ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านเล่มก่อนหน้าแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๓๕ ภาษาบาลีอักษรไทย ชา.อ.๑ เอกนิปาต(๑)

                   ขุทฺทกนิกาย ชาตกฏฺฐกถา
                       ปฐโม ภาโค
                       ---------
           นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส.
                  ------------------
                       ปณามคาถา
          ชาติโกฏิสหสฺเสหิ          ปมาณฺรหิตํ หิตํ
          โลกสฺส โลกนาเถน        กตํ เยน มเหสินา,
          ตสฺส ปาเท นมสฺสิตฺวา      กตฺวา ธมฺมสฺส จญฺชลึ
          สํฆญฺจ ปติมาเนตฺวา        สพฺพสมฺมานภาชนํ,
          นมสฺสนาทิโน อสฺส         ปุญฺญสฺส รตนตฺตเย
          ปวตฺตสฺสานุภาเวน         เฉตฺวา สพฺเพ อุปทฺทเว,
          ตํ ตํ การณมาคมฺม         เทสิตานิ ชุตีมตา
          อปณฺณกาทีนิ ปุรา          ชาตกานิ มเหสินา
          ยานิ เยสุ จิรํ สตฺถา       โลกนิตฺถรณตฺถิโก
          อนนฺเต โพธิสมฺภาเร       ปริปาเจสิ นายโก
          ตานิ สพฺพานิ เอกชฺฌํ       อาโรเปนฺเตหิ สงฺคหํ
          ชาตกํ นาม สงฺคีตํ         ธมฺมสงฺคาหเกหิ ยํ,
          พุทฺธวํสสฺส เอตสฺส         อิจฺฉนฺเตน จิรฏฺฐิตึ
          ยาจิโต อภิคนฺตฺวาน        เถเรน อตฺถทสฺสินา
          อสํสฏฺฐวิหาเรน           สทา สุทฺธวิหารินา
          ตเถว พุทฺธมิตฺเตน         สนฺตจิตฺเตน วิญฺญุนา
          มหึสาสกวํสมฺหิ            สมฺภูเตน นยญฺญุนา
          พุทฺธเทเวน จ ตถา        ภิกฺขุนา สุทฺธพุทฺธินา
          มหาปุริสจริยานํ           อานุภาวํ อจินฺติยํ
          ตสฺส วิชฺโชตยนฺตสฺส        ชาตกสฺสตฺถวณฺณนํ
          มหาวิหารวาสีนํ           วาจนามคฺคนิสฺสิตํ
          ภาสิสฺสํ ภาสโต ตํ เม      สาธุ คณฺหนฺตุ สาธโวติ.
                 --------------------
                        นิทานกถา
    สา ปนายํ ชาตกสฺส อตฺถวณฺณนา ทูเรนิทานํ อวิทูเรนิทานํ
สนฺติเกนิทานนฺติ อิมานิ ตีณิ นิทานานิ ทสฺเสตฺวา วณฺณิยมานา เย นํ
สุณนฺติ, เตหิ สมุทาคมโต ปฏฺฐาย วิญฺญาตตฺตา ยสฺมา สุฏฺฐุ
วิญฺญาตา นาม โหติ, ตสฺมา นํ ตานิ นิทานานิ ทสฺเสตฺวา วณฺณยิสฺสามิ.
     ตตฺถ อาทิโต ตาว เตสํ นิทานานํ ปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพ.
ทีปงฺกรปาทมูลสฺมึ หิ กตาภินีหารสฺส มหาสตฺตสฺส ยาว
เวสฺสนฺตรตฺตภาวา จวิตฺวา ตุสิตปุเร นิพฺพตฺติ, ตาว ปวตฺโต
กถามคฺโค ทูเรนิทานํ นาม, ตุสิตภวนโต ปน จวิตฺวา ยาว
โพธิมณฺเฑ สพฺพญฺญุตปฺปตฺติ, ตาว ปวตฺโต กถามคฺโค อวิทูเรนิทานํ
นาม, สนฺติเกนิทานํ ปน เตสุ เตสุ ฐาเนสุ วิหรโต ตสฺมึ ตสฺมึเยว
ฐาเน ลพฺภตีติ.
                     ๑ ทูเรนิทานกถา
     ตตฺริทํ ทูเรนิทานํ นาม:- อิโต กิร กปฺปสตสหสฺสาธิกานํ
จตุนฺนํ อสงฺเขยฺยานํ มตฺถเก อมรวตี นาม นครํ อโหสิ, ตตฺถ
สุเมโธ นาม พฺราหฺมโณ ปฏิวสติ, อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ
สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ
ชาติวาเทน อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย
สมนฺนาคโต. โส อญฺญํ กมฺมํ อกตฺวา พฺราหฺมณสิปฺปเมว อุคฺคณฺหิ. ตสฺส
ทหรกาเลเยว มาตาปิตโร กาลมกํสุ. อถสฺส ราสิวฑฺฒโก อมจฺโจ
อายโปตฺถกํ อาหริตฺวา สุวณฺณรชตมณิมุตฺตาทิภริเต คพฺเภ วิวริตฺวา
"เอตฺตกนฺเต กุมาร มาตุสนฺตกํ, เอตฺตกํ ปิตุสนฺตกํ, เอตฺตกํ
อยฺยกเปยฺยกานนฺ"ติ ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา ธนํ อาจิกฺขิตฺวา
"เอตํ ปฏิปชฺชาหี"ติ อาห.
     สุเมธปณฺฑิโต จินฺเตสิ "อิมํ ธนํ สํหริตฺวา มยฺหํ
ปิตุปิตามหาทโย ปรโลกํ คจฺฉนฺตา เอกํ กหาปณมฺปิ คเหตฺวา คตา
นาม นตฺถิ, มยา ปน คเหตฺวา คมนการณํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ. โส
รญฺโญ อาโรเจตฺวา นคเร เภริญฺจาราเปตฺวา มหาชนสฺส ทานํ ทตฺวา
ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ. อิมสฺส ปนตฺถสฺส อาวิภาวตฺถํ อิมสฺมึ
ฐาเน สุเมธกถา กเถตพฺพา. สา ปเนสา กิญฺจาปิ พุทฺธวํเส
นิรนฺตรํ อาคตาเยว, คาถาสมฺพนฺเธน ปน อาคตตฺตา น สุฏฺฐุ
ปากฏา, ตสฺมา ตํ อนฺตรนฺตรา คาถาสมฺพนฺธทีปเกหิ วจเนหิ สทฺธึ
กเถสฺสาม.
     กปฺปสตสหสฺสาธิกานํ จตุนฺนํ อสงฺเขยฺยานํ มตฺถเก ทสหิ
สทฺเทหิ อวิวิตฺตํ "อมรวตี"ติ จ "อมรนฺ"ติ จ ลทฺธนามํ นครํ
อโหสิ, ยํ สนฺธาย พุทฺธวํเส วุตฺตํ:-
          "กปฺเป จ สตสหสฺเส       จตุโร จ อสงฺขิเย
           อมรํ นาม นครํ          ทสฺสเนยฺยํ มโนรมํ
           ทสหิ สทฺเทหิ อวิวิตฺตํ      อนฺนปานสมายุตนฺ"ติ. ๑-
     ตตฺถ ทสหิ สทฺเทหิ อวิวิตฺตนฺติ หตฺถิสทฺเทน อสฺสสทฺเทน
รถสทฺเทน เภริสทฺเทน มุทิงฺคสทฺเทน วีณาสทฺเทน สมฺมสทฺเทน
ตาฬสทฺเทน สงฺขสทฺเทน " อสถ ๒- ปิวถ ขาทถา"ติ ทสเมน
สทฺเทนาติ อิเมหิ ทสหิ สทฺเทหิ อวิวิตฺตํ อโหสิ. เตสํ ปน สทฺทานํ
เอกเทสเมว คเหตฺวา
          "หตฺถิสทฺทํ อสฺสสทฺทํ        เภริสงฺขรถานิ จ
           ขาทถ ปิวถ เจว         อนฺนปาเนน โฆสิตนฺ"ติ.
พุทฺธวํเส อิมํ คาถํ วตฺวา
@เชิงอรรถ:  ขุ. พุทฺธ. ๓๓/๔๑๖  ฉ. อสฺนาถ
           นครํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนํ       สพฺพกมฺมมุปาคตํ ๑-
           สตฺตรตนสมฺปนฺนํ          นานาชนสมากุลํ
           สมิทฺธํ เทวนครํว         อาวาสํ ปุญฺญกมฺมินํ.
           นคเร อมรวติยา         สุเมโธ นาม พฺราหฺมโณ
           อเนกโกฏิสนฺนิจโย        ปหูตธนธญฺญวา
           อชฺฌายโก มนฺตธโร       ติณฺณํ เวทาน ปารคู
           ลกฺขเณ อิติหาเส จ       สธมฺเม ปารมึ คโต"ติ
วุตฺตํ.
     อเถกทิวสํ โส สุเมธปณฺฑิโต อุปริ ปาสาทวรตเล รโหคโต
หุตฺวา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสินฺโน จินฺเตสิ "ปุนพฺภเว ปณฺฑิต
ปฏิสนฺธิคหณํ นาม ทุกฺขํ, ตถา นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน
สรีรเภทนํ, อหํ จ ชาติธมฺโม ชราธมฺโม พฺยาธิธมฺโม
มรณธมฺโม, เอวํภูเตน มยา อชาตึ อชรํ อพฺยาธึ อทุกฺขํ
สุขํ สีตลํ อมตมหานิพฺพานํ ปริเยสิตุํ วฏฺฏติ, อวสฺสํ ภวโต
มุจฺจิตฺวา นิพฺพานคามินา เอเกน มคฺเคน ภวิตพฺพนฺ"ติ เตน วุตฺตํ:-
          "รโหคโต นิสีทิตฺวา        เอวํ จินฺเตสิหนฺตทา ๒-
           ทุกฺโข ปุนพฺภโว นาม      สรีรสฺส ปเภทนํ. ๓-
           ชาติธมฺโม ชราธมฺโม      พฺยาธิธมฺโม จหนฺตทา ๔-
           อชรํ อมรํ ๕- เขมํ       ปริเยสิสฺสามิ นิพฺพุตึ.
           ยนฺนูนิมํ ปูติกายํ          นานากุณปปูริตํ
           ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺเฉยฺยํ      อนเปกฺโข อนตฺถิโก.
           อตฺถิ เหหิติ โส มคฺโค     น โส สกฺกา น เหตุเย
           ปริเยสิสฺสามิ ตํ มคฺคํ      ภวโต ปริมุตฺติยา"ติ.
@เชิงอรรถ:  ก. สพฺพกามมุปาคตํ
@ ฉ. จินฺเตสหํ ตทา  ฉ. สรีรสฺส จ เภทนํ
@ ฉ. พฺยาธิธมฺโม สหํ ตทา   ฉ. อมตํ
     ตโต อุตฺตรึปิ ๑- เอวํ จินฺเตสิ "ยถา หิ โลเก ทุกฺขสฺส
ปฏิปกฺขภูตํ สุขํ นาม อตฺถิ, เอวํ ภเว สติ ตปฺปฏิปกฺเขน วิภเวนาปิ
ภวิตพฺพํ. ยถา จ อุเณฺห สติ ตสฺส วูปสมภูตํ สีตมฺปิ อตฺถิ, เอวํ
ราคาทีนํ อคฺคีนํ วูปสเมน นิพฺพาเนนาปิ ภวิตพฺพํ. ยถา จ ปาปกสฺส
ลามกสฺส ธมฺมสฺส ปฏิปกฺขภูโต กลฺยาโณ อนวชฺชธมฺโมปิ
อตฺถิเยว, เอวเมว โข ปาปิกาย ชาติยา สติ สพฺพชาติเขปนโต
อชาติสงฺขาเตน นิพฺพาเนนาปิ ภวิตพฺพเมวา"ติ. เตน วุตฺตํ:-
          "ยถาปิ ทุกฺเข วิชฺชนฺเต     สุขํ นามปิ วิชฺชติ
           เอวํ ภเว วิชฺชมาเน      วิภโว ๒- อิจฺฉิตพฺพโก.
           ยถาปิ อุเณฺห วิชฺชนฺเต     อปรํ วิชฺชติ สีคลํ
           เอวํ ติวิธคฺคิ วิชฺชนฺเต     นิพฺพานํ อิจฺฉิตพฺพกํ
           ยถาปิ ปาเป วิชฺชนฺเต     กลฺยาณมฺปิ วิชฺชติ
           เอวเมว ชาติ วิชฺชนฺเต    อชาติ อิจฺฉิตพฺพกนฺ"ติ ๓-.
     อปรํปิ จินฺเตสิ "ยถา นาม คูถราสิมฺหิ นิมุคฺเคน ปุริเสน
ทูรโต ปญฺจวณฺณปทุมสญฺฉนฺนํ มหาตฬากํ ทิสฺวา "กตเรน นุ โข
มคฺเคน เอตฺถ คนฺตพฺพนฺ"ติ ตํ ตฬากํ คเวสิตุํ ยุตฺตํ. ยํ ตสฺส
อคเวสนํ, น โส ตฬากสฺส โทโส, ปุริสสฺเสว โทโส, เอวเมว
กิเลสมลโธวเน อมตมหานิพฺพานตฬาเก วิชฺชนฺเต ยํ ๔- ตสฺส
อคเวสนํ, น โส ๕- อมตนิพฺพานมหาตฬากสฺส โทโส, ปุริสสฺเสว โทโส.
ยถา จ โจเรหิ สมฺปริวาริโต ปุริโส ปลายนมคฺเค วิชฺชมาเนปิ สเจ น
ปลายติ, น โส มคฺคสฺส โทโส, ปุริสสฺเสว โทโส, เอวเมว กิเลเสหิ
ปริวาเรตฺวา คหิตสฺส ปุริสสฺส วิชฺชมาเนเยว นิพฺพานคามิมฺหิ สิเว
@เชิงอรรถ:  ฉ. อุตฺตริปิ. เอวมุปริปิ.    ฉ. วิภโวปิ
@ ฉ. อชาติปิจฺฉิตพฺพกํ   ฉ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ
@ ฉ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ
มคฺเค มคฺคสฺส อคเวสนํ นาม น มคฺคสฺส โทโส, ปุคฺคลสฺเสว โทโส.
ยถา จ พฺยาธิปีฬิโต ปุริโส วิชฺชมาเน พฺยาธิติกิจฺฉเก เวชฺเช สเจ ตํ
เวชฺชํ คเวสิตฺวา พฺยาธึ น ติกิจฺฉาเปติ, น โส เวชฺชสฺส โทโส,
ปุริสสฺเสว โทโส, เอวเมว โย กิเลสพฺยาธิปีฬิโต ปุริโส
กิเลสวูปสมมคฺคโกวิทํ วิชฺชมานเมว อาจริยํ น คเวสติ, ตสฺเสว
โทโส, น กิเลสวินาสกสฺส อาจริยสฺสา"ติ. เตน วุตฺตํ:-
          "ยถา คูถคโต ปุริโส        ตฬากํ ทิสฺวาน ปูริตํ
           น คเวสติ ตํ ตฬากํ        น โทโส ตฬากสฺส โส.
           เอวํ กิเลสมลโธเว        วิชฺชนฺเต อมตนฺตเฬ
           น คเวสติ ตํ ตฬากํ        น โทโส อมตนฺตเฬ.
           ยถา อรีหิ ปริรุทฺโธ        วิชฺชนฺเต คมนมฺปเถ
           น ปลายติ โส ปุริโส       น โทโส อญฺชสสฺส โส,
           เอวํ กิเลสปริรุทฺโธ        วิชฺชมาเน สิเว ปเถ
           น คเวสติ ตํ มคฺคํ         น โทโส สิวมญฺชเส.
           ยถาปิ พฺยาธิโต ปุริโส      วิชฺชมาเน ติกิจฺฉเก
           น ติกิจฺฉาเปติ ตํ พฺยาธึ     น โทโส โส ติกิจฺฉเก,
           เอวํ กิเลสพฺยาธีหิ         ทุกฺขิโต ปริปีฬิโต
           น คเวสติ ตํ อาจริยํ       น โส โทโส วินายเก"ติ.
     อปรํปิ จินฺเตสิ "ยถา มณฺฑนชาติโก ปุริโส กณฺเฐ อาสตฺตํ
กุณปํ ฉฑฺเฑตฺวา สุขี คจฺเฉยฺย, ๑- เอวํ มยาปิ อิมํ ปูติกายํ
ฉฑฺเฑตฺวา อนเปกฺเขน นิพฺพานนครํ ปวิสิตพฺพํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ. คจฺฉติ.
     ยถา จ นรนาริโย อุกฺการภูมิยํ อุจฺจารปสฺสาวํ กตฺวา น ตํ
อุจฺฉงฺเคน วา อาทาย ทสนฺเตน วา เวเฐตฺวา คจฺฉนฺติ, ชิคุจฺฉมานา ปน
อนเปกฺขาว ฉฑฺเฑตฺวา คจฺฉนฺติ, เอวํ มยาปิ อิมํ ปูติกายํ
อนเปกฺเขน ฉฑฺเฑตฺวา อมตนิพฺพานนครํ ปวิสิตุํ วฏฺฏติ.
     ยถา จ นาวิกา นาม ชชฺชรนาวํ อนเปกฺขา ฉฑฺเฑตฺวา คจฺฉนฺติ,
เอวํ อหมฺปิ อิมํ นวหิ วณมุเขหิ ปคฺฆรนฺตํ กายํ ฉฑฺเฑตฺวา
อนเปกฺโข นิพฺพานปุรํ ปวิสิสฺสามิ.
     ยถา จ ปุริโส นานารตนานิ อาทาย โจเรหิ สทฺธึ มคฺคํ
คจฺฉนฺโต อตฺตโน รตนนาสภเยน เต ฉฑฺเฑตฺวา เขมํ มคฺคํ คณฺหาติ,
เอวํ อยมฺปิ กรชกาโย รตนวิโลปกโจรสทิโส. สจาหํ เอตฺถ ตณฺหํ
กริสฺสามิ, อริยมคฺคกุสลธมฺมรตนเมว ๑- นสฺสิสฺสติ, ตสฺมา มยา
อิมํ โจรสทิสํ กายํ ฉฑฺเฑตฺวา นิพฺพานนครํ ปวิสิตุํ
วฏฺฏตี"ติ. เตน วุตฺตํ:-
          "ยถาปิ กุณปํ ปุริโส        กณฺเฐ พทฺธํ ชิคุจฺฉิยํ ๒-
           โมจยิตฺวาน คจฺเฉยฺย      สุขี เสรี สยํวสี,
           ตเถวิมํ ปูติกายํ          นานากุณปสญฺจยํ
           ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺเฉยฺยํ      อนเปกฺโข อนตฺถิโก.
           ยถา อุจฺจารฏฺฐานมฺหิ ๓-   กรีสํ นรนาริโย
           ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺฉนฺติ ๔-    อนเปกฺขา อนตฺถิกา,
           เอวเมวาหํ อิมํ กายํ      นานากุณปปูริตํ
           ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺฉิสฺสํ       วจฺจํ กตฺวา ยถา กุฏึ.
           ยถาปิ ชชฺชรํ นาวํ        ปลุคฺคํ อุทคาหินึ ๕-
           สามี ฉฑฺเฑตฺวา คจฺฉนฺติ ๔- อนเปกฺขา อนตฺถิกา,
@เชิงอรรถ:  ฉ. อริยมคฺคกุสลธมฺมรตนํ เม.  ฉ. ชิคุจฺฉิย
@ ก. อุสฺสาสฐานมฺหิ  ก. สามิกา ฉฑฺฑยิตฺวาน  ก. อุทกคาทินึ
           เอวเมวาหํ อิมํ กายํ      นวจฺฉิทฺทํ ธุวสฺสวํ
           ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺฉิสฺสํ       ชิณฺณนาวํว สามิกา.
           ยถาปิ ปุริโส โจเรหิ      คจฺฉนฺโต ภณฺฑมาทิย
           ภณฺฑจฺเฉทภยํ ทิสฺวา       ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺฉติ,
           เอวเมว อยํ กาโย       มหาโจรสโม วิย
           ปหายิมํ คมิสฺสามิ         กุสลจฺเฉทนาภยา"ติ.
     เอวํ สุเมธปณฺฑิโต นานาวิธาหิ อุปมาหิ อิมํ เนกฺขมฺมูปสํหิตํ
อตฺถํ จินฺเตตฺวา สกนิเวสเน อปริมิตโภคกฺขนฺธํ เหฏฺฐา
วุตฺตนเยน กปณทฺธิกาทีนํ วิสฺสชฺเชตฺวา มหาทานํ ทตฺวา
วตฺถุกาเม จ กิเลสกาเม จ ปหาย อมรนครโต นิกฺขมิตฺวา
เอกโกว หิมวนฺเต ธมฺมิกํ นาม ปพฺพตํ นิสฺสาย อสฺสมํ กตฺวา ตตฺถ
ปณฺณสาลญฺจ จงฺกมญฺจ มาเปตฺวา ปญฺจหิ นีวรณโทเสหิ วิวชฺชิตํ
"เอวํ สมาหิเต จิตฺเต"ติ อาทินา นเยน วุตฺเตหิ อฏฺฐหิ การณคุเณหิ
สมุเปตํ อภิญฺญาสงฺขาตํ พลํ อาหริตุํ ตสฺมึ ตสฺสมปเท
นวโทสสมนฺนาคตํ สาฏกํ ปชหิตฺวา ทฺวาทสคุณสมนฺนาคตํ
วากจีรํ นิวาเสตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ. เอวํ ปพฺพชิโต
อฏฺฐโทสสมากิณฺณํ ตํ ปณฺณสาลํ ปหาย ทสคุณสมนฺนาคตํ
รุกฺขมูลํ อุปคนฺตฺวา สพฺพํ ธญฺญวิกตึ ปหาย ปวตฺตผลโภชโน
หุตฺวา นิสชฺชฏฺฐานจงฺกมนวเสน ปธานํ ปทหนฺโต
สตฺตาหพฺภนฺตเรเยว อฏฺฐนฺนํ สมาปตฺตีนํ ปญฺจนฺนํ อภิญฺญานํ ลาภี
อโหสิ. เอวนฺตํ ยถาปตฺถิตํ อภิญฺญาพลํ ปาปุณิ. เตน วุตฺตํ:-
          "เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน       เนกโกฏิสตํ ธนํ
           นาถานาถานํ ทตฺวาน      หิมวนฺตํ อุปาคมึ. ๑-
           หิมวนฺตสฺสาวิทูเร         ธมฺมิโก นาม ปพฺพโต
           อสฺสโม สุกโต มยฺหํ       ปณฺณสาลา สุมาปิตา.
           จงฺกมํ ตตฺถ มาเปสึ       ปญฺจโทสวิวชฺชิตํ
           อฏฺฐคุณสมุเปตํ           อภิญฺญาพลมาหรึ.
           สาฏกํ ปชหึ ตตฺถ         นวโทสมุปาคตํ
           วากจีรํ นิวาเสสึ         ทฺวาทสคุณมุปาคตํ.
           อฏฺฐโทสสมากิณฺณํ         ปชหึ ปณฺณสาลกํ
           อุปาคมึ รุกฺขมูลํ          คุเณหิ ๒- ทสหุปาคตํ.
           วาปิตํ โรปิตํ ธญฺญํ        ปชหึ นิรวเสสโต
           อเนกคุณสมฺปนฺนํ          ปวตฺตผลมาทิยึ.
           ตตฺถปฺปธานํ ปทหึ         นิสชฺชฏฺฐานจงฺกเม
           อพฺภนฺตรมฺหิ สตฺตาเห      อภิญฺญาพลปาปุณินฺ"ติ.
     ตตฺถ "อสฺสโม สุกโต มยฺหํ ปณฺณสาลา สุมาปิตา"ติ อิมาย ปาฬิยา
สุเมธปณฺฑิเตน อสฺสมปณฺณสาลาจงฺกมา สหตฺถา มาปิตา วิย วุตฺตา.
อยํ ปเนตฺถ อตฺโถ:- มหาสตฺตํ "หิมวนฺตํ อชฺโฌคาเหตฺวา อชฺช
ธมฺมิกํ ปพฺพตํ ปวิสิสฺสามี"ติ นิกฺขนฺตํ ทิสฺวา สกฺโก เทวานมินฺโท
วิสฺสุกมฺมเทวปุตฺตํ ๓- อามนฺเตสิ"ตาต อยํ สุเมธปณฺฑิโต
`ปพฺพชิสฺสามี'ติ นิกฺขนฺโต, เอตสฺส วสนฏฺฐานํ มาเปหี"ติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ. หิมวนฺตมฺปาคมึ  ฉ. คุเณ  ฉ. วิสฺสกมฺมเทวปุตฺตํ
โส ตสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา รมณียํ อสฺสมํ, สุกตํ ปณฺณสาลํ,
มโนรมํ จงฺกมญฺจ มาเปสิ. ภควา ปน ตทา อตฺตโน ปุญฺญานุภาเวน
นิปฺผนฺนํ ตํ อสฺสมปทํ สนฺธาย "สารีปุตฺต ตสฺมึ ธมฺมิกปพฺพเต
           อสฺสโม สุกโต มยฺหํ       ปญฺญสาลา สุมาปิตา
           จงฺกมํ ตตฺถ มาเปสึ       ปญฺจโทสวิวชฺชิตนฺ"ติ
อาห.
     ตตฺถ สุกโต มยฺหนฺติ สุกโต มยา. ปณฺณสาลา สุมาปิตา"ติ
ปณฺณจฺฉทน สาลาปิ เม สุมาปิตา อโหสิ. ปญฺจโทสวิวชฺชิตนฺติ ปญฺจิเม
จงฺกมโทสา นาม ถทฺธวิสมตา อนฺโตรุกฺขตา คหนจฺฉนฺนตา
อติสมฺพาธตา อติวิสาลตาติ.
     ถทฺธวิสมภูมิภาคสฺมึ หิ จงฺกเม จงฺกมนฺตสฺส ปาทา
รุชฺชนฺติ, โผฏา อุฏฺฐหนฺติ, จิตฺตํ เอกคฺคตํ ๑- น ลภติ,
กมฺมฏฺฐานํ วิปชฺชติ. มุทุสมตเล ปน ผาสุวิหารํ อาคมฺม
กมฺมฏฺฐานํ สมฺปชฺชติ. ตสฺมา ถทฺธวิสมภูมิภาคตา "เอโก โทโส"ติ
เวทิตพฺพา. จงฺกมสฺส อนฺโต วา มชฺเฌ วา โกฏิยํ วา รุกฺเข สติ
ปมาทมาคมฺม จงฺกมนฺตสฺส นลาฏํ วา สีสํ วา ปฏิหญฺญตีติ
อนฺโตรุกฺขตา ทุติโย โทโส. ติณลตาทิคหนจฺฉนฺเน จงฺกเม จงฺกมนฺโต
อนฺธการเวลายํ อุรคาทิเก ปาเณ อกฺกมิตฺวา วา มาเรติ,
เตหิ วา ทฏฺโฐ ทุกฺขํ อาปชฺชตีติ คหนจฺฉนฺนตา ตติโย โทโส.
อติสมฺพาเธ จงฺกเม วิตฺถารโต รตนิเก วา อฑฺฒรตนิเก วา
จงฺกมนฺตสฺส ปริจฺเฉเท ปกฺขลิตฺวา นขาปิ องฺคุลิโยปิ ภิชฺชนฺตีติ
อติสมฺพาธตา จตุตฺโถ โทโส. อติวิสาเล จงฺกเม จงฺกมนฺตสฺส จิตฺตํ
วิธาวติ เอกคฺคตํ น ลภตีติ อติวิสาลตา ปญฺจโม โทโส.
@เชิงอรรถ:  ฉ. เอกคฺคํ
ปุถุลโต ปน ทิยฑฺฒรตนํ ทฺวีสุ ปสฺเสสุ รตนมตฺตอนุจงฺกมํ ทีฆโต
สฏฺฐิหตฺถํ มุทุตลํ สมวิปฺปกิณฺณวาลุกํ จงฺกมํ วฏฺฏติ เจติยคิริมฺหิ
ทีปปสาทกมหินฺทตฺเถรสฺส จงฺกมนํ วิย, ตาทิสํ ตํ อโหสิ.
เตน วุตฺตํ:- "จงฺกมํ ตตฺถ มาเปสึ ปญฺจโทสวิวชฺชิตนฺ"ติ.
อฏฺฐคุณสมุเปตนฺติ อฏฺฐหิ สมณสุเขหิ อุเปตํ. อฏฺฐิมานิ สมณสุขานิ
นาม ธนธญฺญปริคฺคหาภาโว, อนวชฺชปิณฺฑปาตปริเยสนภาโว,
นิพฺพุตปิณฺฑปาตภุญฺชนภาโว, รฏฺฐํ ปีเฬตฺวา ธนสารํ วา
สีสกหาปณาทีนิ วา คณฺหนฺเตสุ ราชกุเลสุ รฏฺฐปีฬนกิเลสาภาโว,
อุปกรเณสุ นิจฺฉนฺทราคภาโว, โจรวิโลเป นิพฺภยภาโว,
ราชราชมหามตฺเตหิ อสํสฏฺฐภาโว, จตูสุ ทิสาสุ
อปฺปฏิหตภาโวติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- "ยถา ตสฺมึ อสฺสเม
วสนฺเตน สกฺกา โหนฺติ อิมานิ อฏฺฐสมณสุขานิ วินฺทิตุํ, เอวํ
อฏฺฐคุณสมุเปตํ ตํ อสฺสมํ มาเปสินฺ"ติ. อภิญฺญาพลมาหรินฺติ
ปจฺฉา ตสฺมึ อสฺสเม วสนฺโต กสิณปริกมฺมํ กตฺวา อภิญฺญานญฺจ
สมาปตฺตีนญฺจ อุปฺปาทนตฺถาย อนิจฺจโต ทุกฺขโต วิปสฺสนํ อารภิตฺวา
ถามปฺปตฺตํ วิปสฺสนาพลํ อาหรึ. "ยถา ตสฺมึ วสนฺโต ตํ พลํ
อาหริตุํ สกฺโกมิ, เอวํ ตํ อสฺสมํ ตสฺส อภิญฺญตฺถาย
วิปสฺสนาพลสฺส อนุจฺฉวิกํ กตฺวา มาเปสินฺ"ติ อตฺโถ.
     สาฏกํ ปชหึ ตตฺถ นวโทสมุปาคตนฺติ เอตฺถายํ
อนุปุพฺพิกถา. ตทา กิร กุฏิเลณจงฺกมาทิปฏิมณฺฑิตํ
ปุปฺผูปคผลูปครุกฺขสญฺฉนฺนํ รมณียํ มธุรสลิลาสยํ
อปคตวาฬมิคภึสนกนานาสทฺทสกุณํ ๑- ปวิเวกกฺขมํ อสฺสมํ
มาเปตฺวา อลงฺกตจงฺกมสฺส อุโภสุ อนฺเตสุ อาลมฺพนผลกํ สํวิธาย
นิสีทนตฺถาย จงฺกมเวมชฺเฌ สมตลํ มุคฺควณฺณํ เสลํ ๒- มาเปตฺวา
@เชิงอรรถ:  ฉ. อปคตวาฬมิคภึสนกสกุณํ  ฉ. มุคฺควณฺณสิลํ
อนฺโตปณฺณสาลายํ ชฏามณฺฑลวากจีรติทณฺฑกุณฺฑิกาทิเก
ตาปสปริกฺขาเร, มณฺฑเป ปานียฆฏปานียสงฺขปานียสราวกานิ,
อคฺคิสาลายํ องฺคารกปลฺลทารุอาทีนีติ เอวํ ยํ ยํ ปพฺพชิตานํ
อุปการาย สํวตฺตติ, ตํ ตํ สพฺพํ มาเปตฺวา ปณฺณสาลาย
ภิตฺติยํ "เย เกจิ ปพฺพชิตุกามา อิเม ปริกฺขาเร
คเหตฺวา ปพฺพชนฺตู"ติ อกฺขรานิ ฉินฺทิตฺวา เทวโลกเมว
คเต วิสฺสุกมฺมเทวปุตฺเต สุเมธปณฺฑิโต หิมวนฺตปพฺพตปาเท
คิริกนฺทรานุสาเรน อตฺตโน นิวาสนานุรูปํ ผาสุกฏฺฐานํ
โอโลเกนฺโต นทีนิวตฺตเน วิสฺสุกมฺมนิมฺมิตํ ๑- สกฺกทตฺติยํ รมณียํ
อสฺสมํ ทิสฺวา จงฺกมนโกฏึ คนฺตฺวา ปทวลญฺชํ อปสฺสนฺโต "ธุวํ
ปพฺพชิตา ธุรคาเม ภิกฺขํ ปริเยสิตฺวา กิลนฺตรูปา อาคนฺตฺวา
ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา นิสินฺนา ภวิสฺสนฺตี"ติ จินฺเตตฺวา โถกํ
อาคเมตฺวา "อติวิย จิรายนฺติ, ชานิสฺสามี"ติ ปณฺณสาลากุฏิทฺวารํ
วิวริตฺวา อนฺโต ปวิสิตฺวา อิโต จิโต จ โอโลเกนฺโต มหาภิตฺติยํ
อกฺขรานิ วาเจตฺวา "มยฺหํ กปฺปิยปริกฺขารา เอเต, อิเม
คเหตฺวา ปพฺพชิสฺสามี"ติ อตฺตนา นิวตฺถปารุตํ สาฏกยุคํ ปชหิ.
เตนาห "สาฏกํ ปชหึ ตตฺถา"ติ. เอวํ ปวิฏฺโฐ อหํ สารีปุตฺต
ตสฺสํ ปณฺณสาลายํ สาฏกํ ปชหึ. นวโทสมุปาคตนฺติ สาฏกํ
ปชหนฺโต นว โทเส ทิสฺวา ปชหินฺติ ทีเปติ. ตาปสปพฺพชฺชํ
ปพฺพชิตานํ หิ สาฏกสฺมึ นว โทสา อุปฏฺฐหนฺติ. เตสุ ตสฺส
มหคฺฆภาโว เอโก โทโส, ปรปฏิพทฺธตาย อุปฺปชฺชนภาโว
เอโก, ปริโภเคน ลหุํ กิลิสฺสนภาโว เอโก. กิลิฏฺโฐ หิ
โธวิตพฺโพ จ รชิตพฺโพ จ โหติ. ปริโภเคน ชีรณภาโว
เอโก. ชิณฺณสฺส หิ ตุนฺนํ วา อคฺคฬทานํ
@เชิงอรรถ:  ฉ. วิสฺสกมฺมนิมฺมิตํ
วา กาตพฺพํ โหติ. ปุน ปริเยสนาย ทุรภิสมฺภวภาโว
เอโก, ตาปสปพฺพชฺชาย อสารุปฺปภาโว เอโก, ปจฺจตฺถิกานํ
สาธารณภาโว เอโก. ยถา หิ นํ ปจฺจตฺถิกา น คณฺหนฺติ, เอวํ
โคเปตพฺโพ โหติ. ปริภุญฺชนฺตสฺส วิภูสนฏฺฐานภาโว เอโก, คเหตฺวา
วิจรนฺตสฺส ขนฺธภารมหิจฺฉภาโว เอโกติ. วากจีรํ นิวาเสสินฺติ
ตทา อหํ สารีปุตฺต อิเม นว โทเส ทิสฺวา สาฏกํ ปหาย วากจีรํ
นิวาเสสึ, มุญฺชติณํ หีรหีรํ กตฺวา คนฺเถตฺวา กตํ วากจีรํ
นิวาสนปารุปนตฺถาย อาทิยินฺติ อตฺโถ. ทฺวาทสคุณมูปาคตนฺติ
ทฺวาทสหิ อานิสํเสหิ สมนฺนาคตํ. วากจีรสฺมึ หิ ทฺวาทส
อานิสํสา:- อปฺปคฺฆํ สุนฺทรํ กปฺปิยนฺติ อยํ ตาว เอโก อานิสํโส,
สหตฺถา กาตุํ สกฺกาติ อยํ ทุติโย, ปริโภเคน สณิกํ กิลิสฺสติ,
โธวิยมาเนปิ ปปญฺโจ นตฺถีติ อยํ ตติโย, ปริโภเคน ชิณฺเณปิ
สิพฺพิตพฺพาภาโว จตุตฺโถ, ปุน ปริเยสนฺตสฺส สุเขน กรณภาโว
ปญฺจโม, ตาปสปพฺพชฺชาย สารุปฺปภาโว ฉฏฺโฐ, ปจฺจตฺถิกานํ
นิรุปโภคภาโว สตฺตโม, ปริภุญฺชนฺตสฺส วิภูสนฏฺฐานาภาโว
อฏฺฐโม, ธารเณ สลฺลหุกภาโว นวโม, จีวรปจฺจเย อปฺปิจฺฉภาโว
ทสโม, วากุปฺปตฺติยา ธมฺมิกอนวชฺชภาโว เอกาทสโม, วากจีเร
นฏฺเฐปิ อนเปกฺขภาโว ทฺวาทสโมติ.
     อฏฺฐโทสสมากิณฺณํ ปชหึ ปณฺณสาลกนฺติ กถํ ปชหึ? โส กิร
วรสาฏกยุคํ โอมุญฺจิตฺวา จีวรวํเส ลคฺคิตํ อโนชปุปฺผทามสทิสํ
รตฺตวากจีรํ คเหตฺวา นิวาเสตฺวา ตสฺสูปริ อปรํ
สุวณฺณวณฺณํ วากจีรํ ปริทหิตฺวา ปุนฺนาคปุปฺผสนฺถรสทิสํ
สขุรํ อชินจมฺมํ เอกํสํ กตฺวา ชฏามณฺฑลํ ปฏิมุญฺจิตฺวา
จูฬาย สทฺธึ นิจฺจลภาวกรณตฺถํ สารสูจึ ปเวเสตฺวา
มุตฺตาชาลสทิสาย สิกฺกาย ปวาฬวณฺณํ กุณฺฑิกํ โอทหิตฺวา ตีสุ
ฐาเนสุ วงฺกกาชํ อาทาย เอกิสฺสาย กาชโกฏิยา กุณฺฑิกํ, เอกิสฺสาย
องฺกุสปจฺฉิติทณฺฑกาทีนิ โอลคฺเคตฺวา ขาริภารํ อํเส กตฺวา
ทกฺขิเณน หตฺเถน กตฺตรทณฺฑํ คเหตฺวา ปณฺณสาลโต นิกฺขมิตฺวา
สฏฺฐิหตฺเถ มหาจงฺกเม อปราปรํ จงฺกมนฺโต อตฺตโน เวสํ โอโลเกตฺวา
"มยฺหํ มโนรโถ มตฺถกํ ปตฺโต, โสภติ วต เม ปพฺพชฺชา,
พุทฺธปจฺเจกพุทฺธาทีหิ สพฺเพหิ ธีรปุริเสหิ วณฺณิตา โถมิตา อยํ
ปพฺพชฺชา นาม, ปหีนํ เม คิหิพนฺธนํ, นิกฺขนฺโตสฺมิ เนกฺขมฺมํ,
ลทฺธา เม อุตฺตมปพฺพชฺชา, กริสฺสามิ สมณธมฺมํ, ลภิสฺสามิ
มคฺคผลสุขนฺ"ติ อุสฺสาหชาโต ขาริกาชํ โอตาเรตฺวา
จงฺกมเวมชฺเฌ มุคฺควณฺณสิลาปฏฺเฏ สุวณฺณปฏิมา วิย นิสินฺโน
ทิวสภาคํ วีตินาเมตฺวา สายณฺหสมยํ ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา
วิทลมญฺจกปสฺเส ๑- กฏฺฐตฺถริกาย นิปนฺโน สรีรํ อุตุํ
คาหาเปตฺวา พลวปจฺจูเส ปพุชฺฌิตฺวา อตฺตโน อาคมนํ
อาวชฺเชสิ "อหํ ฆราวาเส อาทีนวํ ทิสฺวา อมิตโภคํ อนนฺตํ
ยสํ ปหาย อรญฺญํ ปวิสิตฺวา เนกฺขมฺมคเวสโก หุตฺวา
ปพฺพชิโต, อิโตทานิ ปฏฺฐาย ปมาทจารํ จริตุํ น วฏฺฏติ.
ปวิเวกํ หิ ปหาย วิจรนฺตํ มิจฺฉาวิตกฺกมกฺขิกา ขาทนฺติ, อิทานิ
มยา วิเวกมนุพฺรูเหตุํ วฏฺฏติ. อหํ หิ ฆราวาสํ ปลิโพธโต ทิสฺวา
นิกฺขนฺโต, อยํ จ มนาปา ปณฺณสาลา, เวฬุวปกฺกวณฺณา
ปริภณฺฑกตา ภูมิ, รชตวณฺณา เสตภิตฺติโย, กโปตปาทวณฺณํ
ปณฺณจฺฉทนํ, วิจิตฺตตฺถรณวณฺโณ วิทลมญฺจโก, ๒- นิวาสผาสุกํ
วสนฏฺฐานํ, น เอตฺโต อติเรกตรา วิย เม เคหสมฺปทา
ปญฺญายตี"ติ ปณฺณสาลาย โทเส วิจินนฺโต อฏฺฐ โทเส ปสฺสิ.
@เชิงอรรถ:  ฉ. พิทลมญฺจกปสฺเส  ฉ. พิทลมญฺจโก
     ปณฺณสาลาปริโภคสฺมึ หิ อฏฺฐ อาทีนวา:- มหาสมารมฺเภน
ทพฺพสมฺภาเร สโมธาเนตฺวา กรณปริเยสนภาโว เอโก อาทีนโว,
ติณปณฺณมตฺติกาสุ ปติตาสุ ตาสํ ปุนปฺปุนํ ฐเปตพฺพตาย
นิพทฺธชคฺคนภาโว ทุติโย, เสนาสนํ นาม มหลฺลกสฺส ปาปุณาติ,
อเวลาย วุฏฺฐาปิยมานสฺส จิตฺเตกคฺคตา น โหตีติ อุฏฺฐาปนิยภาโว
ตติโย, สีตุณฺหปฏิฆาเตน กายสฺส สุขุมาลกรณภาโว จตุตฺโถ,
เคหํ ปวิฏฺเฐน ยงฺกิญฺจิ ปาปํ สกฺกา กาตุนฺติ ครหปฏิจฺฉาทนภาโว
ปญฺจโม, "มยฺหนฺ"ติ ปริคฺคหกรณภาโว ฉฏฺโฐ, เคหสฺส อตฺถิภาโว
นาม สทุติยกวาโส ๑- สตฺตโม, อูกามงฺกุณฆรโคฬิกาทีนํ ๒-
สาธารณตาย พหุสาธารณภาโว อฏฺฐโม. อิติ อิเม อฏฺฐ
อาทีนเว ทิสฺวา มหาสตฺโต ปณฺณสาลํ ปชหิ. เตนาห
"อฏฺฐโทสสมากิณฺณํ ปชหึ ปณฺณสาลกนฺ"ติ อุปาคมึ รุกฺขมูลํ
คุเณหิ ทสหุปาคตนฺติ ฉนฺนํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ทสหิ คุเณหิ อุเปตํ
รุกฺขมูลํ อุปคโตสฺมีติ วทติ. ตตฺริเม ทส คุณา:- อปฺปสมารมฺภตา
เอโก คุโณ. อุปคมนมตฺตกเมว หิ ตตฺถ โหติ. อปฺปฏิชคฺคนตา ทุติโย.
ตํ หิ สมฺมฏฺฐํปิ อสมฺมฏฺฐํปิ ปริโภคผาสุกํ โหติเยว.
อนุฏฺฐาปนียภาโว ตติโย. ครหํ น ปฏิจฺฉาเทติ. ตตฺถ หิ ปาปํ
กโรนฺโต ลชฺชตีติ ครหาย อปฺปฏิจฺฉนฺนภาโว จตุตฺโถ. อพฺโภกาสวาโส
วิย กายํ น สนฺถมฺเภตีติ กายสฺส อสนฺถมฺภนภาโว ปญฺจโม,
ปริคฺคหกรณาภาโว ฉฏฺโฐ, เคหาลยปฏิกฺเขโป สตฺตโม,
พหุสาธารเณ เคเห วิย "ปฏิชคฺคิสฺสามิ นํ, นิกฺขมถา"ติ
นีหรณกาภาโว อฏฺฐโม, วสนฺตสฺส สปฺปีติกภาโว นวโม,
รุกฺขมูลเสนาสนสฺส คตคตฏฺฐาเน สุลภตาย อนเปกฺขภาโว
ทสโมติ อิเม ทส คุเณ ทิสฺวา รุกฺขมูลํ อุปคโตสฺมีติ วทติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ. สทุติยกวาโสติ  ฉ. อฺกามงฺคุลฆรโคฬิกาทีนํ
     อิมานิ เอตฺตกานิ การณานิ สลฺลกฺเขตฺวา มหาสตฺโต ปุนทิวเส
ภิกฺขาย คามํ ปาวิสิ. อถสฺส สมฺปตฺตคาเม มนุสฺสา มหนฺเตน
อุสฺสาเหน ภิกฺขํ อทํสุ. โส ภตฺตกิจฺจํ นิฏฺฐาเปตฺวา อสฺสมํ อาคมฺม
นิสีทิตฺวา จินฺเตสิ "นาหํ `อาหารํ น ลภามี'ติ ปพฺพชิโต,
สินิทฺธาหาโร นาเมส มานมทปุริสมเท วฑฺเฒติ, อาหารมูลกสฺส จ
ทุกฺขสฺส อนฺโต นตฺถิ, ยนฺนูนาหํ วาปิตโรปิตธญฺญนิพฺพตฺตํ
อาหารํ ปชหิตฺวา ปวตฺตผลโภชโน ภเวยฺยนฺ"ติ. โส ตโต
ปฏฺฐาย ตถา กตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต สตฺตาหพฺภนฺตเร
อฏฺฐ สมาปตฺติโย ปญฺจ อภิญฺญาโย จ นิพฺพตฺเตสิ. เตน วุตฺตํ:-
          "วาปิตํ โรปิตํ ธญฺญํ       ปชหึ นิรวเสสโต
           อเนกคุณสมฺปนฺนํ         ปวตฺตผลมาทิยึ.
           ตตฺถปฺปธานํ ปทหึ        นิสชฺชฏฺฐานจงฺกเม
           อพฺภนฺตรมฺหิ สตฺตาเห     อภิญฺญาพลปาปุณินฺ"ติ.
     เอวํ อภิญฺญาพลํ ปตฺวา สุเมธตาปเส สมาปตฺติสุเขน
วีตินาเมนฺเต ทีปงฺกโร นาม สตฺถา โลเก อุทปาทิ. ตสฺส
ปฏิสนฺธิชาติสมฺโพธิธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเนสุ สกลาปิ ทสสหสฺสี โลกธาตุ
สงฺกมฺปิ สมฺปกมฺปิ สมฺปเวธิ, มหาวิรวํ วิรวิ, ทฺวตฺตึส
ปุพฺพนิมิตฺตานิ ปาตุรเหสุํ. สุเมธตาปโส สมาปตฺติสุเขน วีตินาเมนฺโต
เนว ตํ สทฺทมสฺโสสิ, น ตานิปิ นิมิตฺตานิ อทฺทส. เตน วุตฺตํ:-
          "เอวํ เม สิทฺธิปตฺตสฺส      วสีภูตสฺส สาสเน
           ทีปงฺกโร นาม ชิโน       อุปฺปชฺชิ โลกนายโก.
           อุปฺปชฺชนฺเต จ ชายนฺเต    พุชฺฌนฺเต ธมฺมเทสเน
           จตุโร นิมิตฺเต นาทฺทสํ     ฌานรติสมปฺปิโต"ติ.
     ตสฺมึ กาเล ทีปงฺกรทสพโล จตูหิ ขีณาสวสตสหสฺเสหิ
ปริวุโต อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน รมฺมํ นาม นครํ ปตฺวา
สุทสฺสนมหาวิหาเร ปฏิวสติ. รมฺมนครวาสิโน "ทีปงฺกโร กิร
สมณิสฺสโร ปรมาภิสมฺโพธึ ปตฺวา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก
อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน รมฺมนครํ ปตฺวา สุทสฺสนมหาวิหาเร
ปฏิวสตี"ติ สุตฺวา สปฺปินวนีตาทีนิ เจว เภสชฺชานิ วตฺถจฺฉาทนานิ
จ คาหาเปตฺวา คนฺธมาลาทิหตฺถา เยน พุทฺโธ,
เยน ธมฺโม, เยน สํโฆ, ตนฺนินฺนตปฺโปณตปฺปพฺภารา หุตฺวา
สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา
เอกมนฺตํ นิสินฺนา ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สฺวาตนาย นิมนฺเตตฺวา
อุฏฺฐายาสนา ปกฺกมึสุ.
