาคจฺฉุมุตฺตมกุลีนา
             เสฏฺี ปหูตรตโน          ตสฺส มมํ สุณฺหมทาสิ ตาโต.
      [๔๐๙]  สสฺสุยา สสุรสฺส จ         สายํ ปาตํ ปณามมุปคมฺม
             สิรสา กโรมิ ปาเท        วนฺทามิ ยถามฺหิ อนุสิฏฺา.
      [๔๑๐]  ยา มยฺหํ สามิกสฺส         ภคินิโย ภาตุโน ปริชโน วา
             ตเมกวรกมฺปิ ทิสฺวา        อุพฺพิคฺคา อาสนํ เทมิ.
      [๔๑๑]  อนฺเนน จ ปาเนน จ       ขชฺเชน จ ยํ จ ตตฺถ สนฺนิหิตํ
             ฉาเทมิ อุปนยามิ จ        เทมิ จ ยํ ยสฺส ปฏิรูปํ.
      [๔๑๒]  กาเลน อุปฏฺหิตฺวา        ฆรํ สมุปคมามิ อุมฺมาเร
             โธวนฺตี หตฺถปาเท         ปญฺชลิกา สามิกมุเปมิ.
      [๔๑๓]  โกจฺฉํ ปสาทํ อญฺชนิญฺจ      อาทาสกญฺจ คณฺหิตฺวา
             ปริกมฺมการิกา วิย         สยเมว ปตึ วิภูเสมิ.
      [๔๑๔]  สยเมว โอทนํ สาธ-       ยามิ สยเมว ภาชนํ โธวนฺตี
             มาตาว เอกปุตฺตกํ         ตถา ภตฺตารํ ปริจรามิ.
      [๔๑๕]  เอวํ มํ ภตฺติกตํ           อนุรตฺตํ การิกํ นิหตมานํ
             อุฏฺายิกํ อนลสํ           สีลวตึ ทุสฺสเต ภตฺตา.
      [๔๑๖]  โส มาตรญฺจ ปิตรญฺจ       ภณติ อาปุจฺฉหํ คมิสฺสามิ
             อิสิทาสิยา น สห วจฺฉํ      เอกาคาเรหํ สห วตฺถุํ.
      [๔๑๗]  มา เอวํ ปุตฺต อวจ        อิสิทาสี ปณฺฑิตา ปริพฺยตฺตา
             อุฏฺายิกา อนลสา         กึ ตุยฺหํ น โรจเต ปุตฺต.
      [๔๑๘]  น จ เม หึสติ กิญฺจิ        น จหํ อิสิทาสิยา สห วจฺฉํ
             เทสฺสาว เม อลํ เม       อปุจฺฉาหํ คมิสฺสามิ.
      [๔๑๙]  ตสฺส วจนํ สุณิตฺวา         สสฺสุ สสุโร จ มํ อปุจฺฉึสุ
             กิสฺส ตยา อปรทฺธํ         ภณ วิสฺสฏฺา ยถาภูตํ.
      [๔๒๐]  นปิหํ อปรชฺฌํ กิญฺจิ         นปิ หึเสมิ น ภณามิ ทุพฺพจนํ
             กึ สกฺกา กาตุยฺเย         ยํ มํ วิทฺเทสฺสเต ภตฺตา.
      [๔๒๑]  เต มํ ปิตุฆรํ ปฏิ-         นยึสุ วิมนา ทุเขน อภิภูตา
             ปุตฺตมนุรกฺขมานา          ชิตามฺหเส รูปินึ ลกฺขึ.
      [๔๒๒]  อถ มํ อทาสิ ตาโต        อฑฺฒสฺส ฆรมฺหิ ทุติยกุลิกสฺส
             ตโต อุปฑฺฒสุงฺเกน         เยน มํ วินฺทถ เสฏฺิ.
      [๔๒๓]  ตสฺสปิ ฆรมฺหิ มาสํ         อวสึ อถ โสปิ มํ ปฏิจฺฉรยิ
             ทาสีว อุปฏฺหนฺตึ          อทูสิกํ สีลสมฺปนฺนํ.
