บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๔

                   ๔๒๓. ๔. อฑฺฒกาสีเถรีคาถาวณฺณนา
      ยาว กาสิชนปโทติอาทิกา อฑฺฒกาสิยา เถริยา คาถา.
      อยํ กิร กสฺสปสฺส ทสพลสฺส กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺุตํ ปตฺวา
ภิกฺขุนีนํ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺธา ปพฺพชิตฺวา ภิกฺขุนิสีเล
ิตํ อญฺตรํ ปฏิสมฺภิทปฺปตฺตํ ขีณาสวํ เถรึ คณิกวาเทน อกฺโกสิตฺวา ตโต
จุตา นิรเย ปจิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กาสิกรฏฺเ อุฬารวิภเว เสฏฺิกุเล
นิพฺพตฺติตฺวา วุฑฺฒิปฺปตฺตา ปุพฺเพ กตสฺส วจีทุจฺจริตสฺส นิสฺสนฺเทน านโต
ปริภฏฺา คณิกา อโหสิ. สาปิ ^๑- นาเมน อฑฺฒกาสี นาม, ตสฺสา ปพฺพชฺชา
จ ทูเตน อุปสมฺปทา จ ขนฺธเก อาคตาเยว. วุตฺตเญฺหตํ ๒-:-
              เตน โข ปน สมเยน อฑฺฒกาสี คณิกา ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิตา
         โหติ, สา จ สาวตฺถึ คนฺตุกามา โหติ "ภควโต สนฺติเก อุปสมฺปชฺชิสฺสามี"ติ.
         อสฺโสสุํ โข ธุตฺตา "อฑฺฒกาสี กิร คณิกา สาวตฺถึ คนฺตุกามา"ติ.
         เต มคฺเค ปริยุฏฺึสุ. อสฺโสสิ โข อฑฺฒกาสี คณิกา "ธุตฺตา กิร
         มคฺเค ปริยุฏฺิตา"ติ. สา ^๑- ภควโต สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ "อหํ หิ
         อุปสมฺปชฺชิตุกามา, กถํ นุ โข มยา ปฏิปชฺชิตพฺพนฺ"ติ. อถโข ภควา เอตสฺมึ
         นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ธมฺมิกถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ "อนุชานามิ
         ภิกฺขเว ทูเตนปิ อุปสมฺปาเทตุนฺ"ติ.
      เอวํ ลทฺธูปสมฺปทา ปน วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตี นจิรสฺเสว สห
ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๓-:-
             "อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป          พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
              กสฺสโป นาม โคตฺเตน         อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.
@เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ  ^๒ วิ.จูฬ. ๗/๔๓๐/๒๖๓  ^๓ ขุ.อป. ๓๓/๑๖๘/๔๒๖
              ตทาหํ ปพฺพชิตฺวาน            ตสฺส พุทฺธสฺส สาสเน
              สํวุตา ปาติโมกฺขมฺหิ           อินฺทฺริเยสุ จ ปญฺจสุ.
              มตฺตญฺุนี จ อสเน            ยุตฺตา ชาคริเยปิ จ
              วสนฺตี ยุตฺตโยคาหํ            ภิกฺขุนึ วิคตาสวํ.
              อกฺโกสึ ทุฏฺจิตฺตาหํ           คณิเกติ ภณึ ^๑- ตทา
              เตเนว ปาปกมฺเมน ^๒-        นิรยมฺหิ อปจฺจิสํ.
              เตน กมฺมาวเสเสน           อชายึ คณิกากุเล
              พหุโสว ปราธีนา             ปจฺฉิมาย จ ชาติยา. ^๓-
              กาสิเสฏฺิกุเล ชาตา          พฺรหฺมจริยผเลนหํ ^๔-
              อจฺฉรา วิย เทเวสุ           อโหสึ รูปสมฺปทา.
              ทิสฺวาน ทสฺสนียํ มํ            คิริพฺพชปุรุตฺตเม
              คณิกตฺเต นิเวเสสุํ            อกฺโกสนผเลน เม. ^๕-
              สาหํ สุตฺวาน สทฺธมฺมํ          พุทฺธเสฏฺเน ภาสิตํ ^๖-
              ปุพฺพวาสนสมฺปนฺนา            ปพฺพชึ อนคาริยํ.
              ตทุปสมฺปทตฺถาย              คจฺฉนฺตี ชินสนฺติกํ
              มคฺเค ธุตฺเต ิเต สุตฺวา ^๗-    ลภึ ทูโตปสมฺปทํ.
              สพฺพกมฺมํ ปริกฺขีณํ             ปุญฺปาปํ ตเถว จ
              สพฺพสํสารมุตฺติณฺณา            คณิกตฺตญฺจ เขปิตํ.
              อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ            ทิพฺพาย โสตธาตุยา
              เจโตปริยาณสฺส             วสี โหมิ มหามุเน.