     เต ปุนทิวเส มหาทานํ สชฺเชตฺวา นครํ อลงฺกริตฺวา
ทสพลสฺส อาคมนมคฺคํ อลงฺกโรนฺตา อุทกภินฺนฏฺฐาเนสุ
ปํสุํ ปกฺขิปิตฺวา สมํ ภูมิตลํ กตฺวา รชตปฏฺฏวณฺณวาลุกํ
อากิรนฺติ, ลาชานิ เจว ปุปฺผานิ จ วิกิรนฺติ, นานาวิราเคหิ
วตฺเถหิ ธชปฏาเก อุสฺสาเปนฺติ, กทลิโย เจว ปุณฺณฆฏปนฺติโย
จ ปติฏฺฐาเปนฺติ. ตสฺมึ กาเล สุเมธตาปโส อตฺตโน อสฺสมปทา.
อุคฺคนฺตฺวา เตสํ มนุสฺสานํ อุปริภาเคน อากาเสน คจฺฉนฺโต
เต หฏฺฐตุฏฺเฐ มนุสฺเส ทิสฺวา "กึ นุ โข การณนฺ"ติ อากาสโต
โอรุยฺห เอกมนฺตํ ฐิโต มนุสฺเส ปุจฺฉิ "อมฺโภ กสฺส ตุเมฺห อิมํ
มคฺคํ อลงฺกโรถา"ติ. เตน วุตฺตํ:-
          "ปจฺจนฺตเทสวิสเย        นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ
           ตสฺส อาคมนํ มคฺคํ       โสเธนฺติ ตุฏฺฐมานสา.
           อหนฺเตน สมเยน        นิกฺขมิตฺวา สกสฺสมา
           ธุนนฺโต วากจีรานิ       คจฺฉามิ อมฺพเร ตทา.
           เวทชาตํ ชนํ ทิสฺวา      ตุฏฺฐหฏฺฐํ ปโมทิตํ
           โอโรหิตฺวาน คคนา      มนุสฺเส ปุจฺฉิ ตาวเท.
          `ตุฏฺฐหฏฺโฐ ปมุทิโต       เวทชาโต มหาชโน
           กสฺส โสธียติ มคฺโค      อญฺชสํ วฏุมายนนฺ'"ติ.
     มนุสฺสา อาหํสุ "ภนฺเต สุเมธ น ตฺวํ ชานาสิ, ทีปงฺกรทสพโล
สมฺมาสมฺโพธึ ปตฺวา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก จาริกํ จรมาโน
อมฺหากํ นครํ ปตฺวา สุทสฺสนมหาวิหาเร ปฏิวสติ, มยนฺตํ
ภควนฺตํ นิมนฺตยิมฺหา, ตสฺเสตํ พุทฺธสฺส ภควโต อาคมนมคฺคํ
อลงฺกโรมา"ติ. สุเมธตาปโส จินฺเตสิ "พุทฺโธ"ติ โข โฆสมตฺตกํปิ
โลเก ทุลฺลภํ, ปเคว พุทฺธุปฺปาโท, มยาปิ อิเมหิ มนุสฺเสหิ สทฺธึ
ทสพลสฺส มคฺคํ อลงฺกริตุํ วฏฺฏตี"ติ. โส เต มนุสฺเส อาห "สเจ โภ
ตุเมฺห เอตํ มคฺคํ พุทฺธสฺส อลงฺกโรถ, มยฺหํปิ เอกํ โอกาสํ เทถ,
อหํปิ ตุเมฺหหิ สทฺธึ มคฺคํ อลงฺกริสฺสามี"ติ. เต "สาธู"ติ
สมฺปฏิจฺฉิตฺวา "สุเมธตาปโส อิทฺธิมา"ติ ชานนฺตา อุทกภินฺโนกาสํ
สลฺลกฺเขตฺวา "ตฺวํ อิมํ ฐานํ อลงฺกโรหี"ติ อทํสุ. สุเมธตาปโส
พุทฺธารมฺมณปีตึ คเหตฺวา จินฺเตสิ "อหํ อิมํ โอกาสํ อิทฺธิยา
อลงฺกริตุํ สกฺโกมิ, เอวํ อลงฺกโต ปน มม มนํ น ปริโตเสสฺสติ,
อชฺช มยา กายเวยฺยาวจฺจํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ ปํสุํ อาหริตฺวา ตสฺมึ
ปเทเส ปกฺขิปิ.
    ตสฺส ตสฺมึ ปเทเส อนลงฺกเตเยว ทีปงฺกรทสพโล
มหานุภาวานํ ฉฬภิญฺญาขีณาสวานํ จตูหิ สตสหสฺเสหิ
ปริวุโต เทวตาสุ ทิพฺพคนฺธมาลาทีหิ ปูชยนฺตีสุ ทิพฺพสงฺคีเตสุ
ปวตฺตนฺเตสุ มนุสฺเสสุ มานุสกคนฺเธหิ เจว มาลาทีหิ จ ปูชยนฺเตสุ
อนนฺตาย พุทฺธลีฬฺหาย มโนสิลาตเล วิชมฺภมาโน สีโห วิย ตํ
อลงฺกตปฏิยตฺตํ มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. สุเมธตาปโส อกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา
อลงฺกตมคฺเคน อาคจฺฉนฺตสฺส ทสพลสฺส ทฺวตฺตึสมหาปุริส-
ลกฺขณปฏิมณฺฑิตํ อสีตฺยานุพฺยญฺชเนหิ อนุรญฺชิตํ พฺยามปฺปภาย
สมฺปริวาริตํ มณิวณฺณคคนตเล นานปฺปการา วิชฺชุลตา วิย
อาเวฬาเวฬภูตา เจว ยุคลยุคลภูตา จ ฉพฺพณฺณฆนพุทฺธรสฺมิโย
วิสฺสชฺเชนฺตํ รูปคฺคปฺปตฺตํ อตฺตภาวํ โอโลเกตฺวา "อชฺช มยา ทสพลสฺส
ชีวิตปริจฺจาคํ กาตุํ วฏฺฏติ, มา ภควา กลลํ อกฺกมิ, มณิผลกเสตุํ
ปน อกฺกมนฺโต วิย สทฺธึ จตูหิ ขีณาสวสตสหสฺเสหิ มม
ปิฏฺฐึ มทฺทมาโน คจฺฉตุ, ตํ เม ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย
สุขายา"ติ เกเส โมเจตฺวา อชินจมฺมชฏามณฺฑลวากจีรานิ
กาฬวณฺเณ กลเล ปตฺถริตฺวา มณิผลกเสตุ วิย กลลปิฏฺเฐ นิปชฺชิ.
เตน วุตฺตํ:-
         "เต เม ปุฏฺฐา วิยากํสุ      `พุทฺโธ โลเก อนุตฺตโร
          ทีปงฺกโร นาม ชิโน         อุปฺปชฺชิ โลกนายโก
          ตสฺส โสธียเต มคฺโค        อญฺชสํ วฏุมายนํ'.
         `พุทฺโธ'ติ มม สุตฺวาน        ปีติ อุปฺปชฺชิ ตาวเท
         `พุทฺโธ พุทฺโธ'ติ กถยนฺโต     โสมนสฺสํ ปเวทยึ.
          ตตฺถ ฐตฺวา วิจินฺเตสึ        ตุฏฺโฐ สํวิคฺคมานโส
         `อิธ พีชานิ โรปิสฺสํ          ขโณ เว มา อุปจฺจคา'.
          ยทิ พุทฺธสฺส โสเธถ         เอโกกาสํ ททาถ เม
          อหมฺปิ โสธยิสฺสามิ          อญฺชสํ วฏุมายนํ.
          อทํสุ เต มโมกาเส         โสเธตุํ อญฺชสํ ตทา
         `พุทฺโธ พุทฺโธ'ติ จินฺเตนฺโต    มคฺคํ โสเธมหํ ตทา.
          อนิฏฺฐิเต มโมกาเส         ทีปงฺกโร มหามุนิ
          จตูหิ สตสหสฺเสหิ           ฉฬภิญฺเญหิ ตาทิหิ
          ขีณาสเวหิ วิมเลหิ          ปฏิปชฺชิ อญฺชสํ ชิโน.
          ปจฺจุคฺคมนา วตฺตนฺติ         วชฺชนฺติ เภริโย พหู
          อาโมทิตา นรมรู           สาธุการํ ปวตฺตยุํ.
          เทวา มนุสฺเส ปสฺสนฺติ       มนุสฺสา ปสฺสนฺติ เทวตา
          อุโภปิ เต ปญฺชลิกา         อนุยนฺติ ตถาคตํ.
          เทวา ทิพฺเพหิ ตุริเยหิ       มนุสฺสา มานุสเกหิ จ
          อุโภปิ เต วชฺชยนฺตา        อนุยนฺติ ตถาคตํ.
          ทิพฺพํ มนฺทารวํ ปุปฺผํ         ปทุมํ ปาริฉตฺตกํ
          ทิโสทิสํ โอกิรนฺติ           อากาเส นภคา มรู. ๑-
          จมฺปกํ สลฬํ นีปํ            นาคปุนฺนาคเกตกํ
          ทิโสทิสํ อุกฺขิปนฺติ           ภูมิตลคตา นรา.
          เกเส มุญฺจิตฺวาหํ ตตฺถ       วากจีรํ จ จมฺมกํ
          กลเล ปตฺถริตฺวาน          อวกุชฺโช นิปชฺชหํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ. อากาสนภคตา มรู.
          อกฺกมิตฺวาน มํ พุทฺโธ        สห สิสฺเสหิ คจฺฉตุ
          มา กลเล อกฺกมิตฺถ ๑-      หิตาย เม ภวิสฺสตี"ติ.
     โส กลลปิฏฺเฐ นิปนฺนโกว ปุน อกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา
ทีปงฺกรทสพลสฺส พุทฺธสิรึ สมฺปสฺสมาโน เอวํ จินฺเตสิ "สเจ อหํ
อิจฺเฉยฺยํ, สพฺพกิเลเส ฌาเปตฺวา สํฆนวโก หุตฺวา รมฺมนครํ
ปวิเสยฺยํ, อญฺญาตกเวเสน ปน เม กิเลเส ฌาเปตฺวา นิพฺพานปตฺติยา
กิจฺจํ นตฺถิ. ยนฺนูนาหํ ทีปงฺกรทสพโล วิย ปรมาภิสมฺโพธึ ปตฺวา
ธมฺมนาวํ อาโรเปตฺวา มหาชนํ สํสารสาครา อุตฺตาเรตฺวา ปจฺฉา
ปรินิพฺพาเยยฺยํ, อิทํ มยฺหํ ปฏิรูปนฺ"ติ. ตโต อฏฺฐ ธมฺเม
สโมธาเนตฺวา พุทฺธภาวาย อภินีหารํ กตฺวา นิปชฺชิ. เตน วุตฺตํ:-
         "ปฐวิยํ นิปนฺนสฺส         เอวํ เม อาสิ เจตโส
         `อิจฺฉมาโน อหํ อชฺช      กิเลเส ฌาปเย มม.
          กึ เม อญฺญาตเวเสน     ธมฺมํ สจฺฉิกเตนิธ
          สพฺพญฺญุตํ ปาปุณิตฺวา      มุตฺโต โมเจ สเทวเก.
          กึ เม เอเกน ติณฺเณน    ปุริเสน ถามทสฺสินา
          สพฺพญฺญุตํ ปาปุณิตฺวา      สนฺตาเรสฺสํ สเทวเก.
          อิมินา เม อธิกาเรน     กเตน ปุริสุตฺตเม
          สพฺพญฺญุตํ ปาปุณามิ       ตาเรมิ ชนตํ พหุํ.
          สํสารโสตํ ฉินฺทิตฺวา      วิทฺธํเสตฺวา ตโย ภเว
          ธมฺมนาวํ สมารุยฺห       สนฺตาเรสฺสํ สเทวเก'"ติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ. มา น กลเล อกฺกมิตฺโถ
ยสฺมา ปน พุทฺธตฺตํ ปตฺเถนฺตสฺส
          มนุสฺสตฺตํ ลิงฺคสมฺปตฺติ     เหตุ สตฺถารทสฺสนํ
          ปพฺพชฺชา คุณสมฺปตฺติ      อธิกาโร จ ฉนฺทตา
          อฏฺฐธมฺมสโมธานา       อภินีหาโร สมิชฺฌติ. ๑-
     มนุสฺสตฺตภาวสฺมึเยว หิ ฐตฺวา พุทฺธตฺตํ ปตฺเถนฺตสฺส
ปตฺถนา สมิชฺฌติ, นาคสฺส วา สุปณฺณสฺส วา เทวตาย วา ปตฺถนา
โน สมิชฺฌติ. มนุสฺสตฺตภาเวปิ ปุริสลิงฺเค ฐิตสฺเสว ปตฺถนา
สมิชฺฌติ, อิตฺถิยา วา ปณฺฑกนปุํสกอุภโตพฺยญฺชนกานํ วา
ปตฺถนา โน สมิชฺฌติ, ปุริสสฺสาปิ ตสฺมึ อตฺตภาเว อรหตฺตปฺปตฺติยา
เหตุสมฺปนฺนสฺเสว ปตฺถนา สมิชฺฌติ, โน อิตรสฺส. เหตุสมฺปนฺนสฺสาปิ
ชีวมานกพุทฺธสฺเสว สนฺติเก ปตฺเถนฺตสฺส ปตฺถนา สมิชฺฌติ,
ปรินิพฺพุเต พุทฺเธ เจติยสนฺติเก วา โพธิมูเล วา ปตฺเถนฺตสฺส
น สมิชฺฌติ. พุทฺธานํ สนฺติเก ปตฺเถนฺตสฺสาปิ ปพฺพชฺชาลิงฺเค
ฐิตสฺเสว สมิชฺฌติ, โน คิหิลิงฺเค ฐิตสฺส. ปพฺพชิตสฺสาปิ
ปญฺจาภิญฺญาอฏฺฐสมาปตฺติลาภิโนเยว สมิชฺฌติ, โน อิตรสฺส อิมาย
คุณสมฺปตฺติยา วิรหิตสฺส. คุณสมฺปนฺเนนาปิ เยน อตฺตโน ชีวิตํ พุทฺธานํ
ปริจฺจตฺตํ โหติ, ตสฺส อิมินา อธิกาเรน อธิการสมฺปนฺนสฺเสว
สมิชฺฌติ, น อิตรสฺส. อธิการสมฺปนฺนสฺสาปิ ยสฺส พุทฺธการกธมฺมานํ
อตฺถาย มหนฺโต ฉนฺโท จ มหนฺโต อุสฺสาโห จ วายาโม
จ ปริเยฏฺฐิ จ, ตสฺเสว สมิชฺฌติ, น อิตรสฺส.
@เชิงอรรถ:  ขุ.พุทฺธ. ๓๓/๔๒๒.
     ตตฺริทํ ฉนฺทมหนฺตตาย โอปมฺมํ:- สเจ หิ เอวมสฺส "โย
สกลจกฺกวาฬคพฺภํ เอโกทกีภูตํ อตฺตโน พาหุพเลน อุตฺตริตฺวา
ปารํ คนฺตุํ สมตฺโถ, โส พุทฺธตฺตํ ปาปุณาติ. โย วา ปน
สกลจกฺกวาฬคพฺภํ เวฬุคุมฺพสญฺฉนฺนํ พฺยูหิตฺวา มทฺทิตฺวา ปทสา
คจฺฉนฺโต ปารํ คนฺตุํ สมตฺโถ, โส พุทฺธตฺตํ ปาปุณาติ. โย วา ปน
สกลจกฺกวาฬคพฺภํ สตฺติโย อาโกเฏตฺวา นิรนฺตรํ สตฺติผลสมากิณฺณํ
ปทสา อกฺกมมาโน ปารํ คนฺตุํ สมตฺโถ, โส พุทฺธตฺตํ ปาปุณาติ.
โย วา ปน สกลจกฺกวาฬคพฺภํ วีตจฺจิตงฺคารภริตํ ปาเทหิ
มทฺทมาโน ปารํ คนฺตุํ สมตฺโถ, โส พุทฺธตฺตํ ปาปุณาตี"ติ. โย
เอเตสุ เอกมฺปิ อตฺตโน ทุกฺกรํ น มญฺญติ, "อหํ เอตมฺปิ อุตฺตริตฺวา
วา คนฺตฺวา วา ปารํ คเหสฺสสามี"ติ เอวํ มหนฺเตน ฉนฺเทน จ
อุสฺสาเหน จ วายาเมน จ ปริเยฏฺฐิยา จ สมนฺนาคโต โหติ, ตสฺส
ปตฺถนา สมิชฺฌติ, น อิตรสฺส. สุเมธตาปโส ปน อิเม อฏฺฐ ธมฺเม
สโมธาเนตฺวา พุทฺธภาวาย อภินีหารํ กตฺวา นิปชฺชิ.
     ทีปงฺกโรปิ ภควา อาคนฺตฺวา สุเมธตาปสสฺส สีสภาเค ฐตฺวา
มณิสีหปญฺชรํ อุคฺฆาเฏนฺโต วิย ปญฺจวณฺณปสาทสมฺปนฺนานิ อกฺขีนิ
อุมฺมีเลตฺวา กลลปิฏฺเฐ นิปนฺนํ สุเมธตาปสํ ทิสฺวา "อยํ ตาปโส
พุทฺธตฺตาย อภินีหารํ กตฺวา นิปนฺโน, สมิชฺฌิสฺสติ นุ โข เอตสฺส ตฺถนา,
อุทาหุ โน"ติ อนาคตํสญาณํ เปเสตฺวา อุปธาเรนฺโต "อิโต
กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ จตฺตาริ อสงฺเขยฺยานิ อติกฺกมิตฺวา โคตโม นาม
พุทฺโธ ภวิสฺสสตี"ติ ญตฺวา ฐิตโกว ปริสมชฺเฌ พฺยากาสิ "ปสฺสถ
โน ตุเมฺห อิมํ อุคฺคตปํ ตาปสํ กลลปิฏฺเฐ นิปนฺนนฺ"ติ.
"เอวํ ภนฺเต"ติ. "อยํ พุทฺธตฺตาย อภินีหารํ กตฺวา นิปนฺโน, สมิชฺฌิสฺสติ
อิมสฺส ปตฺถนา, อิโต กปฺปสตสหสฺสาธิกานํ จตุนฺนํ อสงฺเขยฺยานํ
มตฺถเก โคตโม นาม พุทฺโธ ภวิสฺสติ. ตสฺมึ ปนสฺส อตฺตภาเว กปิลวตฺถุ
นาม นครํ นิวาโส ภวิสฺสติ, มายา นาม เทวี มาตา, สุทฺโธทโน นาม
ราชา ปิตา, อคฺคสาวโก อุปติสฺโส นาม เถโร, ทุติยสาวโก โกลิโต
นาม, พุทฺธุปฏฺฐาโก อานนฺโท นาม, อคฺคสาวิกา เขมา นาม เถรี,
ทุติยสาวิกา อุปฺปลวณฺณา นาม เถรี ภวิสฺสติ, ปริปกฺกญาโณ
มหาภินิกฺขมนํ กตฺวา มหาปธานํ ปทหิตฺวา นิโคฺรธมูเล ปายาสํ
ปฏิคฺคเหตฺวา เนรญฺชราย ตีเร ปริภุญฺชิตฺวา โพธิมณฺฑํ อารุยฺห
อสฺสตฺถรุกฺขมูเล อภิสมฺพุชฺฌิสฺสตี"ติ. เตน วุตฺตํ:-
           "ทีปงฺกโร โลกวิทู         อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห
            อุสฺสีสเก มํ ฐตฺวาน       อิทํ วจนมพฺรวิ
           `ปสฺสถ อิมํ ตาปสํ         ชฏิลํ อุคฺคตาปนํ
            อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป    พุทฺโธ โลเก ภวิสฺสติ.
            อหู กปิลวฺหยา รมฺมา      นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต
            ปธานํ ปทหิตฺวาน         กตฺวา ทุกฺกรการิกํ.
            อชปาลรุกฺขมูลสฺมึ ๑-      นิสีทิตฺวา ตถาคโต
            ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห      เนรญฺชรมุเปหิติ.
            เนรญฺชราย ตีรมฺหิ        ปายาสํ อทิ ๒- โส ชิโน
            ปฏิยตฺตวรมคฺเคน         โพธิมูลมฺหิ เอหิติ ๓-
            ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา       โพธิมณฺฑํ อนุตฺตโร
            อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ         พุชฺฌิสฺสติ มหายโส.
            อิมสฺส ชนิกา มาตา       มายา นาม ภวิสฺสติ
            ปิตา สุทฺโธทโน นาม      อยํ เหสฺสติ โคตโม.
@เชิงอรรถ:  ฉ. อชปาลรุกฺขมูเล  ฉ. อท.  ฉ. โพธิมูลมุเปหิติ
            โกลิโต อุปติสฺโส จ       อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา
            อนาสวา วีตราคา        สนฺตจิตฺตา สมาหิตา
            อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก     อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ. ๑-
            เขมา อุปฺปลวณฺณา จ      อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา
            อนาสวา วีตราคา        สนฺตจิตฺตา สมาหิตา.
            โพธิ ตสฺส ภควโต       `อสฺสตฺโถ'ติ ปวุจฺจตี'"ติ.
     สุเมธตาปโส "มยฺหํ กิร ปตฺถนา สมิชฺฌิสฺสตี"ติ
โสมนสฺสปฺปตฺโต อโหสิ. มหาชโน ทีปงฺกรทสพลสฺส วจนํ สุตฺวา
"สุเมธตาปโส กิร พุทฺธพีชํ พุทฺธงฺกุโร"ติ หฏฺฐตุฏฺโฐ อโหสิ.
เอวญฺจสฺส อโหสิ "ยถา นาม ปุริโส นทึ ตรนฺโต อุชุเกน ติตฺเถน
อุตฺตริตุํ อสกฺโกนฺโต เหฏฺฐา ติตฺเถน อุตฺตรติ, เอวเมว มยมฺปิ
ทีปงฺกรทสพลสฺส สาสเน มคฺคผลํ อลภมานา อนาคเต ยทา ตฺวํ
พุทฺโธ ภวิสฺสสิ, ตทา ตว สมฺมุขา มคฺคผลํ สจฺฉิกาตุํ สมตฺถา
ภเวยฺยามา"ติ ปตฺถนํ ฐปยึสุ. ทีปงฺกรทสพโลปิ โพธิสตฺตํ
ปสํสิตฺวา อฏฺฐหิ ปุปฺผมุฏฺฐีหิ ปูเชตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา
ปกฺกามิ. เตปิ จตุสตสหสฺสสงฺขฺยา ขีณาสวา โพธิสตฺตํ คนฺเธหิ
เจว มาลาหิ จ ปูเชตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกมึสุ. เทวมนุสฺสา ปน
ตเถว ปูเชตฺวา วนฺทิตฺวา ปกฺกนฺตา.
     โพธิสตฺโต สพฺเพสํ ปฏิกฺกนฺตกาเล สยนา วุฏฺฐาย "ปารมิโย
วิจินิสฺสามี"ติ ปุปฺผราสิมตฺถเก ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทิ. เอวํ
นิสินฺเน โพธิสตฺเต สกล ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตา สนฺนิปติตฺวา
@เชิงอรรถ:  ฉ. อุปฏฺฐิสฺสติ ตํ ชินํ
สาธุการํ ทตฺวา "อยฺย สุเมธตาปส โปราณกโพธิสตฺตานํ ปลฺลงฺกํ
อาภุชิตฺวา `ปารมิโย วิจินิสฺสามา'ติ นิสินฺนกาเล ยานิ ปุพฺพนิมิตฺตานิ
นาม ปญฺญายนฺติ, ตานิ สพฺพานิปิ อชฺช ปาตุภูตานิ, นิสฺสํสเยน ตฺวํ
พุทฺโธ ภวิสฺสสิ, มยเมตํ ชานาม `ยสฺเสตานิ นิมิตฺตานิ ปญฺญายนฺติ,
เอกนฺเตน โส พุทฺโธ โหติ' ตฺวํ อตฺตโน วีริยํ ทฬฺหํ กตฺวา ปคฺคณฺหา"ติ
โพธิสตฺตํ นานปฺปการาหิ ถุตีหิ อภิตฺถุนึสุ. เตน วุตฺตํ:-
         "อิทํ สุตฺวาน วจนํ            อสมสฺส มเหสิโน
          อาโมทิตา นรมรู            พุทฺธพีชงฺกุโร อยํ. ๑-
          อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ         อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ
          กตญฺชลี นมสฺสนฺติ            ทสสหสฺสี สเทวกา.
          ยทิมสฺส โลกนาถสฺส          วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ
          อนาคตมฺหิ อทฺธาเน          เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ.
          ยถา มนุสฺสา นทึ ตรนฺตา      ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย
          เหฏฺฐาติตฺถํ คเหตฺวาน        อุตฺตรนฺติ มหานทึ
          เอวเมว มยํ สพฺเพ          ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ
          อนาคตมฺหิ อทฺธาเน          เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ.
          ทีปงฺกโร โลกวิทู            อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห
          มม กมฺมํ ปกิตฺเตตฺวา         ทกฺขิณปาทมุทฺธริ. ๒-
          เย ตตฺถ อาสุํ ๓- ชินปุตฺตา    สพฺเพ ปทกฺขิณมกํสุ มํ
          เทวา มนุสฺสา อสุรา ยกฺขา ๔- อภิวาเทตฺวาน ปกฺกมุํ.
          ทสฺสนํ เม อติกฺกนฺเต         สสํเฆ โลกนายเก
          สยนา วุฏฺฐหิตฺวาน           ปลฺลงฺกํ อาภุชึ ตทา. ๕-
          สุเขน สุขิโต โหมิ           ปาโมชฺเชน ปโมทิโต
          ปีติยา จ อภิสฺสนฺโน          ปลฺลงฺกํ อาภุชึ ตทา.
@เชิงอรรถ:  ฉ. พุทฺธพีชํ กิร อยํ   ฉ. ทกฺขิณํ
@ ฉ. ตตฺถาสุํ   ฉ. นรา นาคา จ คนฺธพฺพา
@ ฉ. หฏฺฐตุฏฺเฐน จิตฺเตน อาสนา วุฏฺฐหึ ตทา.
          ปลฺลงฺเกน นิสีทิตฺวา          เอวํ จินฺเตสิหํ ตทา
         `วสีภูโต อหํ ฌาเน           อภิญฺญาปารมึ คโต
          สหสฺสิยมฺหิ โลกมฺหิ           อิสโย นตฺถิ เม สมา
          อสโม อิทฺธิธมฺเมสุ           อลภึ อีทิสํ สุขํ'.
          ปลฺลงฺกาภุชเน มยฺหํ          ทสสหสฺสาธิวาสิโน
          มหานาทํ ปวตฺเตสุํ           ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          ยา ปุพฺเพ โพธิสตฺตานํ        ปลฺลงฺกวรมาภุเช
          นิมิตฺตานิ ปทิสฺสนฺติ           ตานิ อชฺช ปทิสฺสเร.
          สีตํ พฺยาปคตํ โหติ           อุณฺหญฺจ วูปสมฺมติ
          ตานิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ          ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          ทสสหสฺสี โลกธาตู           นิสฺสทฺทา โหนฺติ นิรากุลา
          ตานิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ          ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          มหาวาตา น วายนฺติ         น สนฺทนฺติ สวนฺติโย
          ตานิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ          ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          ถลชา ชลชา ปุปฺผา          สพฺเพ ปุปฺผนฺติ ตาวเท
          เตปชฺช ปุปฺผิตา สพฺเพ        ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          ลตา วา ยทิวา รุกฺขา        ผลํ ธาเรนฺติ ๑- ตาวเท
          เตปชฺช ผลิตา สพฺเพ         ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          อากาสฏฺฐา จ ภุมฺมฏฺฐา       รตนา โชตนฺติ ตาวเท
          เตปชฺช รตนา โชตนฺติ        ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          มานุสกา จ ทิพฺพา จ         ตุริยา วชฺชนฺติ ตาวเท
          เตปชฺชุโภ อภิรวนฺติ          ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
@เชิงอรรถ:  ฉ. ผลภารา โหนฺติ
          วิจิตฺตปุปฺผา คคนา           อภิวสฺสนฺติ ตาวเท
          เตปิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ ๑-       ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          มหาสมุทฺโท อาภุชติ          ทสสหสฺสี ปกมฺปติ
          เตปชฺชุโภ อภิรวนฺติ          ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          นิรเยปิ ทสสหสฺเส           อคฺคี นิพฺพนฺติ ตาวเท
          เตปชฺช นิพฺพุตา อคฺคี         ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          วิมโล โหติ สุริโย           สพฺพา ทิสฺสนฺติ ตารกา
          เตปิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ          ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          อโนวฏฺเฐน อุทกํ            มหิยา อุพฺภิชฺชิ ตาวเท
          ตมฺปชฺชุพฺภิชฺชเต มหิยา        ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          ตาราคณา วิโรจนฺติ          นกฺขตฺตา คคนมณฺฑเล
          วิสาขา จนฺทิมายุตฺตา         ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          พิลาสยา ทรีสยา            นิกฺขมนฺติ สกาสยา
          เตปชฺช อาสยา ฉุทฺธา        ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          น โหติ อรติ สตฺตานํ         สนฺตุฏฺฐา โหนฺติ ตาวเท
          เตปชฺช สพฺเพ สนฺตุฏฺฐา       ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          โรคา ตทูปสมฺมนฺติ           ชิฆจฺฉา จ วินสฺสติ
          ตานิปชฺช ปทิสฺสนฺติ           ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          ราโค ตทา ตนุ โหติ         โทโส โมโห วินสฺสติ
          เตปชฺช วิคตา สพฺเพ         ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          ภยํ ตทา น ภวติ            อชฺชเปตํ ปทิสฺสติ
          เตน ลิงฺเคน ชานาม         ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
@เชิงอรรถ:  ฉ. ปวสฺสนฺติ
          รโช นุทฺธํสติ อุทฺธํ           อชฺชเปตํ ปทิสฺสติ
          เตน ลิงฺเคน ชานาม         ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          อนิฏฺฐคนฺโธ ปกฺกมติ          ทิพฺพคนฺโธ ปวายติ
          โสปชฺช วายติ คนฺโธ         ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          สพฺเพ เทวา ปทิสฺสนฺติ        ฐเปตฺวา จ อรูปิโน ๑-
          เตปชฺช สพฺเพ ทิสฺสนฺติ        ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          ยาวตา นิรยา นาม          สพฺเพ ทิสฺสนฺติ ตาวเท
          เตปชฺช สพฺเพ ทิสฺสนฺติ        ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          กุฏา ๒- กวาฏา เสลา จ     น โหนฺตาวรณา ตทา
          อากาสภูตา เตปชฺช          ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          จุตี จ อุปปตฺติ จ            ขเณ ตสฺมึ น วิชฺชติ
          ตานิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ          ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
          ทฬฺหํ ปคฺคณฺห วีริยํ           มา นิวตฺต อภิกฺกม
          มยมฺเปตํ วิชานาม           ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ.
    โพธิสตฺโต ทีปงฺกรทสพลสฺส จ ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตานํ
จ วจนํ สุตฺวา ภิยฺโยโส มตฺตาย สญฺชาตุสฺสาโห หุตฺวา จินฺเตสิ "พุทฺธา
นาม อโมฆวจนา, นตฺถิ พุทฺธานํ กถาย อญฺญถตฺตํ. ยถา หิ
อากาเส ขิตฺตเลฑฺฑุสฺส ปตนํ, ชาตสฺส มรณํ, อรุเณ อุคฺคเต สุริยสฺส
อุฏฺฐานํ, อาสยา นิกฺขนฺตสีหสฺส สีหนาทนทนํ, ครุคพฺภาย
อิตฺถิยา ภารโมจนํ ธุวํ อวสฺสํภาวี, เอวเมว พุทฺธานํ วจนํ
นาม ธุวํ อโมฆํ, อทฺธา อหํ พุทฺโธ ภวิสฺสามี"ติ. เตน วุตฺตํ:-
         "พุทฺธสฺส วจนํ สุตฺวา          ทสสหสฺสีน จูภยํ
          ตุฏฺฐหฏฺโฐ ปโมทิโต          เอวํ จินฺเตสิหนฺตทา.
          อเทฺวชฺฌวจนา พุทฺธา         อโมฆวจนา ชินา
@เชิงอรรถ:  ฉ. ฐปยิตฺวา อรูปิโน  ฉ. กุฏฺฏา
          วิตถํ นตฺถิ พุทฺธานํ           ธุวํ พุทฺโธ ภวามิหํ.
          ยถา ขิตฺตํ นเภ เลฑฺฑุ        ธุวํ ปตติ ภูมิยํ
          ตเถว พุทฺธเสฏฺฐานํ          วจนํ ธุวสสฺสตํ
          วิตถํ นตฺถิ พุทฺธานํ           ธุวํ พุทฺโธ ภวามิหํ.
          ยถาปิ สพฺพสตฺตานํ           มรณํ ธุวสสฺสตํ
          ตเถว พุทฺธเสฏฺฐานํ          วจนํ ธุวสสฺสตํ.
          ยถา รตฺติกฺขเย ปตฺเต        สุริยสฺสุคฺคมนํ ธุวํ
          ตเถว พุทฺธเสฏฺฐานํ          วจนํ ธุวสสฺสตํ.
          ยถา นิกฺขนฺตสยนสฺส          สีหสฺส นทนํ ธุวํ
          ตเถว พุทฺธเสฏฺฐานํ          วจนํ ธุวสสฺสตํ.
          ยถา อาปนฺนสตฺตานํ          ภารโมโรปนํ ธุวํ
          ตเถว พุทฺธเสฏฺฐานํ          วจนํ ธุวสสฺสตนฺ"ติ.
    โส "ธุวาหํ พุทฺโธ ภวิสฺสามี"ติ เอวํ กตสนฺนิฏฺฐาโน
พุทฺธการเก ธมฺเม อุปธาเรตุํ "กหํ นุ โข พุทฺธการกา ธมฺมา กึ
อุทฺธํ, อุทาหุ อโธ, ทิสาสุ, วิทิสาสู"ติ อนุกฺกเมน สกลํ
ธมฺมธาตุํ วิจินนฺโต โปราณกโพธิสตฺเตหิ อาเสวิตนิเสวิตํ ปฐมํ
ทานปารมึ ทิสฺวา เอวํ อตฺตานํ โอวทิ "สุเมธปณฺฑิต ตฺวํ อิโต
ปฏฺฐาย ปฐมํ ทานปารมึ ปูเรยฺยาสิ. ยถา หิ นิกฺกุชฺชิโต
อุทกกุมฺโภ นิสฺเสสํ กตฺวา อุทกํ วมติเยว, น ปุน ปจฺจาหรติ,
เอวเมว ตฺวํปิ ธนํ วา ยสํ วา ปุตฺตํ วา ทารํ วา องฺคปจฺจงฺคํ
วา อโนโลเกตฺวา สมฺปตฺตยาจกานํ สพฺพํ อิจฺฉิติจฺฉิตํ นิสฺเสสํ กตฺวา
ททมาโน โพธิรุกฺขมูเล นิสีทิตฺวา พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ.
ปฐมํ ทานปารมึ ทฬฺหํ กตฺวา อธิฏฺฐาสิ. เตน วุตฺตํ:-
         "หนฺท พุทฺธกเร ธมฺเม         วิจินามิ อิโตจิโต
          อุทฺธํ อโธ ทส ทิสา          ยาวตา ธมฺมธาตุยา.
          วิจินนฺโต ตทาทกฺขึ           ปฐมํ ทานปารมึ
          ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ            อนุจิณฺณํ มหาปถํ.
          อิมํ ตฺวํ ปฐมํ ตาว           ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
          ทานปารมิตํ คจฺฉ            ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ.
          ยถาปิ กุมฺโภ สมฺปุณฺโณ        ยสฺส กสฺสจิ อโธกโต
          วมเต อุทกํ นิสฺเสสํ          น ตตฺถ ปริรกฺขติ
          ตเถว ยาจเก ทิสฺวา         หีนมุกฺกฏฺฐมชฺฌิเม
          ททาหิ ทานํ นิสฺเสสํ          กุมฺโภ วิย อโธกโต"ติ.
    อถสฺส "น เอตฺตเกเหว พุทฺธการกธมฺเมหิ ภวิตพฺพนฺ"ติ
อุตฺตรึปิ ๑- อุปธารยโต ทุติยํ สีลปารมึ ทิสฺวา เอตทโหสิ
"สุเมธปณฺฑิต ตฺวํ อิโต ปฏฺฐาย สีลปารมึปิ ปูเรยฺยาสิ.
ยถา หิ จมรีมิโค นาม ชีวิตมฺปิ อโนโลเกตฺวา อตฺตโน
วาลเมว รกฺขติ, เอวํ ตฺวมฺปิ อิโต ปฏฺฐาย ชีวิตมฺปิ อโนโลเกตฺวา
สีลเมว รกฺขนฺโต พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ. ทุติยํ สีลปารมึ ทฬฺหํ
กตฺวา อธิฏฺฐาสิ. เตน วุตฺตํ:-
         "น เหเต เอตฺตกาเยว        พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร
          อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ           เย ธมฺมา โพธิปาจนา.
          วิจินนฺโต ตทาทกฺขึ           ทุติยํ สีลปารมึ
          ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ            อาเสวิตนิเสวิตํ.
          อิมํ ตฺวํ ทุติยํ ตาว           ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
          สีลปารมิตํ คจฺฉ             ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ.
@เชิงอรรถ:  ฉ. อุตฺตริปิ. เอวํ สพฺพตฺถ.
          ยถาปิ จมรี วาลํ            กิสฺมิญฺจิ ปฏิลคฺคิตํ
          อุเปติ มรณํ ตตฺถ            น วิโกเปติ วาลธึ
          ตเถว จตูสุ ภูมีสุ            สีลานิ ปริปูรย
          ปริรกฺข สพฺพทา สีลํ          จมรี วิย วาลธินฺ"ติ.
    อถสฺส "น เอตฺตเกเหว พุทฺธการกธมฺเมหิ ภวิตพฺพนฺ"ติ
อุตฺตรึปิ อุปธารยโต ตติยํ เนกฺขมฺมปารมึ ทิสฺวา เอตทโหสิ
"สุเมธปณฺฑิต ตฺวํ อิโต ปฏฺฐาย เนกฺขมฺมปารมึปิ ปูเรยฺยาสิ.
ยถา หิ จิรํ พนฺธนาคาเร วสมาโน ปุริโส น ตตฺถ สิเนหํ กโรติ,
อถ โข อุกฺกณฺฐิโตเยว อวสิตุกาโม โหติ, เอวเมว ตฺวํปิ สพฺพภเว
พนฺธนาคารสทิเส กตฺวา สพฺพภเวหิ อุกฺกณฺฐิโต มุจฺจิตุกาโม หุตฺวา
เนกฺขมฺมาภิมุโขว โหหิ, เอวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ. ตติยํ
เนกฺขมฺมปารมึ ทฬฺหํ กตฺวา อธิฏฺฐาสิ. เตน วุตฺตํ:-
         "น เหเต เอตฺตกาเยว        พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร
          อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ           เย ธมฺมา โพธิปาจนา.
          วิจินนฺโต ตทาทกฺขึ           ตติยํ เนกฺขมฺมปารมึ
          ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ            อาเสวิตนิเสวิตํ.
          อิมํ ตฺวํ ตติยํ ตาว           ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
          เนกฺขมฺมปารมิตํ คจฺฉ         ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ.
          ยถา อฏฺฏฆเร ๑- ปุริโส      จิรํ วุฏฺโฐ ทุกฺขทฺทิโต ๒-
          น ตตฺถ ราคํ ชเนติ          มุตฺตึเยว คเวสติ.
          ตเถว ตฺวํ สพฺพภเว          ปสฺส อฏฺฏฆเร ๓- วิย
          เนกฺขมฺมาภิมุโข โหหิ         ภวโต ปริมุตฺติยา"ติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ. อนฺทุฆเร   ฉ. ทุขฏฺฏิโต.   ฉ. อนฺทุฆเร
    อถสฺส "น เอตฺตเกเหว พุทฺธการกธมฺเมหิ ภวิตพฺพนฺ"ติ
อุตฺตรึปิ อุปธารยโต จตุตฺถํ ปญฺญา ปารมึ ทิสฺวา เอตทโหสิ
"สุเมธปณฺฑิต ตฺวํ อิโต ปฏฺฐาย ปญฺญาปารมึปิ ปูเรยฺยาสิ,
หีนมชฺฌิมุกฺกฏฺเฐสุ กญฺจิ อวชฺเชตฺวา สพฺเพปิ ปณฺฑิเต อุปสงฺกมิตฺวา
ปญฺหํ ปุจฺเฉยฺยาสิ. ยถา หิ ปิณฺฑปาตจาริโก ภิกฺขุ หีนาทิเภเทสุ
กุเลสุ กิญฺจิ อวชฺเชตฺวา ปฏิปาฏิยา ปิณฺฑาย จรนฺโต ขิปฺปํ ยาปนํ
ลภติ, เอวํ ตฺวมฺปิ สพฺพปณฺฑิเต อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโต
พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ. จตุตฺถํ ปญฺญาปารมึ ทฬฺหํ กตฺวา
อธิฏฺฐาสิ. เตน วุตฺตํ:-
         "น เหเต เอตฺตกาเยว        พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร
          อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ           เย ธมฺมา โพธิปาจนา.
          วิจินนฺโต ตทาทกฺขึ           จตุตฺถํ ปญฺญาปารมึ
          ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ            อาเสวิตนิเสวิตํ.
          อิมํ ตฺวํ จตุตฺถํ ตาว          ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
          ปญฺญาปารมิตํ คจฺฉ           ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ.
          ยถาปิ ภิกฺขุ ภิกฺขนฺโต         หีนมุกฺกฏฺฐมชฺฌิเม
          กุลานิ น วิวชฺเชนฺโต         เอวํ ลภติ ยาปนํ,
          ตเถว ตฺวํ สพฺพกาลํ          ปริปุจฺฉนฺโต พุธํ ชนํ
          ปญฺญาปารมิตํ คนฺตฺวา         สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสี"ติ.
    อถสฺส "น เอตฺตเกเหว พุทฺธการกธมฺเมหิ ภวิตพฺพนฺ"ติ
อุตฺตรึปิ อุปธารยโต ปญฺจมํ วีริยปารมึ ทิสฺวา เอตทโหสิ
"สุเมธปณฺฑิต ตฺวํ อิโต ปฏฺฐาย วีริยปารมึปิ ปูเรยฺยาสิ. ยถา
หิ สีโห มิคราชา สพฺพอิริยาปเถสุ ทฬฺหวีริโย โหติ, เอวํ ตฺวํปิ
สพฺพภเวสุ สพฺพอิริยาปเถสุ ทฬฺหวีริโย อโนลีนวีริโย สมาโน พุทฺโธ
ภวิสฺสสี"ติ. ปญฺจมํ วีริยปารมึ ทฬฺหํ กตฺวา อธิฏฺฐาสิ. เตน วุตฺตํ:-
          "น เหเต เอตฺตกาเยว        พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร
           อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ           เย ธมฺมา โพธิปาจนา.
           วิจินนฺโต ตทาทกฺขึ           ปญฺจมํ วีริยปารมึ
           ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ            อาเสวิตนิเสวิตํ.
           อิมํ ตฺวํ ปญฺจมํ ตาว          ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
           วีริยปารมิตํ คจฺฉ            ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ.
           ยถาปิ สีโห มิคราชา         นิสชฺชฏฺฐานจงฺกเม
           อลีนวีริโย โหติ             ปคฺคหิตมโน สทา
           ตเถว ตฺวํ สพฺพภเว          ปคฺคณฺห ๑- วีริยํ ทฬฺหํ
           วีริยปารมิตํ คนฺตฺวา          สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสี"ติ.
     อถสฺส "น เอตฺตเกเหว พุทฺธการกธมฺเมหิ ภวิตพฺพนฺ"ติ
อุตฺตรึปิ อุปธารยโต ฉฏฺฐํ ขนฺติปารมึ ทิสฺวา เอตทโหสิ
"สุเมธปณฺฑิต ตฺวํ อิโต ปฏฺฐาย ขนฺติปารมึปิ ปูเรยฺยาสิ,
สมฺมานเนปิ อวมานเนปิ ขโมว ภเวยฺยาสิ, ยถา หิ ปฐวิยํ นาม
สุจึปิ ปกฺขิปนฺติ, อสุจึปิ, น เตน ปฐวี สิเนหํ, น ปฏิฆํ
กโรติ, ชมติ สหติ อธิวาเสติเยว, เอวเมว ตฺวํปิ สมฺมานเนปิ
อวมานเนปิ ขโมว สมาโน พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ. ฉฏฺฐํ
ขนฺติปารมึ ทฬฺหํ กตฺวา อธิฏฺฐาสิ. เตน วุตฺตํ:-
          "น เหเต เอตฺตกาเยว        พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร
           อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ           เย ธมฺมา โพธิปาจนา.
           วิจินนฺโต ตทาทกฺขึ           ฉฏฺฐมํ ขนฺติปารมึ
           ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ            อาเสวิตนิเสวิตํ.
@เชิงอรรถ:  ก. ปคฺคยฺห
           อิมํ ตฺวํ ฉฏฺฐมํ ตาว          ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
           ตตฺถ อเทฺวชฺฌมานโส         สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ.
           ยถาปิ ปฐวี นาม            สุจึปิ อสุจึปิ จ
           สพฺพํ สหติ นิกฺเขปํ           น กโรติ ปฏิฆทฺทยํ ๑-
           ตเถว ตฺวํปิ สพฺเพสํ          สมฺมานาวมานกฺขโม
           ขนฺติปารมิตํ คนฺตฺวา          สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสี"ติ.
       อถสฺส "น เอตฺตเกเหว พุทฺธการกธมฺเมหิ ภวิตพฺพนฺ"ติ
อุตฺตรึปิ อุปธารยโต สตฺตมํ สจฺจปารมึ ทิสฺวา เอตทโหสิ
"สุเมธปณฺฑิต ตฺวํ อิโต ปฏฺฐาย สจฺจปารมึปิ ปูเรยฺยาสิ, อสนิยา
มตฺถเก ปตมานายปิ ธนาทีนํ อตฺถาย ฉนฺทาทิวเสน
สมฺปชานมุสาวาทํ นาม มา อกาสิ, ยถา หิ โอสธิตารกา นาม
สพฺพอุตูสุ อตฺตโน คมนวีถึ ชหิตฺวา อญฺญาย วีถิยา น คจฺฉติ,
สกวีถิยาว คจฺฉติ, เอวเมว ตฺวํปิ สจฺจํ ปหาย มุสาวาทํ นาม
อกโรนฺโตเยว พุทฺโธ ภวิสฺสสิ"ติ สตฺตมํ สจฺจปารมึ ทฬฺหํ กตฺวา
อธิฏฺฐาสิ. เตน วุตฺตํ:-
          "น เหเต เอตฺตกาเยว        พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร
           อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ           เย ธมฺมา โพธิปาจนา.
           วิจินนฺโต ตทาทกฺขึ           สตฺตมํ สจฺจปารมึ
           ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ            อาเสวิตนิเสวิตํ.
           อิมํ ตฺวํ สตฺตมํ ตาว          ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
           ตตฺถ อเทฺวชฺฌวจโน          สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ.
@เชิงอรรถ:  ฉ. ปฏิฆํ ตยา
           ยถาปิ โอสธี นาม           ตุลาภูตา สเทวเก
           สมเย อุตุวสฺเส วา          น โวกฺกมติ วีถิโต
           ตเถว ตฺวํปิ สจฺเจสุ          มา โวกฺกมสิ วีถิโต
           สจฺจปารมิตํ คนฺตฺวา          สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสี"ติ.