      [๔๒๔]  ภิกฺขาย จ วิจรนฺตํ         ทมกํ ทนฺตํ เม ปิตา ภณติ
            `โหหิสิ เม ชามาตา        นิกฺขิป โปฏฺิญฺจ ฆฏิกญฺจ.'
      [๔๒๕]  โสปิ วสิตฺวา ปกฺขํ         อถ ตาตํ ภณติ `เทหิ เม โปฏฺึ
             ฆฏิกญฺจ มลฺลกญฺจ          ปุนปิ ภิกฺขํ จริสฺสามิ.'
      [๔๒๖]  อถ นํ ภณตี ตาโต         อมฺมา สพฺโพ จ เม าติคณวคฺโค
             กึ เต น กีรติ อิธ         ภณ ขิปฺปํ ตํ เต กริหิติ.
      [๔๒๗]  เอวํ ภณิโต ภณติ          ยทิ เม อตฺตา สกฺโกติ อลํ มยฺหํ
             อิสิทาสิยา น สห วจฺฉํ      เอกฆเรหํ สห วตฺถุํ.
      [๔๒๘]  วิสฺสชฺชิโต คโต โส        อหมฺปิ เอกากินี วิจินฺเตมิ
             อาปุจฺฉิตูน คจฺฉํ           มริตุเย วา ปพฺพชิสฺสํ วา.
      [๔๒๙]  อถ อยฺยา ชินทตฺตา        อาคจฺฉี โคจราย จรมานา
             ตาต กุลํ วินยธรี          พหุสฺสุตา สีลสมฺปนฺนา.
      [๔๓๐]  ตํ ทิสฺวาน อมฺหากํ         อุฏฺายาสนํ ตสฺสา ปญฺาปยึ
             นิสินฺนาย จ ปาเท         วนฺทิตฺวา โภชนมทาสึ.
      [๔๓๑]  อนฺเนน จ ปาเนน จ       ขชฺเชน จ ยญฺจ ตตฺถ สนฺนิหิตํ
             สนฺตปฺปยิตฺวา อวจํ         `อยฺเย อิจฺฉามิ ปพฺพชิตุํ.'
      [๔๓๒]  อถ มํ ภณตี ตาโต         อิเธว ปุตฺตก จราหิ ตฺวํ ธมฺมํ
             อนฺเนน จ ปาเนน จ       ตปฺปย สมเณ ทฺวิชาตี จ.
      [๔๓๓]  อถหํ ภณามิ ตาตํ          โรทนฺตี อญฺชลึ ปณาเมตฺวา
             ปาปํ หิ มยา ปกตํ         กมฺมํ ตํ นิชฺชเรสฺสามิ.
      [๔๓๔]  อถ มํ ภณตี ตาโต         `ปาปุณ โพธิญฺจ อคฺคธมฺมญฺจ
             นิพฺพานญฺจ ลภสฺสุ          ยํ สจฺฉิกรี ทฺวิปทเสฏฺโ.'
      [๔๓๕]  มาตาปิตู อภิวาท-         ยิตฺวา สพฺพญฺจ าติคณวคฺคํ
             สตฺตาหํ ปพฺพชิตา          ติสฺโส วิชฺชา อผสฺสยึ.
      [๔๓๖]  ชานามิ อตฺตโน สตฺต       ชาติโย ยสฺสยํ ผลวิปาโก
             ตํ ตว อาจิกฺขิสฺสํ          ตํ เอกมนา นิสาเมหิ.
      [๔๓๗]  นครมฺหิ เอรกจฺเฉ         สุวณฺณกาโร อหํ ปหูตธโน
             โยพฺพนมเทน มตฺโต        โส ปรทารํ อเสวิหํ.
      [๔๓๘]  โสหํ ตโต จวิตฺวา         นิรยมฺหิ อปจฺจิสํ จิรํ
             ปกฺโก ตโต จ อุฏฺหิตฺวา    มกฺกฏิยา กุจฺฉิโมกฺกมึ.