@เชิงอรรถ: ^๑ สกึ (สฺยา)  ^๒ ฉ.ม. เตน ปาเปน กมฺเมน  ^๓ ฉ.ม. ชาติยํ  ^๔ ฉ.ม. พฺรหฺมจารีพเลนหํ
@^๕ ฉ.ม. อกฺโกสนพเลน เม  ^๖ ฉ.ม. เทสิตํ  ^๗ ก. ทิสฺวา
              ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ           ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ
              สพฺพาสวปริกฺขีณา             นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
              อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ              ปฏิภาเน ตเถว จ
              าณํ มม มหาวีร             อุปฺปนฺนํ ตว สนฺติเก.
              กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อุทานวเสน:-
        [๒๕] "ยาว กาสิชนปโท             สุงฺโก เม ตตฺตโก อหุ
              ตํ กตฺวา เนคโม อคฺฆํ         อฑฺเฒนคฺฆํ เปสิ มํ.
        [๒๖]  อถ นิพฺพินฺทหํ รูเป            นิพฺพินฺทญฺจ วิรชฺชหํ
              มา ปุน ชาติสํสารํ            สนฺธาเวยฺยํ ปุนปฺปุนํ
              ติสฺโส วิชฺชา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ
อิมา คาถา อภาสิ.
      ตตฺถ ยาว กาสิชนปโท, สุงฺโก เม ตตฺตโก อหูติ กาสิชนปเทสุ ภโว ^๑-
สุงฺโก กาสิชนปโท, โส ยาว ยตฺตโก, ตตฺตโก มยฺหํ สุงฺโก อหุ อโหสิ. กิตฺตโก
ปน โสติ? สหสฺสมตฺโต. กาสิรฏฺเ กิร ตทา สุงฺกวเสน เอกทิวสํ รญฺโ
อุปฺปชฺชนโก อาโย อโหสิ สหสฺสมตฺโต, อิมายปิ ปุริสานํ หตฺถโต เอกทิวสํ ลทฺธธนํ
ตตฺตกํ. เตน วุตฺตํ "ยาว กาสิชนปโท, สุงฺโก เม ตตฺตโก อหู"ติ. สา ปน
กาสิสุงฺกปริมาณตาย กาสีติ สมญฺ ลภิ. ^๒- ตตฺถ เยภุยฺเยน มนุสฺสา สหสฺสํ ทาตุํ
อสกฺโกนฺตา ตโต อุปฑฺฒํ ทตฺวา ทิวสภาคเมว รมิตฺวา คจฺฉนฺติ, เตสํ วเสนายํ
อฑฺฒกาสีติ ปญฺายิตฺถ. เตน วุตฺตํ "ตํ กตฺวา เนคโม อคฺฆํ, อฑฺเฒนคฺฆํ
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. คโต  ^๒ ก. ลภติ
เปสิ มนฺ"ติ. ตํ ปญฺจสตธนํ อคฺฆํ กตฺวา เนคโม นิคมวาสิชโน อิตฺถิรตนภาเวน
อนคฺฆมฺปิ สมานํ อฑฺเฒน อคฺฆํ นิมิตฺตํ อฑฺฒกาสีติ สมญฺาวเสน มํ เปสิ,
ตถา มํ โวหรีติ ^๑- อตฺโถ.
      อถ นิพฺพินฺทหํ รูเปติ เอวํ รูปูปชีวินี หุตฺวา ิตา, อถ ปจฺฉา สาสนํ
นิสฺสาย รูเป อหํ นิพฺพินฺทึ "อิติปิ รูปํ อนิจฺจํ, อิติปิทํ ^๒- รูปํ ทุกฺขํ,
อสุภนฺ"ติ ปสฺสนฺตี ตตฺถ อุกฺกณฺึ. นิพฺพินฺทญฺจ วิรชฺชหนฺติ นิพฺพินฺทนฺตี จาหํ
ตโต ปรํ วิราคํ อาปชฺชึ. นิพฺพินฺทคฺคหเณน เจตฺถ ตรุณวิปสฺสนํ ทสฺเสติ,
วิราคคฺคหเณน พลววิปสฺสนํ. "นิพฺพินฺทนฺโต วิรชฺชติ วิราคา วิมุจฺจตี"ติ
วุตฺตํ โหติ. ^๓- มา ปุน ชาติสํสารํ, สนฺธาเวยฺยํ ปุนปฺปุนนฺติ อิมินา
นิพฺพินฺทนวิรชฺชนากาเร นิทสฺเสติ, ติสฺโส วิชฺชาติอาทินา เตสํ มตฺถกปฺปตฺตึ, ^๔-
ตํ วุตฺตนยเมว.
                    อฑฺฒกาสีเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                     -----------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๔ หน้า ๓๘-๔๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=34&A=807&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=34&A=807&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=423
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=8999
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=9061
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=9061
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26