       อถสฺส "น เอตฺตเกเหว พุทฺธการกธมฺเมหิ ภวิตพฺพนฺ"ติ
อุตฺตรึปิ อุปธารยโต อฏฺฐมํ อธิฏฺฐานปารมึปิ ทิสฺวา เอตทโหสิ
"สุเมธปณฺฑิต ตฺวํ อิโต ปฏฺฐาย อธิฏฺฐานปารมึปิ ปูเรยฺยาสิ,
ยํ อธิฏฺฐาสิ, ตสฺมึ อธิฏฺฐาเน นิจฺจโล ภเวยฺยาสิ. ยถา หิ
ปพฺพโต นาม สพฺพทิสาสุ วาเตสุ ปหรนฺเตสุ ๑- น กมฺปติ น จลติ,
อตฺตโน ฐาเนเยว ติฏฺฐติ, เอวเมว ตฺวํปิ อตฺตโน อธิฏฺฐาเน นิจฺจโล
โหนฺโตว พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ. อฏฺฐมํ อธิฏฺฐานปารมึ ทฬฺหํ
กตฺวา อธิฏฺฐาสิ. เตน วุตฺตํ:-
          "น เหเต เอตฺตกาเยว       พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร
           อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ          เย ธมฺมา โพธิปาจนา.
           วิจินนฺโต ตทาทกฺขึ          อฏฺฐมํ อธิฏฺฐานปารมึ
           ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ           อาเสวิตนิเสวิตํ.
           อิมํ ตฺวํ อฏฺฐมํ ตาว         ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
           ตตฺถ ตฺวํ อจโล หุตฺวา       สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ.
           ยถาปิ ปพฺพโต เสโล        อจโล สุปติฏฺฐิโต
           น กมฺปติ ภุสวาเตหิ         สกฏฺฐาเนว ติฏฺฐติ
           ตเถว ตฺวํ อธิฏฺฐาเน        สพฺพทา อจโล ภว
           อธิฏฺฐานปารมิตํ คนฺตฺวา      สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสี"ติ.
       อถสฺส "น เอตฺตเกเหว พุทฺธการกธมฺเมหิ ภวิตพฺพนฺ"ติ
อุตฺตรึปิ อุปธารยโต นวมํ เมตฺตาปารมึ ทิสฺวา เอตทโหสิ
"สุเมธปณฺฑิต ตฺวํ อิโต ปฏฺฐาย นวมํ เมตฺตาปารมึปิ ปูเรยฺยาสิ,
@เชิงอรรถ:  ฉ. วาเตหิ ปหโฏปิ
อหิเตสุปิ หิเตสุปิ เอกจิตฺโต ภเวยฺยาสิ. ยถา หิ อุทกนฺนาม
ปาปชนสฺสปิ กลฺยาณชนสฺสปิ สีตภาวํ ๑- เอกสทิสํ กตฺวา ผรติ,
เอวเมว ตฺวํปิ สพฺพสตฺเตสุ เมตฺตจิตฺเตน เอกจิตฺโตว โหนฺโต พุทฺโธ
ภวิสฺสสี"ติ. นวมํ เมตฺตาปารมึ ทฬฺหํ กตฺวา อธิฏฺฐาสิ. เตน วุตฺตํ:-
          "น เหเต เอตฺตกาเยว      พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร
           อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ         เย ธมฺมา โพธิปาจนา.
           วิจินนฺโต ตทาทกฺขึ         นวมํ เมตฺตาปารมึ
           ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ          อาเสวิตนิเสวิตํ.
           อิมํ ตฺวํ นวมํ ตาว         ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
           เมตฺตาย อสโม โหหิ       ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ.
           ยถาปิ อุทกํ นาม          กลฺยาเณ ปาปเก ชเน
           สมํ ผรติ สีเตน           ปวาเหติ รโชมลํ
           ตเถว ตฺวํปิ หิตาหิเต ๒-    สมํ เมตฺตาย ภาวย
           เมตฺตาปารมิตํ คนฺตฺวา      สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสี"ติ.
อุตฺตรึปิ อุปธารยโต ทสมํ อุเปกฺขาปารมึ ทิสฺวา เอตทโหสิ
"สุเมธปณฺฑิต ตฺวํ อิโต ปฏฺฐาย อุเปกฺขาปารมึปิ ปูเรยฺยาสิ,
สุเขปิ ทุกฺเขปิ มชฺฌตฺโตว ภเวยฺยาสิ. ยถา หิ ปฐวี นาม สุจิมฺปิ
อสุจิมฺปิ ปกฺขิปมาเน มชฺฌตฺตาว โหติ, เอวเมว ตฺวํปิ สุขทุกฺเขสุ
มชฺฌตฺโตว โหนฺโต พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ. ทสมํ อุเปกฺขาปารมึ ทฬฺหํ
กตฺวา อธิฏฺฐาสิ. เตน วุตฺตํ:-
          "น เหเต เอตฺตกาเยว      พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร
           อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ         เย ธมฺมา โพธิปาจนา.
           วิจินนฺโต ตทาทกฺขึ         ทสมํ อุเปกฺขาปารมึ
           ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ          อาเสวิตนิเสวิตํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ. สีติภาวํ   ฉ. อหิตหิเต
           อิมํ ตฺวํ ทสมํ ตาว         ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
           ตุลาภูโต ทโฬฺห หุตฺวา      สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสิ.
           ยถาปิ ปฐวี นาม          นิกฺขิตฺตํ อสุจึ สุจึ
           อุเปกฺขติ อุโภเปเต        โกธานุนยวชฺชิตา ๑-
           ตเถว ตฺวํ สุขทุกฺเข        ตุลาภูโต สทา ภว
           อุเปกฺขาปารมิตํ คนฺตฺวา     สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสี"ติ.
     ตโต จินฺเตสิ "อิมสฺมึ โลเก โพธิสตฺเตหิ ปูเรตพฺพา โพธิปริปาจนา
พุทฺธการกธมฺมา เอตฺตกาเยว, ทส ปารมิโย ฐเปตฺวา อญฺเญ นตฺถิ,
อิมาปิ ทส ปารมิโย อุทฺธํ อากาเสปิ นตฺถิ, เหฏฺฐา ปฐวิยํปิ,
ปุรตฺถิมาทีสุ ทิสาสุปิ นตฺถิ, มยฺหํเยว ปน หทยมํสพฺภนฺตเร
ปติฏฺฐิตา"ติ.
     เอวํ ตาสํ หทเย ปติฏฺฐิตภาวํ ทิสฺวา สพฺพาปิ ตา ทฬฺหํ กตฺวา
อธิฏฺฐาย ปุนปฺปุนํ สมฺมสนฺโต อนุโลมปฏิโลมํ สมฺมสติ, ปริยนฺเต
คเหตฺวา อาทึ ปาเปติ, อาทิมฺหิ คเหตฺวา ปริยนฺเต ฐเปติ, มชฺเฌ
คเหตฺวา อุภโต โอสาเปติ, อุภโต โกฏีสุ คเหตฺวา มชฺเฌ
โอสาเปติ. พาหิรกภณฺฑปริจฺจาโค ทานปารมี นาม, องฺคปริจฺจาโค
ทานอุปปารมี นาม, ชีวิตปริจฺจาโค ทานปรมตฺถปารมี นามาติ ทส
ปารมิโย ทส อุปปารมิโย ทส ปรมตฺถปารมิโย ยนฺตเตลํ
วินิวฏฺเฏนฺโต วิย มหาเมรุํ มตฺถํ ๒- กตฺวา จกฺกวาฬมหาสมุทฺทํ
อาลุเฬนฺโต วิย จ สมฺมสิ. ตสฺเสวํ ทส ปารมิโย สมฺมสนฺตสฺส
ธมฺมเตเชน จตุนหุตาธิกทฺวิโยชนสตสหสฺสพหลา อยํ
มหาปฐวี หตฺถินา อกฺกนฺตนฬกลาโป วิย, ปีฬิยมานํ อุจฺฉุยนฺตํ
วิย จ มหาวิรวํ วิรวมานา สงฺกมฺปิ สมฺปกมฺปิ สมฺปเวธิ,
กุลาลจกฺกํ วิย เตลยนฺตจกฺกํ วิย จ ปริพฺภมิ. เตน วุตฺตํ:-
@เชิงอรรถ:  ฉ. โกปานุนยวชฺชิตา   ก. มหาสิเนรุมตฺถกํ
        "เอตฺตกาเยว เต โลเก     เย ธมฺมา โพธิปาจนา
         ตทุทฺธํ ๑- นตฺถิ อญฺญตฺร     ทฬฺหํ ตตฺถ ปติฏฺฐห.
         อิเม ธมฺเม สมฺมสโต       สภาวสรสลกฺขเณ
         ธมฺมเตเชน วสุธา         ทสสหสฺสี ปกมฺปถ.
         จลตี รวตี ปฐวี           อุจฺฉุยนฺตํว ปีฬิตํ
         เตลยนฺเต ยถา จกฺกํ       เอวํ กมฺปติ เมทนี"ติ.
       มหาปฐวิยา กมฺปมานาย รมฺมนครวาสิโน สณฺฐาตุํ
อสกฺโกนฺตา ยุคนฺตวาตพฺภาหตา มหาสาลา วิย มุจฺฉิตมุจฺฉิตาว
ปปตึสุ. ฆฏาทีนิ กุลาลภาชนานิ ปวฏฺฏนฺตานิ อญฺญมญฺญํ
ปหรนฺตานิ จุณฺณวิจุณฺณานิ อเหสุํ. มหาชโน ภีตตสิโต สตฺถารํ
อุปสงฺกมิตฺวา "กินฺนุ โข ภควา `นาคาวฏฺโฏ อยํ, ภูตยกฺขเทวตาสุ
อญฺญตราวฏฺโฏ'ติ น หิ มยํ เอตํ ชานาม, อปิจ โข สพฺโพปิ อยํ
มหาชโน อุปทฺทุโต, กินฺนุ โข อิมสฺส โลกสฺส ปาปกํ ภวิสฺสติ, อุทาหุ
กลฺยาณํ, กเถถ โน เอตํ การณนฺ"ติ อาห.
       อถ สตฺถา เตสํ กถํ สุตฺวา "ตุเมฺห มา โข ภายิตฺถ, มา
จินฺตยิตฺถ, นตฺถิ โว อิโตนิทานํ ภยํ, โย โส มยา อชฺช
สุเมธปณฺฑิโต `อนาคเต โคตโม นาม พุทฺโธ ภวิสฺสตี'ติ พฺยากโต, โส
อิทานิ ทส ปารมิโย สมฺมสติ, ตสฺส ทส ปารมิโย สมฺมสนฺตสฺส
วิโลเกนฺตสฺส ๒- ธมฺมเตเชน สกลทสสหสฺสี โลกธาตุ เอกปฺปหาเรน
กมฺปติ เจว รวติ จา"ติ อาห. เตน วุตฺตํ:-
          "ยาวตา ปริสา อาสิ       พุทฺธสฺส ปริเวสเน
           ปเวธมานา สา ตตฺถ      มุจฺฉิตา เสสิ ภูมิยํ.
           ฆฏาเนกสหสฺสานิ         กุมฺภีนญฺจ สตา พหู
           สญฺจุณฺณมถิตา ตตฺถ        อญฺญมญฺญํ ปฆฏฺฏิตา.
@เชิงอรรถ:  ฉ. ตตุทฺธํ   ฉ. วิโลเฬนฺตสฺส
           อุพฺพิคฺคา ตสิตา ภีตา        ภนฺตา พฺยถิตมานสา
           มหาชนา สมาคมฺม          ทีปงฺกรมุปาคมุํ.
           กึ ภวิสฺสติ โลกสฺส          กลฺยาณํ อถ ปาปกํ
           สพฺโพ อุปทฺทุโต โลโก       ตํ วิโนเทหิ จกฺขุม.
           เตสํ ตหา สญฺญาเปสิ        ทีปงฺกโร มหามุนิ
           วิสฺสฏฺฐา ๑- โหถ มา ภาถ   อิมสฺมึ ปฐวิกมฺปเน.
           ยมหํ อชฺช พฺยากาสึ         พุทฺโธ โลเก ภวิสฺสติ
           เอโส สมฺมสตี ธมฺมํ         พุทฺธภูมิมเสสโต
           เตนายํ กมฺปิตา ปฐวี        ทสสหสฺสี สเทวเก"ติ.
       มหาชโน ตถาคตสฺส วจนํ สุตฺวา หฏฺฐตุฏฺโฐ
มาลาคนฺธวิเลปนํ อาทาย รมฺมนครา นิกฺขมิตฺวา โพธิสตฺตํ
อุปสงฺกมิตฺวา มาลาทีหิ ปูเชตฺวา วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา
รมฺมนครเมว ปาวิสิ. โพธิสตฺโตปิ ทส ปารมิโย สมฺมสิตฺวา วีริยํ
ทฬฺหํ กตฺวา อธิฏฺฐาย นิสินฺนาสนา วุฏฺฐาสิ. เตน วุตฺตํ:-
          "พุทฺธสฺส วจนํ สุตฺวา       มโน นิพฺพายิ ตาวเท
           สพฺเพ มํ อุปสงฺกมฺม       ปุนปิ อภิวนฺทิสุํ.
           สมาทิยิตฺวา พุทฺธคุณํ       ทฬฺหํ กตฺวาน มานสํ
           ทีปงฺกรํ นมสฺสิตฺวา        อาสนา วุฏฺฐหึ ตทา"ติ.
       อถ โพธิสตฺตํ อาสนา วุฏฺฐหนฺตํ สกลทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตา
สนฺนิปติตฺวา ทิพฺเพหิ มาลาคนฺเธหิ ปูเชตฺวา วนฺทิตฺวา "อยฺย
สุเมธตาปส ตยา อชฺช ทีปงฺกรทสพลสฺส ปาทมูเล มหตี
ปตฺถนา ปตฺถิตา, สา เต อนนฺตราเยน สมิชฺฌตุ, มา เต
ภยํ วา ฉมฺภิตตฺตํ วา อโหสิ, สรีเร อปฺปมตฺตโกปิ โรโค มา
@เชิงอรรถ:  ฉ. วิสฺสตฺถา
อุปฺปชฺชิ, ขิปฺปํ ปารมิโย ปูเรตฺวา สมฺมาสมฺโพธึ ปฏิพุชฺฌ ๑-,
ยถา ปุปฺผูปคา ผลูปคา รุกฺขา สมเย ปุปฺผนฺติ เจว ผลนฺติ จ,
ตเถว ตฺวํปิ ตํ สมยํ อนติกฺกมิตฺวา ขิปฺปํ สมฺโพธิมุตฺตมํ
ผุสสฺสู"ติ อาทีนิ ถุติมงฺคลานิ ปยิรุทาหํสุ, เอวํ ปยิรุทาหิตฺวา
อตฺตโน อตฺตโน เทวฏฺฐานเมว อคมํสุ. โพธิสตฺโตปิ
เทวตาหิ อภิตฺถุโต "อหํ ทส ปารมิโย ปูเรตฺวา กปฺปสตสหสฺสาธิกานํ
จตุนฺนํ อสงฺเขยฺยานํ มตฺถเก พุทฺโธ ภวิสฺสามี"ติ วีริยํ ทฬฺหํ กตฺวา
อธิฏฺฐาย นภํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา หิมวนฺตเมว อคมาสิ. เตน วุตฺตํ:-
        "ทิพฺพํ มานุสกํ ปุปฺผํ         เทวา มานุสกา อุโภ
         สโมกิรนฺติ ปุปฺเผหิ         วุฏฺฐหนฺตสฺส อาสนา.
         เวทยนฺติ จ เต ตุฏฺฐึ       เทวา มานุสกา อุโภ
         มหนฺตํ ปตฺถิตํ ตุยฺหํ         ตํ ลภสฺสุ ยถิจฺฉิตํ.
         สพฺพีติโย วิวชฺชนฺตุ         โสโก โรโค วินสฺสตุ
         มา เต ภวตฺวนฺตราโย ๒-   ผุส ขิปฺปํ โพธิมุตฺตมํ.
         ยถา สมเย สมฺปตฺเต ๓-    ปุปฺผนฺติ ปุปฺผิโน ทุมา
         ตเถว ตฺวํ มหาวีร         พุทฺธญาเณน ปุปฺผสุ.
         ยถา เย เกจิ สมฺพุทฺธา     ปูรยุํ ทส ปารมี
         ตเถว ตฺวํ มหาวีร         ปูรย ทสปารมี.
         ยถา เย เกจิ สมฺพุทฺธา     โพธิมณฺฑมฺหิ พุชฺฌเร
         ตเถว ตฺวํ มหาวีร         พุชฺฌสฺสุ ชินโพธิยํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ. ปฏิวิชฺฌ    ฉ. ภวนตฺวนฺตรายา
@ ฉ. ยถาปิ สมเย ปตฺเต
         ยถา เย เกจิ สมฺพุทฺธา     ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยุํ
         ตเถว ตฺวํ มหาวีร         ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตย.
         ปุณฺณมาเย ยถา จนฺโท      ปริปุณฺโณ ๑- วิโรจติ
         ตเถว ตฺวํ ปุณฺณมโน        วิโรจ ทสสหสฺสิยํ.
         ราหุมุตฺโต ยถา สุริโย      ตาเปน อติโรจติ
         ตเถว โลกา มุจฺจิตฺวา      วิโรจ สิริยา ตุวํ.
         ยถา ยา กาจิ นทิโย       โอสรนฺติ มโหทธึ
         เอวํ สเทวกา โลกา       โอสรนฺตุ ตวนฺติเก
         เตหิ ถุตปฺปสตฺโถ โส       ทส ธมฺเม สมาทิย
         เต ธมฺเม ปริปูเรนฺโต      ปวนํ ปาวิสี ตทา"ติ.
      รมฺมนครวาสิโนปิ โข นครํ ปวิสิตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส
ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ อทํสุ. สตฺถา เตสํ ธมฺมํ เทเสตฺวา
มหาชนํ สรณาทีสุ ปติฏฺฐาเปตฺวา รมฺมนครมฺหา นิกฺขมิตฺวา ตโต
อุทฺธํปิ ยาวตายุกํ ติฏฺฐนฺโต สพฺพํ พุทฺธกิจฺจํ กตฺวา อนุกฺกเมน
อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ. ตตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ
สพฺพํ พุทฺธวํเส วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. วุตฺตํ หิ ตตฺถ:-
        "ตทา เต โภชยิตฺวาน       สสํฆํ โลกนายกํ
         อุปคญฺฉุํ ๒- สรณํ ตสฺส      ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน.
         สรณาคมเน กญฺจิ          นิเวเสติ ตถาคโต
         กญฺจิ ปญฺจสุ สีเลสุ         สีเล ทสวิเธ ปรํ.
         กสฺสจิ เทติ สามญฺญํ        จตุโร ผลมุตฺตเม
         กสฺสจิ อสเม ธมฺเม        เทติ โส ปฏิสมฺภิทา.
@เชิงอรรถ:  ฉ. ปริสุทฺโธ.   ฉ. อุปคจฺฉุ
         กสฺสจิ วรสมาปตฺติโย       อฏฺฐ เทติ นราสโภ
         ติสฺโส กสฺสจิ วิชฺชาโย      ฉฬภิญฺญา ปเวจฺฉติ.
         เตน โยเคน ชนกายํ       โอวทติ มหามุนิ
         เตน วิตฺถาริกํ อาสิ        โลกนาถสฺส สาสนํ.
         มหาหนุสภกฺขนฺโธ ๑-       ทีปงฺกรสนามโก
         พหู ชเน ตารยติ          ปริโมเจติ ทุคฺคตึ.
         โพธเนยฺยํ ชนํ ทิสฺวา       สตสหสฺเสปิ โยชเน
         ขเณน อุปคนฺตฺวาน         โพเธติ ตํ มหามุนิ.
         ปฐมาภิสมเย พุทฺโธ        โกฏิสตมโพธยิ
         ทุติยาภิสมเย นาโถ        นวุติโกฏิมโพธยิ.
         ยทา จ เทวภวนมฺหิ        พุทฺโธ ธมฺมมเทสยิ
         นวุติโกฏิสหสฺสานํ          ตติยาภิสมโย อหุ.
         สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ       ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน
         โกฏิสตสหสฺสานํ           ปฐโม อาสิ สมาคโม.
         ปุน นารทกูฏมฺหิ           ปวิเวกคเต ชิเน
         ขีณาสวา วีตมลา          สมึสุ สตโกฏิโย.
         ยมฺหิ กาเล มหาวีโร       สุทสฺสนสิลุจฺจเย
         นวุติโกฏิสหสฺเสหิ          ปวาเรสิ มหามุนิ.
         อหํ เตน สมเยน          ชฏิโล อุคฺคตาปโน
         อนฺตลิกฺขมฺหิ จรโณ         ปญฺจาภิญฺญาสุ ปารคู.
@เชิงอรรถ:  ก. มหาหนฺ อุสภกฺขนฺโธ
         ทสวีสสหสฺสานํ            ธมฺมาภิสมโย อหุ
         เอกทฺวินฺนํ อภิสมโย        คณนาโต อสงฺขิโย ๑-
         วิตฺถาริกํ พาหุชญฺญํ         อิทฺธํ ผีตํ อหู ตทา
         ทีปงฺกรสฺส ภควโต         สาสนํ สุวิโสธิตํ.
         จตฺตาริ สตสหสฺสานิ        ฉฬภิญฺญา มหิทฺธิกา
         ทีปงฺกรํ โลกวิทุํ           ปริวาเรนฺติ สพฺพทา.
         เย เกจิ เตน สมเยน      ชหนฺติ มานุสมฺภวํ
         อปฺปตฺตมานสา เสขา       ครหิตา ภวนฺติ เต.
         สุปุปฺผิตํ ปาวจนํ           อรหนฺเตหิ ตาทิหิ
         ขีณาสเวหิ วิมเลหิ         อุปโสภติ สเทวเก.
         นครํ รมฺมวตี นาม         สุเทโว นาม ขตฺติโย
         สุเมธา นาม ชนิกา        ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน.
         ทส วสฺสสหสฺสานิ          อคารํ อชฺฌาวสี ชิโน
         หํสา โกญฺจา มายุรา กฺขฺย ๒-  ตโย ปาสาทมุตฺตมา.
         ตีณิ สตสหสฺสานิ           นาริโย สมลงฺกตา
         ปทุมา นาม สา นารี       อุสภกฺขนฺโธ จ อตฺรโช.
         นิมิตฺเต จตุโร ทิสฺวา       หตฺถิยาเนน นิกฺขมิ
         อนูนทสมาสานิ            ปธานํ ปทหี ชิโน.
         ปธานจารํ จริตฺวาน        อพุชฺฌิ มานสา มุนิ
         พฺรหฺมุนา ยาจิโต สนฺโต     ทีปงฺกโร มหามุนิ.
@เชิงอรรถ:  ฉ. อสงฺขิยา    ฉ. มยูราขฺยา
         วตฺตจกฺโก มหาวีโร        นนฺทาราเม วสี ชิโน
         นิสินฺโน สิริสมูลมฺหิ         อกาสิ ติตฺถิยมทฺทนํ.
         สุมงฺคโล จ ติสฺโส จ       อเหสุํ อคฺคสาวกา
         สาคโต นามุปฏฺฐาโก       ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน.
         นนฺทา เจว สุนนฺทา จ      อเหสุํ อคฺคสาวิกา
         โพธิ ตสฺส ภควโต         ปิปฺผลีติ ปวุจฺจติ.
         อสีติหตฺถมุพฺเพโธ          ทีปงฺกโร มหามุนิ
         โสภติ ทีปรุกฺโขว          สาลราชาว ผุลฺลิโต.
         สตสหสฺสวสฺสานิ           อายุ ตสฺส มเหสิโน
         ตาว ติฏฺฐมาโน โส        ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
         โชตยิตฺวาน สทฺธมฺมํ        สนฺตาเรตฺวา มหาชนํ
         ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว       นิพฺพุโต โส สสาวโก.
         สา จ อิทฺธี โส จ ยโส     ตานิ จ ปาเทสุ จกฺกรตนานิ
         สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ           นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา"ติ.
      ทีปงฺกรสฺส ปน ภควโต อปรภาเค เอกํ อสงฺเขยฺยํ
อติกฺกมิตฺวา โกณฺฑญฺโญ นาม สตฺถา อุทปาทิ. ตสฺสาปิ ตโย
สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. ปฐมสนฺนิปาเต โกฏิสตสหสฺสํ, ทุติเย
โกฏิสหสฺสํ, ตติเย นวุติโกฏิโย. ตทา โพธิสตฺโต วิชิตาจี นาม
จกฺกวตฺตี หุตฺวา โกฏิสตสหสฺสสงฺขสฺส พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส
มหาทานํ อทาสิ. สตฺถา โพธิสตฺตํ "พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ พฺยากริตฺวา
ธมฺมํ เทเสสิ. โส สตฺถุ ธมฺมกถํ สุตฺวา รชฺชํ นิยฺยาเทตฺวา ปพฺพชิ.
โส ตีณิ ปิฏกานิ อุคฺคเหตฺวา อฏฺฐ สมาปตฺติโย ปญฺจ อภิญฺญาโย จ
อุปฺปาเทตฺวา อปริหีนชฺฌาโน พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺติ. โกณฺฑญฺญพุทฺธสฺส
ปน รมฺมวตี นาม นครํ, สุนนฺโท นาม ขตฺติโย ปิตา, สุชาตา นาม
เทวี มาตา, ภทฺโท จ สุภทฺโท จ เทฺว อคฺคสาวกา, อนุรุทฺโธ นาม
อุปฏฺฐาโก, ติสฺสา จ อุปติสฺสา จ เทฺว อคฺคสาวิกา, สาลกลฺยาณี
โพธิ, อฏฺฐาสีติหตฺถุพฺเพธํ สรีรํ, วสฺสสตสหสฺสํ อายุปฺปมาณํ อโหสิ.
         ทีปงฺกรสฺส อปเรน        โกณฺฑญฺโญ นาม นายโก
         อนนฺตเตโช อมิตยโส      อปฺปเมยฺโย ทุราสโทติ.
       ตสฺส อปรภาเค เอกํ อสงฺเขยฺยํ อติกฺกมิตฺวา เอกสฺมึเยว
กปฺเป จตฺตาโร พุทฺธา นิพฺพตฺตึสุ มงฺคโล สุมโน เรวโต โสภิโตติ.
มงฺคลสฺส ภควโต ตโย สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. เตสุ ปฐมสนฺนิปาเต
โกฏิสตสหสฺสภิกฺขู อเหสุํ, ทุติเย โกฏิสหสฺสํ, ตติเย
นวุติโกฏิโย. เวมาติกภาตา กิรสฺส อานนฺทกุมาโร นาม
นวุติโกฏิสงฺขาย ปริสาย สทฺธึ ธมฺมสฺสวนตฺถาย สตฺถุ สนฺติกํ
อคมาสิ. สตฺถา ตสฺส อนุปุพฺพิกถํ กเถสิ. โส สทฺธึ ปริสาย
สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. สตฺถา เตสํ กุลปุตฺตานํ
ปุพฺพจริตํ โอโลเกนฺโต อิทฺธิมยปตฺตจีวรสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา
ทกฺขิณหตฺถํ ปสาเรตฺวา "เอถ ภิกฺขโว"ติ อาห. สพฺเพ ตํ
ขณํเยว ๑- อิทฺธิมยปตฺตจีวรธรา สฏฺฐิวสฺสิกตฺเถรา วิย
อากปฺปสมฺปนฺนา หุตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปริวารยึสุ. อยมสฺส
ตติโย สาวกสนฺนิปาโต อโหสิ.
      ยถา ปน อญฺเญสํ พุทฺธานํ สมนฺตา อสีติหตฺถปฺปมาณาเยว
สรีรปฺปภา อโหสิ, น เอวํ ตสฺส. ตสฺส ปน ภควโต สรีรปฺปภา
นิจฺจกาลํ ทสสหสฺสีโลกธาตุํ ผริตฺวา อฏฺฐาสิ. รุกฺขปฐวี-
ปพฺพตสมุทฺทาทโย อนฺตมโส อุกฺขลิกาทีนิ อุปาทาย สุวณฺณปฏฺฏ-
ปริโยนทฺธา วิย อเหสุํ. อายุปฺปมาณํ ปนสฺส นวุติวสฺสสหสฺสานิ
อโหสิ. เอตฺตกํ กาลํ จนฺทิมสุริยาทโย อตฺตโน ปภาย วิโรจิตุํ
นาสกฺขึสุ. รตฺตินฺทิวสฺส ปริจฺเฉโท น ปญฺญายิตฺถ. ทิวา
สุริยาโลเกน วิย สตฺตา นิจฺจํ พุทฺธาโลเกเนว วิจรึสุ. สายํ
ปุปฺผิตกุสุมานํ ปาโต รวนกสกุณาทีนญฺจ วเสน โลโก
รตฺตินฺทิวปริจฺเฉทํ สลฺลกฺเขสิ.
      กึ ปน อญฺเญสํ พุทฺธานํ อยมานุภาโว นตฺถีติ? โน นตฺถีติ.
เตปิ หิ อากงฺขมานา ทสสหสฺสึ วา โลกธาตุํ ตโต วา ภิยฺโย อาภาย
ผเรยฺยุํ. มงฺคลสฺส ปน ภควโต ปุพฺพปตฺถนาวเสน อญฺเญสํ
พฺยามปฺปภา วิย สรีรปฺปภา นิจฺจกาลเมว ทสสหสฺสีโลกธาตุํ
ผริตฺวา อฏฺฐาสิ. โส กิร โพธิสตฺตจริยกาเล เวสฺสนฺตรสทิเส
อตฺตภาเว ฐิโต สปุตฺตทาโร วงฺกปพฺพตสทิเส ปพฺพเต วสิ. อเถโก
ขรทาฐิโก นาม ยกฺโข มหาปุริสสฺส ทานชฺฌาสยตํ สุตฺวา
พฺราหฺมณวณฺเณน อุปสงฺกมิตฺวา มหาสตฺตํ เทฺว ทารเก ยาจิ.
มหาสตฺโต "ททามิ พฺราหฺมณสฺส ปุตฺตเก"ติ หฏฺฐปหฏฺโฐ อุทกปริยนฺตํ
ปฐวึ กมฺเปนฺโต เทฺวปิ ทารเก อทาสิ. ยกฺโข จงฺกมนโกฏิยํ
@เชิงอรรถ:  ฉ. ตงฺขณํเยว
อาลมฺพนผลกํ นิสฺสาย ฐตฺวา ปสฺสนฺตสฺเสว มหาสตฺตสฺส มูลกลาเป
วิย เทฺว ทารเก ขาทิ. มหาปุริสสฺส ยกฺขํ โอโลเกตฺวา มุเข
วิวฏมตฺเต อคฺคิชาลํ วิย โลหิตธารํ อุคฺคิรมานํ ตสฺส มุขํ
ทิสฺวาปิ เกสคฺคมตฺตํปิ โทมนสฺสํ น อุปฺปชฺชิ. "สุทินฺนํ วต เม
ทานนฺ"ติ จินฺตยมานสฺส ปนสฺส สรีเร มหนฺตํ ปีติโสมนสฺสํ
อุทปาทิ. โส "อิมสฺส เม นิสฺสนฺเทน อนาคเต อิมินาว นีหาเรน รสฺมิโย
นิกฺขมนฺตู"ติ ปตฺถนํ อกาสิ. ตสฺส ตํ ปตฺถนํ นิสฺสาย
พุทฺธภูตสฺส สรีรโต รสฺมิโย นิกฺขมิตฺวา เอตฺตกํ ฐานํ ผรึสุ.
       อปรํปิสฺส ปุพฺพจริตํ อตฺถิ. โส กิร โพธิสตฺตกาเล เอกสฺส
พุทฺธสฺส เจติยํ ทิสฺวา "อิมสฺส พุทฺธสฺส มยา ชีวิตํ ปริจฺจชิตุํ
วฏฺฏตี"ติ ทณฺฑทีปิกาเวฐนนิยาเมน สกลสรีรํ ปริเวเฐตฺวา
รตนมตฺตมกุลํ สตสหสฺสคฺฆนิกํ สุวณฺณปาตึ สปฺปิสฺส
ปูราเปตฺวา ตตฺถ สหสฺสวฏฺฏิโย ชาเลตฺวา ตํ สีเสนาทาย
สกลสรีรํ ชาลาเปตฺวา เจติยํ ปทกฺขิณํ กโรนฺโต สกลรตฺตึ
วีตินาเมสิ. เอวํ ยาว อรุณุคฺคมนา วายมนฺตสฺสาปิสฺส โลมกูปมตฺตํปิ
อุสุมํ น คณฺหิ. ปทุมคพฺภํ ปวิฏฺฐกาโล วิย อโหสิ. ธมฺโม หิ
นาเมส อตฺตานํ รกฺขนฺตํ รกฺขติ. เตนาห ภควา
                "ธมฺโม หเว รกฺขติ ธมฺมจารึ
                ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ
                เอสานิสํโส ธมฺเม สุจิณฺเณ
                น ทุคฺคตึ คจฺฉติ ธมฺมจารี"ติ ๑-.
       อิมสฺสปิ กมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน ตสฺส ภควโต สรีโรภาโส
ทสสหสฺสีโลกธาตุํ ผริตฺวา อฏฺฐาสิ.
@เชิงอรรถ:  ขุ. เถร. ๒๖/๓๑๔. ขุ. ชา. ๒๗/๒๙๐.
       ตทา อมฺหากํ โพธิสตฺโต สุรุจิ นาม พฺราหฺมโณ หุตฺวา "สตฺถารํ
นิมนฺเตสฺสามี"ติ อุปสงฺกมิตฺวา มธุรธมฺมกถํ สุตฺวา "เสฺว มยฺหํ
ภิกฺขํ คณฺหถ ภนฺเต"ติ อาห. "พฺราหฺมณ กิตฺตเกหิ เต ภิกฺขูหิ
อตฺโถ"ติ. "กิตฺตกา ปน โว ภนฺเต ปริวารา ภิกฺขู"ติ อาห. ตทา ปน
สตฺถุ ปฐมสนฺนิปาโตเยว โหติ, ตสฺมา "โกฏิสตสหสฺสนฺ"ติ อาห.
"ภนฺเต สพฺเพหิปิ สทฺธึ มยฺหํ เคเห ภิกฺขํ คณฺหถา"ติ. สตฺถา
อธิวาเสสิ. พฺราหฺมโณ สฺวาตนาย นิมนฺเตตฺวา เคหํ คจฺฉนฺโต จินฺเตสิ
"อหํ เอตฺตกานํ ภิกฺขูนํ ยาคุภตฺตวตฺถาทีนิ ทาตุํ สกฺโกมิ,
นิสีทนฏฺฐานํ ปน กถํ ภวิสฺสตี"ติ.
       ตสฺส สา จินฺตา จตุราสีติโยชนสหสฺสมตฺถเก ฐิตสฺส
เทวรญฺโญ ปณฺฑุกมฺพลสิลาสนสฺส อุณฺหภาวํ ชเนสิ. สกฺโก "โก นุ โข
มํ อิมสฺมา ฐานา จาเวตุกาโม"ติ ทิพฺพจกฺขุนา โอโลเกนฺโต มหาปุริสํ
ทิสฺวา "สุรุจิ นาม พฺราหฺมโณ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสํฆํ นิมนฺเตตฺวา
นิสีทนฏฺฐานตฺถาย จินฺเตสิ, มยาปิ ตตฺถ คนฺตฺวา ปุญฺญโกฏฺฐาสํ
คเหตุํ วฏฺฏตี"ติ วฑฺฒกิวณฺณํ นิมฺมินิตฺวา วาสิผรสุหตฺโถ
มหาปุริสสฺส ปุรโต ปาตุรโหสิ. โส "อตฺถิ นุ โข กสฺสจิ ภติยา
กตฺตพฺพนฺ"ติ อาห. มหาปุริโส ตํ ทิสฺวา "กึ กมฺมํ กริสฺสสี"ติ อาห.
"มม อชานนสิปฺปํ นาม นตฺถิ, เคหํ วา มณฺฑปํ วา โย ยํ กาเรติ,
ตสฺส ตํ กาตุํ ชานามี"ติ. "เตนหิ มยฺหํ กมฺมํ อตฺถี"ติ. "กึ
อยฺยา"ติ. "สฺวาตนาย เม โกฏิสตสหสฺสภิกฺขู นิมนฺติตา, เตสํ
นิสีทนมณฺฑปํ กริสฺสสี"ติ. "อหํ นาม กเรยฺยํ, สเจ เม ภตึ
ทาตุํ สกฺขิสฺสถา"ติ. "สกฺขิสฺสามิ ตาตา"ติ. "สาธุ กริสฺสามี"ติ
คนฺตฺวา เอกํ ปเทสํ โอโลเกสิ. ทฺวาทสเตรสโยชนปฺปมาโณ ปเทโส
กสิณมณฺฑลํ วิย สมตโล อโหสิ. โส "เอตฺตเก ฐาเน สตฺตรตนมโย
มณฺฑโป อุฏฺฐหตู"ติ จินฺเตตฺวา โอโลเกสิ, ตาวเทว ปฐวึ ภินฺทิตฺวา
มณฺฑโป อุฏฺฐหิ, ตสฺส โสวณฺณมเยสุ ถมฺเภสุ รชตมยา ฆฏกา
อเหสุํ, รชตมเยสุ โสวณฺณมยา, มณิตฺถมฺเภสุ ปวาฬมยา,
ปวาฬมเยสุ ถมฺเภสุ มณิมยา, สตฺตรตนมเยสุ สตฺตรตนมยาว
ฆฏกา อเหสุํ. ตโต "มณฺฑปสฺส อนฺตรนฺตเรน กิงฺกิณิกชาลํ
โอลมฺพตู"ติ โอโลเกสิ, สห โอโลกเนเนว กิงฺกิณิกชาลํ โอลมฺพิ,
ยสฺส มนฺทวาเตริตสฺส ปญฺจงฺคิกสฺเสว ตุริยสฺส มธุรสทฺโท
นิคฺคจฺฉติ, ทิพฺพสงฺคีตปฺปวตฺตนกาโล วิย โหติ. "อนฺตรนฺตรา
คนฺธทามมาลาทามานิ โอลมฺพนฺตู"ติ จินฺเตสิ, คนฺธทามมาลาทามานิ
โอลมฺพึสุ. "โกฏิสตสหสฺสสงฺขานํ ภิกฺขูนํ อาสนานิ จ อาธารกานิ จ
ปฐวึ ภินฺทิตฺวา อุฏฺฐหนฺตู"ติ จินฺเตสิ, ตาวเทว อุฏฺฐหึสุ. "โกเณ โกเณ
เอเกกา อุทกจาฏิโย อุฏฺฐหนฺตู"ติ จินฺเตสิ, อุทกจาฏิโย อุฏฺฐหึสุ.
      เอตฺตกํ มาเปตฺวา พฺราหฺมณสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "เอหิ อยฺย, ตว
มณฺฑปํ โอโลเกตฺวา มยฺหํ ภตึ เทหี"ติ อาห. มหาปุริโส คนฺตฺวา
มณฺฑปํ โอโลเกสิ, โอโลเกนฺตสฺเสวสฺส สกลสรีรํ ปญฺจวณฺณาย ปีติยา
นิรนฺตรํ ผุฏฺฐํ อโหสิ. อถสฺส มณฺฑปํ โอโลกยโต เอตทโหสิ "นายํ
มณฺฑโป มนุสฺสภูเตน กโต, มยฺหํ ปน อชฺฌาสยํ มยฺหํ คุณํ
อาคมฺม อทฺธา สกฺกสฺส ภวนํ อุณฺหํ อโหสิ, ตโต สกฺเกน เทวรญฺญา
อยํ มณฺฑโป กโต ภวิสฺสตี"ติ. "น โข ปน เม ยุตฺตํ เอวรูเป
มณฺฑเป เอกทิวสํเยว ทานํ ทาตุํ, สตฺตาหํ ทสฺสามี"ติ จินฺเตสิ.
      พาหิรกทานํ หิ กิตฺตกํปิ สมานํ โพธิสตฺตานํ ตุฏฺฐึ
กาตุํ น สกฺโกติ, อลงฺกตสีสํ ปน ฉินฺทิตฺวา อญฺชิตอกฺขีนิ
อุปฺปาเฏตฺวา หทยมํสํ วา อุพฺพตฺเตตฺวา ทินฺนกาเล โพธิสตฺตานํ จาคํ
นิสฺสาย ตุฏฺฐิ นาม โหติ. อมฺหากํปิ หิ โพธิสตฺตสฺส สิวิราชชาตเก
เทวสิกํ ปญฺจสตสหสฺสกหาปณานิ วิสฺสชฺเชตฺวา จตูสุ ทฺวาเรสุ
นครมชฺเฌ จ ทานํ เทนฺตสฺส ตํ ทานํ จาคตุฏฺฐึ อุปฺปาเทตุํ
นาสกฺขิ. ยทา ปนสฺส พฺราหฺมณวณฺเณน อาคนฺตฺวา สกฺโก เทวราชา
อกฺขีนิ ยาจิ, ตทา ตานิ อุปฺปาเฏตฺวา ททมานสฺเสว หาโส อุปฺปชฺชิ,
เกสคฺคมตฺตํปิ จิตฺตสฺส อญฺญถตฺตํ นาโหสิ. เอวํ ทินฺนทานํ นิสฺสาย
โพธิสตฺตานํ ติตฺติ นาม นตฺถิ.
      ตสฺมา โสปิ มหาปุริโส "สตฺตาหํ มยา โกฏิสตสหสฺสสงฺขานํ
ภิกฺขูนํ ทานํ ทาตุํ วฏฺฏตี"ติ จินฺเตตฺวา ตสฺมึ มณฺฑเป
พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสํฆํ นิสีทาเปตฺวา สตฺตาหํ ควปานนฺนาม
ทานํ อทาสิ. ควปานนฺติ มหนฺเต มหนฺเต โกลมฺเพ ขีรสฺส ปูเรตฺวา
อุทฺธเนสุ อาโรเปตฺวา ฆนปากปกฺเก ขีเร โถเก ตณฺฑุเล ปกฺขิปิตฺวา
ปกฺกมธุสกฺกราจุณฺณสปฺปีหิ อภิสงฺขตํ โภชนํ วุจฺจติ.
มนุสฺสาเยว ปน ปริวิสิตุํ นาสกฺขึสุ, เทวาปิ เอกนฺตริกา หุตฺวา
ปริวิสึสุ. ทฺวาทสเตรสโยชนปฺปมาณฏฺฐานมฺปิ ภิกฺขู คณฺหิตุํ
นปฺปโหสิเยว, เต ปน ภิกฺขู อตฺตโน อตฺตโน อานุภาเวน นิสีทึสุ.
ปริโยสานทิวเส สพฺพภิกฺขูนํ ปตฺเต โธวาเปตฺวา เภสชฺชตฺถาย
สปฺปินวนีตมธุผาณิตาทีนิ ปูเรตฺวา ติจีวเรหิ สทฺธึ อทาสิ,
สงฺฆนวกภิกฺขุนา ลทฺธจีวรสาฏกา สตสหสฺสคฺฆนกา อทาสิ.
      สตฺถา อนุโมทนํ กโรนฺโต "อยํ ปุริโส เอวรูปํ มหาทานํ อทาสิ.
โก นุ โข ภวิสฺสตี"ติ อุปธาเรนฺโต "อนาคเต กปฺปสตสหสฺสาธิกานํ
ทฺวินฺนํ อสงฺเขยฺยานํ มตฺถเก โคตโม นาม พุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ
ทิสฺวา มหาปุริสํ อามนฺเตตฺวา "ตฺวํ เอตฺตกํ นาม กาลํ อติกฺกมิตฺวา
โคตโม นาม พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ พฺยากาสิ. มหาปุริโส พฺยากรณํ
สุตฺวา "อหํ กิร พุทฺโธ ภวิสฺสามิ, โก เม ฆราวาเสน
อตฺโถ, ปพฺพชิสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา ตถารูปํ สมฺปตฺตึ เขฬปิณฺฑํ
วิย ฉฑฺเฑตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิ, ปพฺพชิตฺวา พุทฺธวจนํ
อุคฺคณฺหิตฺวา อภิญฺญา จ สมาปตฺติโย จ นิพฺพตฺเตตฺวา อายุปริโยสาเน
พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺติ.
        มงฺคลสฺส ปน ภควโต นครํ อุตฺตรํ นาม อโหสิ, มาตาปิ
อุตฺตรา นาม เทวี, ปิตาปิ อุตฺตโร นาม ขตฺติโย, สุเทโว จ ธมฺมเสโน จ
เทฺว อคฺคสาวกา, ปาลิโต นาม อุปฏฺฐาโก, สีวลี จ อโสกา จ เทฺว
อคฺคสาวิกา, นาครุกฺโข นาม โพธิ, อฏฺฐาสีติหตฺถุพฺเพธํ สรีรํ อโหสิ.
นวุติวสฺสสหสฺสานิ ฐตฺวา ปรินิพฺพายิ. ปรินิพฺพุเต ปน ตสฺมึ
ภควติ เอกปฺปหาเรเนว ทสจกฺกวาฬสหสฺสานิ เอกนฺธการานิ อเหสุํ,
สพฺพจกฺกวาเฬสุ มนุสฺสานํ มหนฺตํ อาโรทนปริเทวนํ อโหสิ.
           โกณฺฑญฺญสฺส อปเรน      มงฺคโล นาม นายโก
           ตมํ โลเก นิหนฺตฺวาน     ธมฺโมกฺกมภิธารยีติ.
      เอวํ ทสสหสฺสีโลกธาตุํ อนฺธการํ กตฺวา ปรินิพฺพุตสฺส
ตสฺส ภควโต อปรภาเค สุมโน นาม สตฺถา อุทปาทิ. ตสฺสาปิ ตโย
สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. ปฐมสนฺนิปาเต โกฏิสตสหสฺสภิกฺขู
อเหสุํ, ทุติเย กญฺจนปพฺพตมฺหิ นวุติโกฏิสหสฺสานิ, ตติเย
อสีติโกฏิสหสฺสานิ. ตทา มหาสตฺโต อตุโล นาม นาคราชา อโหสิ
มหิทฺธิโก มหานุภาโว. โส "พุทฺโธ อุปฺปนฺโน"ติ สุตฺวา ญาติสํฆปริวุโต
นาคภวนา นิกฺขมิตฺวา โกฏิสตสหสฺสภิกฺขุปริวารสฺส ตสฺส ภควโต
ทิพฺพตุริเยหิ อุปหารํ กาเรตฺวา มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา ปจฺเจกํ
ทุสฺสยุคานิ ทตฺวา สรเณสุ ปติฏฺฐาสิ. โสปิ นํ สตฺถา "อนาคเต พุทฺโธ
ภวิสฺสสี"ติ พฺยากาสิ. ตสฺส ภควโต นครํ เขมํ นาม อโหสิ, สุทตฺโต
นาม ราชา ปิตา, สิริมา นาม มาตา, สรโณ จ ภาวิตตฺโต จ เทฺว
อคฺคสาวกา, อุเทโน นาม อุปฏฺฐาโก, โสณา จ อุปโสณา จ เทฺว
อคฺคสาวิกา, นาครุกฺโข จ โพธิ, นวุติหตฺถุพฺเพธํ สรีรํ,
นวุติเยว วสฺสสหสฺสานิ อายุปฺปมาณํ อโหสิ.
           มงฺคลสฺส อปเรน         สุมโน นาม นายโก
           สพฺพธมฺเมหิ อสโม        สพฺพสตฺตานมุตฺตโมติ.
      ตสฺส อปรภาเค เรวโต นาม สตฺถา อุทปาทิ. ตสฺสาปิ ตโย
สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. ปฐมสนฺนิปาเต คณนา นาม นตฺถิ, ทุติเย
โกฏิสตสหสฺสภิกฺขู อเหสุํ, ตถา ตติเย. ตทา โพธิสตฺโต อติเทโว
นาม พฺราหฺมโณ หุตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สรเณสุ ปติฏฺฐาย
สิรสิ อญฺชลึ ฐเปตฺวา ตสฺส สตฺถุโน กิเลสปฺปหาเน วณฺณํ วตฺวา
อุตฺตราสงฺเคน ปูชํ อกาสิ. โสปิ ตํ "พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ พฺยากาสิ.
ตสฺส ปน ภควโต นครํ สุธญฺญวตี นาม อโหสิ, ปิตาปิ วิปุโล
นาม ขตฺติโย, มาตา วิปุลา นาม เทวี, วรุโณ จ พฺรหฺมเทโว จ เทฺว
อคฺคสาวกา, สมฺภโว นามุปฏฺฐาโก, ภทฺทา จ สุภทฺทา จ เทฺว
อคฺคสาวิกา, นาครุกฺโขว โพธิ, สรีรํ อสีติหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ, อายุ
สฏฺฐิ วสฺสสหสฺสานีติ.