      [๔๓๙]  สตฺตาหชาตกํ มํ           มหากปิ ยูถโป นิลฺลจฺเฉสิ
             ตสฺเสตํ กมฺมผลํ           ยถาปิ คนฺตฺวาน ปรทารํ.
      [๔๔๐]  โสหํ ตโต จวิตฺวา         กาลํ กริตฺวา สินฺธวารญฺเ
             กาณาย จ ขญฺชาย จ       เอฬกิยา กุจฺฉิโมกฺกมึ.
      [๔๔๑]  ทฺวาทส วสฺสานิ อหํ        นิลฺลจฺฉิโต ทารเก ปริวหิตฺวา
             กิมินาวฏฺโฏ อกลฺโล        ยถาปิ คนฺตฺวาน ปรทารํ.
      [๔๔๒]  โสหํ ตโต จวิตฺวา         โควาณิชกสฺส คาวิยา ชาโต
             วจฺโฉ ลาขาตมฺโพ         นิลฺลจฺฉิโต ทฺวาทเส มาเส.
      [๔๔๓]  โวฒูน นงฺคลมหํ           สกฏํ จ ธารยามิ
             อนฺโธวฏฺโฏ อกลฺโล        ยถาปิ คนฺตฺวาน ปรทารํ.
      [๔๔๔]  โสหํ ตโต จวิตฺวาน        วีถิยา ทาสิยา ฆเร ชาโต
             เนว มหิลา น ปุริโส       ยถาปิ คนฺตฺวาน ปรทารํ.
      [๔๔๕]  ตึสติวสฺสมฺหิ มโต          สากฏิกกุลมฺหิ ทาริกา ชาตา
             กปณมฺหิ อปฺปโภเค         ธนิกปุริสปาตพหุลมฺหิ.
      [๔๔๖]  ตํ มํ ตโต สตฺถวาโห       อุสฺสนฺนาย วิปุลาย วฑฺฒิยา
             โอกฑฺฒติ วิลปนฺตึ          อจฺฉินฺทิตฺวา กุลฆรสฺมา.
      [๔๔๗]  อถ โสฬสเม วสฺเส        ทิสฺวา มํ ปตฺตโยพฺพนํ กญฺ
             โอรุนฺธตสฺส ปุตฺโต         คิริทาโส นาม นาเมน.
      [๔๔๘]  ตสฺสปิ อญฺา ภริยา        สีลวตี คุณวตี ยสวตี จ
             อนุรตฺตา ภตฺตารํ          ตสฺสาหํ วิทฺเทสนมกาสึ.
      [๔๔๙]  ตสฺเสตํ กมฺมผลํ           ยํ มํ อปกีริตูน คจฺฉนฺติ
             ทาสีว อุปฏฺหนฺตึ          ตสฺสปิ อนฺโต กโต มยา"ติ.
      ตตฺถ นครมฺหิ กุสุมนาเมติ "กุสุมปุรนฺ"ติ เอวํ กุสุมสทฺเทน คหิตนามเก
นคเร, อิทานิ ตํ นครํ ปาฏลิปุตฺตมฺหีติ สรูปโต ทสฺเสติ. ปวิยา มณฺเฑติ
สกลาย ปวิยา มณฺฑภูเต. สกฺยกุลกุลีนาโยติ สกฺยกุเล กุลธีตโร, สกฺยปุตฺตสฺส
ภควโต สาสเน ปพฺพชิตตาย เอวํ วุตฺตํ.
      ตตฺถาติ ตาสุ ทฺวีสุ ภิกฺขุนีสุ. โพธีติ เอวํนามิกา เถรี. ฌานชฺฌายนรตาโยติ
โลกิยโลกุตฺตรสฺส ฌานสฺส ฌายเน อภิรตา. พหุสฺสุตาโยติ ปริยตฺติพาหุสจฺเจน
พหุสฺสุตา. ธุตกิเลสาโยติ อคฺคมคฺเคน สพฺพโส สมุคฺฆาติตกิเลสา. ภตฺตตฺถํ
กริยาติ ภตฺตกิจฺจํ นิฏฺาเปตฺวา. รหิตมฺหีติ ชนรหิตมฺหิ วิวิตฺตฏฺาเน.