           สุมนสฺส อปเรน        เรวโต นาม นายโก
           อนูปโม อสทิโส        อตุโล อุตฺตโม ชิโนติ.
      ตสฺส อปรภาเค โสภิโต นาม สตฺถา อุทปาทิ. ตสฺสาปิ ตโย
สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. ปฐมสนฺนิปาเต โกฏิสตภิกฺขู อเหสุํ,
ทุติเย นวุติโกฏิโย, ตติเย อสีติโกฏิโย. ตทา โพธิสตฺโต อชิโต นาม
พฺราหฺมโณ หุตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สรเณสุ ปติฏฺฐาย
พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ อทาสิ. โสปิ นํ "พุทฺโธ
ภวิสฺสสี"ติ พฺยากาสิ. ตสฺส ปน ภควโต นครํ สุธมฺมนฺนาม
อโหสิ, ปิตาปิ สุธมฺโม นาม ราชา, มาตาปิ สุธมฺมา นาม เทวี, อสโม
จ สุเนตฺโต จ เทฺว อคฺคสาวกา, อโนโม นามุปฏฺฐาโก, นกุลา จ สุชาตา
จ เทฺว อคฺคสาวิกา, นาครุกฺโขว โพธิ, อฏฺฐปญฺญาสหตฺถุพฺเพธํ สรีรํ
อโหสิ, นวุติ วสฺสสหสฺสานิ อายุปฺปมาณนฺติ.
          เรวตสฺส อปเรน       โสภิโต นาม นายโก
          สมาหิโต สนฺตจิตฺโต     อสโม อปฺปฏิปุคฺคโลติ.
       ตสฺส อปรภาเค เอกํ อสงฺเขยฺยํ อติกฺกมิตฺวา เอกสฺมึเยว กปฺเป
ตโย พุทฺธา นิพฺพตฺตึสุ อโนมทสฺสี ปทุโม นารโทติ. อโนมทสฺสิสฺส
ภควโต ตโย สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. ปฐมสนฺนิปาเต
อฏฺฐภิกฺขุสตสหสฺสานิ อเหสุํ, ทุติเย สตฺต, ตติเย ฉ. ตทา
โพธิสตฺโต เอโก ยกฺขเสนาปติ อโหสิ มหิทฺธิโก มหานุภาโว
อเนกโกฏิสตสหสฺสานํ ยกฺขานํ อธิปติ. โส "พุทฺโธ อุปฺปนฺโน"ติ
สุตฺวา อาคนฺตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ อทาสิ.
สตฺถาปิ นํ "อนาคเต พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ พฺยากาสิ. อโนมทสฺสิสฺส ปน
ภควโต จนฺทวตี นาม นครํ อโหสิ, ยสวา นาม ราชา ปิตา,
ยโสธรา นาม มาตา, นิสโภ จ อโนโม จ เทฺว อคฺคสาวกา, วรุโณ
นามุปฏฺฐาโก, สุนฺทรี จ สุมนา จ เทฺว อคฺคสาวิกา, อชฺชุนรุกฺโข โพธิ,
สรีรํ อฏฺฐปญฺญาสหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ, วสฺสสตสหสฺสํ อายูติ.
          โสภิตสฺส อปเรน       สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
          อโนมทสฺสี อมิตยโส     เตชสี ทุรติกฺกโมติ.
       ตสฺส อปรภาเค ปทุโม นาม สตฺถา อุทปาทิ. ตสฺสาปิ ตโย
สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. ปฐมสนฺนิปาเต โกฏิสตสหสฺสภิกฺขู
อเหสุํ, ทุติเย ตีณิ สตสหสฺสานิ, ตติเย อคามเก อรญฺเญ
มหาวนสณฺฑวาสีนํ ภิกฺขูนํ เทฺว สตสหสฺสานิ. ตทา ตถาคเต
ตสฺมึ วนสณฺเฑ วสนฺเต โพธิสตฺโต สีโห หุตฺวา สตฺถารํ
นิโรธสมาปตฺตึ สมาปนฺนํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ
กตฺวา ปีติโสมนสฺสชาโต ติกฺขตฺตุํ สีหนาทํ นทิตฺวา สตฺตาหํ
พุทฺธารมฺมณปีตึ อวิชหิตฺวา ปีติสุเขเนว โคจราย อปกฺกมิตฺวา
ชีวิตปริจฺจาคํ กตฺวา ปยิรุปาสมาโน อฏฺฐาสิ. สตฺถา สตฺตาหจฺจเยน
นิโรธา วุฏฺฐิโต สีหํ โอโลเกตฺวา "ภิกฺขุสํเฆปิ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา
สํฆํ วนฺทิสฺสตี"ติ "ภิกฺขุสํโฆ อาคจฺฉตู"ติ จินฺเตสิ. ภิกฺขู ตาวเทว
อาคมึสุ. สีโห สํเฆ จิตฺตํ ปสาเทสิ. สตฺถา ตสฺส มนํ โอโลเกตฺวา
"อนาคเต พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ พฺยากาสิ. ปทุมสฺส ปน ภควโต
จมฺปกนฺนาม นครํ อโหสิ, อสโม นาม ราชา ปิตา, อสมา นาม เทวี
มาตา, สาโล จ อุปสาโล จ เทฺว อคฺคสาวกา, วรุโณ นามุปฏฺฐาโก,
รามา จ สุรามา จ เทฺว อคฺคสาวิกา, โสณรุกฺโข นาม โพธิ,
อฏฺฐปญฺญาสหตฺถุพฺเพธํ สรีรํ อโหสิ, อายุ วสฺสสตสหสฺสนฺติ.
           อโนมทสฺสิสฺส อปเรน       สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
           ปทุโม นาม นาเมน        อสโม อปฺปฏิปุคฺคโลติ.
        ตสฺส อปรภาเค นารโท นาม สตฺถา อุทปาทิ. ตสฺสาปิ ตโย
สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. ปฐมสนฺนิปาเต โกฏิสตสหสฺสภิกฺขู
อเหสุํ, ทุติเย นวุติโกฏิสหสฺสานิ, ตติเย อสีติโกฏิสหสฺสานิ.
ตทา โพธิสตฺโต อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ปญฺจสุ อภิญฺญาสุ
อฏฺฐสุ จ สมาปตฺตีสุ จิณฺณวสี หุตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส
ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา โลหิตจนฺทเนน ปูชํ อกาสิ.
โสปิ ตํ "อนาคเต พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ พฺยากาสิ.
ตสฺส ภควโต ธญฺญวตี นาม นครํ อโหสิ, สุเทโว นาม ขตฺติโย
ปิตา, อโนมา นาม มาตา, ภทฺทปาโล จ ชิตมิตฺโต จ เทฺว
อคฺคสาวกา, วาเสฏฺโฐ นามุปฏฺฐาโก, อุตฺตรา จ ผคฺคุณี จ เทฺว
อคฺคสาวิกา, มหาโสณรุกฺโข นาม โพธิ, สรีรํ อฏฺฐาสีติหตฺถุพฺเพธํ
อโหสิ, นวุติวสฺสสหสฺสานิ อายูติ.
           ปทุมสฺส อปเรน           สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
           นารโท นาม นาเมน       อสโม อปฺปฏิปุคฺคโลติ.
        นารทพุทฺธสฺส อปรภาเค เอกํ อสงฺเขยฺยํ อติกฺกมิตฺวา อิโต
สตสหสฺสกปฺปมตฺถเก เอกสฺมึ กปฺเป เอโกว ปทุมุตฺตรพุทฺโธ นาม อุทปาทิ.
ตสฺสาปิ ตโย สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. ปฐเม โกฏิสตสหสฺสภิกฺขู
อเหสุํ, ทุติเย เวภารปพฺพเต นวุติโกฏิสหสฺสานิ, ตติเย
อสีติโกฏิสหสฺสานิ. ตทา โพธิสตฺโต ชฏิโล นาม มหารฏฺฐิโย หุตฺวา
พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส สจีวรํ ทานํ อทาสิ. โสปิ นํ
"อนาคเต พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ พฺยากาสิ. ปทุมุตฺตรสฺส ปน ภคฺวโต
กาเล ติตฺถิยา นาม นาเหสุํ, สพฺเพ เทวมนุสฺสา พุทฺธเมว สรณํ
อคมํสุ. ตสฺส นครํ หํสวตี นาม อโหสิ, ปิตา อานนฺโท นาม
ขตฺติโย, มาตา สุชาตา นาม เทวี, เทวโล จ สุชาโต จ เทฺว อคฺคสาวกา,
สุมโน นามุปฏฺฐาโก, อมิตา จ อสมา จ เทฺว อคฺคสาวิกา, สลฬรุกฺโข
โพธิ, สรีรํ อฏฺฐปณฺณาสหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ, สรีรปฺปภา
สมนฺตโต ทฺวาทส โยชนานิ คณฺหิ, วสฺสสตสหสฺสํ อายูติ.
           นารทสฺส อปเรน         สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
           ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน      อกฺโขโภ สาครูปโมติ.
        ตสฺส อปรภาเค สตฺตติ กปฺปสหสฺสานิ อติกฺกมิตฺวา สุเมโธ จ
สุชาโต จาติ เอกสฺมึ กปฺเป เทฺว พุทฺธา นิพฺพตฺตึสุ. สุเมธสฺสาปิ
ตโย สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. ปฐมสนฺนิปาเต สุทสฺสนนคเร
โกฏิสตขีณาสวา อเหสุํ, ทุติเย ปน นวุติโกฏิโย, ตติเย อสีติโกฏิโย.
ตทา โพธิสตฺโต อุตฺตโร นาม มาณโว หุตฺวา นิทหิตฺวา ฐปิตํเยว
อสีติโกฏิธนํ วิสฺสชฺเชตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ
ทตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา สรเณสุ ปติฏฺฐาย นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิ. โสปิ นํ
"อนาคเต พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ พฺยากาสิ. สุเมธสฺส ภควโต สุทสฺสนนฺนาม
นครํ อโหสิ, สุทตฺโต นาม ราชา ปิตา, มาตาปิ สุทตฺตา นาม, สรโณ จ
สพฺพกาโม จ เทฺว อคฺคสาวกา, สาคโร นามุปฏฺฐาโก, รามา จ สุรามา
จ เทฺว อคฺคสาวิกา, มหานิมฺพรุกฺโข โพธิ, สรีรํ อฏฺฐาสีติหตฺถุพฺเพธํ
อโหสิ, อายุ นวุติ วสฺสสหสฺสานีติ.
        ปทุมุตฺตรสฺส อปเรน        สุเมโธ นาม นายโก
        ทุราสโท อุคฺคเตโช        สพฺพโลกุตฺตโม มุนีติ.
      ตสฺส อปรภาเค สุชาโต นาม สตฺถา อุทปาทิ. ตสฺสาปิ ตโย
สาวกสนฺนิปาต อเหสุํ. ปฐมสนฺนิปาเต สฏฺฐิ ภิกฺขุสตสหสฺสานิ
อเหสุํ, ทุติเย ปญฺญาสํ, ตติเย จตฺตาฬีสํ. ตทา โพธิสตฺโต
จกฺกวตฺติราชา หุตฺวา "พุทฺโธ อุปฺปนฺโน"ติ สุตฺวา อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ
สุตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส สทฺธึ สตฺตหิ รตเนหิ
จตุมหาทีปรชฺชํ ทตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิ. สกลรฏฺฐวาสิโน
รฏฺฐุปฺปาทํ คเหตฺวา อารามิกกิจฺจํ สาเธนฺตา พุทฺธปฺปมุขสฺส
ภิกฺขุสํฆสฺส นิจฺจํ มหาทานํ อทํสุ. โสปิ นํ สตฺถา "อนาคเต พุทฺโธ
ภวิสฺสสี"ติ พฺยากาสิ. ตสฺส ภควโต นครํ สุมงฺคสํ นาม อโหสิ, อุคฺคโต
นาม ราชา ปิตา, ปภาวตี นาม มาตา, สุทสฺสโน จ สุเทโว จ เทฺว
อคฺคสาวกา, นารโท นามุปฏฺฐาโก, นาคา จ นาคสมาลา จ เทฺว
อคฺคสาวิกา, มหาเวฬุรุกฺโข โพธิ. โส กิร มนฺทจฺฉิทฺโท ฆนกฺขนฺโธ
อุปริ นิคฺคตาหิ มหาสาขาหิ โมรปิญฺฉกลาโป วิย วิโรจิตฺถ. ตสฺส
ภควโต สรีรํ ปณฺณาสหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ, อายุ นวุติ วสฺสสหสฺสานีติ.
           ตตฺเถว มณฺฑกปฺปมฺหิ      สุชาโต นาม นายโก
           สีหหนุสภกฺขนฺโธ ๑-      อปฺปเมยฺโย ทุราสโทติ.
        ตสฺส อปรภาเค อิโต อฏฺฐารสกปฺปสตมตฺถเก เอกสฺมึ กปฺเป
ปิยทสฺสี อตฺถทสฺสี ธมฺมทสฺสีติ ตโย พุทฺธา นิพฺพตฺตึสุ.
ปิยทสฺสิสฺสาปิ ตโย สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. ปฐเม โกฏิสตสหสฺสภิกฺขู
อเหสุํ, ทุติเย นวุติโกฏิโย, ตติเย อสีติโกฏิโย. ตทา โพธิสตฺโต
กสฺสโป นาม มาณโว ติณฺณํ เวทานํ ปารงฺคโต หุตฺวา สตฺถุ
ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โกฏิสตสหสฺสธนปริจฺจาเคน สํฆารามํ
กาเรตฺวา สรเณสุ จ สีเลสุ จ ปติฏฺฐาสิ. อถ นํ สตฺถา
"อฏฺฐารสกปฺปสตจฺจเยน พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ พฺยากาสิ. ตสฺส ภควโต
อโนมนฺนาม นครํ อโหสิ, ปิตา สุทินฺโน นาม ราชา, มาตา จนฺทา
นาม เทวี, ปาลิโต จ สพฺพทสฺสี จ เทฺว อคฺคสาวกา, โสภิโต
นามุปฏฺฐาโก, สุชาตา จ ธมฺมทินฺนา จ เทฺว อคฺคสาวิกา, กกุธรุกฺโข
โพธิ, สรีรํ อสีติหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ, นวุติ วสฺสสหสฺสานิ อายูติ.
@เชิงอรรถ:  ก. สีหหนุ อุสภกฺขนฺโธ
           สุชาตสฺส อปเรน       สยมฺภู โลกนายโก
           ทุราสโท อสมสโม      ปิยทสฺสี มหายโสติ.
        ตสฺส อปรภาเค อตฺถทสฺสี นาม สตฺถา อุทปาทิ. ตสฺสาปิ
ตโย สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. ปฐเม อฏฺฐนวุติ ภิกฺขุสตสหสฺสานิ
อเหสุํ, ทุติเย อฏฺฐาสีติสตสหสฺสานิ, ตถา ตติเย. ตทา โพธิสตฺโต
สุสีโม นาม มหิทฺธิกตาปโส หุตฺวา เทวโลกโต มนฺทารวปุปฺผจฺฉตฺตํ
อาหริตฺวา สตฺถารํ ปูเชสิ. โสปิ นํ "อนาคเต พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ
พฺยากาสิ. ตสฺส ภควโต โสภิตํ นาม นครํ อโหสิ, สาคโร นาม ราชา
ปิตา, สุทสฺสนา นาม มาตา, สนฺโต จ อุปสนฺโต จ เทฺว อคฺคสาวกา,
อภโย นามุปฏฺฐาโก, ธมฺมา จ สุธมฺมา จ เทฺว อคฺคสาวิกา,
จมฺปกรุกฺโข โพธิ, สรีรํ อสีติหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ, สรีรปฺปภา สมนฺตโต
สพฺพกาลํ โยชนมตฺตํ ผริตฺวา อฏฺฐาสิ, อายุ วสฺสสตสหสฺสนฺติ.
           ตตฺเถว มณฺฑกปฺปมฺหิ       อตฺถทสฺสี นราสโภ
           มหาตมํ นิหนฺตฺวาน        ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมนฺติ.
        ตสฺส อปรภาเค ธมฺมทสฺสี นาม สตฺถา อุทปาทิ. ตสฺสาปิ ตโย
สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. ปฐเม โกฏิสตภิกฺขู อเหสุํ, ทุติเย
สตฺตติโกฏิโย, ตติเย อสีติโกฏิโย. ตทา โพธิสตฺโต สกฺโก เทวราชา
หุตฺวา ทิพฺพคนฺธปุปฺเผหิ จ ทิพฺพตุริเยหิ จ ปูชํ อกาสิ. โสปิ นํ
"อนาคเต พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ พฺยากาสิ. ตสฺส ภควโต สรณนฺนาม
นครํ อโหสิ, ปิตา สรโณ นาม ราชา, มาตา สุนนฺทา นาม, ปทุโม จ
ผุสฺสเทโว จ เทฺว อคฺคสาวกา, สุเนตฺโต นามุปฏฺฐาโก, เขมา จ
สพฺพนามา จ เทฺว อคฺคสาวิกา, ติมฺพชาลรุกฺโข ๑- โพธิ, "พิมฺพิชาโลติปิ
วุจฺจติ, สรีรํ ปนสฺส อสีติหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ, วสฺสสตสหสฺสํ อายูติ.
           ตตฺเถว มณฺฑกปฺปมฺหิ       ธมฺมทสฺสี มหายโส
           ตมนฺธการํ วิธมิตฺวา       อติโรจติ สเทวเกติ.
        ตสฺส อปรภาเค อิโต จตุนวุติกปฺปมตฺถเก เอกสฺมึ กปฺเป
เอโกว สิทฺธตฺโถ นาม พุทฺโธ อุทปาทิ. ตสฺสาปิ ตโย สาวกสนฺนิปาตา
อเหสุํ. ปฐมสนฺนิปาเต โกฏิสตสหสฺสภิกฺขู อเหสุํ, ทุติเย
นวุติโกฏิโย, ตติเย อสีติโกฏิโย. ตทา โพธิสตฺโต อุคฺคเตโช
อภิญฺญาพลสมฺปนฺโน มงฺคโล นาม ตาปโส หุตฺวา มหาชมฺพูผลํ
อาหริตฺวา ตถาคตสฺส อทาสิ. สตฺถาปิ ตํ ผลํ ปริภุญฺชิตฺวา
"จตุนวุติกปฺปมตฺถเก ตฺวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ โพธิสตฺตํ
พฺยากาสิ. ตสฺส ภควโต นครํ เวภารนฺนาม อโหสิ, ปิตา ชยเสโน
นาม ราชา, มาตา สุผสฺสา นาม, สมฺพโล จ สุมิตฺโต จ เทฺว
อคฺคสาวกา, เรวโต นามุปฏฺฐาโก, สีวลา จ สุรามา จ เทฺว
อคฺคสาวิกา, กณฺณิการรุกฺโข โพธิ, สรีรํ สฏฺฐิหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ,
วสฺสสตสหสฺสํ อายูติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ. รตฺตงฺกุรรุกฺโข
          ธมฺมทสฺสิสฺส อปเรน       สิทฺธตฺโถ โลกนายโก
          นิหนฺตฺวาน ตมํ สพฺพํ       สุริโย อพฺภุคฺคโต ยถาติ.
        ตสฺส อปรภาเค อิโต ทฺวานวุติกปฺปมตฺถเก ติสฺโส ปุสฺโสติ
เอกสฺมึ กปฺเป เทฺว พุทฺธา นิพฺพตฺตึสุ. ติสฺสสฺส ภควโต ตโย
สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. ปฐมสนฺนิปาเต ภิกฺขูนํ โกฏิสตํ อโหสิ, ทุติเย
นวุติโกฏิโย, ตติเย อสีติโกฏิโย. ตทา โพธิสตฺโต มหาโภโค มหายโส
สุชาโต นาม ขตฺติโย หุตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา มหิทฺธิกภาวํ ปตฺวา
"พุทฺโธ อุปฺปนฺโน"ติ สุตฺวา ทิพฺพมนฺทารวปทุมปาริจฺฉตฺตกปุปฺผานิ
อาทาย จตุปฺปริสมชฺเฌ คจฺฉนฺตํ ตถาคตํ ปูเชสิ, อากาเส ปุปฺผวิตานํ
อกาสิ. โสปิ นํ สตฺถา "อิโต ทฺวานวุติกปฺเป พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ
พฺยากาสิ. ตสฺส ภควโต เขมนฺนาม นครํ อโหสิ, ปิตา ชนสนฺโธ
นาม ขตฺติโย, มาตา ปทุมา นาม, พฺรหฺมเทโว จ อุทโย จ
เทฺว อคฺคสาวกา, สมงฺโค นาม อุปฏฺฐาโก, ผุสฺสา จ สุทตฺตา จ
เทฺว อคฺคสาวิกา, อสนรุกฺโข โพธิ, สรีรํ สฏฺฐิหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ,
วสฺสสตสหสฺสํ อายูติ.
          สิทฺธตฺถสฺส อปเรน     อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล
          อนนฺตสีโล อมิตยโส    ติสฺโส โลกคฺคนายโกติ.
        ตสฺส อปรภาเค ปุสฺโส นาม สตฺถา อุทปาทิ. ตสฺสาปิ ตโย
สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. ปฐมสนฺนิปาเต สฏฺฐิ ภิกฺขุสตสหสฺสานิ
อเหสุํ, ทุติเย ปณฺณาส, ตติเย ทฺวตฺตึส. ตทา โพธิสตฺโต วิชิตาวี
นาม ขตฺติโย หุตฺวา มหารชฺชํ ปหาย สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ตีณิ
ปิฏฺกานิ อุคฺคเหตฺวา มหาชนสฺส ธมฺมกถํ กเถสิ, สีลปารมึ จ
ปูเรสิ. โสปิ นํ "พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ ตเถว พฺยากาสิ. ตสฺส
ภควโต กาสิ นาม นครํ อโหสิ, ชยเสโน นาม ราชา ปิตา, สิริมา
นาม มาตา, สุรกฺขิโต จ ธมฺมเสโน จ เทฺว อคฺคสาวกา, สภิโย
นามุปฏฺฐาโก, จาลา จ อุปจาลา จ เทฺว อคฺคสาวิกา, อามลกรุกฺโข
โพธิ, สรีรํ อฏฺฐปณฺณาสหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ, นวุติวสฺสสหสฺสานิ
อายูติ.
         ตตฺเถว มณฺฑกปฺปมฺหิ       อหุ สตฺถา อนุตฺตโร
         อนูปโม อสมสโม         ปุสฺโส โลกคฺคนายโกติ.
       ตสฺส อปรภาเค อิโต เอกนวุติกปฺเป วิปสฺสี นาม ภควา
อุทปาทิ. ตสฺสาปิ ตโย สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. ปฐมสนฺนิปาเต
อฏฺฐสฏฺฐิ ภิกฺขุสตสหสฺสานิ อเหสุํ. ทุติเย เอกสตสหสฺสํ, ตติเย
อสีติสหสฺสานิ. ตทา โพธิสตฺโต มหิทฺธิโก มหานุภาโว อตุโล
นาม นาคราชา หุตฺวา สตฺตรตนขจิตํ โสวณฺณมยํ มหาปีฐํ
ภควโต อทาสิ. โสปิ นํ "อิโต เอกนวุติกปฺเป พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ
พฺยากาสิ. ตสฺส ภควโต พนฺธุมตี นาม นครํ อโหสิ, พนฺธุมา นาม
ราชา ปิตา, พนฺธุมตี นาม มาตา, ขณฺโฑ จ ติสฺโส จ เทฺว อคฺคสาวกา,
อโสโก นามุปฏฺฐาโก, จนฺทา จ จนฺทมิตฺตา จ เทฺว อคฺคสาวิกา,
ปาตลิรุกฺโข โพธิ, สรีรํ อสีติหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ, สรีรปฺปภา
สทา สตฺต โยชนานิ ผริตฺวา อฏฺฐาสิ, อสีติ วสฺสสหสฺสานิ อายูติ.
          ปุสฺสสฺส อปเรน         สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
          วิปสฺสี นาม นาเมน      โลเก อุปฺปชฺชิ จกฺขุมาติ.
       ตสฺส อปรภาเค อิโต เอกตฺตึสกปฺเป สิขี จ เวสฺสภู จาติ
เทฺว พุทฺธา อเหสุํ. สิขิสฺสาปิ ภควโต ตโย สาวกสนฺนิปาตา
อเหสุํ. ปฐมสนฺนิปาเต ภิกฺขุสตสหสฺสํ อโหสิ, ทุติเย อสีติสหสฺสานิ,
ตติเย สตฺตติสหสฺสานิ. ตทา โพธิสตฺโต อรินฺทโม นาม ราชา
หุตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส สจีวรํ มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา
สตฺตรตนปฏิมณฺฑิตํ หตฺถิรตนํ ทตฺวา หตฺถิปฺปมาณํ กตฺวา
กปฺปิยภณฺฑํ อทาสิ. โสปิ นํ "อิโต เอกตฺตึสกปฺเป พุทฺโธ
ภวิสฺสสี"ติ พฺยากาสิ. ตสฺส ภควโต อรุณวตี นาม นครํ
อโหสิ, อรุโณ นาม ขตฺติโย ปิตา, ปภาวตี นาม มาตา,
อภิภู จ สมฺภโว จ เทฺว อคฺคสาวกา, เขมงฺกโร นามุปฏฺฐาโก,
สขิลา จ ปทุมา จ เทฺว อคฺคสาวิกา, ปุณฺฑรีกรุกฺโข
โพธิ, สรีรํ สตฺตติหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ, สรีรปฺปภา โยชนตฺตยํ
ผริตฺวา อฏฺฐาสิ, สตฺตติ วสฺสสหสฺสานิ อายูติ.
       วิปสฺสิสฺส อปเรน
           สิขีวฺหโย นาม ชิโน      อสโม อปฺปฏิปุคฺคโลติ.
       ตสฺส อปรภาเค เวสฺสภู นาม สตฺถา อุทปาทิ. ตสฺสาปิ ตโย
สาวกสนฺนิปาตา อเหสุํ. ปฐมสนฺนิปาเต อสีติ ภิกฺขุสหสฺสานิ
อเหสุํ, ทุติเย สตฺตติ, ตติเย สฏฺฐิ. ตทา โพธิสตฺโต สุทสฺสโน นาม
ราชา หุตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส สจีวรํ มหาทานํ
ทตฺวา ตสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา อาจารคุณสมฺปนฺโน พุทฺธรตเน
จิตฺตีการปีติพหุโล อโหสิ. โสปิ นํ ภควา "อิโต เอกตฺตึสกปฺเป
พุทฺโธ ภวิสฺสสี"ติ พฺยากาสิ. ตสฺส ปน ภควโต อโนมนฺนาม นครํ
อโหสิ, สุปฺปตีโต นาม ราชา ปิตา, ยสวตี นาม มาตา,
โสโณ จ อุตฺตโร จ เทฺว อคฺคสาวกา, อุปสนฺโต นามุปฏฺฐาโก,
ทามา จ สุมาลา จ เทฺว อคฺคสาวิกา, สาลรุกฺโข โพธิ, สรีรํ
สฏฺฐิหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ, สฏฺฐิ วสฺสสหสฺสานิ อายูติ.
           ตตฺเถว มณฺฑกปฺปมฺหิ        อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล
           เวสฺสภู นาม นาเมน       โลเก อุปฺปชฺชิ โส ชิโนติ.
        ตสฺส อปรภาเค อิมสฺมึ กปฺเป จตฺตาโร พุทฺธา นิพฺพตฺตึสุ
กกุสนฺโธ โกนาคมโน กสฺสโป อมฺหากํ ภควาติ. กกุสนฺธสฺส
ภควโต เอโกว สาวกสนฺนิปาโต, ตตฺถ จตฺตาฬีส ภิกฺขุสหสฺสานิ
อเหสุํ. ตทา โพธิสตฺโต เขโม นาม ราชา หุตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส
ภิกฺขุสํฆสฺส สปตฺตจีวรํ มหาทานญฺเจว อญฺชนาทีนิ เภสชฺชานิ จ
ทตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปพฺพชิ. โสปิ นํ สตฺถา พฺยากาสิ.
กกุสนฺธสฺส ปน ภควโต เขมํ นาม นครํ อโหสิ, อคฺคิทตฺโต
นาม พฺราหฺมโณ ปิตา, วิสาขา นาม พฺราหฺมณี มาตา, วิธุโร
จ สญฺชีโว จ เทฺว อคฺคสาวกา, พุทฺธิโช นามุปฏฺฐาโก, สามา จ
จมฺปกา จ เทฺว อคฺคสาวิกา, มหาสิรีสรุกฺโข โพธิ, สรีรํ
จตฺตาฬีสหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ, จตฺตาฬีส วสฺสสหสฺสานิ อายูติ.
           เวสฺสภุสฺส อปเรน       สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
           กกุสนฺโธ นาม นาเมน    อปฺปเมยฺโย ทุราสโทติ.
        ตสฺส อปรภาเค โกนาคมโน นาม สตฺถา อุทปาทิ. ตสฺสาปิ
เอโก สาวกสนฺนิปาโต. ตตฺถ ตึส ภิกฺขุสหสฺสานิ อเหสุํ. ตทา
โพธิสตฺโต ปพฺพโต นาม ราชา หุตฺวา อมจฺจคณปริวุโต สตฺถุ สนฺติกํ
คนฺตฺวา ธมฺมเทสนํ สุตฺวา พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสํฆํ นิมนฺเตตฺวา
มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา ปตฺตุณฺณจีนปฏฺฏโกเสยฺยกมฺพลทุกูลานิ เจว
สุวณฺณปาทุกญฺจ ทตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิ. โสปิ นํ พฺยากาสิ. ตสฺส
ภควโต โสภวตี นาม นครํ อโหสิ, ยญฺญทตฺโต นาม พฺราหฺมโณ ปิตา,
อุตฺตรา นาม พฺราหฺมณี มาตา, ภิยฺโยโส จ อุตฺตโร จ เทฺว อคฺคสาวกา,
โสตฺถิโช นามุปฏฺฐาโก, สมุทฺทา จ อุตฺตรา จ เทฺว อคฺคสาวิกา,
อุทุมฺพรรุกฺโข โพธิ, สรีรํ ตึสหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ, ตึส วสฺสสหสฺสานิ อายูติ.
          กกุสนฺธสฺส อปเรน        สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
          โกนาคมโน ๑- นาม ชิโน  โลกเชฏฺโฐ นราสโภติ.
       ตสฺส อปรภาเค กสฺสโป นาม สตฺถา อุทปาทิ. ตสฺสาปิ เอโกว
สาวกสนฺนิปาโต. ตตฺถ วีสติ ภิกฺขุสหสฺสานิ อเหสุํ. ตทา
โพธิสตฺโต โชติปาโล นาม มาณโว หุตฺวา ติณฺณํ เวทานํ ปารคู
ภูมิยํ จ อนฺตลิกฺเข จ ปากโฏ ฆฏีการสฺส กุมฺภการสฺส มิตฺโต
อโหสิ. โส เตน สทฺธึ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมกถํ สุตฺวา
ปพฺพชิตฺวา อารทฺธวีริโย ตีณิ ปิฏกานิ อุคฺคเหตฺวา วตฺตปฏิวตฺต-
สมฺปตฺติยา พุทฺธสฺส สาสนํ โสเภสิ. โสปิ นํ สตฺถา พฺยากาสิ. ตสฺส
ภควโต ชาตนครํ พาราณสี นาม อโหสิ, พฺรหฺมทตฺโต นาม พฺราหฺมโณ
ปิตา, ธนวตี นาม พฺราหฺมณี มาตา, ติสฺโส จ ภารทฺวาโช จ เทฺว
อคฺคสาวกา, สพฺพมิตฺโต นามุปฏฺฐาโก, อนุฬา จ อุรุเวฬา จ เทฺว
อคฺคสาวิกา, นิโคฺรธรุกฺโข โพธิ, สรีรํ วีสติหตฺถุพฺเพธํ อโหสิ,
วีสติ วสฺสสหสฺสานิ อายูติ.
          โกนาคมนสฺส ๒- อปเรน    สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
          กสฺสโป นาม นาเมน ๓-    ธมฺมราชา ปภงฺกโรติ.
       ยสฺมึ ปน กปฺเป ทีปงฺกรทสพโล อุทปาทิ, ตสฺมึ อญฺเญปิ ตโย
พุทฺธา อเหสุํ. เตสํ สนฺติกา โพธิสตฺตสฺส พฺยากรณํ
@เชิงอรรถ:  ฉ. โกณาคมโน. เอวมุปริปิ.  ฉ. โกณาคมนสฺส.
@ ฉ. กสฺสโป นาม โคตฺเตน.
นตฺถิ, ตสฺมา เต อิธ น ทสฺสิตา. อฏฺฐกถายํ ปน ตมฺหา กปฺปา
ปฏฺฐาย สพฺเพปิ พุทฺเธ ทสฺเสตุํ อิทํ วุตฺตํ:-
         "ตณฺหงฺกโร เมธงฺกโร       อโถปิ สรณงฺกโร
          ทีปงฺกโร จ สมฺพุทฺโธ       โกณฺฑญฺโญ ทิปทุตฺตโม
          มงฺคโล จ สุมโน จ        เรวโต โสภิโต มุนิ
          อโนมทสฺสี ปทุโม          นารโท ปทุมุตฺตโร
          สุเมโธ จ สุชาโต จ       ปิยทสฺสี มหายโส
          อตฺถทสฺสี ธมฺมทสฺสี         สิทฺธตฺโถ โลกนายโก
          ติสฺโส ปุสฺโส จ สมฺพุทฺโธ    วิปสฺสี สิขิ เวสฺสภู
          กกุสนฺโธ โกนาคมโน       กสฺสโป จาปิ นายโก
          เอเต อเหสุํ สมฺพุทฺธา      ธุตราคา สมาหิตา.
          สตรํสีว อุปฺปนฺนา          มหาตมวิโนทนา
          ชลิตฺวา อคฺคิขนฺธาว        นิพฺพุตา เต สสาวกา"ติ.
       ตตฺถ อมฺหากํ โพธิสตฺโต ทีปงฺกราทีนํ จตุวีสติยา พุทฺธานํ
สนฺติเก อธิการํ กโรนฺโต กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ จตฺตาริ
อสงฺเขยฺยานิ อาคโต. กสฺสปสฺส ปน ภควโต โอรภาเค ฐเปตฺวา
อิมํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ อญฺโญ พุทฺโธ นาม นตฺถิ. อิติ ทีปงฺกราทีนํ
จตุวีสติยา พุทฺธานํ สนฺติเก ลทฺธพฺยากรโณ ปน โพธิสตฺโต เยเนน:-
         "มนุสฺสตฺตํ ลิงฺคสมฺปตฺติ       เหตุ สตฺถารทสฺสนํ
          ปพฺพชฺชา คุณสมฺปตฺติ        อธิกาโร จ ฉนฺทตา
          อฏฺฐธมฺมสโมธานา         อภินีหาโร สมิชฺฌตี"ติ ๑-
อิเม อฏฺฐ ธมฺเม สโมธาเนตฺวา ทีปงฺกรปาทมูเล กตาภินีหาเรน
"หนฺท พุทฺธกเร ธมฺเม วิจินามิ อิโต จิโต"ติ อุสฺสาหํ กตฺวา "วิจินนฺโต
ตทาทกฺขึ ปฐมํ ทานปารมินฺ"ติ ทานปารมิตาทโย พุทฺธการกา
ธมฺมา ทิฏฺฐา, เต ปูเรนฺโตเยว ยาว เวสฺสนฺตรตฺตภาวา อาคมิ.
อาคจฺฉนฺโต จ เย เต กตาภินีหารานํ โพธิสตฺตานํ อานิสํสา
สํวณฺณิตา:-
          เอวํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนา       โพธิยา นิยตา นรา
          สํสรํ ทีฆมทฺธานํ           กปฺปโกฏิสเตหิปิ.
          อวีจิมฺหิ นุปฺปชฺชนฺติ         ตถา โลกนฺตเรสุ จ
          นิชฺฌามตณฺหา ขุปฺปิปาสา     น โหนฺติ กาลกญฺชิกา.
          น โหนฺติ ขุทฺทกา ปาณา     อุปฺปชฺชนฺตาปิ ทุคฺคตึ
          ชายมานา มนุสฺเสสุ        ชจฺจนฺธานภวนฺติเต.
@เชิงอรรถ:  ขุ. พุทฺธ. ๓๓/๔๒๒.
          โสตเวกลฺลตา นตฺถิ        น ภวนฺติ มูคปกฺขิกา
          อิตฺถีภาวํ น คจฺฉนฺติ        อุภโตพฺยญฺชนปณฺฑกา.
          น ภวนฺติ ปริยาปนฺนา       โพธิยา นิยตา นรา
          มุตฺตา อานนฺตริเกหิ        สพฺพตฺถ สุทฺธโคจรา.
          มิจฺฉาทิฏฺฐึ น เสวนฺติ       กมฺมกิริยทสฺสนา
          วสมานาปิ สคฺเคสุ         อสญฺญํ นูปปชฺชเร.
          สุทฺธาวาเสสุ เทเวสุ       เหตุ นาม น วิชฺชติ
          เนกฺขมฺมนินฺนา สปฺปุริสา     วิสํยุตฺตา ภวาภเว
          จรนฺติ โลกตฺถจริยาโย      ปูเรนฺติ สพฺพปารมี"ติ
      เต อานิสํเส อธิคนฺตฺวาว อาคโต.
      ปารมิโย ปูเรนฺตสฺส จสฺส อกิตฺติพฺราหฺมณกาเล สงฺขพฺราหฺมณกาเล
ธนญฺชยราชกาเล มหาสุทสฺสนกาเล มหาโควินฺทกาเล นิมิมหาราชกาเล
จนฺทกุมารกาเล วิสยฺหเสฏฺฐิกาเล สิวิราชกาเล เวสฺสนฺตรกาเลติ
ทานปารมิตาย ปูริตตฺตภาวานํ ปริมาณํ นาม นตฺถิ. เอกนฺเตน
ปนสฺส สสปณฺฑิตชาตเก:-
         "ภิกฺขาย อุปคตํ ทิสฺวา       สกตฺตานํ ปริจฺจชึ
          ทาเนน เม สโม นตฺถิ      เอสา เม ทานปารมี"ติ. ๑-
เอวํ อตฺตปริจฺจาคํ กโรนฺตสฺส ทานปารมิตา ปรมตฺถปารมี นาม ชาตา.
       ตถา สีลวราชกาเล จมฺเปยฺยนาคราชกาเล ภูริทตฺตนาคราชกาเล
ฉทฺทนฺตนาคราชกาเล ชยทฺทิสราชปุตฺตกาเล อลีนสตฺตุกุมารกาเลติ
สีลปารมิตาย ปูริตตฺตภาวานํ ปริมาณํ นาม นตฺถิ. เอกนฺเตน
ปนสฺส สงฺขปาลชาตเก:-
        "สูเลหิ วิชฺฌิยนฺเตปิ         โกฏฺฏิยนฺเตปิ สตฺติภิ ๒-
         โภชปุตฺเต น กุปฺปามิ       เอสา เม สีลปารมี"ติ. ๓-
เอวํ อตฺตปริจฺจาคํ กโรนฺตสฺส สีลาปารมิตา ปรมตฺถปารมี นาม ชาตา.
@เชิงอรรถ:  ขุ. จริยา. ๓๓/๕๖๗.  ฉ. สูเลหิ วิชฺฌิยนฺโตปิ โกฏฺฏิยนฺโตปิ
@สตฺติหิ.  ขุ. จริยา. ๓๓/๕๗๘.
       ตถา โสมนสฺสกุมารกาเล หตฺถิปาลกุมารกาเล อโยฆรปณฺฑิต-
กาเลติ มหารชฺชํ ปหาย เนกฺขมฺมปารมิตาย ปูริตตฺตภาวานํ ปริมาณํ นาม
นตฺถิ. เอกนฺเตน ปนสฺส จุลฺลสุตโสมชาตเก ๑-:-
        "มหารชฺชํ หตฺถคตํ          เขฬปิณฺฑํว ฉฑฺฑยึ
         จชโต น โหติ ลคฺคนํ ๒-    เอสา เม เนกฺขมฺมปารมี"ติ
       เอวํ นิสฺสงฺคตาย รชฺชํ ฉฑฺเฑตฺวา นิกฺขมนฺตสฺส เนกฺขมฺมปารมิตา
ปรมตฺถปารมี นาม ชาตา.
       ตถา วิธุรปณฺฑิตกาเล มหาโควินฺทปณฺฑิตกาเล กุทฺทาลปณฺฑิตกาเล
อรกปณฺฑิตกาเล โพธิปริพฺพาชกกาเล มโหสธปณฺฑิตกาเลติ
ปญฺญาปารมิตาย ปูริตตฺตภาวานํ ปริมาณํ นาม นตฺถิ. เอกนฺเตน ปนสฺส
เสนกชาตเก ๓- เสนกปณฺฑิตกาเล:-
@เชิงอรรถ:  ก. จูฬสุตโสมชาตเก  ฉ. ลคฺคํ
@ ฉ. สตฺตุภสฺตชาตเก
         "ปญฺญาย วิจินนฺโตหํ       พฺราหฺมณํ โมจยึ ทุขา
          ปญฺญาย เม สโม นตฺถิ    เอสา เม ปญฺญาปารมี"ติ
อนฺโตภสฺตคตํ สปฺปํ ทสฺเสนฺตสฺส ปญฺญาปารมิตา ปรมตฺถปารมี นาม ชาตา.
       ตถา วีริยปารมิตาทีนมฺปิ ปูริตตฺตภาวานํ ปริมาณํ นาม
นตฺถิ. เอกนฺเตน ปนสฺส มหาชนกชาตเก:-
         "อตีรทสฺสี ชลมชฺเฌ       หตา สพฺเพว มานุสา
          จิตฺตสฺส อญฺญถา นตฺถิ     เอสา เม วีริยปารมี"ติ
      เอวํ มหาสมุทฺทํ ตรนฺตสฺส ปวตฺตา วีริยปารมิตา
ปรมตฺถปารมี นาม ชาตา. ขนฺติวาทีชาตเก:-
         "อเจตนํว โกฏฺเฏนฺเต     ติเณฺหน ผรสุนา มมํ
          กาสิราเช น กุปฺปามิ     เอสา เม ขนฺติปารมี"ติ.
เอวํ อเจตนภาเวน ๑- วิย มหาทุกฺขํ อธิวาเสนฺตสฺส ขนฺติปารมิตา
ปรมตฺถปารมี นาม ชาตา. มหาสุตโสมชาตเก:-
@เชิงอรรถ:  ก. อเจตนาภาเวน
         "สจฺจวาจํ อนุรกฺขนฺโต      จชิตฺวา มม ชีวิตํ
          โมเจสึ เอกสตํ ขตฺติเย    เอสา เม สจฺจปารมี"ติ ๑-
       เอวํ ชีวิตํ จชิตฺวา สจฺจมนุรกฺขนฺตสฺส สจฺจปารมิตา ปรมตฺถปารมี
นาม ชาตา. มูคปกฺขชาตเก:-
         "มาตา ปิตา น เม เทสฺสา   อตฺตา เม น จ เทสฺสิโย
          สพฺพญฺญุตํ ปิยํ มยฺหํ         ตสฺมา วตมธิฏฺฐหินฺ"ติ ๒-.
เอวํ ชีวิตํปิ จชิตฺวา วตํ อธิฏฺฐหนฺตสฺส อธิฏฺฐานปารมิตา ปรมตฺถปารมี
นาม ชาตา. สุวณฺณสามชาตเก:-
         "น มํ โกจิ อุตฺตสติ        นปิหํ ภายามิ กสฺสจิ
          เมตฺตาพเลนุปตฺถทฺโธ      รมามิ ปวเน ตทา"ติ ๓-
       เอวํ ชีวิตํปิ อโนโลเกตฺวา เมตฺตายนฺตสฺส เมตฺตาปารมิตา
ปรมตฺถปารมี นาม ชาตา. โลมหํสชาตเก:-
         "สุสาเน เสยฺยํ กปฺเปมิ      ฉวฏฺฐิกํ อุปธายหํ ๔-
          คามมณฺฑลา ๕- อุปาคนฺตฺวา  รูปํ ทสฺเสนฺตินปฺปกนฺ"ติ ๖-
@เชิงอรรถ:  จริยาปิฏก "สจฺจวาจานุรกฺขนฺโต    ชีวิตํ จชิตุมุปาคมึ
@          สจฺเจน เม สโม นตฺถิ  เอสา เม สจฺจปารมี"ติ.
@ ขุ.จริยา. ๓๓/๕๘๖.
@ ขุ.จริยา. ๓๓/๕๙๓.  ขุ.จริยา. อุปนิธาย
@ ฉ. คามณฺฑลา. ชาตกฏีกา โคมณฺฑลา.
@ ขุ. จริยา. ๓๓/๕๙๔.
เอวํ คามทารเกสุ นิฏฺฐุภนาทีหิ เจว มาลาคนฺธูปหาราทีหิ จ
สุขทุกฺขํ อุปฺปาเทนฺเตสุปิ อุเปกฺขํ อนติวตฺตนฺตสฺส อุเปกฺขาปารมิตา
ปรมตฺถปารมี นาม ชาตา.
       อยเมตฺถ สงฺเขโป. วิตฺถารโต ปเนส อตฺโถ จริยาปิฏกโต
คเหตพฺโพ. เอวํ ปารมิโย ปูเรตฺวา เวสฺสนฺตรตฺตภาเว ฐิโต:-
        "อเจตนายํ ปฐวี          อวิญฺญาย สุขํ ทุกฺขํ ๑-
         สาปิ ทานพลา มยฺหํ       สตฺตกฺขตฺตุมกมฺปถา"ติ ๒-
      เอวํ มหาปฐวิกมฺปนานิ ๓- มหาปุญฺญานิ กตฺวา อายุปริโยสาเน ๔-
ตโต จุโต ตุสิตภวเน นิพฺพตฺติ. อิติ ทีปงฺกรปาทมูลโต ปฏฺฐาย
ยาว อยํ ตุสิตปุเร นิพฺพตฺติ, เอตฺตกํ ฐานํ "ทูเรนิทานํ นามา"ติ
เวทิตพฺพํ.
                   ทูเรนิทานกถา นิฏฺฐิตา.
@เชิงอรรถ:  ฉ. ทุขํ    ขุ. จริยา. ๓๓/๕๖๕.