สุขนิสินฺนาติ ปพฺพชฺชาสุเขน วิเวกสุเขน จ สุขนิสินฺนา. อิมา คิราติ อิทานิ
วุจฺจมานา สุขา ลาปนา. อพฺภุทีเรสุนฺติ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนวเสน กถยึสุ.
      "ปาสาทิกาสี"ติ คาถา โพธิตฺเถริยา ๑- ปุจฺฉาวเสน วุตฺตา.
"เอวมนุยุญฺชิยมานา"ติ คาถา สงฺคีติกาเรเหว วุตฺตา. "อุชฺเชนิยา"ติอาทิกา หิ
สพฺพาปิ อิสิทาสิยาว วุตฺตา. ตตฺถ ปาสาทิกาสีติ รูปสมฺปตฺติยา ปสฺสนฺตานํ
ปสาทาวหา อสิ. วโยปิ เต อปริหีโนติ ตุยฺหํ วโยปิ น ปริหีโน, ปมวเย ิตาสีติ
อตฺโถ. กึ ทิสฺวาน พฺยาลิกนฺติ กีทิสํ พฺยาลิกํ โทสํ ฆราวาเส อาทีนวํ ทิสฺวา.
อถาสิ เนกฺขมฺมมนุยุตฺตาติ อถาติ นิปาตมตฺตํ, เนกฺขมฺมํ ปพฺพชฺชํ อนุยุตฺตา อสิ.
      อนุยุญฺชิยมานาติ ปุจฺฉิยมานา, สา อิสิทาสีติ โยชนา. รหิเตติ สุญฺฏฺาเน.
สุณ โพธิ ยถามฺหิ ปพฺพชิตาติ โพธิตฺเถริ อหํ ยถา ปพฺพชิตา อมฺหิ, ตํ ตํ
ปุราณํ สุณ สุณาหิ.
      อุชฺเชนิยา ปุรวเรติ อุชฺเชนีนามเก อวนฺติรฏฺเ อุตฺตมนคเร. ปิยาติ
เอกธีตุภาเวน ปิยายิตพฺพา. มนาปาติ สีลาจารคุเณน มนวฑฺฒนกา. ทยิตาติ
อนุกมฺปิตพฺพา.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. โพธิตฺตรีเถริยา
      อถาติ ปจฺฉา มม วยปฺปตฺตกาเล. เม สาเกตโต วรกาติ สาเกตนครโต
มม วรกา มํ วาเรนฺตา อาคจฺฉุํ. อุตฺตมกุลีนาติ ตสฺมึ นคเร อคฺคกุลิกา, เยน
เต เปสิตา, โส เสฏฺี ปหูตรตโน. ตสฺส มมํ สุณฺหมทาสิ ตาโตติ ตสฺส
สาเกตเสฏฺิโน สุณิสํ ปุตฺตสฺส ภริยํ กตฺวา มยฺหํ ปิตา มํ อทาสิ.
      สายํ ปาตนฺติ สายเณฺห ปุพฺพเณฺห จ. ปณามมุปคมฺม สิรสา กโรมีติ
สสฺสุยา สสุรสฺส จ สนฺติกํ อุปคนฺตฺวา สิรสา ปณามํ กโรมิ, เตสํ ปาเท
วนฺทามิ. ยถามฺหิ อนุสิฏฺาติ เตหิ ยถา อนุสิฏฺา อมฺหิ, ตถา กโรมิ, เตสํ
อนุสิฏฺึ น อติกฺกมามิ.
      ตเมกวรกมฺปีติ เอกวลฺลภมฺปิ. อุพฺพิคฺคาติ ตสนฺตา. ๑- อาสนํ เทมีติ ยสฺส
ปุคฺคลสฺส ยํ อนุจฺฉวิกํ, ตํ ตสฺส เทมิ.