@ ฉ. มหาปถวิกมฺปนาทีนิ.   ก. อายุหปริโยสาเน
                       อวิทูเรนิทานํ
      ตุสิตปุเร วสนฺเตเยว ปน โพธิสตฺเต พุทฺธโกลาหลนฺนาม
อุทปาทิ ฯ โลกสฺมึ หิ ตีณิ โกลาหลานิ อุปฺปชฺชนฺติ กปฺปโกลาหลํ
พุทฺธโกลาหลํ จกฺกวตฺติโกลาหลนฺติ ฯ ตสฺส วสฺสสตสหสฺสสฺส
อจฺจเยน กปฺปุฏฺฐานํ ภวิสฺสตีติ โลกพฺยูหา นาม กามาวจรเทวา
มุตฺตสิรา วิกิณฺณเกสา รุทมุขา อสฺสูนิ หตฺเถหิ ปุญฺฉมานา
รตฺตวตฺถนิวตฺถา อติวิย วิรูปเวสธาริโน หุตฺวา มนุสฺสปเถ วิจรนฺตา
เอวํ อาโรเจนฺติ มาริสา อิโต วสฺสสตสหสฺสสฺส อจฺจเยน กปฺปุฏฺฐานํ
ภวิสฺสติ อยํ โลโกปิ นสฺสิสฺสติ มหาสมุทฺโทปิ นสฺสิสฺสติ อยญฺจ
มหาปฐวี สิเนรุ จ ปพฺพตราชา อุฑฺฑยฺหิสฺสนฺติ วินสฺสิสฺสนฺติ ยาว
พฺรหฺมโลกา วินาโส ภวิสฺสติ เมตฺตํ มาริสา ภาเวถ กรุณํ มุทิตํ
อุเปกฺขํ มาริสา ภาเวถ มาตรํ อุปฏฺฐหถ กุเลเชฏฺฐาปจายิโน
โหถาติ ฯ อิทํ กปฺปโกลาหลนฺนาม ฯ วสฺสสหสฺสสฺส อจฺจเยน
ปน สพฺพญฺญุพุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชิสฺสตีติ โลกปาลเทวตา อิโต
มาริสา วสฺสสหสฺสสฺส อจฺจเยน พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชิสฺสตีติ
อุคฺโฆเสนฺติโย อาหิณฺฑนฺติ ฯ อิทํ พุทฺธโกลาหลนฺนาม ฯ วสฺสสตสฺส
อจฺจเยน จกฺกวตฺติราชา อุปฺปชฺชิสฺสตีติ เทวตาเยว อิโต มาริสา
วสฺสสตสฺส อจฺจเยน จกฺกวตฺติราชา โลเก อุปฺปชฺชิสฺสตีติ
อุคฺโฆเสนฺติโย อาหิณฺฑนฺติ ฯ อิทํ จกฺกวตฺติโกลาหลนฺนาม ฯ อิมานิ
ตีณิ โกลาหลานิ มหนฺตานิ โหนฺติ ฯ เตสุ พุทฺธโกลาหลสทฺทํ
สุตฺวา สกลทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตา เอกโต สนฺนิปติตฺวา อสุโก
นาม สตฺโต พุทฺโธ ภวิสฺสตีติ ญตฺวา ตํ อุปสงฺกมิตฺวา อายาจนฺติ
อายาจมานา จ ปุพฺพนิมิตฺเตสุ อุปฺปนฺเนสุ อายาจนฺติ ฯ ตทา ปน
สพฺพาปิ เทวตา เอเกกจกฺกวาเฬ จาตุมฺมหาราชสกฺกสุยามสนฺตุสิต-
นิมฺมานรติปรนิมฺมิตวสวตฺติมหาพฺรหฺเมหิ สทฺธึ เอกจกฺกวาเฬ
สนฺนิปติตฺวา ตุสิตภวเน โพธิสตฺตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา มาริส
ตุมฺเหหิ ทส ปารมิโย ปูเรนฺเตหิ น สกฺกสมฺปตฺตึ น มารสมฺปตฺตึ น
จกฺกวตฺติสมฺปตฺตึ น พฺรหฺมสมฺปตฺตึ ปฏฺเฐนฺเตหิ ปูริตา โลกนิตฺถรณตฺถาย
ปน สพฺพญฺญุตํ ปฏฺเฐนฺเตหิ ปูริตา โส โว อิทานิ กาโล มาริส
พุทฺธตฺตาย สมโย มาริส พุทฺธตฺตายาติ ยาจึสุ ฯ
      อถ มหาสตฺโต เทวตานํ ปฏิญฺญํ อทตฺวา กาลทีปเทสกุล-
ชเนตฺติอายุปริจฺเฉทวเสน ปญฺจ มหาวิโลกนานิ วิโลเกติ ฯ ตตฺถ
กาโล นุ โข อกาโล นุ โขติ ปฐมํ กาลํ วิโลเกสิ ฯ ตตฺถ
วสฺสสตสหสฺสโต อุทฺธํ วฑฺฒิโต อายุกาโล กาโล นาม น โหติ ฯ
กสฺมา ฯ ตทา หิ สตฺตานํ ชาติชรามรณานิ น ปญฺญายนฺติ
พุทฺธานญฺจ ธมฺมเทสนา ติลกฺขณวินิมุตฺตา นตฺถิ เตสํ อนิจฺจํ
ทุกฺขมนตฺตาติ กเถนฺตานํ กถนฺนาเมตํ กเถนฺตีติ เนว โสตพฺพํ น
สทฺทหิตพฺพํ มญฺญนฺติ ตโต อภิสมโย น โหติ ตสฺมึ อสติ อนิยฺยานิกํ
สาสนํ โหติ ตสฺมา อกาโล ฯ วสฺสสตโต โอนํ อายุกาโลปิ
กาโล น โหติ ฯ กสฺมา ฯ ตทา สตฺตา อุสฺสนฺนกิเลสา โหนฺติ
อุสฺสนฺนกิเลสานญฺจ ทินฺโน โอวาโท โอวาทฏฺฐาเน
น ติฏฺฐติ อุทเก ทณฺฑราชิ วิย โส ขิปฺปํ วิคจฺฉติ ตสฺมา
โสปิ อกาโล ฯ วสฺสสตสหสฺสโต ปฏฺฐาย เหฏฺฐา วสฺสสตโต
ปฏฺฐาย อุทฺธํ อายุกาโล กาโล นาม ฯ ตทา จ วสฺสสตกาโล ฯ อถ
มหาสตฺโต นิพฺพตฺติตพฺพกาโลติ ปสฺสิ ฯ ตโต ทีปํ วิโลเกนฺโต
จตฺตาโร มหาทีเป โอโลเกตฺวา ตีสุ ทีเปสุ พุทฺธา น นิพฺพตฺตนฺติ
ชมฺพูทีเปเยว นิพฺพตฺตนฺตีติ ทีปํ ปสฺสิ ฯ ตโต ชมฺพูทีโป นาม
มหา ทสโยชนสหสฺสปริมาโณ กตรสฺมึ นุ โข ปเทเส พุทฺธา
นิพฺพตฺตนฺตีติ โอกาสํ วิโลเกนฺโต มชฺฌิมเทสํ ปสฺสิ ฯ มชฺฌิมเทโส
นาม ปุรตฺถิมาย ทิสาย กชงฺคลํ นาม นิคโม ตสฺส อปเรน
มหาสาโล ตโต ปรํ ปจฺจนฺติมา ชนปทา โอรโต มชฺเฌ
ปุพฺพทกฺขิณาย สลฺลวตี นาม นที ตโต ปรํ ปจฺจนฺติมา ชนปทา
โอรโต มชฺเฌ ทกฺขิณาย ทิสาย เสตกณฺณิกนฺนาม นิคโม
ตโต ปรํ ปจฺจนฺติมา ชนปทา โอรโต มชฺเฌ ปจฺฉิมาย
ทิสาย ถูนนฺนาม พฺราหฺมณคาโม ตโต ปรํ ปจฺจนฺติมา ชนปทา
โอรโต มชฺเฌ อุตฺตราย ทิสาย อุสีรทฺธโช นาม ปพฺพโต
ตโต ปรํ ปจฺจนฺติมา ชนปทา โอรโต มชฺเฌติ เอวํ วินเย
วุตฺโต ปเทโส ฯ โส อายามโต ตีณิ โยชนสตานิ วิตฺถารโต
อฑฺฒเตยฺยานิ ปริกฺเขปโต นวโยชนสตานีติ ฯ เอตสฺมึ ปเทเส พุทฺธา
จ ปจฺเจกพุทฺธา จ อคฺคสาวกา จ จกฺกวตฺติราชาโน จ อญฺเญ จ
มเหสกฺขา ขตฺติยพฺราหฺมณคหปติมหาสาลา อุปฺปชฺชนฺติ อิทํ เจตฺถ
กปิลวตฺถุํ นาม นครํ ตตฺถ มยา นิพฺพตฺติตพฺพนฺติ นิฏฺฐํ อคมาสิ ฯ
ตโต กุลํ วิโลเกนฺโต พุทฺธา นาม เวสฺสกุเล วา สุทฺทกุเล
วา น นิพฺพตฺตนฺติ โลกสมฺมเต ปน ขตฺติยกุเล วา พฺราหฺมณกุเล
วา ทฺวีสุเยว กุเลสุ นิพฺพตฺตนฺติ อิทานิ จ ขตฺติยกุลํ โลกสมฺมตํ
ตตฺถ นิพฺพตฺติสฺสามิ สุทฺโธทนมหาราชา ปิตา เม ภวิสฺสตีติ
กุลํ ปสฺสิ ฯ ตโต มาตรํ วิโลเกนฺโต พุทฺธมาตา นาม ปุริสโลลา
สุราธุตฺตา น โหติ กปฺปสตสหสฺสํ ปน ปูริตปารมี ชาติโต
ปฏฺฐาย อขณฺฑปญฺจสีลาเยว โหติ อยญฺจ มหามายา นาม เทวี
เอทิสี อยํ เม มาตา ภวิสฺสตีติ กิตฺตกํ ปนสฺสา อายูติ ทสนฺนํ
มาสานํ อุปริ สตฺต ทิวสานิ ปสฺสิ ฯ
      อิติ อิมํ ปญฺจมหาวิโลกนํ วิโลเกตฺวา กาโล เม มาริส
พุทฺธภาวายาติ เทวตานํ สงฺคหํ กโรนฺโต ปฏิญฺญํ ทตฺวา คจฺฉถ
ตุมฺเหติ ตา เทวตา อุยฺโยเชตฺวา ตุสิตเทวตาหิ ปริวุโต ตุสิตปุเร
นนฺทวนํ ปาวิสิ ฯ สพฺพเทวโลเกสุ หิ นนฺทวนํ อตฺถิเยว ฯ ตตฺร
นนฺทวเน เทวตา อิโต จุโต มาริส สุคตึ คจฺฉาติ ปุพฺเพกต-
กุสลกมฺโมกาสํ สารยมานา วิจรนฺติ ฯ โส เอวํ เทวตาหิ กุสลํ
สารยมานาหิ ปริวุโต ตตฺถ วิจรนฺโต จวิตฺวา มหามายาย เทวิยา
กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ ฯ เยน ปน วิธาเนน คณฺหิ ตสฺสาวิภาวตฺถํ
อยํ อนุปุพฺพิกถา ฯ
      ตทา กิร กปิลวตฺถุนคเร อาสาฬฺหนกฺขตฺตํ สงฺฆุฏฺฐํ อโหสิ ฯ
มหาชโน นกฺขตฺตํ กีฬติ ฯ มหามายาปิ เทวี ปุเร ปุณฺณมาย
สตฺตมทิวสโต ปฏฺฐาย วิคตสุราปานํ มาลาคนฺธวิภูสนสมฺปนฺนํ
นกฺขตฺตกีฬํ อนุภวมานา สตฺตมทิวเส ปาโตว อุฏฺฐาย คนฺโธทเกน
นฺหายิตฺวา จตฺตาริ สตสหสฺสานิ วิสฺสชฺเชตฺวา มหาทานํ ทตฺวา
สพฺพาลงฺการวิภูสิตา วรโภชนํ ภุญฺชิตฺวา อุโปสถงฺคานิ
อธิฏฺฐาย อลงฺกตปฏิยตฺตํ สิริคพฺภํ ปวิสิตฺวา สิริสยเน นิปนฺนา
นิทฺทํ โอกฺกมมานา อิมํ สุปินํ อทฺทส จตฺตาโร กิร นํ มหาราชาโน
สยเนเนว สทฺธึ อุกฺขิปิตฺวา หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา สฏฺฐิโยชนิเก
สิลาตเล สตฺตโยชนิกสฺส มหาสาลรุกฺขสฺส เหฏฺฐา ฐเปตฺวา เอกมนฺตํ
อฏฺฐํสุ ฯ อถ เนสํ
เทวิโย อาคนฺตฺวา เทวึ อโนตตฺตทหํ เนตฺวา มนุสฺสมลหรณตฺถํ
นฺหาเปตฺวา ทิพฺพวตฺถํ นิวาสาเปตฺวา ทิพฺพคนฺเธหิ วิลิมฺปาเปตฺวา
ทิพฺพปุปฺผานิ ปิลนฺธาเปตฺวา ตโต อวิทูเร เอโก รชตปพฺพโต ตสฺส
อนฺโต กนกวิมานํ อตฺถิ ตตฺถ ปาจีนโต อุจฺจอีสกํ ทิพฺพสยนํ
ปญฺญาเปตฺวา นิสชฺชาเปสุํ ฯ อถ โพธิสตฺโต เสตวรวารโณ หุตฺวา
ตโต อวิทูเร เอโก สุวณฺณปพฺพโต ตตฺถ วิจริตฺวา ตโต โอรุยฺห
รชตปพฺพตํ อารุหิตฺวา อุตฺตรทิสโต อาคมฺม รชตทามวณฺณาย
โสณฺฑาย เสตปทุมํ คเหตฺวา โกญฺจนาทํ นทิตฺวา กนกวิมานํ
ปวิสิตฺวา มาตุสยนํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ทกฺขิณปสฺสํ
ปทาเลตฺวา กุจฺฉิปฺปวิฏฺฐสทิโส อโหสิ ฯ เอวํ อุตฺตราสาฬฺหนกฺขตฺเต
ปฏิสนฺธึ คณฺหิ ฯ
      ปุนทิวเส ปพุทฺธา เทวี ตํ สุปินํ รญฺโญ อาโรเจสิ ฯ ราชา
จตุสฏฺฐิมตฺเต พฺราหฺมณปาโมกฺเข ปกฺโกสาเปตฺวา โคมยหริตุปลิตฺตาย
ลาชาทีหิ กตมงฺคลสกฺการาย ภูมิยา มหารหานิ อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวา
ตตฺถ นิสินฺนานํ พฺราหฺมณานํ สปฺปิมธุสกฺกราภิสงฺขตสฺส วรปายาสสฺส
สุวณฺณรชตปาติโย ปูเรตฺวา สุวณฺณรชตปาตีหิ ปฏิกุชฺชิตฺวา อทาสิ
อญฺเญหิ จ อหตวตฺถกปิลคาวีทานาทีหิ สทฺธึ เต สนฺตปฺเปสิ
อถ เตสํ สพฺพกามสนฺตปฺปิตานํ สุปินํ อาโรเจตฺวา กึ ภวิสฺสตีติ
ปุจฺฉิ ฯ พฺราหฺมณา อาหํสุ มา จินฺตยิตฺถ มหาราช
เทวิยา เต กุจฺฉิมฺหิ คพฺโภ ปติฏฺฐิโต โส จ โข
ปุริสคพฺโภ ปติฏฺฐิโต น อิตฺถีคพฺโภ ปุตฺโต เต ภวิสฺสติ
โส สเจ อคารํ อชฺฌาวสิสฺสติ ราชา ภวิสฺสติ จกฺกวตฺติ สเจ
อคารา นิกฺขมฺม ปพฺพชิสฺสติ พุทฺโธ ภวิสฺสติ โลเก วิวฏจฺฉโทติ ฯ
     โพธิสตฺตสฺส ปน มาตุกุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธิคหณกฺขเณเยว
เอกปฺปหาเรเนว สกลทสสหสฺสี โลกธาตุ สงฺกมฺปิ สมฺปกมฺปิ
สมฺปเวธิ ฯ ทฺวตฺตึส ปุพฺพนิมิตฺตานิ ปาตุรเหสุํ ฯ ทสสุ จกฺกวาฬสหสฺเสสุ
อปฺปมาโณ โอภาโส ผริ ฯ ตสฺส ตํ สิรึ ทฏฺฐุกามา วิย อนฺธา จกฺขูนิ
ปฏิลภึสุ ฯ พธิรา สทฺทํ สุณึสุ ฯ มูคา สมฺมาลปึสุ ฯ ขุชฺชา
อุชุคตฺตา อเหสุํ ฯ ปงฺคุลา ปทสา คมนํ ปฏิลภึสุ ฯ พนฺธนคตา
สพฺพสตฺตา อนฺทุพนฺธนาทีหิ มุจฺจึสุ ฯ สพฺพนรเกสุ อคฺคิ นิพฺพายิ ฯ
ปิตฺติวิสเย ขุปฺปิปาสา วูปสมึสุ ฯ ติรจฺฉานคตานํ ภยํ นาโหสิ ฯ
สพฺพสตฺตานํ โรโค เจว ราคาทิกิเลสคฺคิ จ วูปสมึสุ ฯ สพฺพสตฺตา
ปิยวาจา อเหสุํ ฯ มธุเรนากาเรน อสฺสา หสึสุ วารณา คชฺชึสุ ฯ
สพฺพตุริยานิ สกสกนินฺนาทํ มุญฺจึสุ อฆฏฺฏิตานิเยว ฯ มนุสฺสานํ
หตฺถูปคานิ อาภรณานิ วิรวึสุ ฯ สพฺพา ทิสา วิปฺปสนฺนา อเหสุํ ฯ
สตฺตานํ สุขํ อุปฺปาทยมาโน มุทุ สีตโล วาโต ปวายิ ฯ อกาลเมโฆ
ปวสฺสิ ฯ ปฐวิโตปิ อุทกํ อุพฺภิชฺชิตฺวาปิ สนฺทติ ฯ ปกฺขิโน
อากาสคมนํปิ วิชหึสุ ฯ นทิโย อสนฺทมานา อฏฺฐํสุ ฯ มหาสมุทฺเท
มธุรํ อุทกํ อโหสิ ฯ สพฺพตฺถกเมว ปญฺจวณฺเณหิ ปทุเมหิ สญฺฉนฺนํ
ตลํ อโหสิ ฯ ถลชชลชาทีนิ สพฺพปุปฺผานิ ปุปฺผึสุ ฯ รุกฺขานํ
ขนฺเธสุ ขนฺธปทุมานิ สาขาสุ สาขปทุมานิ ลตาสุ ลตาปทุมานิ
ปุปฺผึสุ ฯ ถเล สิลาตลานิ ภินฺทิตฺวา อุปรุปริ สตฺต สตฺต หุตฺวา
ทณฺฑปทุมานิ นาม นิกฺขมึสุ ฯ อากาเส โอลมฺพิตปทุมานิ นิพฺพตฺตึสุ ฯ
สมนฺตโต ปุปฺผวสฺสํ วสฺสิ ฯ อากาเส ทิพฺพตุริยานิ วชฺชึสุ ฯ
สกลทสสหสฺสี โลกธาตุ วฏฺเฏตฺวา วิสฺสฏฺฐมาลาคุฬํ วิย อุปฺปีเฬตฺวา
พนฺธมาลากลาโป วิย อลงฺกตปฏิยตฺตมาลาสยนํ วิย จ เอกมาลามาลินี
วิปฺผุรนฺตวาลวีชนี ปุปฺผธูปคนฺธปริวาสิตา ปรมโสภคฺคปฺปตฺตา
อโหสิ ฯ
     เอวํ คหิตปฏิสนฺธิกสฺส โพธิสตฺตสฺส ปฏิสนฺธิโต ปฏฺฐาย
โพธิสตฺตสฺส เจว โพธิสตฺตสฺส มาตุยา จ อุปทฺทวนิวารณตฺถํ
ขคฺคหตฺถา จตฺตาโร เทวปุตฺตา อารกฺขํ คณฺหึสุ ฯ โพธิสตฺตมาตุยา
ปุริเสสุ ราคจิตฺตํ นุปฺปชฺชิ ฯ ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺตา จ อโหสิ
สุขินี อกิลนฺตกายา โพธิสตฺตญฺจ อนฺโตกุจฺฉิคตํ วิปฺปสนฺเน มณิรตเน
อาวุตปณฺฑรสุตฺตํ วิย ปสฺสติ ฯ ยสฺมา โพธิสตฺเตน วสิตกุจฺฉิ
นาม เจติยคพฺภสทิสา น สกฺกา โหติ อญฺเญน สตฺเตน อาวสิตุํ
วา ปริภุญฺชิตุํ วา ตสฺมา โพธิสตฺตมาตา สตฺตาหชาเต โพธิสตฺเต
กาลํ กตฺวา ตุสิตปุเร นิพฺพตฺติ ฯ ยถา จ อญฺญา อิตฺถิโย ทสมาเส
อปฺปตฺวาปิ อติกฺกมิตฺวาปิ นิสินฺนาปิ นิปนฺนาปิ วิชายนฺติ น เอวํ
โพธิสตฺตมาตา ฯ สา ปน โพธิสตฺตํ ทสมาเส กุจฺฉิยา ปริหริตฺวา
ฐิตา จ วิชายติ ฯ อยญฺเจสา โพธิสตฺตมาตุ ธมฺมตา ฯ
มหามายาปิ เทวี ปตฺเตน เตลํ วิย ทสมาเส กุจฺฉิยา โพธิสตฺตํ
ปริหริตฺวา ปริปุณฺณคพฺภา ญาติฆรํ คนฺตุกามา สุทฺโธทนมหาราชสฺส
อาโรเจสิ อิจฺฉามหํ เทว กุลสนฺตกํ เทวทหนครํ
คนฺตุนฺติ ฯ ราชา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา กปิลวตฺถุโต ยาว
เทวทหนครา มคฺคํ สมํ กาเรตฺวา กทฺทลิปุณฺณฆฏธชปฏากาหิ
อลงฺการาเปตฺวา เทวึ สุวณฺณสีวิกาย นิสีทาเปตฺวา อมจฺจสหสฺเสน
อุกฺขิปาเปตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน เปเสสิ ฯ ทฺวินฺนํ ปน นครานํ
อนฺตเร อุภยนครวาสีนํปิ ลุมฺพินิวนํ นาม มงฺคลสาลวนํ อตฺถิ ฯ
ตสฺมึ สมเย มูลโต ยาว อคฺคสาขา สพฺพํ เอกผาลิผุลฺลํ อโหสิ ฯ
สาขนฺตเรหิ เจว ปุปฺผนฺตเรหิ จ ปญฺจวณฺณา ภมรวณฺณา
นานปฺปการา จ สกุณสงฺฆา มธุรสฺสเรน วิกูชนฺตา วิจรนฺติ ฯ
สกลํ ลุมฺพินิวนํ จิตฺตลตาวนสทิสํ มหานุภาวสฺส รญฺโญ สุสชฺชิตํ
อาปานตลมณฺฑลํ วิย โหติ ฯ เทวิยา ตํ ทิสฺวา สาลวนกีฬํ
กีฬิตุกามตา อุทปาทิ ฯ อมจฺจา เทวึ คเหตฺวา สาลวนํ ปวิสึสุ ฯ สา
มงฺคลสาลมูลํ คนฺตฺวา สาลสาขายํ คณฺหิตุกามา อโหสิ ฯ สาลสาขา
สุเสทิตเวตฺตคฺคํ วิย โอนมิตฺวา เทวิยา หตฺถปถํ อุปคจฺฉิ ฯ สา
หตฺถํ ปสาเรตฺวา สาขํ อคฺคเหสิ ฯ
     ตาวเทว จสฺสา กมฺมชวาตา จลึสุ ฯ อถสฺสา สาณิยา
ปริกฺขิปิตฺวา มหาชโน ปฏิกฺกมิ ฯ สาลสาขํ คเหตฺวา ติฏฺฐมานายเอว
จสฺสา คพฺภวุฏฺฐานํ อโหสิ ฯ ตํ ขณํเยว จตฺตาโร วิสุทฺธจิตฺตา
มหาพฺรหฺมาโน สุวณฺณชาลํ อาทาย สมฺปตฺตา เตน สุวณฺณชาเลน
โพธิสตฺตํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา มาตุ ปุรโต ฐเปตฺวา อตฺตมนา เทวิ
โหหิ มเหสกฺโข เต ปุตฺโต อุปฺปนฺโนติ อาหํสุ ฯ ยถา ปน
อญฺเญ สตฺตา มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมนฺตา ปฏิกฺกูเลน อสุจินา มกฺขิตา
นิกฺขมนฺติ น เอวํ โพธิสตฺโต ฯ โส ปน ธมฺมาสนโต โอตรนฺโต
ธมฺมกถิโก วิย นิสฺเสณิโต โอตรนฺโต ปุริโส วิย เทฺว หตฺเถ จ
ปาเท จ ปสาเรตฺวา ฐิตโกว มาตุกุจฺฉิสมฺภเวน เกนจิ อสุจินา
อมกฺขิโต สุทฺโธ วิสุทฺโธ กาสิกวตฺเถ นิกฺขิตฺตมณิรตนํ วิย โชตยนฺโต
มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมิ ฯ เอวํ สนฺเตปิ โพธิสตฺตสฺส จ โพธิสตฺตมาตุยา
จ สกฺการตฺถํ อากาสโต เทฺว อุทกธารา นิกฺขมิตฺวา โพธิสตฺตสฺส
จ มาตุยา จ สรีเร อุตุํ คาหาเปสุํ ฯ อถ นํ สุวณฺณชาเลน
ปฏิคฺคเหตฺวา ฐิตานํ พฺรหฺมานํ หตฺถโต จตฺตาโร มหาราชาโน
มงฺคลสมฺมตาย สุขสมฺผสฺสาย อชินปฺปเวณิยา คณฺหึสุ ฯ เตสํ
หตฺถโต มนุสฺสา ทุกูลจุมฺพฏเกน ปฏิคฺคณฺหึสุ ฯ มนุสฺสานํ
หตฺถโต มุจฺจิตฺวา ปฐวิยํ ปติฏฺฐาย ปุรตฺถิมทิสํ โอโลเกสิ ฯ
อเนกานิ จกฺกวาฬสหสฺสานิ เอกงฺคณานิ อเหสุํ ฯ ตตฺถ เทวมนุสฺสา
คนฺธมาลาทีหิ ปูชยมานา มหาปุริส อิธ ตุมฺเหหิ สทิโส อญฺโญ
นตฺถิ กุโต อุตฺตริตโรติ อาหํสุ ฯ เอวํ จตสฺโส ทิสา อนุทิสา
เหฏฺฐา อุปรีติ ทสปิ ทิสา วิทิสา อนุวิโลเกตฺวา อตฺตนา สทิสํ
อทิสฺวา อยํ อุตฺตรทิสาติ สตฺตปทวีติหาเรน อคมาสิ มหาพฺรหฺมุนา
เสตจฺฉตฺตํ ธารยมาเนน สุยาเมน เทวปุตฺเตน วาลวีชนึ อญฺญาหิ
จ เทวตาหิ เสสราชกกุธภณฺฑหตฺถาหิ อนุคมฺมมาโน ตโต สตฺตมปเท
ฐิโต อคฺโคหมสฺมิ โลกสฺสาติ อาทิกํ อาสภิวาจํ นิจฺฉาเรนฺโต
สีหนาทํ นทิ ฯ
     โพธิสตฺโต หิ ตีสุ อตฺตภาเวสุ มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขนฺตมตฺโตว
วาจํ นิจฺฉาเรสิ มโหสธตฺตภาเว เวสฺสนฺตรตฺตภาเว อิมสฺมึ
อตฺตภาเวติ ฯ มโหสธตฺตภาเว กิรสฺส มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมนฺตสฺเสว
สกฺโก เทวราชา อาคนฺตฺวา จนฺทนสารํ หตฺเถ ฐเปตฺวา คโต ฯ
โส ตํ มุฏฺฐิยํ กตฺวา นิกฺขมนฺโต ฯ อถ นํ มาตา ตาต กึ
คเหตฺวา อาคโตสีติ ปุจฺฉิ ฯ โอสธํ อมฺมาติ ฯ อิติ โอสธํ
คเหตฺวา อาคตตฺตา โอสธทารโกเตฺววสฺส นามํ อกํสุ ฯ ตํ โอสธํ
คเหตฺวา จาฏิยํ ปกฺขิปึสุ ฯ อาคตาคตานํ อนฺธพธิราทีนํ ตเทว
สพฺพโรควูปสมาย เภสชฺชํ อโหสิ ฯ ตโต มหนฺตํ อิทํ โอสธํ
มหนฺตํ อิทํ โอสถนฺติ อุปฺปนฺนวจนํ อุปาทาย มโหสโธเตฺววสฺส
นามํ ชาตํ ฯ เวสฺสนฺตรตฺตภาเว ปน มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขนฺตมตฺโต
ทกฺขิณหตฺถํ ปสาเรตฺวาว อตฺถิ นุ โข อมฺม กิญฺจิ ธนํ เคหสฺมึ
ทานํ ทสฺสามีติ วทนฺโต นิกฺขมิ ฯ อถสฺส มาตา สธเน กุเล
นิพฺพตฺโตสิ ตาตาติ ปุตฺตสฺส หตฺถํ อตฺตโน หตฺถตเล กตฺวา
สหสฺสตฺถวิกํ ฐปาเปสิ ฯ อิมสฺมึ อตฺตภาเว อิมํปิ สีหนาทํ นทีติ ฯ
     เอวํ โพธิสตฺโต ตีสุ อตฺตภาเวสุ มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขนฺตมตฺโตว
วาจํ นิจฺฉาเรสิ ฯ ยถา จ ปฏิสนฺธิกฺขเณ เอวํ ชาตกฺขเณปิสฺส
ทฺวตฺตึส ปุพฺพนิมิตฺตานิ ปาตุรเหสุํ ฯ ยสฺมึ ปน สมเย อมฺหากํ
โพธิสตฺโต ลุมฺพินิวเน ชาโต ตสฺมึเยว สมเย ราหุลมาตา เทวี
ฉนฺโน อมจฺโจ กาฬุทายิ อมจฺโจ อานนฺโท ราชกุมาโร กนฺถโก
อสฺสราชา มหาโพธิรุกฺโข จตฺตาริ นิธิกุมฺภิโย จ ชาตา ฯ ตตฺถ
เอกา คาวุตปฺปมาณา เอกา อฑฺฒโยชนปฺปมาณา เอกา
ติคาวุตปฺปมาณา เอกา โยชนปฺปมาณา อโหสีติ อิเม สตฺต สหชาตา
นาม ฯ อุภยนครวาสิโน โพธิสตฺตํ คเหตฺวา กปิลวตฺถุนครเมว
อคมํสุ ฯ ตํ ทิวสํเยว กปิลวตฺถุนคเร สุทฺโธทนมหาราชสฺส
ปุตฺโต ชาโต อยํ กุมาโร โพธิตเล นิสีทิตฺวา พุทฺโธ ภวิสฺสตีติ
ตาวตึสภวเน หฏฺฐตุฏฺฐา เทวสงฺฆา เจลุกฺเขปาทีนิ ปวตฺเตนฺตา
กีฬึสุ ฯ
     ตสฺมึ สมเย สุทฺโธทนมหาราชสฺส กุลูปโก อฏฺฐสมาปตฺติลาภี
กาฬเทวโล นาม ตาปโส ฯ โส ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา ทิวาวิหารตฺถาย
ตาวตึสภวนํ คนฺตฺวา ตตฺถ ทิวาวิหารํ นิสินฺโน ตา เทวตา ทิสฺวา
กึการณา ตุมฺเห เอวํ ตุฏฺฐมานสา กีฬิตฺถ มยฺหเมตํ การณํ
กเถถาติ ปุจฺฉิ ฯ ตํ เทวตา อาหํสุ มาริส สุทฺโธทนรญฺโญ
ปุตฺโต ชาโต โส ตทา โพธิตเล นิสีทิตฺวา พุทฺโธ หุตฺวา ธมฺมจกฺกํ
ปวตฺเตสฺสติ ตสฺส อนนฺตํ พุทฺธลีฬฺหํ ทฏฺฐุํ ธมฺมญฺจ โสตุํ ลจฺฉามาติ
อิมินา การเณน ตุฏฺฐมฺหาติ ฯ โส ตาสํ วจนํ สุตฺวา ขิปฺปํ
เทวโลกโต โอรุยฺห ราชนิเวสนํ ปวิสิตฺวา ปญฺญตฺตาสเน นิสินฺโน
ปุตฺโต กิร เต มหาราช ชาโต ปสฺสิสฺสามิ นนฺติ อาห ฯ ราชา
อลงฺกตปฏิยตฺตํ กุมารํ อานาเปตฺวา ตาปสํ วนฺทาเปตุํ อภิหริ ฯ
โพธิสตฺตสฺส ปาทา ปริวตฺเตตฺวา ตาปสสฺส ชฏาสุ ปติฏฺฐหึสุ ฯ
โพธิสตฺตสฺส หิ เตนตฺตภาเวน วนฺทิตพฺพยุตฺตโก นาม อญฺโญ
ปุคฺคโล นตฺถิ ฯ สเจ อชานนฺตา โพธิสตฺตสฺส สีสํ ตาปสสฺส ปาทมูเล
ฐเปยฺยุํ สตฺตธา ตสฺส มุทฺธา ผเลยฺยุํ ฯ ตาปโส น เม อตฺตานํ
นาเสตุํ ยุตฺตนฺติ อุฏฺฐายาสนา โพธิสตฺตสฺส อญฺชลึ ปคฺคเหสิ ฯ
ราชา ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา อตฺตโน ปุตฺตํ วนฺทิ ฯ ตาปโส อตีเต
จตฺตาฬีส กปฺเป อนาคเต จตฺตาฬีสาติ อสีติ กปฺเป อนุสฺสรติ
โพธิสตฺตสฺส ลกฺขณสมฺปตฺตึ ทิสฺวา ภวิสฺสติ นุ โข พุทฺโธ อุทาหุ
โนติ อุปธาเรนฺโต นิสฺสํสเยน พุทฺโธ ภวิสฺสตีติ ญตฺวา
อจฺฉริยปุริโส อยนฺติ สิตํ อกาสิ ตโต อหํ อิมํ พุทฺธภูตํ ทฏฺฐุํ
ลภิสฺสามิ นุ โข โนติ อุปธาเรนฺโต น ลภิสฺสามิ อนฺตราเยว
กาลํ กตฺวา พุทฺธสเตนปิ พุทฺธสหสฺเสนปิ คนฺตฺวา โพเธตุํ อสกฺกุเณยฺยํ
อรูปภเว นิพฺพตฺติสฺสามีติ ทิสฺวา เอวรูปํ นาม อจฺฉริยปุริสํ พุทฺธภูตํ
ทฏฺฐุํ น ลภิสฺสามิ มหตี จ เม หานิ ภวิสฺสตีติ ปโรทิ ฯ มนุสฺสา
ทิสฺวา อมฺหากํ อยฺโย อิทาเนว หสิตฺวา ปุน โรทิตุมุปฏฺฐิโต
กินฺนุ โข ภนฺเต อมฺหากํ อยฺยปุตฺตสฺส โกจิ อนฺตราโย ภวิสฺสตีติ
ปุจฺฉึสุ ฯ นตฺเถตสฺส อนฺตราโย นิสฺสํสเยน พุทฺโธ ภวิสฺสตีติ ฯ
อถ กสฺมา ปโรทิตฺถาติ ฯ เอวรูปํ มหาปุริสํ พุทฺธภูตํ ทฏฺฐุํ น
ลภิสฺสามิ มหตี  วต เม หานิ ภวิสฺสตีติ อตฺตานํ อนุโสจนฺโต
โรทามีติ อาห ฯ ตโต กึ นุ โข เม ญาติเกสุ โกจิ เอตํ
พุทฺธภูตํ ทฏฺฐุํ ลภิสฺสตีติ อุปธาเรนฺโต ภาคิเนยฺยํ นาลกทารกํ
อทฺทส ฯ โส ภคินิยา เคหํ คนฺตฺวา กหนฺเต ปุตฺโต นาลโกติ ฯ
อตฺถิ เคเห อยฺยาติ ฯ ปกฺโกสาหิ นนฺติ ปกฺโกสาเปตฺวา อตฺตโน
สนฺติกํ อาคตํ อาห ตาต สุทฺโธทนมหาราชสฺส กุเล ปุตฺโต
ชาโต พุทฺธงฺกุโร เอส ปญฺจตึส วสฺสานิ อติกฺกมิตฺวา พุทฺโธ
ภวิสฺสติ ตฺวํ เอตํ ทฏฺฐุํ ลภิสฺสสิ อชฺเชว ปพฺพชาหีติ ฯ สตฺตาสีติ-
โกฏิธเน กุเล นิพฺพตฺตทารโก น มํ มาตุโล อนตฺเถ นิโยเชสฺสตีติ
จินฺเตตฺวา ตาวเทว อนฺตราปณโต กาสายานิ เจว มตฺติกาปตฺตํ จ
อาหราเปตฺวา เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา
โย โลเก อุตฺตมปุคฺคโล ตํ อุทฺทิสฺส มยฺหํ ปพฺพชฺชาติ โพธิสตฺตาภิมุขํ
อญฺชลึ ปคฺคยฺห ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา ปตฺตํ ถวิกายํ ปกฺขิปิตฺวา
อํสกูเฏ ลคฺเคตฺวา หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา สมณธมฺมํ อกาสิ ฯ โส
ปฐมาภิสมฺโพธิปฺปตฺตํ ตถาคตํ อุปสงฺกมิตฺวา นาลกปฏิปทํ
กถาเปตฺวา ปุน หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา อรหตฺตํ ปตฺวา อุกฺกฏฺฐปฏิปทํ
ปฏิปนฺโน สตฺต มาเส อายุํ ปาเลตฺวา เอกํ สุวณฺณปพฺพตํ
นิสฺสาย ฐิตโกว อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ ฯ
     โพธิสตฺตํปิ ปญฺจมทิวเส สีสํ นฺหาเปตฺวา นามคหณํปสฺส
คณฺหิสฺสามาติ ราชภวนํ จตุชฺชาติคนฺเธติ วิลิมฺปิตฺวา ลาชปญฺจมกานิ
ปุปฺผานิ วิกิริตฺวา อสมฺภินฺนปายาสํ ปจาเปตฺวา ติณฺณํ เวทานํ
ปารคเต อฏฺฐสตพฺราหฺมเณ นิมนฺเตตฺวา ราชภวเน นิสีทาเปตฺวา
สุโภชนํ โภเชตฺวา มหาสกฺการํ กตฺวา กินฺนุ โข ภวิสฺสตีติ
ลกฺขณานิ ปฏิคฺคณฺหาเปสุํ ฯ เตสุ
             ราโม ธโช ลกฺขโณ สุชาติมนฺตี
             โภโช สุยาโม โกณฺฑญฺโญ สุทตฺโต
             เอเต ตทา อฏฺฐ อเหสุ พฺราหฺมณา
             ฉฬงฺควา มนฺต พฺยากรึสูติ
อิเม อฏฺฐ พฺราหฺมณา ลกฺขณปฏิคฺคาหกา อเหสุํ ฯ ปฏิสนฺธิคหณทิวเส
สุปิโนปิ เอเตเหว ปฏิคฺคหิโต ฯ เตสุ สตฺต ชนา เทฺว องฺคุลิโย
อุกฺขิปิตฺวา เทฺวธา พฺยากรึสุ อิเมหิ ลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต อคารํ
อชฺฌาวสมาโน ราชา โหติ จกฺกวตฺติ ปพฺพชมาโน พุทฺโธติ สพฺพํ
จกฺกวตฺติรญฺเญ สิริวิภวํ อาจิกฺขึสุ ฯ เตสํ ปน สพฺพทหโร โคตฺเตน
โกณฺฑญฺโญ นาม มาณโว โพธิสตฺตสฺส ลกฺขณานํ นิปฺผตฺตึ
โอโลเกตฺวา เอตสฺส อคารมชฺเฌ ฐานการณํ นตฺถิ เอกนฺเตเนว
วิวฏจฺฉโท พุทฺโธ ภวิสฺสตีติ เอกเมว องฺคุลึ อุกฺขิปิตฺวา เอกํ พฺยากรณํ
อกาสิ ฯ อยํ หิ กตาธิกาโร ปจฺฉิมภวิกสตฺโต ปญฺญาย อิตเร สตฺต
ชเน อภิภวิตฺวา อิเมหิ ลกฺขเณหิ สมนฺนาคตสฺส อคารมชฺเฌ ฐานํ
นาม นตฺถิ อสํสยํ พุทฺโธ ภวิสฺสตีติ เอกเมว คตึ อทฺทส ตสฺมา
เอกํ องฺคุลึ อุกฺขิปิตฺวา เอกํ พฺยากาสิ ฯ อถ เต พฺราหฺมณา
อตฺตโน ฆรานิ คนฺตฺวา ปุตฺเต อามนฺตยึสุ ตาตา อมฺเห มหลฺลกา
สุทฺโธทนมหาราชสฺส ปุตฺตํ สพฺพญฺญุตปฺปตฺตํ มยํ ลเภยฺยาม วา
โน วา ตุมฺเห ตสฺมึ กุมาเร สพฺพญฺญุตํ สมฺปตฺเต ตสฺส สาสเน
ปพฺพเชยฺยาถาติ ฯ เต สตฺตปิ ชนา ยาวตายุกํ ฐตฺวา ยถากมฺมํ
คตา ฯ โกณฺฑญฺญมาณโว อโรโค อโหสิ ฯ โส มหาสตฺเต
วุฑฺฒิมนฺวาย มหาภินิกฺขมนํ อภินิกฺขมิตฺวา อนุกฺกเมน อุรุเวลํ
คนฺตฺวา รมณีโย วต อยํ ภูมิภาโค อลํ วติทํ กุลปุตฺตสฺส
ปธานตฺถิกสฺส ปธานายาติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา ตตฺถ วาสํ อุปคเต
มหาปุริโส ปพฺพชิโตติ สุตฺวา เตสํ พฺราหฺมณานํ ปุตฺเต อุปสงฺกมิตฺวา
เอวมาห สิทฺธตฺถกุมาโร กิร ปพฺพชิโต โส นิสฺสํสยํ พุทฺโธ
ภวิสฺสติ สเจ ตุมฺหากํ ปิตโร อโรคา อสฺสุํ อชฺช นิกฺขมิตฺวา
ปพฺพเชยฺยุํ สเจ ตุมฺเห ตํปิ อิจฺเฉยฺยาถ เอถ อหํ ตํ มหาปุริสํ
อนุปพฺพชิสฺสามีติ ฯ เต สพฺเพ เอกจฺฉนฺทา ภวิตุํ นาสกฺขึสุ ฯ
ตโย ชนา ปพฺพชึสุ ฯ โกณฺฑญฺญพฺราหฺมณํ เชฏฺฐกํ กตฺวา
อิตเร จตฺตาโร ปพฺพชึสุ ฯ เต ปญฺจชนา ปญฺจวคฺคิยตฺเถรา นาม
ชาตา ฯ
     ตทา ปน ราชา กึ ทิสฺวา มยฺหํ ปุตฺโต ปพฺพชิสฺสตีติ ปุจฺฉิ ฯ
จตฺตาริ ปุพฺพนิมิตฺตานีติ ฯ กตรญฺจ กตรญฺจาติ ฯ ชราชิณฺณํ
พฺยาธิตํ มตํ ปพฺพชิตนฺติ ฯ ราชา อิโต ปฏฺฐาย เอวรูปานํ มม
ปุตฺตสฺส สนฺติกํ อุปสงฺกมิตุํ มา อทตฺถ มยฺหํ ปุตฺตสฺส พุทฺธภาเวน
กมฺมํ นตฺถิ อหํ มม ปุตฺตํ ทฺวิสหสฺสปริตฺตทีปปริวารานํ
จตุนฺนํ มหาทีปานํ อิสฺสริยาธิปจฺจํ รชฺชํ กาเรนฺตํ
ฉตฺตึสโยชนปริมณฺฑลาย ปริสาย ปริวุตํ คคนตเล วิจรมานํ
ปสฺสิตุกาโมมฺหีติ ฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา อิเมสํ จตุปฺปการานํ ปริสานํ
กุมารสฺส จกฺขุปเถ อาคมนนิวารณตฺถํ จตูสุ ทิสาสุ คาวุเต คาวุเต
อารกฺขํ ฐเปสิ ฯ ตํ ทิวสญฺจ ปน มงฺคลฏฺฐาเน สนฺนิปติเตสุ
อสีติยา ญาติกุลสหสฺเสสุ เอกเมโกว เอกเมกํ ปุตฺตํ ปฏิชานึสุ อยํ
พุทฺโธ วา โหตุ ราชา วา มยํ เอกเมกํ ปุตฺตํ ทสฺสาม สเจปิ พุทฺโธ
ภวิสฺสติ ขตฺติยสมเณเหว ปุรกฺขิตปริวาริโต วิจริสฺสติ สเจปิ
ราชา ภวิสฺสติ ขตฺติยกุมาเรเหว ปุรกฺขิตปริวาริโต วิจริสฺสตีติ ฯ ราชาปิ
โพธิสตฺตสฺส อุตฺตมรูปธรา วิคตสพฺพโทสา ธาติโย ปจฺจุปฏฺฐเปสิ ฯ
โพธิสตฺโต อนนฺเตน ปริวาเรน มหนฺเตน สิริโสภคฺเคน วฑฺฒติ ฯ
     อเถกทิวสํ รญฺโญ วปฺปมงฺคลํ นาม อโหสิ ฯ ตํ ทิวสํ
สกลนครํ เทววิมานํ วิย อลงฺกโรนฺติ ฯ สพฺเพ ทาสกมฺมกราทโย
อหตวตฺถนิวตฺถา คนฺธมาลาปฏิมณฺฑิตา ราชกุเล สนฺนิปตนฺติ ฯ
รญฺโญ กมฺมนฺเต นงฺคลสหสฺสํ โยชียติ ฯ ตสฺมึ ปน ทิวเส เอเกน
อูนานิ อฏฺฐสตนงฺคลานิ สทฺธึ พลิพทฺทรสฺมิโยตฺเตหิ รชตปริกฺขิตฺตานิ
โหนฺติ ฯ รญฺโญ อาลมฺพนนงฺคลํ ปน รตฺตสุวณฺณปริกฺขิตฺตํ โหติ ฯ
พลิพทฺทานํ สิงฺคานิ รสฺมิโยตฺตปโฏทานิ สุวณฺณปริกฺขิตฺตาเนว
โหนฺติ ฯ ราชา มหาปริวาเรน นครา นิกฺขมนฺโต ปุตฺตํ คเหตฺวา
อคมาสิ ฯ กมฺมนฺตฏฺฐาเน เอโก ชมฺพูรุกฺโข พหลปลาโส สนฺทจฺฉาโย
อโหสิ ฯ ตสฺเสว เหฏฺฐา กุมารสฺส สยนํ ปญฺญาเปตฺวา อุปริ
สุวณฺณตารกขจิตวิตานํ พนฺธาเปตฺวา สาณิปากาเรน ปริกฺขิปาเปตฺวา
อารกฺขํ ฐเปตฺวา ราชา สพฺพาลงฺกาเรน อลงฺกริตฺวา อมจฺจคณปริวุโต
นงฺคลกรณฏฺฐานํ อคมาสิ ฯ ตตฺถ ราชา สุวณฺณนงฺคลํ คณฺหาติ
อมจฺจา เอเกนูนฏฺฐสตานิ รชตนงฺคลานิ กสกา เสสนงฺคลานิ ฯ
เต ตานิ คเหตฺวา อิโต จิโต จ กสนฺติ ฯ ราชา ปน
โอรโต ปารํ คจฺฉติ ปารโต โอรํ คจฺฉติ ฯ เอตสฺมึ ฐาเน
มหาสมฺปตฺติ โหติ ฯ โพธิสตฺตํ ปริวาเรตฺวา นิสินฺนธาติโย รญฺโญ
สมฺปตฺตึ ปสฺสิสฺสามาติ อนฺโตสาณิโต พหิ นิกฺขนฺตา ฯ โพธิสตฺโต
อิโต จิโตปิ โอโลเกนฺโต กญฺจิ อทิสฺวา เวเคน อุฏฺฐาย ปลฺลงฺกํ
อาภุชิตฺวา อานาปาเน ปริคฺคเหตฺวา ปฐมชฺฌานํ นิพฺพตฺเตสิ ฯ
ธาติโย ขชฺชโภชฺชนฺตเร วิจรมานา โถกํ จิรายึสุ ฯ เสสรุกฺขานํ
ฉายา นิวตฺตา ตสฺส ปน รุกฺขสฺส ปริมณฺฑลา หุตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ
ธาติโย อยฺยปุตฺโต เอกโกติ เวเคน สาณึ อุกฺขิปิตฺวา อนฺโต
ปวิสมานา โพธิสตฺตํ สยเน ปลฺลงฺเกน นิสินฺนํ ตญฺจ ปาฏิหาริยํ
ทิสฺวา คนฺตฺวา รญฺโญ อาโรเจสุํ เทว กุมาโร เอวํ นิสินฺโน
เอวํ อญฺเญสํ รุกฺขานํ ฉายา นิวตฺตา ชมฺพูรุกฺขสฺส ปริมณฺฑลา