      ตตฺถาติ ปริเวสนฏฺาเน. สนฺนิหิตนฺติ สชฺชิตํ หุตฺวา วิชฺชมานํ. ฉาเทมีติ
อุปจฺฉาเทมิ, อุปจฺฉาเทตฺวา อุปนยามิ จ, อุปเนตฺวา เทมิ, เทนฺตีปิ ยํ ยสฺส
ปฏิรูปํ, ตเทว เทมีติ อตฺโถ.
      อุมฺมาเรติ ทฺวาเร. โธวนฺตี หตฺถปาเทติ หตฺถปาเท โธวินี อาสึ, โธวิตฺวา
ฆรํ สมุปคมามีติ โยชนา.
      โกจฺฉนฺติ มสฺสูนํ เกสานญฺจ อุลฺลิขนโกจฺฉํ. ปสาทนฺติ คนฺธจุณฺณาทิมุข-
วิเลปนํ. "ปสาธนนฺ"ติปิ ปาโ, ปสาธนภณฺฑํ. อญฺชนินฺติ อญฺชนนาฬึ. ปริกมฺม-
การิกา วิยาติ อคฺคกุลิกา วิภวสมฺปนฺนาปิ ปติปริจาริกา เจฏิกา วิย.
      สาธยามีติ ปจามิ. ภาชนนฺติ โลหภาชนญฺจ. โธวนฺตี ปริจรามีติ โยชนา.
      ภตฺติกตนฺติ กตสามิภติกํ. อนุรตฺตนฺติ อนุรตฺตวนฺตึ. การิกนฺติ ตสฺส ตสฺเสว
อิติ กตฺตพฺพสฺส การิกํ. นิหตมานนฺติ อปนีตมานํ. อุฏฺายิกนฺติ
อุฏฺานวีริยสมฺปนฺนํ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สภนฺตา
อนลสนฺติ ตโต เอว อกุสีตํ. สีลวตินฺติ สีลาจารสมฺปนฺนํ. ทุสฺสเตติ ทุสฺสติ,
กุชฺฌิตฺวา ภณติ.
      ภณติ อาปุจฺฉหํ คมิสฺสามีติ "อหํ ตุเมฺห อาปุจฺฉิตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ
คมิสฺสามี"ติ โส มม สามิโก อตฺตโน มาตรญฺจ ปิตรญฺจ ภณติ. กึ ภณตีติ
เจ อาห "อิสิทาสิยา น สห วจฺฉํ, เอกาคาเรหํ สห วตฺถุนฺ"ติ. ตตฺถ วจฺฉนฺติ
วสิสฺสํ.
      เทสฺสาติ อปฺปิยา. อลํ เมติ ปโยชนํ เม ตาย นตฺถีติ อตฺโถ. อปุจฺฉาหํ
คมิสฺสามีติ ยทิ เม ตุเมฺห ตาย สทฺธึ สํวาสํ อิจฺฉถ, อหํ ตุเมฺห อปุจฺฉิตฺวา
วิเทสํ ปกฺกมิสฺสามิ.
      ตสฺสาติ มม ภตฺตุโน. กิสฺสาติ กึ อสฺส ตว สามิกสฺส. ตยา อปรทฺธํ
พฺยาลิกํ กตํ.
      นปิหํ อปรชฺฌนฺติ นปิ อหํ ตสฺส กิญฺจิ อปรชฺฌึ. อยเมว วา ปาโ.
นปิ หึเสมีติ นปิ พาเธมิ. ทุพฺพจนนฺติ ทุรุตฺตวจนํ. กึ สกฺกา กาตุยฺเยติ กึ
มยา กาตุํ อยฺเย สกฺกา. ยํ มํ วิทฺเทสฺสเต ภตฺตาติ ยสฺมา อการเณเนว ภตฺตา
มยฺหํ วิทฺเทสฺสเต วิทฺเทสฺสํ จิตฺตปฺปโกปํ กโรติ.