ฐิตาติ ฯ ราชา เวเคนาคนฺตฺวา ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา อิทํ เต ตาต
ทุติยวนฺทนนฺติ ปุตฺตํ วนฺทิ ฯ
     อถ อนุกฺกเมน โพธิสตฺโต โสฬสวสฺสุทฺเทสิโก ชาโต ฯ ราชา
โพธิสตฺตสฺส ติณฺณํ อุตูนํ อนุจฺฉวิเก ตโย ปาสาเท กาเรสิ เอกํ
นวภูมิกํ เอกํ สตฺตภูมิกํ เอกํ ปญฺจภูมิกํ จตฺตาฬีสสหสฺสา จ
นาฏกิตฺถิโย อุปฏฺฐาเปสิ ฯ โพธิสตฺโต เทโว วิย อจฺฉราสงฺฆปริวุโต
อลงฺกตนาฏกปริวุโต นิปฺปุริเสหิ ตุริเยหิ ปริจาริยมาโน มหาสมฺปตฺตึ
อนุภวนฺโต อุตุวาเรน เตสุ ปาสาเทสุ วิหรติ ฯ ราหุลมาตา
ปนสฺส อคฺคมเหสี อโหสิ ฯ ตสฺเสว มหาสมฺปตฺตึ อนุภวนฺตสฺส
เอกทิวสํ ญาติสงฺฆสฺส อพฺภนฺตเร อยํ กถา อุทปาทิ สิทฺธตฺโถ
กีฬาปสุโตว วิหรติ น กิญฺจิ สิปฺปํ สิกฺขติ สงฺคาเม ปจฺจุปฏฺฐิเต
กึ กริสฺสตีติ ฯ ราชา โพธิสตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตาต ตว ญาตกา
สิทฺธตฺโถ กิญฺจิ สิปฺปํ อสิกฺขิตฺวา กีฬาปสุโต วิจรตีติ วทนฺติ
เอตฺตกํ ปตฺตกาลํ มญฺญสีติ ฯ เทว มม สิปฺปํ สิกฺขนกิจฺจํ นตฺถิ
นคเร มม สิปฺปทสฺสนตฺถํ เภริญฺจาราเปถ อิโต สตฺตเม ทิวเส
ญาตกานํ สิปฺปํ ทสฺเสสฺสามีติ ฯ ราชา ตถา อกาสิ ฯ โพธิสตฺโต
อกฺขณเวธิวาลเวธิสรเวธิสทฺทเวธิปุงฺกานปุงฺกธนุคฺคเห สนฺนิปาตา-
เปตฺวา มหาชนสฺส มชฺเฌ อญฺเญหิ ธนุคฺคเหหิ อสาธารณํ ญาตกานํ
ทฺวาทสสิปฺปํ ทสฺเสสิ ฯ ตํ สรภงฺคชาตเก อาคตนเยเนว เวทิตพฺพํ ฯ
ตทา ตสฺส ญาติสงฺโฆ นิกฺกงฺโข อโหสิ ฯ
     อเถกทิวสํ โพธิสตฺโต อุยฺยานภูมึ คนฺตุกาโม สารถึ อามนฺเตตฺวา
รถํ โยเชหีติ อาห ฯ โส สาธูติ ปฏิสฺสุณิตฺวา มหารหํ อุตฺตมรถํ
สพฺพาลงฺกาเรน อลงฺกริตฺวา กุมุทปตฺตวณฺเณ จตฺตาโร มงฺคลสินฺธเว
โยเชตฺวา โพธิสตฺตสฺส ปฏินิเวเทสิ ฯ โพธิสตฺโต เทววิมานสทิสํ
รถํ อภิรุหิตฺวา อุยฺยานาภิมุโข อคมาสิ ฯ เทวตา สิทฺธตฺถกุมารสฺส
อภิสมฺพุชฺฌนกาโล อาสนฺโน ปุพฺพนิมิตฺตํ ทสฺเสสฺสามาติ เอกํ
เทวปุตฺตํ ชราชชฺชรํ ขณฺฑทนฺตํ ปลิตเกสํ โคปาณสิวงฺกํ
โอภคฺคสรีรํ ทณฺฑหตฺถํ ปเวธมานํ กตฺวา ทสฺเสสุํ ฯ ตํ โพธิสตฺโต
เจว สารถิ จ ปสฺสนฺติ ฯ ตโต โพธิสตฺโต สารถึ สมฺม โก
นาเมโส ปุริโส เกสาปิสฺส น ยถา อญฺเญสนฺติ มหาปทาเน
อาคตนเยเนว ปุจฺฉิตฺวา ตสฺส วจนํ สุตฺวา ธิรตฺถุ วต โภ
ชาติ ยตฺร หิ นาม ชาตสฺส ชรา ปญฺญายิสฺสตีติ สํวิคฺคหทโย
ตโต จ ปฏินิวตฺติตฺวา ปาสาทเมว อภิรุหิ ฯ ราชา กึการณา
มม ปุตฺโต ขิปฺปํ ปฏินิวตฺตตีติ ปุจฺฉิ ฯ ชิณฺณปุริสํ ทิสฺวา เทวาติ
อาหํสุ ฯ ชิณฺณกํ ทิสฺวา ปพฺพชิสฺสตีติ กสฺมา มํ นาเสถ สีฆํ
เม ปุตฺตสฺส นาฏกานิ สชฺเชถ สมฺปตฺตึ อนุภวนฺโต ปพฺพชฺชาย
สตึ น กริสฺสตีติ วตฺวา อารกฺขํ วฑฺเฒตฺวา สพฺพทิสาสุ อฑฺฒโยชเน
อฑฺฒโยชเน ฐเปสิ ฯ ปุเนกทิวสํ โพธิสตฺโต ตเถว อุยฺยานํ
คจฺฉนฺโต เทวตาภินิมฺมิตํ พฺยาธิตปุริสํ ทิสฺวา ปุริมนเยเนว ปุจฺฉิตฺวา
สํวิคฺคหทโย นิวตฺติตฺวา ปาสาทํ อภิรุหิ ฯ ราชาปิ ปุจฺฉิตฺวา
เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว สํวิทหิตฺวา ปุน วฑฺเฒตฺวา สมนฺตโต
ติคาวุตปฺปมาเณ ปเทเส อารกฺขํ ฐเปสิ ฯ อปรํ เอกทิวสํ โพธิสตฺโต
ตเถว อุยฺยานํ คจฺฉนฺโต เทวตาภินิมฺมิตํ กาลกตํ ทิสฺวา ปุริมนเยเนว
ปุจฺฉิตฺวา สํวิคฺคหทโย ปุน นิวตฺติตฺวา ปาสาทํ อภิรุหิ ฯ ราชาปิ
ปุจฺฉิตฺวา เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว สํวิทหิตฺวา ปุน วฑฺเฒตฺวา สมนฺตโต
โยชนปฺปมาเณ ปเทเส อารกฺขํ ฐเปสิ ฯ อปรํ ปน เอกทิวสํ
อุยฺยานํ คจฺฉนฺโต ตเถว เทวตาภินิมฺมิตํ สุนิวตฺถสุปารุตํ ปพฺพชิตํ
ทิสฺวา โก นาเมโส สมฺมาติ สารถึ ปุจฺฉิ ฯ สารถิ กิญฺจาปิ
พุทฺธุปฺปาทสฺส อภาวา ปพฺพชิตํ วา ปพฺพชิตคุเณ วา น ชานาติ
เทวานุภาเวน ปน ปพฺพชิโต นาเมส เทวาติ วตฺวา ปพฺพชฺชาย
คุเณ วณฺเณสิ ฯ โพธิสตฺโต ปพฺพชฺชาย รุจึ อุปฺปาเทตฺวา ตํ
ทิวสํ อุยฺยานํ อคมาสิ ฯ ทีฆภาณกา ปนาหุ จตฺตาริ นิมิตฺตานิ
เอกทิวเสเนว ทิสฺวา อคมาสีติ ฯ ตตฺถ ทิวสภาคํ กีฬิตฺวา
มงฺคลโปกฺขรณิยํ นฺหาตฺวา อฏฺฐงฺคเต สุริเย มงฺคลสิลาปฏฺเฏ นิสีทิ
อตฺตานํ อลงฺการาเปตุกาโม ฯ อถสฺส ปริจาริกา นานาวณฺณานิ
ทุสฺสานิ นานปฺปการา อาภรณวิกติโย มาลาคนฺธวิเลปนานิ จ
อาทาย สมนฺตา ปริวาเรตฺวา อฏฺฐํสุ ฯ ตสฺมึ ขเณ สกฺกสฺส
นิสินฺนาสนํ อุณฺหํ อโหสิ ฯ โส โก นุ โข มํ อิมมฺหา ฐานา
จาเวตุกาโมติ อุปธาเรนฺโต โพธิสตฺตสฺส อลงฺกรณกาลํ ทิสฺวา
วิสฺสกมฺมํ อามนฺเตสิ สมฺม วิสฺสกมฺม สิทฺธตฺถกุมาโร อชฺช
อฑฺฒรตฺติกสมเย มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิสฺสติ อยมสฺส ปจฺฉิโม
อลงฺกาโร อุยฺยานํ คนฺตฺวา มหาปุริสํ ทิสฺวา สพฺพาลงฺกาเรหิ
อลงฺกโรหีติ ฯ โส สาธูติ ปฏิสฺสุณิตฺวา เทวานุภาเวน ตํ ขณํเยว
อุปสงฺกมิตฺวา ตสฺเสว กปฺปกสทิโส หุตฺวา กปฺปกสฺส หตฺถโต
เวฐนทุสฺสํ คเหตฺวา โพธิสตฺตสฺส สีสํ เวเฐสิ ฯ โพธิสตฺโต
หตฺถสมฺผสฺเสเนว นายํ มนุสฺโส เทวปุตฺโต เอโสติ อญฺญาสิ ฯ
เวฐเน เวฐิตมตฺเต สีสโมลิยํ มณิรตนากาเรน ทุสฺสสหสฺสํ อพฺภุคฺคจฺฉิ
ปุน เวเฐนฺตสฺส ทุสฺสสหสฺสนฺติ ทสกฺขตฺตุํ เวเฐนฺตสฺส ทส
ทุสฺสสหสฺสานิ อพฺภุคฺคจฺฉึสุ ฯ สีสํ ขุทฺทกํ ทุสฺสานิ พหูนิ กถํ
อพฺภุคฺคตานีติ น จินฺเตตพฺพํ ฯ เตสุ หิ สพฺพมหนฺตํ สามลตา-
ปุปฺผปฺปมาณํ อวเสสานิ กุตุมฺพกปุปฺผปฺปมาณานิ อเหสุํ ฯ
โพธิสตฺตสีสํ เกเสหิ อากิณฺณํ กิญฺชกฺขควจฺฉิตํ วิย กุยฺยกปุปฺผํ
อโหสิ ฯ อถสฺส สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตสฺส สพฺพตาลาวจเรสุ
สกานิ สกานิ ปฏิภาณานิ ทสฺสยนฺเตสุ พฺราหฺมเณสุ ชย นรินฺทาติ-
อาทีหิ วจเนหิ สูตมาฆตนฺธกาทีสุ จ นานปฺปกาเรหิ
มงฺคลวจนถุติโฆเสหิ สมฺภาเวนฺเตสุ สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตํ รถวรํ อภิรุหิ ฯ
     ตสฺมึ สมเย ราหุลมาตา ปุตฺตํ วิชายีติ สุตฺวา สุทฺโธทนมหาราชา
ปุตฺตสฺส เม ตุฏฺฐึ นิเวเทถาติ สาสนํ ปหิณิ ฯ โพธิสตฺโต ตํ สุตฺวา
ราหุโล ชาโต พนฺธนํ ชาตนฺติ อาห ฯ ราชา กึ เม ปุตฺโต อวจาติ
ปุจฺฉิตฺวา ตํ วจนํ สุตฺวา อิโต ปฏฺฐาย เม นตฺตา ราหุลกุมาโรเตฺวว
นาม โหตูติ อาห ฯ โพธิสตฺโตปิ โข รถวรํ อารุยฺห มหนฺเตน ยเสน
อติมโนรเมน สิริโสภคฺเคน นครํ ปาวิสิ ฯ ตสฺมึ สมเย กิสาโคตมี นาม
ขตฺติยกญฺญา อุปริปาสาทวรตลคตา นครํ ปทกฺขิณํ กุรุมานสฺส โพธิสตฺตสฺส
รูปสิรึ ทิสฺวา ปีติโสมนสฺสชาตา อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ
        นิพฺพุตา นูน สา มาตา     นิพฺพุโต นูน โส ปิตา
        นิพฺพุตา นูน สา นารี      ยสฺสายํ อีทิโส ปตีติ ฯ
โพธิสตฺโต ตํ สุตฺวา จินเตสิ อยํ เอวํ อาห เอวรูปํ อตฺตภาวํ
ปสฺสนฺติยา มาตุ หทยํ นิพฺพายติ ปิตุ หทยํ นิพฺพายติ ปชาปติยา
หทยํ นิพฺพายตีติ กสฺมึ นุ โข นิพฺพุเต หทยํ นิพฺพุตนฺนาม
โหตีติ ฯ อถสฺส กิเลเสสุ วิรตฺตมานสสฺส เอตทโหสิ ราคคฺคิมฺหิ
นิพฺพุเต นิพฺพุตนฺนาม โหติ โทสคฺคิมฺหิ นิพฺพุเต นิพฺพุตนฺนาม โหติ
โมหคฺคิมฺหิ นิพฺพุเต นิพฺพุตนฺนาม โหติ มานทิฏฺฐิอาทีสุ สพฺพกิเลเสสุ
ทรเถสุ นิพฺพุเตสุ นิพฺพุตนฺนาม โหติ อยํ เม สุวจนํ สาเวสิ
อหํ หิ นิพฺพานํ คเวสนฺโต จรามิ อชฺเชว มยา ฆราวาสํ
ฉฑฺเฑตฺวา นิกฺขมฺม ปพฺพชิตฺวา นิพฺพานํ คเวสิตุํ วฏฺฏตีติ ฯ
อยํ อิมิสฺสา อาจริยภาโค โหตูติ กณฺฐโต โอมุญฺจิตฺวา กิสาโคตมิยา
สหสฺสคฺฆนิกํ มุตฺตาหารํ เปเสสิ ฯ สา จินฺเตสิ สิทฺธตฺถกุมาโร
มยิ ปฏิพทฺธจิตฺโต หุตฺวา ปณฺณาการํ เปเสสีติ ปีติโสมนสฺสชาตา
อโหสิ ฯ
     โพธิสตฺโตปิ มหนฺเตน สิริโสภคฺเคน อตฺตโน ปาสาทํ อารุหิตฺวา
สิริสยเน นิปชฺชิ ฯ ตาวเทว นํ สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตา นจฺจคีตาทีสุ
สุสิกฺขิตา เทวกญฺญา วิย รูปโสภคฺคปฺปตฺตา อิตฺถิโย นานาตุริยานิ
คเหตฺวา สมฺปริวาเรตฺวา อภิรมาเปนฺติโย นจฺจคีตวาทิตานิ
ปโยชยึสุ ฯ โพธิสตฺโต กิเลเสสุ วิรตฺตจิตฺตตาย นจฺจาทีสุ
อนภิรโต มุหุตฺตํ นิทฺทํ โอกฺกมิ ฯ ตา อิตฺถิโย ยสฺสตฺถาย
มยํ นจฺจาทีนิ ปโยเชม โส นิทฺทํ อุปคโต อิทานิ กิมตฺถํ
กิลมามาติ คหิตคหิตานิ ตุริยานิ อชฺโฌตฺถริตฺวา นิปชฺชึสุ ฯ
คนฺธเตลปทีปา ฌายนฺติ ฯ โพธิสตฺโต ปพุชฺฌิตฺวา สยนปิฏฺเฐ
ปลฺลงฺเกน นิสินฺโน อทฺทส ตา อิตฺถิโย ตุริยภณฺฑานิ อวตฺถริตฺวา
นิทฺทายนฺติโย เอกจฺจา ปคฺฆริตเขฬา ลาลากิลินฺนคตฺตา เอกจฺจา
ทนฺเต ขาทนฺติโย เอกจฺจา กากจฺฉนฺติโย เอกจฺจา วิปฺปลปนฺติโย
เอกจฺจา วิวฏมุขา เอกจฺจา อปคตวตฺถา ปากฏวิภจฺฉสมฺพาธฏฺฐานา ฯ
โส ตาสํ วิปฺปการํ ทิสฺวา ภิยฺโยโส มตฺตาย กาเมสุ วิรตฺตจิตฺโต
อโหสิ ฯ ตสฺส อลงฺกตปฏิยตฺตํ สกฺกภวนสทิสํปิ ตํ มหาตลํ
อปวิฏฺฐนานากุณปภริตํ อามกสุสานํ วิย อุปฏฺฐาสิ ตโย
ภวา อาทิตฺตเคหสทิสา ขายึสุ อุปทฺทูตํ วต โภ อุปสคฺคํ วต
โภติ อุทานํ ปวตฺตติ อติวิย ปพฺพชฺชาย จิตฺตํ นมิ ฯ
     โส อชฺเชว มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตุํ วฏฺฏตีติ สยนา วุฏฺฐาย
ทฺวารสมีปํ คนฺตฺวา โก เอตฺถาติ อาห ฯ อุมฺมาเร สีสํ กตฺวา
นิปนฺโน ฉนฺโน อหํ อยฺยปุตฺต ฉนฺโนติ อาห ฯ ฉนฺน อหํ
อชฺช มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตุกาโม เอกํ เม อสฺสํ กปฺเปหีติ ฯ
โส สาธุ เทวาติ อสฺสภณฺฑกํ คเหตฺวา อสฺสสาลํ คนฺตฺวา
คนฺธเตลทีเปสุ ชลนฺเตสุ สมนฺตโต ปสาริตวิตานสฺส เหฏฺฐา รมณีเย
ภูมิภาเค ฐิตํ กนฺถกํ อสฺสราชํ ทิสฺวา อชฺช มยา ตเมว กปฺเปตุํ
วฏฺฏตีติ กนฺถกํ กปฺเปสิ ฯ โส กปฺปิยมาโน อญฺญาสิ อยํ เม
กปฺปนา อติทฬฺหา อญฺเญสุ ทิวเสสุ อุยฺยานกีฬาทิคมนกาเล กปฺปนา
วิย น โหติ มยฺหํ อยฺยปุตฺโต อชฺช มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตุกาโม
ภวิสฺสตีติ ตโต ตุฏฺฐมานโส มหาหสิตํ หสิ ฯ โส สทฺโท
สกลนครํ ปตฺถริตฺวา คจฺเฉยฺย ฯ เทวตา ปน สนฺนิรุมฺหิตฺวา น
กสฺสจิ โสตุํ อทํสุ ฯ โพธิสตฺโตปิ โข ฉนฺนํ เปเสตฺวาว
ปุตฺตํ ตาว ปสฺสิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา นิสินฺนปลฺลงฺกโต วุฏฺฐาย
ราหุลมาตุสยนฏฺฐานํ คนฺตฺวา คพฺภทฺวารํ วิวริ ฯ ตสฺมึ ขเณ อนฺโตคพฺเภ
คนฺธเตลภริตทีโป ฌายติ ฯ ราหุลมาตาปิ โข สุมนมลฺลิกาทีนํ
ปุปฺผานํ อมฺมณมตฺเตน อภิปฺปกิณฺเณ สยเน ปุตฺตสฺส มตฺถเก
หตฺถํ ฐเปตฺวา นิทฺทายิ ฯ โพธิสตฺโต อุมฺมาเร ปาทํ ฐเปตฺวา
ฐิตโกว โอโลเกตฺวา สจาหํ เทวิยา หตฺถํ อปเนตฺวา มม ปุตฺตํ
คณฺหิสฺสามิ เทวี ปพุชฺฌิสฺสติ เอวํ เม คมนนฺตราโย ภวิสฺสติ
อหํปิ พุทฺโธ หุตฺวา จ อาคนฺตฺวา ปุตฺตํ ปสฺสิสฺสามีติ ปาสาทตลโต
โอตริ ฯ ยํ ปน ชาตกฏฺฐกถายํ ตทา สตฺตาหชาโต ราหุลกุมาโร
โหตีติ วุตฺตํ ตํ เสสฏฺฐกถาสุ นตฺถิ ฯ ตสฺมา อิทเมว คเหตพฺพํ ฯ
     เอวํ โพธิสตฺโต ปาสาทตลา โอตริตฺวา อสฺสสมีปํ คนฺตฺวา
เอวมาห ตาต กนฺถก อชฺช เอกรตฺตึ มํ ตารย อหํ ตํ นิสฺสาย
พุทฺโธ หุตฺวา สเทวกํ โลกํ ตาเรสฺสามีติ ฯ ตทา อุลฺลงฺฆิตฺวา
กนฺถกสฺส ปิฏฺฐึ อภิรุหิ ฯ กนฺถโก คีวโต ปฏฺฐาย อายาเมน
อฏฺฐารสหตฺโถว โหติ ตทนุจฺฉวิเกน อุพฺเพเธน สมนฺนาคโต
ถามชวสมฺปนฺโน สพฺพเสโต โธตสงฺขสทิโส ฯ โส สเจ หเสยฺย วา
ปทสทฺทํ วา กเรยฺย สทฺโท สกลนครํ อวตฺถเรยฺย ตสฺมา เทวตา
อตฺตโน อานุภาเวน ตสฺส ยถา น โกจิ สุณาติ เอวํ หสิตสทฺทํ
สนฺนิรุมฺหิตฺวา อกฺกมนปทวาเร หตฺถตลานิ อุปนาเมสุํ ฯ โพธิสตฺโต
อสฺสปิฏฺฐิวรคโต ฉนฺนํ อสฺสสฺส พาลธึ คาหาเปตฺวา อฑฺฒรตฺติกสมเย
มหาทฺวารสมีปํ ปตฺโต ฯ ตทา ปน ราชา เอวํ โพธิสตฺโต ยาย
กายจิ เวลาย นครทฺวารํ วิวริตฺวา นิกฺขมิตุํ นาสกฺขิสฺสตีติ ทฺวีสุ
ทฺวารกวาเฏสุ เอเกกํ ปุริสสหสฺเสน วิวริตพฺพํ การาเปสิ ฯ โพธิสตฺโต
ยถาพลสมฺปนฺโน หตฺถิคณนาย โกฏิสหสฺสหตฺถีนํ พลํ ธาเรติ
ปุริสคณนาย ปุริสโกฏิทสสตสหสฺสพลํ ธาเรติ ฯ ตสฺมา โส จินฺเตสิ
สเจ ทฺวารํ น วิวเรยฺย อชฺช กนฺถกสฺส ปิฏฺเฐ นิสินฺโนว พาลธึ
คเหตฺวา ฐิเตน ฉนฺเนน สทฺธึเยว กนฺถกํ อูรูหิ นิปฺปีเฬตฺวา
อฏฺฐารสหตฺถุพฺเพธํ ปาการํ อุปฺปติตฺวา อติกฺกมิสฺสามีติ ฯ ฉนฺโน
จินฺเตสิ สเจ ทฺวารํ น วิวริสฺสติ อหํ อยฺยปุตฺตํ มม ขนฺเธ
นิสีทาเปตฺวา กนฺถกํ ทกฺขิเณน หตฺเถน กุจฺฉิยํ ปริกฺขิปนฺโต อุปกจฺฉนฺตเร
กตฺวา ปาการํ อุปฺปติตฺวา อติกฺกมิสฺสามีติ ฯ กนฺถโกปิ จินฺเตสิ สเจ
ทฺวารํ น วิวริสฺสติ อหํ อตฺตโน สามิกํปิ ปิฏฺฐิยํ ยถานิสินฺนเมว
ฉนฺเนน พาลธึ คเหตฺวา ฐิเตน สทฺธิญฺเญว อุกฺขิปิตฺวา ปาการํ
อุปฺปติตฺวา อติกฺกมิสฺสามีติ ฯ สเจ ทฺวารํ น อปารุปยิตฺถ
ยถาจินฺติตเมว ตีสุ ชเนสุ อญฺญตโร สมฺปาเทยฺย ฯ ทฺวาเร อธิวฏฺฐา
เทวตา ปน ทฺวารํ วิวริ ฯ
     ตสฺมึเยว ขเณ มาโร ปาปิมา โพธิสตฺตํ นิวตฺเตสฺสามีติ
อาคนฺตฺวา อากาเส ฐิโต อาห โภ มาริส มา นิกฺขมิ อิโต เต
สตฺตเม ทิวเส จกฺกรตนํ ปาตุภวิสฺสติ ทฺวิสหสฺสปริตฺตทีปปริวารานํ
จตุนฺนํ มหาทีปานํ รชฺชํ กาเรสฺสสิ นิวตฺเตหิ มาริสาติ ฯ
โกสิ ตฺวนฺติ ฯ อหํ วสวตฺตี มาโรมฺหีติ ฯ มาร ชานามหํ มยฺหํ
จกฺกรตนปาตุภาวํ อนตฺถิโกหํ รชฺเชน ทสสหสฺสีโลกธาตุํ อุนฺนาเทตฺวา
พุทฺโธ ภวิสฺสามีติ อาห ฯ มาโร อิโตทานิ ปฏฺฐาย กามวิตกฺกํ
วา พฺยาปาทวิตกฺกํ วา วิหึสาวิตกฺกํ วา จินฺติตกาเล ชานิสฺสามีติ
โอตาราเปกฺโข ฉายา วิย ตํ อนุคจฺฉนฺโต อนุพนฺธิ ฯ
     โพธิสตฺโตปิ หตฺถคตํ จกฺกวตฺติรชฺชํ เขฬปิณฺฑํ วิย อนเปกฺโข
ฉฑฺเฑตฺวา มหนฺเตน สกฺกาเรน นครา นิกฺขมิ อาสาฬฺหปุณฺณมายํ
อุตฺตราสาฬฺหนกฺขตฺเต วตฺตมาเน นิกฺขมิตฺวา จ ปน นครํ
อปโลเกตุกาโม ชาโต ฯ เอวญฺจ ปนสฺส จิตฺเต อุปฺปนฺนมตฺเตเยว
มหาปุริส น ตยา นิวตฺติตฺวา โอโลกนกมฺมํ กตนฺติ วทมานา วิย ปฐวี
กุลาลจกฺกํ วิย ภิชฺชิตฺวา ปริวตฺติ ฯ โพธิสตฺโต นคราภิมุโข ฐตฺวา
นครํ โอโลเกตฺวา ตสฺมึ ฐาเน กนฺถกนิวตฺตนเจติยฏฺฐานํ ทสฺเสตฺวา
คนฺตพฺพมคฺคาภิมุขํ กนฺถกํ กตฺวา ปายาสิ มหนฺเตน สกฺกาเรน
โอฬาเรน สิริโสภคฺเคน ฯ ตทา กิรสฺส เทวตา ปุรโต
สฏฺฐิอุกฺกาสหสฺสานิ ธารยึสุ ปจฺฉโต สฏฺฐิ ทกฺขิณปสฺสโต สฏฺฐิ
วามปสฺสโต สฏฺฐิ ฯ อปรา เทวตา จกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ อปฺปมาณา
อุกฺกา ธารยึสุ ฯ อปรา เทวตา จ นาคสุปณฺณาทโย จ ทิพฺเพหิ
คนฺเธหิ มาลาหิ จุณฺเณหิ ธูเปหิ ปูชยมานา คจฺฉนฺติ ฯ
ปาริจฺฉตฺตกปุปฺเผหิ เจว มนฺทารวปุปฺเผหิ จ ฆนเมฆวุฏฺฐิกาโล วิย
นภตลํ นิรนฺตรํ อโหสิ ฯ ทิพฺพานิ สงฺคีตานิ ปวตฺตึสุ ฯ สมนฺตโต
อฏฺฐสฏฺฐิตุริยสหสฺสานิ ปวชฺชึสุ ฯ สมุทฺทกุจฺฉิยํ เมฆคชฺชิตกาโล วิย
ยุคนฺธรกุจฺฉิยํ สาครนิคฺโฆสกาโล วิย วตฺตติ ฯ
     อิมินา สิริโสภคฺเคน คจฺฉนฺโต โพธิสตฺโต เอกรตฺเตเนว ตีณิ
รชฺชานิ อติกฺกมฺม ตึสโยชนมตฺถเก อโนมานทีตีรํ ปาปุณิ ฯ กึ ปน
อสฺโส ตโต ปรํ คนฺตุํ น สกฺโกตีติ ฯ โน น สกฺโกติ โส หิ
เอวํ จกฺกวาฬคพฺภํ นาภิยา ฐิตจกฺกสฺส เนมิวฏฺฏํ มทฺทนฺโต วิย
อนนฺเตน จริตฺวา ปุเร ปาตราสเมว อาคนฺตฺวา อตฺตโน สมฺปาทิตํ
ภตฺตํ ภุญฺชิตุํ สมตฺโถ ฯ ตทา ปน เทวตานาคสุปณฺณาทีหิ อากาเส
ฐตฺวา โอสฺสฏฺเฐหิ คนฺธมาลาทีหิ ยาว อูรุปฺปเทสา สญฺฉนฺนํ สรีรํ
อากฑฺฒิตฺวา คนฺธมาลาชฏํ ฉินฺทนฺตสฺส อติปปญฺโจ อโหสิ ตสฺมา
ตึสโยชนมตฺตเมว อคมาสิ ฯ โพธิสตฺโต นทีตีเร ฐตฺวา ฉนฺนํ
ปุจฺฉิ กินฺนาม อยํ นทีติ ฯ อโนมา นาม เทวาติ ฯ ยเทว
อมฺหากํปิ ปพฺพชฺชา อโนมา ภวิสฺสตีติ ปณฺหิยา ฆฏฺเฏนฺโต อสฺสสฺส
สญฺญํ อทาสิ ฯ อสฺโส อุปติตฺวา อฏฺฐอุสภวิตฺถาราย นทิยา
ปาริมตีเร อฏฺฐาสิ ฯ โพธิสตฺโต อสฺสสฺส ปิฏฺฐิโต โอรุยฺห
รชตปฏฺฏสทิเส วาลุกาปุลิเน ฐตฺวา ฉนฺนํ อามนฺเตสิ สมฺม ฉนฺน
ตฺวํ มยฺหํ อาภรณานิ เจว กนฺถกญฺจ อาทาย คจฺฉ อิเธวาหํ
ปพฺพชิสฺสามีติ ฯ อหํปิ เทว ตยา สทฺธึ ปพฺพชิสฺสามีติ ฯ โพธิสตฺโต
น ลพฺภา ตยา ปพฺพชิตุํ คจฺเฉว ตวนฺติ ติกฺขตฺตุํ ปฏิพาหิตฺวา
อาภรณานิ เจว กนฺถกญฺจ ปฏิจฺฉาเทตฺวา จินฺเตสิ อิเม มยฺหํ
เกสา สมณสารุปฺปา น โหนฺตีติ ฯ อญฺโญ โพธิสตฺตสฺส เกเส
ฉินฺทิตุํ ยุตฺตรูโป นตฺถิ ตโต สยเมว เตน ขคฺเคน ฉินฺทิสฺสามีติ
ทกฺขิเณน หตฺเถน อสึ คณฺหิตฺวา วามหตฺเถน โมลิยา สทฺธึ จูฬํ
คเหตฺวา ฉินฺทิ ฯ เกสา ทฺวงฺคุลมตฺตา หุตฺวา ทกฺขิณโต อาวตฺตมานา
สีสํ อลฺลิยึสุ ฯ เตสํ ยาวชีวํ ตเทว ปมาณํ อโหสิ มสฺสุ จ
ตทนุรูปํ ฯ ปุน เกสมสฺสุโอหารณกิจฺจํ นาม นาโหสิ ฯ โพธิสตฺโต
สห โมลิยา จูฬํ คเหตฺวา สจาหํ พุทฺโธ ภวิสฺสามิ อากาเส
ติฏฺฐตุ โน เจ ภูมิยํ ปตตูติ อนฺตลิกฺเข ขิปิ ฯ ตํ จูฬามณิเวฐนํ
โยชนปฺปมาณฏฺฐานํ คนฺตฺวา อากาเส อฏฺฐาสิ ฯ สกฺโก เทวราชา
ทิพฺพจกฺขุนา โอโลเกตฺวา โยชนิยรตนจงฺโกฏเกน สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
ตาวตึสภวเน จูฬามณิเจติเย นาม ปติฏฺฐาเปสิ ฯ ยถา อาห
                เฉตฺวาน โมลึ วรคนฺธวาสิตํ
                เวหายสํ อุกฺขิปิ อคฺคปุคฺคโล
                สหสฺสเนตฺโต สิรสา ปฏิคฺคหิ
                สุวณฺณจงฺโกฏวเรน วาสโวติ ฯ
ปุน โพธิสตฺโต จินฺเตสิ อิมานิ กาสิกวตฺถานิ มยฺหํ น สมณสารุปฺปานีติ ฯ
อถ กสฺสปพุทฺธกาเล ปุราณสหายโก ฆฏีการมหาพฺรหฺมา เอกพุทฺธนฺตรํ
อปฺปตฺเตน มิตฺตภาเวน จินฺเตสิ อชฺช เม สหายโก มหาภินิกฺขมนํ
นิกฺขนฺโต สมณปริกฺขารมสฺส คเหตฺวา คจฺฉิสฺสามีติ ฯ
          ติจีวรญฺจ ปตฺโต จ        วาสิ สูจิ จ พนฺธนํ
          ปริสฺสาวเนน อฏฺเฐเต     ยุตฺตโยคสฺส ภิกฺขุโนติ ฯ
อิเม อฏฺฐ ปริกฺขาเร อาหริตฺวา อทาสิ ฯ โพธิสตฺโต อรหตฺตทฺธชํ
นิวาเสตฺวา อุตฺตมปพฺพชฺชาเวสํ คณฺหิตฺวา ฉนฺน มม วจเนน
มาตาปิตูนมาโรคฺยํ วเทหีติ อุยฺโยเชสิ ฯ ฉนฺโน โพธิสตฺตํ วนฺทิตฺวา
ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ ฯ กนฺถโก ปน ฉนฺเนน สทฺธึ มนฺตยมานสฺส
โพธิสตฺตสฺส วจนํ สุณนฺโต ฐตฺวา นตฺถิทานิ มยฺหํ ปุน สามิโน
ทสฺสนนฺติ จกฺขุปถํ วิชหนฺโต โสกํ อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต หทเย
ผลิเต กาลํ กตฺวา ตาวตึสภวเน กนฺถโก นาม เทวปุตฺโต หุตฺวา
นิพฺพตฺติ ฯ ฉนฺนสฺส ปฐมํ เอโกว โสโก อโหสิ ฯ กนฺถกสฺส ปน
กาลกิริยาย ทุติเยน โสเกน ปีฬิโต โรทนฺโต ปริเทวนฺโต อคมาสิ ฯ
     โพธิสตฺโตปิ ปพฺพชิตฺวา ตสฺมึเยว ปเทเส อนุปิยนฺนาม อมฺพวนํ
อตฺถิ ตตฺถ สตฺตาหํ ปพฺพชฺชาสุเขน วีตินาเมตฺวา เอกทิวเสเนว
ตึสโยชนมคฺคํ ปทสา คนฺตฺวา ราชคหํ ปาวิสิ ปวิสิตฺวา จ ปน
สปทานํ ปิณฺฑาย จริ ฯ สกลนครํ โพธิสตฺตสฺส รูปทสฺสเนน
ธนปาลเกน ปวิฏฺฐราชคหํ วิย อสุรินฺเทน ปวิฏฺฐเทวนครํ วิย จ
สงฺโขภิตํ อคมาสิ ฯ อถ ราชปุริสา อาคนฺตฺวา เทว เอวรูโป
นาม สตฺโต นคเร ปิณฺฑาย วิจรติ เทโว วา มนุสฺโส วา
นาโค วา สุปณฺโณ วา โก นาม เอโสติ น ชานามาติ อาโรเจสุํ ฯ
ราชา ปาสาทตเล ฐตฺวา มหาปุริสํ ทิสฺวา อจฺฉริยพฺภุตชาโต
ปุริเส อาณาเปสิ คจฺฉถ ภเณ วีมํสถ สเจ อมนุสฺโส ภวิสฺสติ
นครา นิกฺขมิตฺวา อนฺตรธายิสฺสติ สเจ เทวตา ภวิสฺสติ อากาเสน
คจฺฉิสฺสติ สเจ ปน นาโค ภวิสฺสติ ปฐวิยํ นิมุชฺชิตฺวา คมิสฺสติ
สเจ มนุสฺโส ภวิสฺสติ ยถาลทฺธํ ภิกฺขํ ปริภุญฺชตีติ ฯ มหาปุริโสปิ
โข มิสฺสกภตฺตํ สํหริตฺวา อลํ เม เอตฺตกํ ยาปนายาติ ญตฺวา
ปวิฏฺฐทฺวาเรเนว นครา นิกฺขมิตฺวา ปณฺฑวปพฺพตจฺฉายาย
ปุรตฺถาภิมุโข นิสีทิตฺวา อาหารํ ปริภุญฺชิตุํ อารทฺโธ ฯ อถสฺส
อนฺตานิ ปริวตฺติตฺวา มุเขน นิกฺขมนาการปฺปตฺตานิ อเหสุํ ฯ ตโต
เตน อตฺตภาเวน เอวรูปสฺส อาหารสฺส จกฺขุนาปิ อทิฏฺฐปุพฺพตาย
ปฏิกฺกูลาหาเรน อฏฺฏิยมาโน เอวํ อตฺตนาว อตฺตานํ โอวทิ สิทฺธตฺถ
ตฺวํ พหุสุลภอนฺนปาเน กุเล
ติวสฺสิกคนฺธสาลิโภชนนานคฺครสโภชนฏฺฐาเน นิพฺพตฺติตฺวา เอกํ ปํสุกูลิกํ
ทิสฺวา กทา นุ โข อหํปิ เอวรูโป หุตฺวา ปิณฺฑาย จริตฺวา ปริภุญฺชิสฺสามิ
ภวิสฺสติ นุ โข เม โส กาโลติ จินฺเตตฺวา นิกฺขมนฺโต อิทานิ กินฺนาเมตํ
กโรสีติ เอวํ อตฺตานํ โอวทิตฺวา นิพฺพิกาโร หุตฺวา อาหารํ
ปริภุญฺชิ ฯ ราชปุริสา ตํ ปวุตฺตึ ทิสฺวา คนฺตฺวา รญฺโญ อาโรเจสุํ ฯ
ราชา ทูตสฺเสว วจนํ สุตฺวา เวเคน นครา นิกฺขมิตฺวา โพธิสตฺตสฺส
สนฺติกํ คนฺตฺวา อิริยาปถสฺมึเยว ปสีทิตฺวา โพธิสตฺตสฺส อิสฺสริยํ
นิยฺยาเทสิ ฯ โพธิสตฺโต มยฺหํ มหาราช วตฺถุกาเมหิ วา กิเลสกาเมหิ
วา อตฺโถ นตฺถิ อหํ ปรมาภิสมฺโพธึ ปฏฺฐยนฺโต นิกฺขนฺโตติ ฯ
ราชา อเนกปฺปการํ ยาจนฺโตปิ ตสฺส จิตฺตํ อลภิตฺวา อทฺธา
ตฺวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ พุทฺธภูเตน ปน เต ปฐมํ มม วิชิตํ
อาคนฺตพฺพนฺติ ฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป ฯ วิตฺถาโร ปน ปพฺพชฺชํ
กิตฺตยิสฺสามิ ยถา ปพฺพชิ จกฺขุมาติ อิมํ ปพฺพชฺชาสุตฺตสทฺทํ
อฏฺฐกถาย โอโลเกตฺวา เวทิตพฺโพ ฯ
     โพธิสตฺโตปิ รญฺโญ ปฏิญฺญํ ทตฺวา อนุปุพฺเพน จาริกญฺจรมาโน
อาฬารํ จ กาลามํ อุทฺทกํ จ รามปุตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา สมาปตฺติโย
นิพฺพตฺเตตฺวา นายํ มคฺโค สมฺโพธายาติ ตํปิ สมาปตฺติภาวนํ
อนลงฺกริตฺวา สเทวกสฺส โลกสฺส อตฺตโน ถามวิริยสนฺทสฺสนตฺถํ
มหาปธานํ ปทหิตุกาโม อุรุเวลํ คนฺตฺวา รมณีโย วตายํ
ภูมิภาโคติ ตตฺเถว วาสํ อุปคนฺตฺวา มหาปธานํ ปทหิ ฯ เตปิ
โข โกณฺฑญฺญปฺปมุขา ปญฺจ ปพฺพชิตา คามนิคมราชธานีสุ
ภิกฺขาย จรนฺตา ตตฺถ โพธิสตฺตํ สมฺปาปุณึสุ ฯ อถ นํ ฉ วสฺสานิ
มหาปธานํ ปทหนฺตํ อิทานิ พุทฺโธ ภวิสฺสติ อิทานิ พุทฺโธ ภวิสฺสตีติ
ปริเวณสมฺมชฺชนาทิกาย วตฺตปฏิปตฺติยา อุปฏฺฐหยมานา สนฺติกาวจรา
จสฺส อเหสุํ ฯ โพธิสตฺโตปิ โข โกฏิปฺปตฺตํ ทุกฺกรการิกํ กริสฺสามีติ
เอกติลตณฺฑุลาทีหิปิ วีตินาเมสิ สพฺพโส อาหารุปจฺเฉทํ อกาสิ ฯ
เทวตาปิ โลมกูเปหิ โอชํ อุปสํหรมานา ปกฺขิปิ ฯ อถสฺส ตาย
นิราหารตาย ปรมกสิมานปฺปตฺตกายสฺส สุวณฺณวณฺโณ กาโย
กาฬวณฺโณ อโหสิ ฯ ทฺวตฺตึส มหาปุริสลกฺขณานิ ปฏิจฺฉนฺนานิ อเหสุํ ฯ
อปฺเปกทา อปฺปาณกชฺฌานํ ฌายนฺโต มหาเวทนาหิ อภิภูโต
วิสญฺญีภูโต จงฺกมโกฏิยํ ปติ ฯ อถ นํ เอกจฺจา เทวตา กาลกโต
สมโณ โคตโมติ วทนฺติ เอกจฺจา เทวตา วิหาโรว เอโส
อรหตนฺติ อาหํสุ ฯ ตตฺถ ยาสํ กาลกโต อโหสีติ ตา คนฺตฺวา
สุทฺโธทนมหาราชสฺส อาโรเจสุํ ตุมฺหากํ ปุตฺโต กาลกโตติ ฯ
มม ปุตฺโต พุทฺโธ หุตฺวา กาลกโต อหุตฺวาติ ฯ พุทฺโธ ภวิตุํ
นาสกฺขิ ปธานภูมิยํว ปติตฺวา กาลกโตติ ฯ อิทํ สุตฺวา ราชา
นาหํ สทฺทหามิ มม ปุตฺตสฺส โพธึ อปฺปตฺวา กาลกิริยา นาม
นตฺถีติ ปฏิกฺขิปิ ฯ กสฺมา ปน ราชา น สทฺทหตีติ ฯ กาฬเทวลสฺส
ตาปสสฺส วนฺทาปนทิวเส ชมฺพูรุกฺขมูเล จ ปาฏิหาริยานํ ทิฏฺฐตฺตา ฯ
ปุน โพธิสตฺโต สญฺญํ ปฏิลภิตฺวา อุฏฺฐิโตว ฯ อุฏฺฐิเต มหาสตฺเต
ตา เทวตา อาคนฺตฺวา อโรโค เต มหาราช ปุตฺโตติ รญฺโญ
อาโรเจนฺติ ฯ ราชา ชานามหํ ปุตฺตสฺส อมรณภาวนฺติ วทติ ฯ
     มหาสตฺตสฺส ฉ วสฺสานิ ทุกฺกรการิกํ กโรนฺตสฺส อากาเส
คณฺฐิกรณกาโล วิย อโหสิ ฯ โส อยํ ทุกฺกรการิกา นาม
มคฺโค น โหตีติ โอฬาริกํ อาหารํ อาหาเรตุํ คามนิคเมสุ ปิณฺฑาย
จริตฺวา อาหารํ อาหริ ฯ อถสฺส ทฺวตฺตึส มหาปุริสลกฺขณานิ
ปากติกานิ อเหสุํ กาโย สุวณฺณวณฺโณ อโหสิ ฯ ปญฺจวคฺคิยา
ภิกฺขู อยํ ฉ วสฺสานิ ทุกฺกรการิกํ กโรนฺโตปิ สพฺพญฺญุตํ
ปฏิพุชฺฌิตุํ นาสกฺขิ อิทานิ คามาทีสุ ปิณฺฑาย จริตฺวา โอฬาริกํ
อาหารํ อาหรยมาโน กึ สกฺขิสฺสติ พาหุลฺลิโก เอโส ปธานวิพฺภนฺโต
สีสํ นฺหายิตุกามสฺส อุสฺสาววินฺทุตกฺกํ วิย อมฺหากํ เอตสฺส สนฺติกา
วิเสสตกฺกนฺนาม กินฺโน อิมินาติ มหาปุริสํ ปหาย อตฺตโน ปตฺตจีวรํ
คเหตฺวา อฏฺฐารสโยชนมคฺคํ คนฺตฺวา อิสิปตนํ ปวิสึสุ ฯ
     เตน โข ปน สมเยน อุรุเวลายํ เสนานิคเม เสนากุฏุมฺพิกสฺส
เคเห นิพฺพตฺตา สุชาตา นาม ทาริกา วยปฺปตฺตา เอกสฺมึ
นิโคฺรธรุกฺเข ปฏฺฐนํ อกาสิ สเจ สมชาติกํ กุลฆรํ คนฺตฺวา
ปฐมคพฺเภ ปุตฺตํ ลภิสฺสามิ อนุสํวจฺฉรํ เต สตสหสฺสปริจฺจาเคน
พลิกมฺมํ กริสฺสามีติ ฯ ตสฺสา สา ปตฺถนา สมิชฺฌิ ฯ สา มหาสตฺตสฺส
ทุกฺกรการิกํ กโรนฺตสฺส ฉฏฺเฐ วสฺเส ปริปุณฺเณ วิสาขปุณฺณมายํ
พลิกมฺมํ กาตุกามา หุตฺวา ปุเรตรํเยว จ เธนุสหสฺสํ
ลฏฺฐิมธุกวเน จาราเปตฺวา ตาสํ ขีรํ ปญฺจ เธนุสตานิ ปาเยตฺวา
ตาสํ ขีรํ อฑฺฒติยานีติ เอวํ ยาว โสฬสนฺนํ เธนูนํ ขีรํ อฏฺฐ
เธนุโย ปิวนฺติ ตาว ขีรสฺส พหลตํ จ โอชวนฺตํ จ ปฏฺฐยมานา
ขีรปริวตฺตนนฺนาม อกาสิ ฯ สา วิสาขปุณฺณมีทิวเส ปาโตว
พลิกมฺมํ กริสฺสามีติ รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺฐาย ตา อฏฺฐ เธนุโย
ทุหาเปสิ ฯ วจฺฉกา เธนูนํ ถนมูลํ น อคมํสุ ฯ ถนมูเล ปน
นวภาชเนสุ อุปนีตมตฺเตสุ อตฺตโน ธมฺมตาย ขีรธารา ปวตฺตึสุ ฯ
ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา สุชาตา สหตฺเถเนว ขีรํ คเหตฺวา นวภาชเน
ปกฺขิปิตฺวา สหตฺเถเนว อคฺคึ กตฺวา ปจิตุํ อารภิ ฯ ตสฺมึเยว
ปายาเส ปจฺจมาเน มหนฺตา ปุพฺพุลา อุฏฺฐหิตฺวา ทกฺขิณาวตฺตา
หุตฺวา สญฺจรนฺติ ฯ เอกผุสิตํปิ พหิ น ปตติ ฯ อุทฺธนโต
อปฺปมตฺตโกปิ ธุโม น อุฏฺฐติ ฯ ตสฺมึ สมเย จตฺตาโร โลกปาลา
อาคนฺตฺวา อุทฺธเน อารกฺขํ คณฺหึสุ ฯ มหาพฺรหฺมา ฉตฺตํ ธาเรสิ ฯ
สกฺโก อลาตานิ สมาเนนฺโต อคฺคึ ชาเลสิ ฯ เทวตา หิ
ทฺวิสหสฺสทีปปริวาเรสุ จตูสุ ทีเปสุ เทวานํ มนุสฺสานํ จ
โอปกปฺปนกโอชํ อตฺตโน เทวตานุภาเวน ทณฺฑกพทฺธมธุปฏลํ ปีเฬตฺวา
มธุํ คณฺหมานา วิย สํหริตฺวา ตตฺถ ปกฺขิปนฺติ ฯ อญฺเญสุ หิ กาเลสุ
เทวตา กพเฬ โอชํ ปกฺขิปนฺติ สมฺโพธิทิวเส จ ปน ปรินิพฺพานทิวเส
จ อุกฺขลิยํเยว ปกฺขิปนฺติ ฯ สุชาตา เอกทิวเสเนว ตตฺถ
อตฺตโน ปากฏานิ อเนกานิ อจฺฉริยานิ ทิสฺวา ปุณฺณํ นาม ทาสึ
อามนฺเตสิ อมฺม ปุณฺเณ อชฺช อมฺหากํ เทวตา อติวิย ปสนฺนา
มยา เอตฺตเก กาเล เอวรูปํ อจฺฉริยํ นาม น ทิฏฺฐปุพฺพํ เวเคน
คนฺตฺวา เทวฏฺฐานํ ปฏิชคฺคาหีติ ฯ สาธุ อยฺเยติ สา ตสฺสา วจนํ
สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตุริตตุริตาเยว รุกฺขมูลํ อคมาสิ ฯ โพธิสตฺโตปิ
โข ตสฺมึ รตฺติภาเค ปญฺจ มหาสุปิเน ทิสฺวา ปริคณฺหนฺโต
นิสฺสํสเยนาหํ อชฺช พุทฺโธ ภวิสฺสามีติ กตสนฺนิฏฺฐาโน ตสฺสา
รตฺติยา อจฺจเยน กตสรีรปฏิชคฺคโน ภิกฺขาจารเวลํ อาคมยมาโน
ปาโตว อาคนฺตฺวา ตสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทิ อตฺตโน ปภาย สกลํ
รุกฺขมูลํ โอภาสยมาโน ฯ อถ โข สา ปุณฺณา อาคนฺตฺวา
อทฺทส โพธิสตฺตํ รุกฺขมูลํ ปาจีนโลกธาตุํ โอโลกยมานํ นิสินฺนํ ฯ
สรีรโต จสฺส นิกฺขนฺตาหิ ปภาหิ สกลํ รุกฺขํ สุวณฺณวณฺณํ
ทิสฺวา ตสฺสา เอตทโหสิ อชฺช อมฺหากํ เทวตา รุกฺขโต โอรุยฺห
สหตฺเถเนว พลิกมฺมํ สมฺปฏิจฺฉิตุํ นิสินฺนา มญฺเญติ สํเวคปฺปตฺตา
หุตฺวา เวเคน คนฺตฺวา สุชาตาย เอตมตฺถํ อาโรเจสิ ฯ สุชาตา
ตสฺสา วจนํ สุตฺวา ตุฏฺฐมานสา หุตฺวา อชฺช อิทานิ ปฏฺฐาย
มม เชฏฺฐธีตุฏฺฐาเน ติฏฺฐาหีติ ธีตุ อนุจฺฉวิกํ สพฺพาลงฺการํ อทาสิ ฯ
ยสฺมา ปน พุทฺธภาวํ ปาปุณนทิวเส สตสหสฺสคฺฆนิกํ สุวณฺณปาตึ
ลทฺธุํ วฏฺฏติ ตสฺมา สา สุวณฺณปาติยํ ปายาสํ ปกฺขิปิสฺสามีติ
จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา สตสหสฺสคฺฆนิกํ สุวณฺณปาตึ นีหราเปตฺวา
ตตฺถ ปายาสํ ปกฺขิปิตุกามา ปกฺกโภชนํ อาวชฺเชสิ ฯ สพฺโพ
ปายาโส ปทุมปตฺตโต อุทกํ วิย นิวตฺติตฺวา ปาติยํ ปติฏฺฐาสิ
เอกปาติปูรณมตฺโตว อโหสิ ฯ สา ตํ ปาตึ อญฺญาย สุวณฺณปาติยา
ปฏิกุชฺชิตฺวา โอทาตวตฺเถน เวเฐตฺวา สพฺพาลงฺกาเรหิ
อตฺตภาวํ อลงฺกริตฺวา ตํ ปาตึ อตฺตโน สีเส ฐเปตฺวา มหนฺเตน
อานุภาเวน นิโคฺรธรุกฺขมูลํ คนฺตฺวา โพธิสตฺตํ โอโลเกตฺวา
พลวโสมนสฺสชาตา รุกฺขเทวตาติ สญฺญาย ทิฏฺฐฏฺฐานโต ปฏฺฐาย
โอนโตนตา คนฺตฺวา สีสโต โอตริตฺวา วิวริตฺวา สุวณฺณภิงฺคาเรน
คนฺธปุปฺผวาสิตํ อุทกํ คเหตฺวา โพธิสตฺตํ อุปคนฺตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ
ฆฏีการมหาพฺรหฺมุนา ทินฺโน มตฺติกาปตฺโต เอตฺตกํ อทฺธานํ โพธิสตฺตํ
อวิชหิตฺวา ตสฺมึ ขเณ อทสฺสนงฺคโต ฯ โพธิสตฺโต ปตฺตํ อปสฺสนฺโต
ทกฺขิณหตฺถํ ปสาเรตฺวา อุทกํ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ สุชาตา สุวณฺณปาติปายาสํ
มหาปุริสสฺส หตฺเถ ฐเปสิ ฯ มหาปุริโส สุชาตํ โอโลเกสิ ฯ สา
อาการํ สลฺลกฺเขตฺวา อยฺย มยา ตุมฺหากํ ปริจฺจตฺตํ คเหตฺวา
ยถารุจึ คจฺฉถาติ วนฺทิตฺวา ยถา มยฺหํ มโนรโถ นิปฺผนฺโน เอวํ
ตุมฺหากํ นิปฺปชฺชตูติ วตฺวา สตสหสฺสคฺฆนิกาย สุวณฺณปาติยา
ปุราณํ มตฺติกํ วิย อนเปกฺขา หุตฺวา ปกฺกามิ ฯ
     โพธิสตฺโตปิ โข นิสินฺนฏฺฐานา วุฏฺฐาย รุกฺขํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ปาตึ
อาทาย เนรญฺชราย ตีรํ คนฺตฺวา อเนเกสํ โพธิสตฺตสตสหสฺสานํ
สมฺพุชฺฌนทิวเส โอตริตฺวา นฺหานฏฺฐานํ สุปฺปติฏฺฐิตติฏฺฐนฺนาม
อตฺถิ ตสฺส ตีเร ปาตึ ฐเปตฺวา โอตริตฺวา อเนกพุทฺธสตสหสฺสานํ
นิวาสนํ อรหตฺตทฺธชํ นิวาเสตฺวา ปุรตฺถาภิมุโข นิสีทิตฺวา
เอกฏฺฐิตาลปกฺกปฺปมาเณ เอกูนปณฺณาสปิณฺเฑ กตฺวา สพฺพํ
อปฺโปทกมธุปายาสํ ปริภุญฺชติ ฯ โส เอวํ หิสฺส พุทฺธภูตสฺส
สตฺตสตฺตาหํ โพธิมณฺเฑ วสนฺตสฺส เอกูนปญฺญาส ทิวสานิ อาหาโร
อโหสิ ฯ ตตฺตเก กาเล เนว อญฺโญ อาหาโร อตฺถิ น นฺหานํ น
มุขโธวนํ น สรีรวลญฺชํ ฌานสุเขน มคฺคสุเขน ผลสุเขเนว วีตินาเมติ ฯ
ตํ ปน ปายาสํ ภุญฺชิตฺวา สุวณฺณปาตึ คเหตฺวา สจาหํ อชฺช พุทฺโธ
ภวิตุํ สกฺขิสฺสามิ อยํ เม ปาติ ปฏิโสตํ คจฺฉตุ โน เจ สกฺขิสฺสามิ
อนุโสตํ คจฺฉตูติ ปกฺขิปิ ฯ สา โสตํ ฉินฺทมานา นทีมชฺฌํ คนฺตฺวา
มชฺฌฏฺฐาเนว ชวสมฺปนฺโน อสฺโส วิย อสีติหตฺถมตฺตฏฺฐานํ
ปฏิโสตํ คนฺตฺวา เอกสฺมึ อาวตฺเต นิมุชฺชิตฺวา กาลนาคราชภวนํ
คนฺตฺวา ติณฺณํ พุทฺธานํ ปริโภคปาติโย กิลิ กิลีติ รวํ การยมานา
ปหริตฺวา ตาสํ สพฺพเหฏฺฐิมา หุตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ กาโล นาคราชา
ตํ สทฺทํ สุตฺวา หิยฺโย เอโก พุทฺโธ นิพฺพตฺติ ปุน อชฺช
เอโก นิพฺพตฺโตติ อเนเกหิ ปทสเตหิ ถุติโย วทมาโน อฏฺฐาสิ ฯ
ตสฺส กิร มหาปฐวิยา เอกโยชนติคาวุตปฺปมาณํ นภํ ปูเรตฺวา
อาโรหนกาโล อชฺช วา หิยฺโย วาติ สทิโส อโหสิ ฯ
     โพธิสตฺโตปิ นทีตีรมฺหิ สุปุปฺผิตสาลวเน ทิวาวิหารํ กตฺวา
สายณฺหสมเย ปุปฺผานํ วณฺฑโต มุจฺจนกาเล เทวตาหิ อลงฺกเตน
อฏฺฐุสภวิตฺถาเรน มคฺเคน สีโห วิย วิชมฺภมาโน โพธิรุกฺขาภิมุโข
ปายาสิ ฯ นาคยกฺขสุปณฺณาทโย ทิพฺเพหิ คนฺธปุปฺผาทีหิ ปูชยึสุ ฯ
ทสสหสฺสีโลกธาตุ เอกคนฺธา เอกมาลา เอกสาธุการา อโหสิ ฯ
ตสฺมึ สมเย พฺราหฺมโณ โสตฺถิโย นาม ติณหารโก ติณํ อาทาย
ปฏิปเถ อาคจฺฉนฺโต มหาปุริสสฺส อาการํ ญตฺวา อฏฺฐ ติณมุฏฺฐิโย
ตสฺส อทาสิ ฯ โพธิสตฺโต ติณํ คเหตฺวา โพธิมณฺฑํ อารุยฺห
ทกฺขิณทิสาภาเค อุตฺตราภิมุโข อฏฺฐาสิ ฯ ตสฺมึ ขเณ ทกฺขิณจกฺกวาฬํ
โอสีทิตฺวา เหฏฺฐา อวีจิสมฺปตฺตํ วิย อโหสิ ฯ อุตฺตรจกฺกวาฬํ
อุลฺลงฺฆิตฺวา อุปริ ภวคฺคปฺปตฺตํ วิย อโหสิ ฯ โพธิสตฺโต นยิทํ
สมฺโพธิปาปุณนฏฺฐานํ ภวิสฺสติ มญฺเญติ ปทกฺขิณํ กโรนฺโต
ปจฺฉิมทิสาภาคํ คนฺตฺวา ปุรตฺถาภิมุโข อฏฺฐาสิ ฯ ตโต ปจฺฉิมจกฺกวาฬํ
โอสีทิตฺวา เหฏฺฐา อวีจิสมฺปตฺตํ วิย อโหสิ ฯ ปุรตฺถิมจกฺกวาฬํ
อุลฺลงฺฆิตฺวา ยาว อุปริ ภวคฺคปฺปตฺตํ วิย อโหสิ ฯ ฐิตฐิตฏฺฐาเน
กิรสฺส เนมิวฏฺฏปริยนฺเต อกฺกนฺตนาภิยา ปติฏฺฐิตํ มหาสกฏจกฺกํ
วิย มหาปฐวี โอนตุนฺนตา อโหสิ ฯ โพธิสตฺโต นยิทํ
สมฺโพธิปาปุณนฏฺฐานํ ภวิสฺสติ มญฺเญติ ปทกฺขิณํ กโรนฺโต อุตฺตรทิสาภาคํ
คนฺตฺวา ทกฺขิณาภิมุโข อฏฺฐาสิ ฯ ตโต อุตฺตรจกฺกวาฬํ โอสีทิตฺวา
เหฏฺฐา อวีจิสมฺปตฺตํ วิย อโหสิ ฯ ทกฺขิณจกฺกวาฬํ อุลฺลงฺฆิตฺวา อุปริ
ภวคฺคปฺปตฺตํ วิย อโหสิ ฯ โพธิสตฺโต อิทํปิ สมฺโพธิปาปุณนฏฺฐานํ
น ภวิสฺสติ มญฺเญติ ปทกฺขิณํ กโรนฺโต ปุรตฺถิมทิสาภาคํ คนฺตฺวา
ปจฺฉิมาภิมุโข อฏฺฐาสิ ฯ ปุรตฺถิมทิสาภาเค ปน สพฺพพุทฺธานํ
ปลฺลงฺกฏฺฐานํ ตํ เนว ฉมฺภติ น กมฺปติ ฯ มหาสตฺโต อิทํ
สพฺพพุทฺธานํ อวิชหิตํ อจลฏฺฐานํ กิเลสปญฺชรวิทฺธํสนฏฺฐานนฺติ
ญฺตวา ตานิ ติณานิ อคฺเค คเหตฺวา จาเลสิ ฯ ตาวเทว
จุทฺทสหตฺโถ ปลฺลงฺโก อโหสิ ฯ ตานิปิ โข ติณานิ
ตถารูเปน สนฺถาเรน สณฺฐหึสุ ยถารูเป สุกุสโลปิ จิตฺตกาโร วา
โปตฺถกาโร วา อาลิขิตุํ สมตฺโถ นตฺถิ ฯ
     โพธิสตฺโต โพธิรุกฺขกฺขนฺธํ ปิฏฺฐิโต กตฺวา ปุรตฺถาภิมุโข
ทฬฺหมานโส หุตฺวา
           กามํ ตโจ นหารู จ     อฏฺฐิ จ อวสิสฺสตุ
           สพฺพํปิ หิทํ สรีเร       มํสโลหิตํ อุปสุสฺสตุ
ตตฺเถว สมฺมาสมฺโพธึ อปฺปตฺวา อิมํ ปลฺลงฺกํ น ภินฺทิสฺสามีติ
อสนิสตสนฺนิปาเตนาปิ อเภชฺชรูปํ อปราชิตํ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทิ ฯ
     ตสฺมึ สมเย มาโร เทวปุตฺโต สิทฺธตฺถกุมาโร มยฺหํ วสํ
อติกฺกมิตุกาโม น ทานิมสฺส อติกฺกมิตุํ ทสฺสามีติ มารพลสฺส
สนฺติกํ คนฺตฺวา เอตมตฺถํ อาโรเจตฺวา มารโฆสนนฺนาม โฆสาเปตฺวา
มารพลํ อาทาย นิกฺขมิ ฯ สา ปน มารเสนา มารสฺส ปุรโต
ทฺวาทสโยชนา โหติ ทกฺขิณโต จ วามโต จ ทฺวาทสโยชนา
โหติ ฯ ปจฺฉโต ปน จกฺกวาฬปริยนฺตํ กตฺวา ฐิตา อุทฺธํ
นวโยชนุพฺเพธา มารเสนา ยสฺสา อุนฺนทนฺติยา อุนฺนาทสทฺโท ปน
โยชนสหสฺสโต ปฏฺฐาย ปฐวิยา อุทฺริยนสทฺโท วิย สุยฺยติ ฯ อถ
มาโร เทวปุตฺโต ทิยฑฺฒโยชนสติกํ คิริเมขลนฺนาม หตฺถึ อภิรุยฺหิตฺวา
พาหุสหสฺสํ มาเปตฺวา นานาวุธานิ อคฺคเหสิ ฯ อวเสสายปิ
มารปริสาย เทฺว ชนา เอกสทิสํ อาวุธํ น คณฺหึสุ นานปฺปการมุขา
หุตฺวา มหาสตฺตํ อชฺโฌตฺถรมานา วิย อาคมึสุ ฯ ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตา
ปน มหาสตฺตสฺส ถุติโย วทมานา อฏฺฐํสุ ฯ สกฺโก ปน
เทวราชา วิชยุตฺตรสงฺขํ ธมมาโน อฏฺฐาสิ ฯ โส กิร สงฺโข
วีสติหตฺถสติโก โหติ สกึ วาตํ คาหาเปตฺวา ธมนฺโต จตฺตาโร
มาเส สทฺทํ กริตฺวา นิสฺสทฺโท โหติ ฯ มหากาลนาคราชา อติเรกํ
ปทสเตน วณฺณํ วทมาโน อฏฺฐาสิ ฯ มหาพฺรหฺมา เสตจฺฉตฺตํ
ธารยมาโน อฏฺฐาสิ ฯ มารพเล ปน โพธิมณฺฑํ อุปสงฺกมนฺเต
เตสุ เอโกปิ ฐาตุํ นาสกฺขิ ฯ สมฺมุขสมฺมุขฏฺฐาเนว ปลายึสุ ฯ
กาลนาคราชา ปฐวิยํ นิมุชฺชิตฺวา ปญฺจโยชนสติกมนฺทิรํ นาคภวนํ
คนฺตฺวา อุโภหิ หตฺเถหิ มุขํ ปิทหิตฺวา นิปนฺโน ฯ สกฺโก วิชยุตฺตรสงฺขํ
ปิฏฺฐิยํ กตฺวา จกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ อฏฺฐาสิ ฯ มหาพฺรหฺมา เสตจฺฉตฺตํ
โกฏิยํ คเหตฺวา พฺรหฺมโลกเมว อคมาสิ ฯ เอกเทวตาปิ ฐาตุํ
สมตฺถา นาม นาโหสิ ฯ มหาปุริโส เอกโกว นิสีทิ ฯ
     มาโรปิ อตฺตโน ปริสํ อาห ตาตา สุทฺโธทนปุตฺเตน สิทฺธตฺเถน
สทิโส อญฺโญ ปุริโส นาม นตฺถิ มยํ สมฺมุขา ยุทฺธํ ทาตุํ น
สกฺขิสฺสาม ปจฺฉาภาเคน ทสฺสามาติ ฯ มหาปุริโสปิ ตีณิปิ
ปสฺสานิ โอโลเกตฺวา สพฺพเทวตานํ ปลาตตฺตา สุญฺญานิ อทฺทส ฯ
ปุน อุตฺตรปสฺเสน มารพลํ อชฺโฌตฺถรมานํ ทิสฺวา อยํ เอตฺตโก
ชโน มํ เอกกํ สนฺธาย มหนฺตํ วายามํ ปรกฺกมํ กโรติ อิมสฺมึ
ฐาเน มาตาปิตโร วา ธีตา วา ภาตา วา อญฺโญ วา โกจิ
ญาตโก นตฺถิ อิมา ปน ทสปารมิโยว มยฺหํ ทีฆรตฺตํ ปุตฺตปริชนสทิสา
ตสฺมา ปารมิโยปิ ผลกํ กตฺวา ปารมิสตฺเถเนว ปหริตฺวา อิมํ
พลกายํ มยา วิทฺธํเสตุํ วฏฺฏตีติ ทสปารมิโย อาวชฺชมาโน
นิสีทิ ฯ อถ มาโร เทวปุตฺโต เอเตเนว สิทฺธตฺถํ
ปลาเปสฺสามีติ วาตมณฺฑลํ สมุฏฺฐาเปสิ ฯ ตํ ขณํเยว ปุรตฺถิมาทิเภทา
วาตา สมุฏฺฐหิตฺวา อฑฺฒโยชนติโยชนปฺปมาณานิ ปพฺพตกูฏานิ
ปทาเลตฺวา วนคจฺฉรุกฺขาทีนิ อุมฺมูเลตฺวา สมนฺตา คามนิคเม
จุณฺณวิจุณฺเณ กาตุํ สมตฺถาปิ มหาปุริสสฺส ปุญฺญเตเชน วิหตานุภาวา
โพธิสตฺตํ ปตฺวา จีวรกณฺณมตฺตํปิ จาเลตุํ นาสกฺขึสุ ฯ ตโต อุทเกน
อชฺโฌตฺถริตฺวา มาเรสฺสามีติ มหาวสฺสํ สมุฏฺฐาเปสิ ฯ ตสฺสานุภาเวน
อุปริ สตปฏลสหสฺสปฏลาทิเภทา วลาหกา อุฏฺฐหิตฺวา วสฺสึสุ ฯ
วุฏฺฐิธารเวเคน ปฐวี ฉิทฺทา อโหสิ ฯ วนรุกฺขาทีนํ อุปริภาเคน
มหาเมโฆ อาคนฺตฺวา มหาสตฺตสฺส จีวเร อุสฺสาววินฺทุปตนมตฺตํปิ
เตเมตุํ นาสกฺขิ ฯ ตโต ปาสาณวสฺสํ สมุฏฺฐาเปสิ ฯ มหนฺตานิ
ปพฺพตกูฏานิ ธูมายนฺตานิ ปชฺชลนฺตานิ อากาเสนาคนฺตฺวา
โพธิสตฺตํ ปตฺวา ทิพฺพมาลาคุฬภาวํ อาปชฺชึสุ ฯ ตโต ปหรณวสฺสํ
สมุฏฺฐาเปสิ ฯ เอกโตธารา อุภโตธารา อสิสตฺติขุรปฺปาทโย
ธูมายนฺตา ปชฺชลนฺตา อากาเสนาคนฺตฺวา โพธิสตฺตํ ปตฺวา
ทิพฺพปุปฺผานิ อเหสุํ ฯ ตโต องฺคารวสฺสํ สมุฏฺฐาเปสิ ฯ กึสุกวณฺณา
องฺคารา อากาเสนาคนฺตฺวา โพธิสตฺตสฺส ปาทมูเล ทิพฺพปุปฺผานิ
หุตฺวา วิกิรึสุ ฯ ตโต กุกฺกุฬวสฺสํ สมุฏฺฐาเปสิ ฯ อจฺจุณฺโห
อคฺคิวณฺโณ กุกฺกุโฬ อากาเสนาคนฺตฺวา โพธิสตฺตสฺส ปาทมูเล
จนฺทนจุณฺณํ หุตฺวา นิปติ ฯ ตโต วาลุกาวสฺสํ สมุฏฺฐาเปสิ ฯ อติสุขุมา
วาลุกา ธูมายนฺตา ปชฺชลนฺตา อากาเสนาคนฺตฺวา โพธิสตฺตสฺส
ปาทมูเล ทิพฺพปุปฺผานิ หุตฺวา นิปตึสุ ฯ ตโต กลลวสฺสํ สมุฏฺฐาเปสิ ฯ
กลลํ ธูมายนฺตํ ปชฺชลนฺตํ อากาเสนาคนฺตฺวา โพธิสตฺตสฺส ปาทมูเล
ทิพฺพวิเลปนํ หุตฺวา นิปติ ฯ ตโต อิมินาหํ ภึเสตฺวา สิทฺธตฺถํ ปลาเปสฺสามีติ
อนฺธการํ สมุฏฺฐาเปสิ ฯ ตํ จตุรงฺคสมนฺนาคตํ วิย มหาตมํ หุตฺวา
โพธิสตฺตํ ปตฺวา สุริยปฺปภาวิหตํ วิย อนฺธการํ อนฺตรธายิ ฯ เอวํ มาโร
อิมาหิ นวหิ วาตวสฺสปาสาณปหรณงฺคารกุกฺกุฬวาลุกกลลอนฺธการวุฏฺฐีหิ
โพธิสตฺตํ ปลาเปตุํ อสกฺโกนฺโต กึ ภเณ ติฏฺฐถ อิมํ สิทฺธตฺถกุมารํ คณฺหถ
หนถ ปลาเปถาติ ตํ ปริสํ อาณาเปตฺวา สยํปิ คิริเมขลสฺส หตฺถิโน
ขนฺเธ นิสินฺโน จกฺกาวุธํ อาทาย โพธิสตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา สิทฺธตฺถ
อุฏฺเฐหิ เอตสฺมา ปลฺลงฺกา นายํ ตุยฺหํ ปาปุณาติ มยฺหํ เอโส
ปาปุณาตีติ อาห ฯ มหาสตฺโต ตสฺส วจนํ สุตฺวา อโวจ มาร เนว
ตยา ทส ปารมิโย ปูริตา น อุปปารมิโย น ปรมตฺถปารมิโย นาปิ
ปญฺจ มหาปริจฺจาคา ปริจฺจตฺตา น ญาตตฺถจริยา น โลกตฺถจริยา
น พุทฺธตฺถจริยา ปูริตา นายํ ปลฺลงฺโก ตุยฺหํ ปาปุณาติ มยฺหํ
เอโส ปาปุณาตีติ อาห ฯ มาโร กุทฺโธ โกธเวคํ อสหนฺโต
มหาปุริสสฺส จกฺกาวุธํ วิสฺสชฺเชสิ ฯ ตนฺตสฺส ทส ปารมิโย
อาวชฺเชนฺตสฺส อุปริภาเค มาลาวิตานํ หุตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ ตํ กิร ขุรธารํ
จกฺกาวุธํ อญฺเญสุ เตน กุทฺเธน วิสฺสฏฺฐํ เอกฆเน ปาสาณถมฺเภ
วํสกฬีรํ วิย ฉินฺทนฺตํ คจฺฉติ ฯ อิทานิ ปน ตสฺมึ มาลาวิตานํ
หุตฺวา ฐิเต อวเสสา มารปริสา อิทานิ ปลฺลงฺกโต วุฏฺฐาย
ปลายิสฺสตีติ มหนฺตมหนฺตานิ เสลกูฏานิ วิสฺสชฺเชสุํ ฯ ตานิปิ
มหาปุริสสฺส ทส ปาริมิโย อาวชฺเชนฺตสฺส มาลาคุฬภาวํ อาปชฺชิตฺวา
ภูมิยํ ปตึสุ ฯ เทวตา จกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ ฐิตา คีวํ ปสาเรตฺวา
สีสํ อุกฺขิปิตฺวา นฏฺโฐ วต โภ สิทฺธตฺถกุมารสฺส รูปโสภคฺคปฺปตฺโต
อตฺตภาโว กึ นุ โข กริสฺสตีติ โอโลเกนฺติ ฯ
     ตโต มหาปุริโส ปูริตปารมีนํ โพธิสตฺตานํ อภิสมฺพุชฺฌนทิวเส
ปลฺลงฺโก มยฺหํ ปาปุณาตีติ วตฺวา ฐิตํ มารํ อาห มาร ตุยฺหํ ทานสฺส
ทินฺนภาเว โก สกฺขีติ ฯ มาโร อิเม เอตฺตกา สกฺขิโนติ
มารคณาภิมุขํ หตฺถํ ปสาเรสิ ฯ ตสฺมึ ขเณ มารปริสาย อหํ
สกฺขี อหํ สกฺขีติ ปวตฺตสทฺโท ปฐวีอุทฺริยนสทฺทสทิโส อโหสิ ฯ
อถ มาโร มหาปุริสํ อาห สิทฺธตฺถ ตุยฺหํ ทานสฺส ทินฺนภาเว โก
สกฺขีติ ฯ มหาปุริโส ตุยฺหํ ตาว ทานสฺส ทินฺนภาเว สเจตนา
สกฺขิโน มยฺหํ ปน อิมสฺมึ ฐาเน สเจตโน โกจิ สกฺขี นาม นตฺถิ
ติฏฺฐตุ ตาว เม อวเสสตฺตภาเวสุ ทินฺนทานํ เวสฺสนฺตรตฺตภาเว
ปน ฐตฺวา สตฺตสตกมหาทานสฺส ตาว ทินฺนภาเว อยํ อเจตนาปิ
ฆนมหาปฐวี สกฺขีติ จีวรคพฺภนฺตรโต ทกฺขิณหตฺถํ อภินีหริตฺวา
เวสฺสนฺตรตฺตภาเว ฐตฺวา มยฺหํ สตฺตสตกมหาทานสฺส ทินฺนภาเว
ตฺวํ สกฺขี น สกฺขีติ มหาปฐวฺยาภิมุขํ หตฺถํ ปสาเรสิ ฯ มหาปฐวี
อหนฺเต ตทา สกฺขีติ วิราวสเตน วิราวสหสฺเสน มารพลํ อวตฺถรมานา
วิย อุนฺนาทินี อโหสิ ฯ ตโต มหาปฐวี ทินฺนนฺเต สิทฺธตฺถ
มหาทานํ อุตฺตมทานนฺติ ฯ เวสฺสนฺตรตฺตภาเวน ทินฺนทานํ สมฺมสนฺเต
สมฺมสนฺเต ทิยฑฺฒโยชนสติโก คิริเมขลหตฺถี ชนฺนุเกหิ ปติฏฺฐาสิ ฯ
มารปริสา ทิสาวิทิสา ปลายิ ฯ เทฺว เอกมคฺเคน คตา นาม นตฺถิ ฯ
สีสาภรณานิ เจว นิวตฺถวสนานิ จ ปหาย สมฺมุขสมฺมุขา ทิสาหิเยว
ปลายึสุ ฯ ตโต เทวสงฺฆา ปลายมานํ มารพลํ ทิสฺวา มารสฺส
ปราชโย ชาโต สิทฺธตฺถกุมารสฺส ชโย ชยปูชํ กริสฺสามาติ นาคา
นาคานํ สุปณฺณา สุปณฺณานํ เทวตา เทวตานํ พฺรหฺมาโน พฺรหฺมานํ
อุคฺโฆเสตฺวา วิชฺชาธรา คนฺธมาลาทิหตฺถา มหาปุริสสฺส สนฺติกํ
โพธิปลฺลงฺกํ อาคมึสุ ฯ เอวํ คเตสุ ปน เตสุ
                ชโย หิ พุทธสฺส สิรีมโต อยํ
                มารสฺส จ ปาปิมโต ปราชโย
                อุคฺโฆสยุํ โพธิมณฺเฑ ปโมทิตา
                ชยํ ตทา นาคคณา มเหสิโน ฯ
                ชโย หิ พุทฺธสฺส สิรีมโต อยํ
                มารสฺส จ ปาปิมโต ปราชโย
                อุคฺโฆสยุํ โพธิมณฺเฑ ปโมทิตา
                สุปณฺณสงฺฆาปิ ชยํ มเหสิโน ฯ
                ชโย หิ พุทฺธสฺส สิรีมโต อยํ
                มารสฺส จ ปาปิมโต ปราชโย
                อุคฺโฆสยุํ โพธิมณฺเฑ ปโมทิตา
                ชยํ ตทา เทวคณา มเหสิโน ฯ
                ชโย หิ พุทฺธสฺส สิรีมโต อยํ
                มารสฺส จ ปาปิมโต ปราชโย
                อุคฺโฆสยุํ โพธิมณฺเฑ ปโมทิตา
                ชยํ ตทา พฺรหฺมคณาปิ ตาทิโนติ ฯ
     อวเสสา ทสสุ จกฺกวาฬสหสฺเสสุ เทวตา มาลาคนฺธวิเลปนาทีหิ
ปูชยมานา นานปฺปการา ถุติโย วทมานาโย อฏฺฐํสุ ฯ เอวํ
ธรมาเนเยว สุริเย มหาปุริโส มารพลํ วิธเมตฺวา จีวรูปริ ปตมาเนหิ
โพธิรุกฺขงฺกุเรหิ รตฺตปวาฬทเลหิ วิย ปูชิยมาโน ปฐมยาเม
ปุพฺเพนิวาสญาณํ อนุสฺสริตฺวา มชฺฌิมยาเม ทิพฺพจกฺขุํ วิโสเธตฺวา
ปจฺฉิมยาเม ปฏิจฺจสมุปฺปาเท ญาณํ โอตาเรสิ ฯ อถสฺส ทฺวาทสงฺคิกํ
ปจฺจยาการํ วฏฺฏวิวฏฺฏวเสน อนุโลมปฏิโลมโต สมฺมสนฺตสฺส
ทสสหสฺสีโลกธาตุ อุทกปริยนฺตํ กตฺวา ทฺวาทสกฺขตฺตุํ สงฺกมฺปิ ฯ
มหาปุริโส ปน ทสสหสฺสีโลกธาตุํ อุนฺนาเทตฺวา อรุณุคฺคมนเวลาย
สพฺพญฺญุตญาณํ ปฏิวิชฺฌิ ฯ ตสฺมึ สพฺพญฺญุตํ ปตฺเต สกลทสสหสฺสีโลกธาตุ
อลงฺกตปฏิยตฺตา อโหสิ ฯ ปาจีนจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ อุสฺสาปิตานํ
ธชานํ ปฏากานํ รํสิโย ปจฺฉิมจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ ปหรนฺติ
ตถา ปจฺฉิมจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ อุสฺสาปิตานํ ปาจีนจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ
อุตฺตรจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ อุสฺสาปิตานํ ทกฺขิณจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ
ทกฺขิณจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ อุสฺสาปิตานํ อุตฺตรจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ
ปหรนฺติ ฯ ปฐวีตเล อุสฺสาปิตานํ ปน ธชานํ ปฏากานํ
พฺรหฺมโลกํ อาหจฺจ อฏฺฐํสุ ฯ พฺรหฺมโลเก ปติฏฺฐิตา ปฐวีตเล
ปติฏฺฐหึสุ ฯ ทสสหสฺสจกฺกวาเฬสุ ปุปฺผูปครุกฺขา ปุปฺผํ คณฺหึสุ ฯ
ผลูปครุกฺขา ผลปิณฺฑิภารภริตา อเหสุํ ฯ ขนฺเธสุ ขนฺธปทุมานิ ปุปฺผึสุ
สาขาสุ สาขปทุมานิ ลตาสุ ลตาปทุมานิ อากาเส โอลมฺพกปทุมานิ ฯ
สิลาลตานิ ภินฺทิตฺวา อุปรุปริ สตฺตสตฺต หุตฺวา ทณฺฑกปทุมานิ อุฏฺฐหึสุ ฯ
ทสสหสฺสีโลกธาตุ วฏฺเฏตฺวา วิสฺสฏฺฐมาลาคุฬา วิย สุสณฺฐิตสนฺถาโร
วิย จ อโหสิ ฯ จกฺกวาฬนฺตเรสุ อฑฺฒโยชนสหสฺสโลกนฺตนิรยา
สตฺตสุริยปฺปภาหิ อโนภาสิตปุพฺพา เอโกภาสา อเหสุํ ฯ
จตุราสีติโยชนสหสฺสคมฺภีโร มหาสมุทฺโท มธุโรทโก
อโหสิ ฯ นทิโย นปฺปวตฺตึสุ ฯ ชจฺจนฺธา รูปานิ ปสฺสึสุ ฯ
ชาติพธิรา สทฺทํ สุณึสุ ฯ ชาติปีฐสปฺปิโน ปทสา คจฺฉึสุ ฯ
อนฺทุพนฺธนาทีนํ พนฺธนาทีนิ ฉิชฺชิตฺวา ปวตฺตึสุ ฯ เอวํ อปริมาเณน
สิริวิภเวน ปูชยมาโน นานปฺปกาเรสุ อจฺฉริยธมฺเมสุ ปาตุภูเตสุ
สพฺพญฺญุตํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา สพฺพพุทฺธานํ อวิชฺชหิตํ อุทานํ อุทาเนสิ
         อเนกชาติสํสารํ           สนฺธาวิสฺสํ อนิพฺพิสํ
         คหการํ คเวสนฺโต         ทุกฺขา ชาติ ปุนปฺปุนํ ฯ
         คหการก ทิฏฺโฐสิ          ปุน เคหํ น กาหสิ
         สพฺพา เต ผาสุกา ภคฺคา    คหกูฏํ วิสงฺขตํ
         วิสงฺขารคตํ จิตฺตํ          ตณฺหานํ ขยมชฺฌคาติ ฯ
     อิติ ตุสิตปุรโต ปฏฺฐาย ยาว อยํ โพธิมณฺเฑ สพฺพญฺญุตปฺปตฺติ
ตาว เอตฺตกํ ฐานํ อวิทูเรนิทานํ นามาติ เวทิตพฺพํ ฯ
                 -----------------
                       สนฺติเกนิทานํ
     สนฺติเกนิทานํ ปน ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส
อาราเม เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายนฺติ เอวํ เตสุ
เตสุ ฐาเนสุ วิหรนฺโต ตสฺมึ ตสฺมึ ฐาเนเยว ลพฺภตีติ วุตฺตํ ฯ กิญฺจาปิ
เอวํ วุตฺตํ อถ โข ปน ตํ อาทิโต ปฏฺฐาย เอวํ เวทิตพฺพํ ฯ
     อิมํ อุทานํ อุทาเนตฺวา ชยปลฺลงฺเก นิสินฺนสฺส หิ ภควโต
เอตทโหสิ อหํ กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ จตฺตาริ อสงฺเขยฺยานิ อิมสฺส
ปลฺลงฺกสฺส การณา สนฺธาวึ เอตฺตกํ เม กาลํ อิมสฺส ปลฺลงฺกสฺส
การณา มยา อลงฺกตสีสํ คีวาย ฉินฺทิตฺวา ทินฺนํ สุอญฺชิตานิ
อกฺขีนิ หทยมํสํ อุพฺพตฺเตตฺวา ทินฺนํ ชาลิกุมารสทิสา ปุตฺตา
กณฺหาชินากุมาริกาสทิสา ธีตโร มทฺทิเทวิสทิสา ภริยาโย จ ปเรสํ
ทาสตฺถาย ทินฺนา อยํ เม ปลฺลงฺโก ชยปลฺลงฺโก วรปลฺลงฺโก เอตฺถ
เม นิสินฺนสฺส สงฺกปฺโป น ปริปุณฺโณ น ตาว อิโต วุฏฺฐหิสฺสามีติ ฯ
อเนกโกฏิสตสหสฺสา สมาปตฺติโย สมาปชฺชนฺโต สตฺตาหํ ตตฺเถว
นิสีทิ ยํ สนฺธาย วุตฺตํ อถ โข ภควา สตฺตาหํ เอกปลฺลงฺเกน
นิสีทิ วิมุตฺติสุขํ ปฏิสํเวทีติ ฯ อเถกจฺจานํ เทวตานํ อชฺชาปิ นูน
สิทฺธตฺถสฺส กตฺตพฺพกิจฺจํ อตฺถิ ปลฺลงฺกสฺมึ หิ อาลยํ น วิชหตีติ
ปริวิตกฺโก อุทปาทิ ฯ สตฺถา เทวตานํ วิตกฺกํ ญตฺวา ตาสํ
วิตกฺกวูปสมนตฺถํ เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา ยมกปาฏิหาริยํ ทสฺเสสิ ฯ
มหาโพธิมณฺฑสฺมึ หิ กตยมกปาฏิหาริยญฺจ ญาติสมาคเม กตปาฏิหาริยญฺจ
ปาฏลิปุตฺตสมาคเม กตปาฏิหาริยญฺจ สพฺพํ คณฺฑามฺพรุกฺขมูเล
ยมกปาฏิหาริยสทิสํ อโหสิ ฯ เอวํ สตฺถา อิมินา ปาฏิหาริเยน
เทวตานํ วิตกฺกํ วูปสเมตฺวา ปลฺลงฺกโต อีสกํ ปาจีนนิสฺสิเตน
อุตฺตรทิสาภาเคน ฐตฺวา อิมสฺมึ วต เม ปลฺลงฺเก สพฺพญฺญุตญาณํ
ปฏิวิทฺธนฺติ จตฺตาริ อสงฺเขยฺยานิ กปฺปสตสหสฺสญฺจ ปูริตานํ ปารมีนํ
ผลาธิคมนฏฺฐานํ ปลฺลงฺกํ อนิมิเสหิ อกฺขีหิ โอโลกยมาโน สตฺตาหํ
วีตินาเมสิ ฯ ตํ ฐานํ อนิมิสเจติยํ นาม ชาตํ ฯ อถ ปลฺลงฺกสฺส
จ ฐิตฏฺฐานสฺส จ อนฺตเร จงฺกมํ มาเปตฺวา ปุรตฺถิมปจฺฉิมโต
อายเต รตนจงฺกเม จงฺกมนฺโต สตฺตาหํ วีตินาเมสิ ฯ ตํ ฐานํ
รตนจงฺกมเจติยนฺนาม ชาตํ ฯ จตุตฺเถ ปน สตฺตาเห โพธิโต
ปจฺฉิมุตฺตรทิสาภาเค เทวตา รตนฆรํ มาปยึสุ ฯ ตตฺถ ปลฺลงฺเก
นิสีทิตฺวา อภิธมฺมปิฏกํ วิเสสโต เจตฺถ อนนฺตนยํ สมนฺตปฏฺฐานํ
วิจินนฺโต สตฺตาหํ วีตินาเมสิ ฯ อาภิธมฺมิกา ปนาหุ รตนฆรนฺนาม
รตนมยํ เคหํ สตฺตนฺนํ ปกรณานํ สมฺมสิตฏฺฐานํ รตนฆรนฺติ ฯ
ยสฺมา ปเนตฺถ อุโภเปเต ปริยายา ยุชฺชนฺติ ตสฺมา อุภยเมตํ
คเหตพฺพเมว ฯ ตโต ปฏฺฐาย ปน ตํ ฐานํ รตนฆรเจติยนฺนาม
ชาตํ ฯ เอวํ โพธิสมีเปเยว จตฺตาริ สตฺตาหานิ วีตินาเมตฺวา
ปญฺจเม สตฺตาเห โพธิรุกฺขมูลา เยน อชปาลนิโคฺรโธ เตนุปสงฺกมิ
ตตฺราปิ ธมฺมํ วิจินนฺโตเยว วิมุตฺติสุขญฺจ ปฏิสํเวเทนฺโต นิสีทิ ฯ
     ตสฺมึ สมเย มาโร เทวปุตฺโต เอตฺตกํ กาลํ อนุพนฺธนฺโต
โอตาราเปกฺโขปิ อิมสฺส กิญฺจิ ขลิตํ นาทฺทส อติกฺกนฺโตทานิ เอส
มม วิสยนฺติ โทมนสฺสปฺปตฺโต มหามคฺเค นิสีทิตฺวา โสฬส การณานิ
จินฺเตนฺโต ภูมิยํ โสฬส เลขา นิกฑฺฒิ อหํ เอโส วิย ทานปารมึ น
ปูเรสึ เตนมฺหิ อิมินา สทิโส น ชาโตติ เอกํ เลขํ อากฑฺฒิ ตถาหํ เอโส
วิย สีลปารมึ เนกฺขมฺมปารมึ ปญฺญาปารมึ วิริยปารมึ ขนฺติปารมึ
สจฺจปารมึ อธิฏฺฐานปารมึ เมตฺตาปารมึ อุเปกฺขาปารมึ น ปูเรสึ
เตนมฺหิ อิมินา สทิโส น ชาโตติ ทสมํ เลขํ อากฑฺฒิ ตถาหํ เอโส
วิย อสาธารณสฺส อาสยานุสยญาณสฺส อินฺทฺริยปโรปริยญาณสฺส
มหากรุณาสมาปตฺติญาณสฺส ยมกปาฏิหาริยญาณสฺส อนาวรณญาณสฺส
สพฺพญฺญุตญาณสฺส ปฏิเวธาย อุปนิสฺสยภูตา ทส ปารมิโย น ปูเรสึ
เตนมฺหิ อิมินา สทิโส น ชาโตติ โสฬสมํ เลขํ อากฑฺฒิ ฯ เอวํ
อิเมหิ การเณหิ มหามคฺเค โสฬส เลขา อากฑฺฒิยมาเน นิสินฺเน
ตสฺมึ สมเย ตณฺหา อรตี ราคา จาติ ติสฺโส มารธีตโร ปิตา
โน น ปญฺญายติ กหํ นุ โข เอตรหีติ โอโลกยมานา ตํ
โทมนสฺสปฺปตฺตํ ภูมิยํ วิเลขมานํ ทิสฺวา ปิตุ สนฺติกํ คนฺตฺวา
กสฺมา ตาต ทุกฺขี ทุมฺมโนสีติ ปุจฺฉึสุ ฯ อมฺมา อยํ มหาสมโณ
มยฺหํ วสํ อติกฺกนฺโต เอตฺตกํ โอโลเกนฺโต โอตารมสฺส ทฏฺฐุํ
นาสกฺขึ เตนาหํ ทุกฺขี ทุมฺมโนติ ฯ ยทิ เอวํ มา จินฺตยิตฺถ
มยเมตํ อตฺตโน วเส ปวตฺตํ กตฺวา อาทาย อาคมิสฺสามาติ ฯ น
สกฺกา อมฺมา เอส เกนจิ วเส กาตุํ อจลาย สทฺธาย ปติฏฺฐิโต
เอส ปุริโสติ ฯ ตาต มยํ อิตฺถิโย นาม อิทาเนว ตํ ราคปาสาทีหิ
พนฺธิตฺวา อาเนสฺสาม ตุมฺเห มา จินฺตยิตฺถาติ ฯ ตา อิโต
ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปาเท เต สมณ ปริจาเรสฺสามาติ อาหํสุ ฯ
ภควา เนว ตาสํ วจนํ มนสิ อกาสิ น อกฺขีนิ อุมฺมิเลตฺวา
โอโลเกสิ อนุตฺตเร อุปธิสงฺขเย วิมุตฺตมานโส วิเวกสุขญฺเจว อนุภวนฺโต
นิสีทิ ฯ ปุน มารธีตโร อุจฺจาวจา โข ปุริสานํ อธิปฺปายา เกสญฺจิ
กุมาริกาสุ เปมํ อโหสิ เกสญฺจิ ปฐมวเย ฐิตาสุ เกสญฺจิ มชฺฌิมวเย
เกสญฺจิ ปจฺฉิมวเย ฐิตาสุ ยนฺนูน มยํ นานปฺปกาเรหิ รูเปหิ
ปโลเภยฺยามาติ เอกเมกา กุมาริวณฺณาทิวเสน สตํ สตํ อตฺตภาเว
อภินิมฺมินิตฺวา กุมาริโย อวิชาตา สกึวิชาตา ทุวิชาตา มชฺฌมิตฺถิโย
มหาอิตฺถิโย จ หุตฺวา ฉกฺขตฺตุํ ภควนฺตํ อุปสงฺกมึสุ ปาเท เต
สมณ ปริจาเรสฺสามาติ อาหํสุ ฯ ตํปิ ภควา น มนสากาสิ ยถาตํ
อนุตฺตเร อุปธิสงฺขเย วิมุตฺโต ฯ เกจิ ปนาจริยา วทนฺติ ตา
มหิตฺถีภาเวน อุปคตา ทิสฺวา ภควา เอวเมวํ เอตา ขณฺฑทนฺตา
ปลิตเกสา โหนฺตูติ อธิฏฺฐาสีติ ฯ ตํ น คเหตพฺพํ ฯ น หิ
สตฺถา เอวรูปํ อธิฏฺฐานํ กโรติ ภควา ปน อเปถ ตุมฺเห
กีทิสา เอวํ วายมถ เอวรูปํ นาม อวีตราคาทีนํ ปุรโต กาตุํ
วฏฺฏติ ตถาคตสฺส ปน ราโค ปหีโน โทโส โมโหติ อตฺตโน
กิเลสปฺปหานํ อารภติ ฯ
                ยสฺส ชิตํ นาวชิยติ
                ชิตมสฺส โนยาติ โกจิ โลเก
                ตํ พุทฺธมนนฺตโคจรํ
                อปทํ เกน ปเทน เนสฺสถ ฯ
                ยสฺส ชาลินี วิสตฺติกา
                ตณฺหา นตฺถิ กุหิญฺจิ เนตเว
                ตํ พุทฺธมนนฺตโคจรํ
                อปทํ เกน ปเทน เนสฺสถาติ
อิมา ธมฺมปเท พุทฺธวคฺเค เทฺว คาถา วทนฺโต ธมฺมํ กเถสิ ฯ ตา
สจฺจํ กิร โน ปิตา อโวจ อรหํ สุคโต โลเก น ราเคน สุวานโยติ
อาทีนิ วตฺวา ปิตุ สนฺติกํ อคมํสุ ฯ ภควาปิ ตตฺถ สตฺตาหํ
วีตินาเมตฺวา มุจฺจลินฺทมูเล อคมาสิ ตตฺถ สตฺตาหํ วทฺทลิกาย
อุปฺปนฺนาย สีตาทิปฏิวาหนตฺถํ มุจฺจลินฺเทน นาม นาคราเชน สตฺตกฺขตฺตุํ
โภเคหิ ปริกฺขิตฺโต อสมฺพาธาย คนฺธกุฏิยํ วิหรนฺโต วิย วิมุตฺติสุขํ
ปฏิสํเวทยมาโน สตฺตาหํ วีตินาเมตฺวา ราชายตนํ อุปสงฺกมิตฺวา
ตตฺถาปิ สตฺตาหํ วิมุตฺติสุขปฏิสํเวทีเยว นิสีทิ ฯ เอตฺตาวตา สตฺตาหานิ
ปริปุณฺณานิ ฯ เอตฺถนฺตเร เนว มุขโธวนํ น สรีรปฏิชคฺคนํ น
อาหารกิจฺจํ อโหสิ ฯ ฌานสุเขน มคฺคสุเขน ผลสุเขน จ
วีตินาเมสิ ฯ อถสฺส ตสฺมึ สตฺตสตฺตาหมตฺถเก เอกูนปญฺญาสมทิวเส
ตตฺถ นิสินฺนสฺส มุขํ โธวิสฺสามีติ จิตฺตํ อุทปาทิ ฯ สกฺโก
เทวานมินฺโท อตฺตนา หรีตกํ อาหริตฺวา อทาสิ ฯ สตฺถา ตํ
ปริภุญฺชิ ฯ เตนสฺส สรีรวลญฺชํ อโหสิ ฯ อถสฺส สกฺโกเยว
นาคลตาทนฺตกฏฺฐญฺเจว มุขโธวนอุทกญฺจ อทาสิ ฯ สตฺถา ทนฺตกฏฺฐํ
ขาทิตฺวา อโนตตฺตทหอุทเกน มุขํ โธวิตฺวา ตตฺเถว ราชายตนมูเล
นิสีทิ ฯ
     ตสฺมึ สมเย ตปุสฺสภลฺลิกา นาม เทฺว วาณิชา ปญฺจหิ สกฏสเตหิ
อุกฺกลาชนปทา มชฺฌิมปฺปเทสํ คจฺฉนฺโต อตฺตโน ญาติสาโลหิตาย
เทวตาย สกฏานิ สนฺนิรุมฺหิตฺวา สตฺถุ อาหารสมฺปาทเน อุสฺสาหิตา
มนฺถญฺจ มธุปิณฺฑิกญฺจ อาทาย ปฏิคฺคณฺหาตุ โน ภนฺเต ภควา อิมํ
อาหารํ อนุกมฺปํ อุปาทายาติ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา อฏฺฐํสุ ฯ
ภควา ปน ปายาสปฏิคฺคหณทิวเสเยว ปตฺตสฺส อนฺตรหิตตฺตา
น โข ตถาคตา หตฺเถสุ ปฏิคฺคณฺหนฺติ กึ นุ โข อหํ ปฏิคฺคณฺเหยฺยนฺติ
จินฺเตสิ ฯ อถสฺส จิตฺตํ ญตฺวา จตูหิ ทิสาหิ จตฺตาโร มหาราชาโน
อินฺทนีลมณิมเย ปตฺเต อุปนาเมสุํ ฯ ภควา เต ปฏิกฺขิปิ ฯ ปุน