      วิมนาติ โทมนสฺสิกา. ปุตฺตมนุรกฺขมานาติ อตฺตโน ปุตฺตํ มยฺหํ สามิกํ
จิตฺตมนุรกฺขเณน อนุรกฺขนฺตา. ชิตามฺหเส รูปินึ ลกฺขินฺติ ชิตา อมฺหเส ชิตา
วตามฺห รูปวตึ สิรึ, มนุสฺสเวเสน จรนฺติยา สิริเทวตาย ปริหีนา วตาติ อตฺโถ.
      อฑฺฒสฺส ฆรมฺหิ ทุติยกุลิกสฺสาติ ปมสามิกํ อุปาทาย ทุติยสฺส อฑฺฒสฺส
กุลปุตฺตสฺส ฆรมฺหิ มํ อทาสิ, เทนฺโต จ ตโต ปมสุงฺกโต อุปฑฺฒสุงฺกโต ๑- อทาสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุปฑฺฒสุงฺเกน
เยน มํ วินฺทถ เสฏฺีติ เยน สุงฺเกน มํ ปมํ เสฏฺี วินฺทถ ปฏิลภิ, ตโต
อุปฑฺฒสุงฺเกนาติ โยชนา.
      โสปีติ ทุติยสามิโกปิ. มํ ปฏิจฺฉรยีติ มํ นีหริ, โส มํ เคหโต นิกฺกฑฺฒิ.
อุปฏฺหนฺตินฺติ ทาสี วิย อุปฏฺหนฺตึ อุปฏฺานํ กโรนฺตึ. อทูสิกนฺติ อทุพฺภนกํ.
      ทมกนฺติ การุญฺาธิฏฺานตาย ปเรสํ จิตฺตสฺส ทมกํ. ยถา ปเร กิญฺจิ
ทสฺสนฺติ, เอวํ อตฺตโน กายํ วาจญฺจ ทนฺตํ วูปสนฺตํ กตฺวา ปรทตฺตภิกฺขาย
วิจรณกํ. ชามาตาติ ทุหิตุปติ. นิกฺขิป โปฏฺิญฺจ ฆฏิกญฺจาติ ตยา ปริทหิตํ
ปิโลติกาขณฺฑญฺจ ภิกฺขากปาลญฺจ ฉฑฺเฑหิ.
      โสปิ วสิตฺวา ปกฺขนฺติ โสปิ ภิกฺขโก ปุริโส มยา สทฺธึ อฑฺฒมาสมตฺตํ
วสิตฺวา ปกฺกามิ.
      อถ นํ ภณตี ตาโตติ ตํ ภิกฺขกํ มม ปิตา มาตา สพฺโพ จ เม
าติคโณ วคฺควคฺโค หุตฺวา ภณติ. กถํ? กึ เต น กีรติ อิธ ตุยฺหํ กึ
นาม น กิรติ น สาธิยติ, ภณ ขิปฺปํ. ตํ เต กริหิตีติ ตํ ตุยฺหํ กริสฺสติ ๑-.
      ยทิ เม อตฺตา สกฺโกตีติ ยทิ มยฺหํ อตฺตา อตฺตาธีโน ภุชิสฺโส จ โหติ,
อลํ มยฺหํ อิสิทาสิยา ตาย ปโยชนํ นตฺถิ, ตสฺมา น สห วจฺฉํ น สห
วสิสฺสํ, เอกฆเร อหํ ตาย สห วตฺถุนฺติ โยชนา.
      วิสฺสชฺชิโต คโต โสติ โส ภิกฺขโก ปิตรา วิสฺสชฺชิโต ยถารุจิ คโต.
เอกากินีติ เอกิกาว. อาปุจฺฉิตูน คจฺฉนฺติ มยฺหํ ปิตรํ วิสฺสชฺเชตฺวา คจฺฉามิ.
มริตุเยติ มริตุํ. วาติ วิกปฺปตฺเถ นิปาโต.
      โคจรายาติ ภิกฺขาย, ตาต กุลํ อาคจฺฉีติ โยชนา.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. น สาธิยติ ตฺวํ ภณ, ตํ เต ขิปฺปํ กริหิติ กริสฺสตีติ
      ตนฺติ ตํ ชินทตฺตตฺเถรึ. อุฏฺายาสนํ ตสฺสา ปญฺาปยินฺติ อุฏฺหิตฺวา อาสนํ
ตสฺสา เถริยา ปญฺาเปสึ.
      อิเธวาติ อิมสฺมึ เอว เคเห ิตา. ปุตฺตกาติ สามญฺโวหาเรน ธีตรํ
อนุกมฺเปนฺโต อาลปติ. จราหิ ตฺวํ ธมฺมนฺติ ตฺวํ ปพฺพชิตฺวา จริตพฺพํ พฺรหฺม-
จริยาทิธมฺมํ จร. ทฺวิชาตีติ พฺราหฺมณชาตี.
      นิชฺชเรสฺสามีติ ชีราเปสฺสามิ วินาเสสฺสามิ.
      โพธินฺติ สจฺจาภิสมฺโพธึ, มคฺคาณนฺติ อตฺโถ. อคฺคธมฺมนฺติ ผลธมฺมํ,
อรหตฺตํ. ยํ สจฺฉิกรี ทฺวิปทเสฏฺโติ ยํ มคฺคผลนิพฺพานสญฺิตํ โลกุตฺตรธมฺมํ
ทฺวิปทานํ เสฏฺโ สมฺมาสมฺพุทฺโธ สจฺฉิ อกาสิ, ตํ ลภสฺสูติ โยชนา.
      สตฺตาหํ ปพฺพชิตาติ ปพฺพชิตา หุตฺวา สตฺตาเหน. อผสฺสยินฺติ ผุสึ
สจฺฉากาสึ.
      ยสฺสยํ ผลวิปาโกติ ยสฺส ปาปกมฺมสฺส อยํ สามิกสฺส อมนาปภาวสงฺขาโต
นิสฺสนฺทผลภูโต วิปาโก. ตํ ตว อาจิกฺขิสฺสนฺติ ตํ กมฺมํ ตว กเถสฺสามิ. ตนฺติ
อาจิกฺขิยมานํ ตเมว กมฺมํ, ตํ วา มม วจนํ. เอกมนาติ เอกคฺคมนา. อยเมว
วา ปาโ.
      นครมฺหิ เอรกจฺเฉติ เอวํนามเก นคเร. โส ปรทารํ อเสวิหนฺติ โส อหํ
ปรสฺส ทารํ อเสวึ.
      จิรํ ปกฺโกติ พหูนิ วสฺสสตสหสฺสานิ นิรยคฺคินา ทฑฺโฒ. ตโต จ อุฏฺหิตฺวาติ
ตโต นิรยโต วุฏฺิโต จุโต. มกฺกฏิยา กุจฺฉิโมกฺกมินฺติ วานริยา กุจฺฉิมฺหิ
ปฏิสนฺธึ คณฺหึ.
      ยูถโปติ ยูถปติ. นิลฺลจฺเฉสีติ ปุริสภาวสฺส ลกฺขณภูตานิ พีชกานิ นิลฺลจฺเฉสิ
นีหริ. ตสฺเสตํ กมฺมผลนฺติ ตสฺส มยฺหํ เอตํ อตีเต กตสฺส กมฺมสฺส ผลํ. ยถาปิ
คนฺตฺวาน ปรทารนฺติ ยถา ตํ ปรทารํ อติกฺกมิตฺวา.
      ตโตติ มกฺกฏโยนิโต. สินฺธวารญฺเติ สินฺธวรฏฺเ อรญฺฏฺาเน. ๑- เอฬกิยาติ
อชิยา.
      ทารเก ปริวหิตฺวาติ ปิฏฺึ อารุยฺห กุมารเก วหิตฺวา. กิมินาวฏฺโฏติ
อภิชาตฏฺาเน กิมิปริคโตว หุตฺวา อฏฺโฏ อฏฺฏิโต. อกลฺโลติ คิลาโน, อโหสีติ
วจนเสโส.
      โควาณิชกสฺสาติ คาวิโย วิกฺกิณิตฺวา ชีวกสฺส. ลาขาตมฺโพติ ลาขารสรตฺเตหิ
วิย ตมฺเพหิ โลเมหิ สมนฺนาคโต.
      โวฒูนาติ วหิตฺวา. นงฺคลนฺติ สีรํ, สกฏญฺจ ธารยามีติ อตฺโถ. อนฺโธวฏฺโฏติ
กาโณว หุตฺวา อฏฺโฏ ปีฬิโต.
      วีถิยาติ นครวีถิยํ. ทาสิยา ฆเร ชาโตติ ฆรทาสิยา กุจฺฉิมฺหิ ชาโต.
"วณฺณทาสิยา"ติปิ ๒- วทนฺติ. เนว มหิลา น ปุริโสติ อิตฺถีปิ ปุริโสปิ น โหมิ,
ชาตินปุํสโกติ อตฺโถ.
      ตึสติวสฺสมฺหิ มโตติ นปุํสโก หุตฺวา ตึสวสฺสกาเล มโต. สากฏิกกุลมฺหีติ
สูตกกุเล. ๓- ธนิกปุริสปาตพหุลมฺหีติ อิณายิกานํ ปุริสานํ อธิปตนพหุเล พหูหิ
อิณายิเกหิ อภิภวิตพฺเพ.
      อุสฺสนฺนายาติ อุปจิตาย. วิปุลายาติ มหติยา. วฑฺฒิยาติ อิณวฑฺฒิยา.
โอกฑฺฒตีติ อวกฑฺฒติ. กุลฆรสฺมาติ มม ชาตกุลเคหโต.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อญฺตรฏฺาเน  ๒ สี. วณฺณชาติยาติปิ  ๓ ม.,อิ. เสนกกุเล
      โอรุนฺธตสฺส ปุตฺโตติ อสฺส สตฺถวาหสฺส ปุตฺโต มยิ ปฏิพทฺธจิตฺโต นาเมน
คิริทาโส นาม อวรุนฺธติ อตฺตโน ปริคฺคหภาเวน เคเห กโรติ.
      อนุรตฺตา ภตฺตารนฺติ ภตฺตารํ อนุวตฺติกา. ๑- ตสฺสาหํ วิทฺเทสนมกาสินฺติ ตสฺส
ภตฺตุโน ตํ ภริยํ สปตฺตึ วิทฺเทสนกมฺมํ ๒- อกาสึ. ยถา ตํ โส กุชฺฌติ, เอวํ
ปฏิปชฺชึ.
      ยํ มํ อปกีริตูน คจฺฉนฺตีติ ยํ ทาสี วิย สกฺกจฺจํ อุปฏฺหนฺตึ มํ ตตฺถ
ตตฺถ ปติโน อปกิริตฺวา ฉฑฺเฑตฺวา อนเปกฺขา อปคจฺฉนฺติ. เอตํ ตสฺสา มยฺหํ
ตทา กตสฺส ปรทาริกกมฺมสฺส สปตฺตึ วิทฺเทสนกมฺมสฺส ๓- จ นิสฺสนฺทผลํ. ตสฺสปิ
อนฺโต กโต มยาติ ตสฺสปิ ตถา อนุนยปาปกกมฺมสฺส ทารุณสฺส ปริยนฺโต อิทานิ
มยา อคฺคมคฺคํ อธิคจฺฉนฺติยา กโต, อิโต ปรํ กิญฺจิ ทุกฺขํ นตฺถีติ. ยํ ปเนตฺถ
อนฺตรนฺตรา น วิภตฺตํ, ตํ วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมว.
                    อิสิทาสีเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                     จตฺตาฬีสนิปาตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                        -----------------
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อนุราควตี  ๒ สี.,อิ. ภริยํ ปฏิวิทฺเทสนกมฺมํ  ๓ สี. ปฏิ...

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๔ หน้า ๓๒๖-๓๓๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=34&A=7004&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=34&A=7004&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=473
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=10029
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=10031
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=10031
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26