มุคฺควณฺณเสลมเย จตฺตาโร ปตฺเต อุปนาเมสุํ ฯ ภควา จตุนฺนํปิ
เทวปุตฺตานํ อนุกมฺปาย จตฺตาโร ปตฺเตปิ ปฏิคฺคเหตฺวา อุปรุปริ
ฐเปตฺวา เอโก โหตูติ อธิฏฺฐหิ ฯ จตฺตาโรปิ มุขวฏฺฏิยํ ปญฺญายมานา
เลขา หุตฺวา มชฺฌิเมน ปมาเณน เอกตฺตํ อุปคมึสุ ฯ ภควา
ตสฺมึ ปจฺจกฺเข เสลมเย ปตฺเต อาหารํ ปฏิคฺคณฺหิตฺวา ปริภุญฺชิตฺวา
อนุโมทนํ อกาสิ ฯ เทฺว ภาตโร วาณิชา พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ
สรณํ คนฺตฺวา เทฺววาจิกา อุปาสกา อเหสุํ ฯ อถ เนสํ เอกนฺโน
ภนฺเต ปริจาริตพฺพฏฺฐานํ เทถาติ วทนฺตานํ ทกฺขิณหตฺเถน อตฺตโน
สีสํ ปรามสิตฺวา เกสธาตุโย อทาสิ ฯ เต อตฺตโน นคเร เกสธาตุโย
อนฺโต ปกฺขิปิตฺวา เจติยํ ปติฏฺฐาเปสุํ ฯ
     สมฺมาสมฺพุทฺโธปิ โข ตโต ปฏฺฐาย ปุน อชปาลนิโคฺรธเมว คนฺตฺวา
นิโคฺรธมูเล นิสีทิ ฯ อถสฺส ตตฺถ นิสินฺนมตฺตสฺเสว อตฺตนา อธิคตสฺส
ธมฺมสฺส คมฺภีรตํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส สพฺพพุทฺธานํ อาจิณฺโณ อธิคโต
โข มยายํ ธมฺโมติ ปเรสํ ธมฺมํ อเทเสตุกามฺยตาการปฺปตฺโต
วิตกฺโก อุทปาทิ ฯ อถ พฺรหฺมา สหมฺปติ นสฺสติ วต โภ
โลโก วินสฺสติ วต โภ โลโกติ ทสหิ จกฺกวาฬสหสฺเสหิ
สกฺกสุยามสนฺตุสิตวสวตฺติมหาพฺรหฺมาโน อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ
คนฺตฺวา เทเสตุ ภนฺเต ภควา ธมฺมนฺติ อาทินา นเยน ธมฺมเทสนํ
อายาจิ ฯ สตฺถา ตสฺส ปฏิญฺญํ ทตฺวา กสฺส นุ โข อหํ
ปฐมํ ธมฺมํ เทเสยฺยนฺติ จินฺเตนฺโต อาฬาโร ปณฺฑิโต โส อิมํ
ธมฺมํ ขิปฺปํ อาชานิสฺสตีติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา ปุน โอโลเกนฺโต
ตสฺส สตฺตาหํ กาลกตภาวํ ญตฺวา อุทฺทกํ อาวชฺเชสิ ตสฺสาปิ
อภิโทสกาลกตภาวํ ญตฺวา พหุปการา โข เม ปญฺจวคฺคิยา
ภิกฺขูติ ปญฺจวคฺคิเย อารพฺภ มนสิการํ กตฺวา กหํ นุ โข เต
เอตรหิ วิหรนฺตีติ อาวชฺเชนฺโต พาราณสิยํ มิคทาเยติ ญตฺวา ตตฺถ
คนฺตฺวา ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสฺสามีติ กติปาหํ โพธิมณฺฑสามนฺตาเยว
ปิณฺฑาย จรนฺโต อาสาฬฺหปุณฺณมาสิยํ พาราณสึ คมิสฺสามีติ จาตุทฺทสิยํ
ปจฺจูสสมเย ปภาตาย รตฺติยา กาลสฺเสว ปตฺตจีวรมาทาย
อฏฺฐารสโยชนมคฺคํ ปฏิปนฺโน อนฺตรามคฺเค อุปกนฺนาม อาชีวกํ
ทิสฺวา ตสฺส ตํ อตฺตโน พุทฺธภาวํ อาจิกฺขิตฺวา ตํ ทิวสํเยว
สายณฺหสมเย อิสิปตนํ อคมาสิ ฯ
     ปญฺจวคฺคิยา เถรา ตถาคตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา อยํ
อาวุโส สมโณ โคตโม ปจฺจยพาหุลฺลาย อาวตฺติตฺวา ปริปุณฺณกาโย
ปิณินฺทฺริโย สุวณฺณวณฺโณ หุตฺวา อาคจฺฉติ อิมสฺส อภิวาทนาทีนิ น
กริสฺสาม มหากุลปฺปสูโต โข ปเนส อาสนาภิหารํ อรหติ เตนสฺส
อาสนมตฺตํ ปญฺญาเปสฺสามาติ กติกํ อกํสุ ฯ ภควา สเทวกสฺส
โลกสฺส จิตฺตวารํ ชานนสมตฺเถน ญาเณน กึ นุ โข อิเม จินฺตยึสูติ
อาวชฺเชตฺวา จิตฺตํ อญฺญาสิ ฯ อถ เน สพฺพเทวมนุสฺเสสุ
อโนทิสฺสกวเสน ผรณสมตฺถํ เมตฺตจิตฺตํ สงฺขิปิตฺวา
โอทิสฺสกวเสน เมตฺตจิตฺเตน ผริ ฯ เต ภควตา เมตฺเตน
จิตฺเตน ผุฏฺฐา ตถาคเต อุปสงฺกมนฺเต สกาย กติกาย สณฺฐาตุํ
อสกฺโกนฺตา อภิวาทนปจฺจุฏฺฐานาทีนิ สพฺพกิจฺจานิ อกํสุ
สมฺมาสมฺพุทฺธภาวํ ปนสฺส อชานมานา เกวลํ นาเมน จ อาวุโสวาเทน
จ วาจํ สมุทาจรนฺติ ฯ อถ เน ภควา มา ภิกฺขเว ตถาคตํ นาเมน จ
อาวุโสวาเทน จ สมุทาจรถ อรหํ ภิกฺขเว ตถาคโต สมฺมาสมฺพุทฺโธติ
อตฺตโน พุทฺธภาวํ สญฺญาเปตฺวา ปญฺญตฺตปวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน
อุตฺตราสาฬฺหนกฺขตฺตโยเค วตฺตมาเน อฏฺฐารสพฺรหฺมโกฏีหิ ปริวุโต
ปญฺจวคฺคิเย เถเร อามนฺเตสิ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตนฺตํ เทเสสิ ฯ
เตสุ อญฺญาโกณฺฑญฺญตฺเถโร เทสนานุสาเรน ญาณํ เปเสนฺโต
สุตฺตปริโยสาเน อฏฺฐารสหิ พฺรหฺมโกฏีหิ สทฺธึ โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐาสิ ฯ สตฺถา ตตฺเถว วสฺสํ อุปคนฺตฺวา
ปุนทิวเส วปฺปตฺเถรํ โอวทนฺโต วิหาเรเยว นิสีทิ ฯ เสสา จตฺตาโร
ปิณฺฑาย จรึสุ ฯ วปฺปตฺเถโร ปุพฺพณฺเหเยว โสตาปตฺติผลํ ปาปุณิ ฯ
เอเตเนว อุปาเยน จ ปุนทิวเส ภทฺทิยตฺเถรํ ปุนทิวเส มหานามตฺเถรํ
ปุนทิวเส อสฺสชิตฺเถรนฺติ สพฺเพ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาเปตฺวา
ปญฺจมิยํ ปกฺขสฺส ปญฺจปิ ชเน สนฺนิปาเตตฺวา อนตฺตลกฺขณสุตฺตนฺตํ
เทเสสิ ฯ เทสนาปริโยสาเน ปญฺจปิ เถรา อรหตฺเต ปติฏฺฐหึสุ ฯ
     อถ สตฺถา ยสสฺส กุลปุตฺตสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา ตํ รตฺติภาเค
นิพฺพิชฺชิตฺวา เคหํ ปหาย นิกฺขนฺตํ เอหิ ยสาติ ปกฺโกสิตฺวา ตสฺมึเยว
รตฺติภาเค โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาเปสิ ฯ ปุนทิวเส อรหตฺเต
ปติฏฺฐาเปตฺวา อปเรปิ ตสฺส สหายเก จตุปฺปญฺญาส ชเน
เอหิภิกฺขุปพฺพชฺชาย ปพฺพาเชตฺวา อรหตฺตํ ปาเปสิ ฯ เอวํ หิ โลเก
เอกสฏฺฐิยา อรหนฺเตสุ ชาเตสุ สตฺถา วุตฺถวสฺโส ปวาเรตฺวา จรถ
ภิกฺขเว จาริกนฺติ สฏฺฐิภิกฺขู ทิสาสุ เปเสตฺวา สยํ อุรุเวลํ คจฺฉนฺโต
อนฺตรามคฺเค กปฺปาสิกวนสณฺเฑ ตึสชเน ภทฺทวคฺคิยกุมาเร วิเนสิ ฯ
เตสุ สพฺพปจฺฉิมโก โสตาปนฺโน สพฺพอุตฺตโม อนาคามี อโหสิ ฯ
เตปิ สพฺเพ เอหิภิกฺขุภาเวเนว ปพฺพาเชตฺวา ทิสาสุ เปเสตฺวา อุรุเวลํ
คนฺตฺวา อฑฺฒุฑฺฒานิ ปาฏิหาริยสหสฺสานิ ทสฺเสตฺวา อุรุเวลกสฺสปาทโย
สหสฺสชฏิลปริวาเร เตภาติกชฏิเล วิเนตฺวา เอหิภิกฺขุภาเวเนว
ปพฺพาเชตฺวา คยาสีเส นิสีทาเปตฺวา อาทิตฺตปริยายเทสนาย
อรหตฺเต ปติฏฺฐาเปตฺวา เตน อรหนฺตสหสฺเสน ปริวุโต
พิมฺพิสารรญฺโญ ทินฺนปฏิญฺญํ โมเจสฺสามีติ ราชคหนครูปจาเร ลฏฺฐิวนุยฺยานํ
อคมาสิ ฯ ราชา อุยฺยานปาลสฺส สนฺติกา สตฺถา อาคโตติ สุตฺวา
ทฺวาทสนหุเตหิ พฺราหฺมณคหปติเกหิ ปริวุโต สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา
จกฺกวิจิตฺตตเลสุ สุวณฺณปฏฺฏวิตานํ วิย ปภาย สมุทยํ วิสฺสชฺเชนฺเตสุ
ตถาคตสฺส ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา เอกมนฺเต นิสีทิ สทฺธึ ปริสาย ฯ
อถ โข เตสํ พฺราหฺมณคหปติกานํ เอตทโหสิ กึ นุ โข มหาสมโณ
อุรุเวลกสฺสเป พฺรหฺมจริยํ จรติ อุทาหุ อุรุเวลกสฺสโป มหาสมเณติ ฯ
ภควา เตสํ เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย เถรํ คาถาย อชฺฌภาสิ
               กิเมว ทิสฺวา อุรุเวลวาสิ
               ปหาสิ อคฺคึ กิสโก วทาโน
               ปุจฺฉามิ ตํ กสฺสป เอตมตฺถํ
               กถํ ปหีนํ ตว อคฺคิหุตฺตนฺติ ฯ
               เถโรปิ ภควโต อธิปฺปายํ วิทิตฺวา
               รูเป จ สทฺเท จ อโถ รเส จ
               กามิตฺถิโย จาปิ วทนฺติ ยญฺญา
               เอตํ มลนฺติ อุปธีสุ ญตฺวา
               ตสฺมา น ยิฏฺเฐ น หุเต อรญฺชินฺติ
อิมํ คาถํ วตฺวา อตฺตโน สาวกภาวปฺปกาสนตฺถํ ตถาคตสฺส
ปาทปิฏฺเฐ สีสํ ฐเปตฺวา สตฺถา เม ภนฺเต ภควา
สาวโกหมสฺมีติ วตฺวา เอกตาลํ ทฺวิตาลนฺติ ยาว สตฺตตาลปฺปมาณํ
สตฺตกฺขตฺตุํ เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา โอรุยฺห ตถาคตํ วนฺทิตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ ตํ ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา มหาชโน อโห มหานุภาโว
พุทฺโธ เอวํ ถามคตทิฏฺฐิโก นาม อตฺตานํ อรหาติ มญฺญมาโน
อุรุเวลกสฺสโปปิ ทิฏฺฐิชาลํ ภินฺทิตฺวา ตถาคเตน ทมิโตติ สตฺถุ
คุณกถํเยว กเถสิ ฯ ภควา นาหํ อิทาเนว อุรุเวลกสฺสปํ ทเมมิ
อตีเตปิ เอส มยา ทมิโตเยวาติ อิมิสฺสา อตฺถุปฺปตฺติยา
มหานารทกสฺสปชาตกํ กเถตฺวา จตฺตาริ สจฺจานิ ปกาเสสิ ฯ
มคธราชา เอกาทสนหุเตหิ สทฺธึ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ ฯ เอกนหุตํ
อุปาสกตฺตํ ปฏิเวเทสิ ฯ ราชา สตฺถุ สนฺติเก นิสินฺโนเยว ปญฺจ
อสฺสาสเก ปเวเทตฺวา สรณํ คนฺตฺวา สฺวาตนาย นิมนฺเตตฺวา อาสนา
วุฏฺฐาย ภควนฺตํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ ฯ ปุนทิวเส เยหิ จ ภควา
ทิฏฺโฐ เยหิ จ อทิฏฺโฐ สพฺเพปิ ราชคหวาสิโน อฏฺฐารสโกฏิสงฺขา
มนุสฺสา ตถาคตํ ทฏฺฐุกามา ปาโตว ราชคหโต ลฏฺฐิวนํ อคมํสุ ฯ
ติคาวุโต มคฺโค นปฺปโหสิ ฯ สกลํ ลฏฺฐิวนุยฺยานํ นิรนฺตรํ ผุฏฺฐํ
อโหสิ ฯ มหาชโน ทสพลสฺส รูปโสภคฺคปฺปตฺตํ อตฺตภาวํ ปสฺสนฺโต
ติตฺตึ กาตุํ นาสกฺขิ ฯ วณฺณรูปิโน นาเมสา เอวรูเปสุปิ ฐาเนสุ
ตถาคตสฺส ลกฺขณานุพฺยญฺชนาทิปฺปเภทา สพฺพาปิ รูปกายสิริ
วณฺเณตพฺพา ฯ เอวํ รูปโสภคฺคปฺปตฺตํ ทสพลสฺส สรีรํ ปสฺสมาเนน
มหาชเนน นิรนฺตรํ ผุฏฺโฐ อุยฺยาเน จ มคฺเค จ เอกภิกฺขุสฺสปิ
นิกฺขมโนกาโส นาโหสิ ฯ ตํ ทิวสํ กิร ภควโต ฉินฺนภตฺตํ ภเวยฺย
ตํ มา อโหสีติ สกฺกสฺส นิสินฺนาสนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ ฯ โส
อาวชฺชมาโน ตํ การณํ ญตฺวา มาณวกวณฺณํ อภินิมฺมินิตฺวา
พุทฺธธมฺมสงฺฆปฏิสํยุตฺตา ถุติโย วทมาโน ทสพลสฺส ปุรโต โอตริตฺวา
เทวานุภาเวน โอกาสํ กตฺวา
        ทนฺโต ทนฺเตหิ สห ปุราณชฏิเลหิ วิปฺปมุตฺเตหิ
        สิงฺคินิกฺขสุวณฺโณ ราชคหํ ปาวิสิ ภควา ฯ
        มุตฺโต มุตฺเตหิ สห ปุราณชฏิเลหิ
        สิงฺคินิกฺขสุวณฺโณ ราชคหํ ปาวิสิ ภควา ฯ
        ติณฺโณ ติณฺเณหิ สห ปุราณชฏิเลหิ
        สิงฺคินิกฺขสุวณฺโณ ราชคหํ ปาวิสิ ภควา ฯ
        ทสวาโส ทสพโล ทสธมฺมวิทู ทสหิ จ อุเปโต
        โส ทสสตปริวาโร ราชคหํ ปาวิสิ ภควาติ
อิมาหิ คาถาหิ สตฺถุ วณฺณํ วทมาโน ปุรโต ปายาสิ ฯ มหาชโน
มาณวกสฺส รูปสิรึ ทิสฺวา อติวิย อภิรูโป อยํ มาณวโก น โข
ปนมฺเหหิ ทิฏฺฐปุพฺโพติ จินฺเตตฺวา กุโต อยํ มาณวโก กสฺส
วา อยนฺติ อาห ฯ ตํ สุตฺวา มาณวโก
      โย ธีโร สพฺพธี ทนฺโต     เสฏฺโฐ อปฺปฏิปุคฺคโล
      อรหํ สุคโต โลเก        ตสฺสาหํ ปริจาริโกติ
คาถํ อาห ฯ สตฺถา สกฺเกน กโตกาสํ มคฺคํ ปฏิปชฺชิตฺวา ภิกฺขุสหสฺสปริวุโต
ราชคหํ ปาวิสิ ฯ ราชา พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา
อหํ ภนฺเต ตีณิ รตนานิ วินา วตฺติตุํ น สกฺขิสฺสามิ
เวลาย วา อเวลาย วา ภควโต สนฺติกํ อาคมิสฺสามิ
ลฏฺฐิวนุยฺยานญฺจ นาม อติทูเร อิทํ ปน อมฺหากํ เวฬุวนนฺนาม
อุยฺยานํ นาติทูเร นาจฺจาสนฺเน คมนาคมนสมฺปนฺนํ พุทฺธารหํ เสนาสนํ
อิมํ เม ภควา ปฏิคฺคณฺหาตูติ สุวณฺณภิงฺคาเรน ปุปฺผคนฺธวาสิตํ
มณิวณฺณํ อุทกํ อาทาย เวฬุวนํ อุยฺยานํ ปริจฺจชนฺโต ทสพลสฺส
หตฺเถ อุทกํ ปาเปสิ ฯ ตสฺมึ อารามปฏิคฺคหเณ พุทฺธสาสนสฺส
มูลานิ โอติณฺณานีติ มหาปฐวี กมฺปิ ฯ ชมฺพูทีปสฺมึ หิ ฐเปตฺวา
เวฬุวนํ อญฺญํ ปฐวึ กมฺเปตฺวา คหิตเสนาสนนฺนาม นตฺถิ ฯ
ตามฺพปณฺณิทีเปปิ ฐเปตฺวา มหาวิหารํ อญฺญํ ปฐวึ กมฺเปตฺวา
คหิตเสนาสนนฺนาม นตฺถิ ฯ สตฺถา เวฬุวนารามํ ปฏิคฺคเหตฺวา
รญฺโญ อนุโมทนํ กตฺวา อุฏฺฐายาสนา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต เวฬุวนํ
อคมาสิ ฯ
     ตสฺมึ โข ปน สมเย สารีปุตฺโต โมคฺคลฺลาโน จาติ เทฺวปิ
ปริพฺพาชกา ราชคหํ อุปนิสฺสาย วิหรนฺติ อมตํ ปริเยสมานา ฯ
เตสุ สารีปุตฺโต อสฺสชิตฺเถรํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺฐํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต
ปยิรุปาสิตฺวา เย ธมฺมา เหตุปฺปภวาติ คาถํ สุตฺวา โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐาย อตฺตโน สหายกสฺส โมคฺคลฺลานสฺส ปริพฺพาชกสฺสาปิ
ตเมว คาถํ อภาสิ ฯ โสปิ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ ฯ เต อุโภปิ
สญฺชยํ โอโลเกตฺวา อตฺตโน ปริสาย สทฺธึ สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา
เตสุ มหาโมคฺคลฺลาโน สตฺตาเหน อรหตฺตํ ปาปุณิ สารีปุตฺตตฺเถโร
อฑฺฒมาเสน ฯ อุโภปิ ชเน อคฺคสาวกฏฺฐาเน ฐเปสิ สารีปุตฺตตฺเถเรน
อรหตฺตปฺปตฺตทิวเสเยว จ สาวกสนฺนิปาตํ อกาสิ ฯ
     ตถาคเต ปน ตสฺมิญฺเญว เวฬุวนุยฺยาเน วิหรนฺเต
สุทฺโธทนมหาราชา ปุตฺโต กิร เม ฉ วสฺสานิ ทุกฺกรการิกํ จริตฺวา
ปรมาภิสมฺโพธึ ปตฺวา ปวตฺติตปวรธมฺมจกฺโก ราชคหํ นิสฺสาย
เวฬุวเน วิหรตีติ สุตฺวา อญฺญตรํ อมจฺจํ อามนฺเตสิ เอหิ ภเณ
ปุริสสหสฺสปริวาโร ราชคหํ คนฺตฺวา มม วจเนน ปิตา เต
สุทฺโธทนมหาราชา ทฏฺฐุกาโมติ วตฺวา ปุตฺตํ เม คณฺหิตฺวา
เอหีติ อาห ฯ โส เอวํ เทวาติ รญฺโญ วจนํ สิรสา สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
ปุริสสหสฺสปริวาโร ขิปฺปเมว สฏฺฐิโยชนมคฺคํ คนฺตฺวา ทสพลสฺส
จตุปริสมชฺเฌ นิสีทิตฺวา ธมฺมเทสนเวลาย วิหารํ ปาวิสิ ฯ โส
ติฏฺฐตุ ตาว รญฺโญ ปหิตสาสนนฺติ ปริสปริยนฺเต ฐิโต สตฺถุ
ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ยถาฐิโตว สทฺธึ ปุริสสหสฺเสน อรหตฺตํ ปตฺวา
ปพฺพชฺชํ ยาจิ ฯ ภควา เอถ ภิกฺขโวติ หตฺถํ ปสาเรสิ ฯ
สพฺเพ ตํ ขณํเยว อิทฺธิมยปตฺตจีวรธรา วสฺสสติกตฺเถรา วิย
อเหสุํ ฯ อรหตฺตปฺปตฺตกาลโต ปฏฺฐาย ปน อริยา นาม มชฺฌตฺตาว
โหนฺติ ฯ ตสฺมา รญฺโญ ปหิตสาสนํ ทสพลสฺส น กเถสิ ฯ
ราชา เนว คโตว อาคจฺฉติ น สาสนํ สุยฺยติ เอหิ ภเณ
ตฺวํ คจฺฉาติ เตเนว นิยาเมน อญฺญํ อมจฺจํ เปเสสิ ฯ โสปิ
คนฺตฺวา ปุริมนเยเนว สทฺธึ ปริสาย อรหตฺตํ ปตฺวา ตุณฺหี อโหสิ ฯ
ราชา เอเตเนว นิยาเมน ปุริสสหสฺสปริวาเร นว อมจฺเจ เปเสสิ ฯ
สพฺเพ อตฺตโน กิจฺจํ นิฏฺฐาเปตฺวา ตุณฺหีภูตา ตตฺเถว วิหรึสุ ฯ
ราชา สาสนมตฺตํปิ อาหริตฺวา อาจิกฺขนฺตํ อลภิตฺวา จินฺเตสิ เอตฺตกา
จ ชนา มยิ สิเนหาภาเวน สาสนมตฺตํปิ น ปจฺจาหรึสุ โก นุ
โข เม วจนํ กริสฺสตีติ สพฺพราชพลํ โอโลเกนฺโต กาฬุทายึ อทฺทส ฯ
โส กิร รญฺโญ สพฺพตฺถสาธโก อมจฺโจ อพฺภนฺตริโก อติวิยวิสฺสาสิโก
โพธิสตฺเตน สทฺธึ เอกทิวเส ชาโต สหปํสุกีฬโก สหาโย ฯ
อถ นํ ราชา อามนฺเตสิ ตาต อุทายิ อหํ มม ปุตฺตํ ปสฺสิตุกาโม
นว ปุริสสหสฺสานิ เปเสสึ เอกปุริโสปิ อาคนฺตฺวา สาสนมตฺตํ
อาโรเจนฺโตปิ นตฺถิ ทุชฺชาโน โข ปน เม ชีวิตนฺตราโย อหํ
ชีวมาโน จ ปุตฺตํ ทุฏฺฐุํ อิจฺฉามิ สกฺขิสฺสสิ นุ โข เม ปุตฺตํ
ทสฺเสตุนฺติ ฯ สกฺขิสฺสามิ เทว สเจ ปพฺพชิตุํ ลภิสฺสามีติ ฯ
ตาต ตฺวํ ปพฺพชิตฺวา วา อปพฺพชิตฺวา วา มม ปุตฺตํ ทสฺเสหีติ อาห ฯ
โส สาธุ เทวาติ รญฺโญ สาสนํ อาทาย ราชคหํ คนฺตฺวา สตฺถุ
ธมฺมเทสนเวลาย ปริสปริยนฺเต ฐิโต ธมฺมํ สุตฺวา สปริวาโร
อรหตฺตผลํ ปตฺวา เอหิภิกฺขุภาเว ปติฏฺฐาสิ ฯ
     สตฺถาปิ พุทฺโธ หุตฺวา ปฐมํ อนฺโตวสฺสํ อิสิปตเน วสิตฺวา
วุตฺถวสฺโส ปวาเรตฺวา อุรุเวลํ คนฺตฺวา ตตฺถ ตโย มาเส วสนฺโต
เตภาติกชฏิเล วิเนตฺวา ภิกฺขุสหสฺสปริวาโร ปุสฺสมาเส ปุณฺณมายํ
ราชคหํ คนฺตฺวา เทฺว มาเส วสิ ฯ เอตฺตาวตา พาราณสิโต
นิกฺขมนฺตสฺส ปญฺจ มาสา ชาตา สกลเหมนฺโต อติกฺกนฺโต
อุทายิตฺเถรสฺส อาคตทิวสโต ปฏฺฐาย สตฺตฏฺฐทิวสา วีติวตฺตา ฯ
โส ผคฺคุณปุณฺณมาสิยํ จินฺเตสิ อติกฺกนฺโต เหมนฺโต วสฺสนฺตสมโย
อนุปฺปตฺโต มนุสฺเสหิ สสฺสานิ อุทฺธริตฺวา สมฺมุขสมฺมุขฏฺฐาเน มคฺคา
ทินฺนา หริตติณสญฺฉนฺนา ปฐวี สุปุปฺผิตา วนสณฺฑา ปฏิปชฺชนกฺขโม
มคฺโค กาโล ทสพลสฺส ญาติสงฺคหํ กาตุนฺติ ฯ อถ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา
                องฺคาริโนทานิ ทุมา ภทนฺเต
                ผเลสิโน ฉทนํ วิปฺปหาย
                เต อจฺจิมนฺโตว ปภาสยนฺติ
                สมโย มหาวีร ภคี รสานํ
        นาสีติสีตํ นาติอุณฺหํ          นาติทุพฺภิกฺขฉาตกํ
        สทฺทลา หริตา ภูมิ          เอส กาโล มหามุนีติ
สฏฺฐิมตฺตาหิ คาถาหิ ทสพลสฺส กุลนครคมนตฺถาย คมนวณฺณํ วณฺเณสิ ฯ
อถ นํ สตฺถา กินฺนุ โข อุทายิ มธุรสฺสเรน คมนวณฺณํ วณฺเณสีติ
อาห ฯ ภนฺเต ตุมฺหากํ ปิตา สุทฺโธทนมหาราชา ปสฺสิตุกาโม
กโรถ ญาตกานํ สงฺคหนฺติ ฯ สาธุ อุทายิ กริสฺสามิ ญาตกานํ สงฺคหํ
ภิกฺขุสงฺฆสฺส อาโรเจหิ คมิกวตฺตํ ปูเรสฺสนฺตีติ ฯ สาธุ ภนฺเตติ เถโร
อาโรเจสิ ฯ
     ภควา องฺคมคธวาสีนํ กุลปุตฺตานํ ทสหิ สหสฺเสหิ กปิลวตฺถุวาสีนํ
ทสหิ สหสฺเสหีติ สพฺเพเหว วีสติสหสฺเสหิ ขีณาสวภิกฺขูหิ ปริวุโต
ราชคหา นิกฺขมิตฺวา ทิวเส ทิวเส โยชนมคฺคํ คจฺฉติ ฯ
ราชคหโต สฏฺฐิโยชนํ กปิลวตฺถุํ ทฺวีหิ มาเสหิ ปาปุณิสฺสามีติ
อตุริตจาริกํ ปกฺกามิ ฯ เถโรปิ ภควโต นิกฺขนฺตภาวํ
อาโรเจสฺสามีติ เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา รญฺโญ นิเวสเน ปาตุรโหสิ ฯ
ราชา เถรํ ทิสฺวา ตุฏฺฐจิตฺโต มหารเห ปลฺลงฺเก นิสีทาเปตฺวา
อตฺตโน ปฏิยาทิตสฺส นานคฺครสโภชนสฺส ปตฺตํ ปูเรตฺวา อทาสิ ฯ
เถโร อุฏฺฐาย คมนาการํ ทสฺเสสิ ฯ นิสีทิตฺวา ภุญฺช ตาตาติ ฯ
สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ภุญฺชิสฺสามิ มหาราชาติ ฯ กหํ ปน ตาต
สตฺถาติ ฯ วีสติสหสฺสภิกฺขุปริวาโร ตุมฺหากํ ทสฺสนตฺถาย จาริกํ
นิกฺขนฺโต มหาราชาติ ฯ ราชา ตุฏฺฐมานโส อาห ตุมฺเห อิมํ
ปริภุญฺชิตฺวา ยาว มม ปุตฺโต อิมํ นครํ ปาปุณาติ ตาวสฺส
อิโต จ ปิณฺฑปาตํ หรถาติ ฯ เถโร อธิวาเสสิ ฯ ราชา เถรํ
ปริวิสิตฺวา ปตฺตํ คนฺธจุณฺเณน อุพฺพตฺเตตฺวา อุตฺตมโภชนสฺส ปูเรตฺวา
ตถาคตสฺส เทถาติ เถรสฺส หตฺเถ ปติฏฺฐาเปสิ ฯ เถโร สพฺเพสํ
ปสฺสนฺตานํเยว ปตฺตํ อากาเส ขิปิตฺวา สยํปิ เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา
ปิณฺฑปาตํ อาหริตฺวา สตฺถุ หตฺเถว ฐเปสิ ฯ สตฺถา ตํ ปริภุญฺชิ ฯ
เอเตนุปาเยน เถโร ทิวเส ทิวเส อาหริ ฯ สตฺถาปิ อนฺตรามคฺเค
รญฺโญเยว ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชิ ฯ เถโรปิ ภตฺตกิจฺจาวสาเน
ทิวเส ทิวเส อชฺช เอตฺตกํ ภควา อาคโต อชฺช เอตฺตกนฺติ
พุทฺธคุณปฏิสํยุตฺตาย จ ธมฺมกถาย สกลราชกุลํ สตฺถุ ทสฺสนํ
วินาเยว สตฺถริ สญฺชาตํ ปสาทํ อกาสิ ฯ เตเนว นํ ภควา
เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ กุลปฺปสาทกานํ ยทิทํ กาฬุทายีติ
เอตทคฺเค ฐเปสิ ฯ
     สากิยาปิ โข อนุปฺปตฺเต ภควติ อมฺหากํ ญาติเสฏฺฐํ
ปสฺสิสฺสามาติ สนฺนิปติตฺวา ภควโต วสนฏฺฐานํ วีมํสมานา นิโคฺรธสกฺกสฺส
อาราโม รมณีโยติ สลฺลกฺเขตฺวา ตตฺถ สพฺพํ ปฏิชคฺคนวิธึ กาเรตฺวา
คนฺธปุปฺผหตฺถา ปจฺจุคฺคมนํ กโรนฺตา สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิเต
ทหรทหเร นาครทารเก จ นาครทาริกาโย จ ปฐมํ ปหิณึสุ ตโต
ราชกุมาเร จ ราชกุมาริโย จ เตสํ อนฺตรา สามํ คนฺธปุปฺผจุณฺณาทีหิ
ปูชยมานา ภควนฺตํ คเหตฺวา นิโคฺรธารามเมว อคมํสุ ฯ ตตฺถ
ภควา วีสติสหสฺสขีณาสวปริวุโต ปญฺญตฺตปวรพุทฺธาสเน นิสีทิ ฯ
สากิยา นาม มานชาติกา มานตฺถทฺธา ฯ เต สิทฺธตฺถกุมาโร
อมฺเหหิ ทหรตโร อมฺหากํ กนิฏฺโฐ ภาคิเนยฺโย ปุตฺโต นตฺตาติ
จินฺเตตฺวา ทหรทหเร ราชกุมาเร อาหํสุ ตุมฺเห ภควนฺตํ วนฺทถ
มยํ ตุมฺหากํ ปิฏฺฐิโต นิสีทิสฺสามาติ ฯ
     เตสุ เอวํ อวนฺทิตฺวา นิสินฺเนสุ ภควา เตสํ อชฺฌาสยํ
โอโลเกตฺวา น มํ ญาตโย วนฺทนฺติ หนฺทาหํ เต วนฺทาเปสฺสามีติ
อภิญฺญาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย อากาสํ
อพฺภุคฺคนฺตฺวา เตสํ สีเส ปาทปํสุํ โอกิรมาโน วิย คณฺฑามฺพรุกฺขมูเล
ยมกปาฏิหาริยสทิสํ ปาฏิหาริยํ อกาสิ ฯ ราชา ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา
อาห ภควา ตุมฺหากํ ชาตทิวเส อิสิกาฬเทวลสฺส วนฺทนตฺถํ อุปนีตานํ
โว ปาเท ปริวตฺเตตฺวา พฺราหฺมณสฺส มตฺถเก ปติฏฺฐิเต ทิสฺวาปิ
อหํ ตุมฺเห วนฺทึ อยํ เม ปฐมวนฺทนา วปฺปมงฺคลทิวเส ชมฺพูฉายาย
สิริสยเน นิปนฺนานํ โว ชมฺพูฉายาย ปริวตฺตนํ ทิสฺวาปิ ปาเท
วนฺทึ อยํ เม ทุติยวนฺทนา อิทานิ อิมํ อทิฏฺฐปุพฺพํ ปาฏิหาริยํ
ทิสฺวาปิ ตุมฺหากํ ปาเท วนฺทามิ อยํ เม ตติยวนฺทนาติ ฯ รญฺเญ
ปน วนฺทิเต ภควนฺตํ อวนฺทิตฺวา ฐาตุํ สมตฺโถ นาม เอกสากิโยปิ
นาโหสิ ฯ สพฺเพ วนฺทึสุเยว ฯ อิติ ภควา ญาตโย วนฺทาเปตฺวา
อากาสโต โอตริตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ ฯ นิสินฺเน ภควติ
สิขาปฺปตฺโต ญาติสมาคโม อโหสิ ฯ สพฺเพ เอกคฺคจิตฺตา หุตฺวา
นิสีทึสุ ฯ ตโต มหาเมโฆ โปกฺขรวสฺสํ วสฺสิ ฯ ตามฺพวณฺณํ อุทกํ
เหฏฺฐา วิรวนฺตํ คจฺฉติ ฯ เตมิตุกาโม จ เตเมติ อเตมิตุกามสฺส
สรีเร เอกวินฺทุมตฺโตปิ น ปตติ ฯ ตํ ทิสฺวา สพฺเพ อจฺฉริยพฺภุตชาตา
อโห อจฺฉริยํ อโห อพฺภุตนฺติ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ ฯ สตฺถา น
อิทาเนว มยฺหํ ญาติสมาคเม โปกฺขรวสฺสํ วสฺสติ อตีเตปิ
วสฺสีติ อิมิสฺสา อตฺถุปฺปตฺติยา เวสฺสนฺตรชาตกํ กเถสิ ฯ ธมฺมเทสนํ
สุตฺวา สพฺเพ อุฏฺฐาย วนฺทิตฺวา ปกฺกมึสุ ฯ เอโกปิ ราชา วา
ราชมหามตฺโต วา เสฺว อมฺหากํ ภิกฺขํ คณฺหถาติ วตฺวา คโต
นาม นตฺถิ ฯ
     สตฺถา ปุนทิวเส วีสติภิกฺขุสหสฺสปริวุโต กปิลวตฺถุํ ปิณฺฑาย
ปาวิสิ ฯ น โกจิ คนฺตฺวา นิมนฺเตสิ วา ปตฺตํ วา อคฺคเหสิ ฯ
ภควา อินฺทขีเล ฐิโต อาวชฺเชสิ กถํ นุ โข ปุพฺพพุทฺธา กุลนคเร
ปิณฺฑาย จรึสุ กึ นุ อุปฺปฏิปาฏิยา อิสฺสรชนานํ ฆรานิ อคมํสุ
อุทาหุ สปทานจาริกํ จรึสูติ ฯ ตโต เอกพุทฺธสฺสาปิ อุปฺปฏิปาฏิยา
คมนํ อทิสฺวา มยาปิทานิ อยเมว เตสํ วํโส อยํ เม ปเวณิ
ปคฺคเหตพฺพา อายติญฺจ เม สาวกา มมญฺเญว อนุสิกฺขนฺตา
ปิณฺฑจาริกวตฺตํ ปริปูเรสฺสนฺตีติ โกฏิยํ นิวิฏฺฐเคหโต ปฏฺฐาย
สปทานํ ปิณฺฑาย จริ ฯ อยฺโย กิร สิทฺธตฺถกุมาโร ปิณฺฑาย จรตีติ
ทฺวิภูมิกติภูมิกาทีสุ ปาสาเทสุ สีหปญฺชรํ วิวริตฺวา มหาชโน
ทสฺสนพฺยาวโต อโหสิ ฯ
     ราหุลมาตาปิ เทวี อยฺยปุตฺโต กิร อิมสฺมึเยว นคเร มหนฺเตน
ราชานุภาเวน สุวณฺณสีวิกาทีหิ วิจริตฺวา อิทานิ เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา
กาสายวตฺถวสโน กปาลหตฺโถ ปิณฺฑาย จรติ โสภติ นุ โขติ สีหปญฺชรํ
วิวริตฺวา โอโลกยมานา ภควนฺตํ นานาวิราคสมุชฺชลาย สรีรปฺปภาย
นครวีถิโย โอภาเสตฺวา พฺยามปฺปภา ปริกฺเขปสมุปพฺพูฬฺหายํ
อสีตฺยานุพฺยญฺชนาวภาสิตาย ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณปฏิมณฺฑิตาย อโนปมาย
พุทฺธสิริยา วิโรจมานํ ทิสฺวา อุณฺหีสโต ปฏฺฐาย ยาว ปาทตลา
                   สินิทฺธนีลมุทุกุญฺจิตเกโส
                   สุริยนิมฺมลตลาภินลาโฏ
                   ยุตฺตตุงฺคมุทุอายตนาโส
                   รํสิชาลวิตโต นรสีโหติ
เอวมาทิกาหิ อฏฺฐหิ นรสีหคาถาหิ นาม อภิตฺถวิตฺวา ตุมฺหากํ
ปุตฺโต ปิณฺฑาย จรตีติ รญฺโญ อาโรเจสิ ฯ ราชา สํวิคฺคหทโย
หตฺเถน สาฏกํ สณฺฐเปนฺโต ตุริตตุริตํ นิกฺขมิตฺวา เวเคน คนฺตฺวา
ภควโต ปุรโต ฐตฺวา อาห กึ ภนฺเต อมฺเห ลชฺชาเปถ กิมตฺถํ
ปิณฺฑาย จรถ กึ เอตฺตกานํ ภิกฺขูนํ น สกฺกา ภตฺตํ ลทฺธุนฺติ
สญฺญํ กริตฺถาติ ฯ วํสํ จาริตฺตเมตํ มหาราช อมฺหากนฺติ ฯ
นนุ ภนฺเต อมฺหากํ มหาสมฺมตขตฺติยวํโส ตตฺถ จ เอกขตฺติโยปิ
ภิกฺขาจาโร นาม นตฺถีติ ฯ อยํ มหาราช วํโส นาม ตว วํโส
อมฺหากํ ปน ทีปงฺกโร โกณฺฑญฺโญ กสฺสโปติ อยํ พุทฺธวํโส นาม
อญฺเญ จ อเนกสหสฺสสงฺขา พุทฺธา ภิกฺขาจาเรเนว ชีวิตํ กปฺเปสุนฺติ
อนฺตรวีถิยํ ฐิโตว
      อุตฺติฏฺเฐ นปฺปมชฺเชยฺย      ธมฺมํ สุจริตํ จเร
      ธมฺมจารี สุขํ เสติ         อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จาติ
อิมํ คาถมาห ฯ คาถาปริโยสาเน ราชา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ ฯ
      ธมฺมญฺจเร สุจริตํ          น ตํ ทุจฺจริตํ จเร
      ธมฺมจารี สุขํ เสติ         อสฺมึ โลเก ปรมฺหิ จาติ
อิมํ ปน คาถํ สุตฺวา สกทาคามิผเล ปติฏฺฐาสิ ธมฺมปาลชาตกํ สุตฺวา
อนาคามิผเล ปติฏฺฐาสิ มรณสมเย เสตจฺฉตฺตสฺส เหฏฺฐา สิริสยเน
นิปนฺโนเยว อรหตฺตํ ปาปุณิ ฯ อรญฺญาวาเสน ปธานานุโยคกิจฺจํ
รญฺโญ นาโหสิ ฯ โสตาปตฺติผลํ สจฺฉิกตฺวาเยว ปน ภควโต
ปตฺตํ คเหตฺวา สปริสํ ภควนฺตํ มหาปาสาทํ อาโรเปตฺวา
ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน ปริวิสิ ฯ ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน สพฺพํ
อิตฺถาคารํ อาคนฺตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิ ฐเปตฺวา ราหุลมาตรํ ฯ สา
ปน คจฺฉ อยฺยปุตฺตํ วนฺทาหีติ ปริชเนน วุจฺจมานาปิ สเจ
มยฺหํ คุโณ อตฺถิ สยเมว เม สนฺติกํ อยฺยปุตฺโต อาคมิสฺสติ
อาคตเมว นํ วนฺทิสฺสามีติ น อคมาสิ ฯ ภควา ราชานํ ปตฺตํ
คาหาเปตฺวา ทฺวีหิ อคฺคสาวเกหิ สทฺธึ ราชธีตาย สิริคพฺภํ คนฺตฺวา
ราชธีตา ยถารุจึ วนฺทมานา น กิญฺจิ วตฺตพฺพาติ วตฺวา ปญฺญตฺเต
อาสเน นิสีทิ ฯ สา เวเคนาคนฺตฺวา โคปฺผเกสุ คเหตฺวา
ปาทปิฏฺฐิยํ สีสํ ปริวตฺเตตฺวา ยถาชฺฌาสยํ วนฺทิ ฯ ราชา
ราชธีตาย ภควติ สิเนหพหุมานาทิคุณสมฺปตฺตึ กเถสิ ภนฺเต มม
ธีตา ตุมฺเหหิ กาสายานิ วตฺถานิ นิวาสิตานีติ สุตฺวา ตโต ปฏฺฐาย
กาสาววตฺถา ชาตา ตุมฺหากํ เอกภตฺติกภาวํ สุตฺวา เอกภตฺติกาว
ชาตา ตุมฺเหหิ มหาสยนสฺส ฉฑฺฑิตภาวํ สุตฺวา ปฏฺฏิกมญฺจเกเยว
นิปนฺนา ตุมฺหากํ มาลาคนฺธาทีหิ วิรหิตภาวํ ญตฺวา วิรหิตมาลาคนฺธาว
ชาตา อตฺตโน ญาตเกสุ มยํ ปฏิชคฺคิสฺสามาติ สาสเน เปสิเต
เอกํ ญาตกํปิ น โอโลเกสิ เอวํ คุณสมฺปนฺนา เม ภควา
ธีตาติ ฯ อนจฺฉริยํ มหาราช ยํ อิทานิ ตยา รกฺขิยมานา
ราชธีตา ปริปกฺเก ญาเณ อตฺตานํ รกฺเขยฺย เอสา ปุพฺเพ
อนารกฺขา ปพฺพตปาเท วิจรมานา อปริปกฺเก ญาเณ อตฺตานํ
รกฺขตีติ วตฺวา ตสฺสา โสกํ วิโนเทตฺวา จนฺทกินฺนรีชาตกํ กเถตฺวา
โสตาปตฺติผลํ ทตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ ฯ ทุติยทิวเส นนฺทสฺส
ราชกุมารสฺส อภิเสกเคหปฺปเวสนวิวาหมงฺคเลสุ วตฺตมาเนสุ ตสฺส
เคหํ คนฺตฺวา กุมารํ ปตฺตํ คาหาเปตฺวา ปพฺพาเชตุกาโม มงฺคลํ
วตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ ฯ ชนปทกลฺยาณี กุมารํ คจฺฉนฺตํปิ
ทิสฺวา ตุวฏํ โข อยฺยปุตฺต อาคจฺเฉยฺยาสีติ วตฺวา คีวํ
ปสาเรตฺวา โอโลเกสิ ฯ โสปิ ภควนฺตํ ปตฺตํ คณฺหถาติ วตฺตุํ
อวิสหมาโน วิหารํเยว อคมาสิ ฯ ตํ อนิจฺฉมานํเยว ภควา
ปพฺพาเชสิ ฯ อิติ ภควา กปิลปุรํ คนฺตฺวา ตติยทิวเส นนฺทํ
ปพฺพาเชสิ ฯ
     สตฺตเม ทิวเส ราหุลมาตา กุมารํ อลงฺกริตฺวา ภควโต
สนฺติกํ เปเสสิ ปสฺส ตาต เอวํ วีสติสหสฺสสมณปริวุตํ สุวณฺณวณฺณํ
พฺรหฺมรูปวณฺณํ สมณํ อยํ เต ปิตา เอตสฺส มหนฺตา นิธิโย
อเหสุํ ตฺยาสฺส นิกฺขมนโต ปฏฺฐาย น ปสฺสามิ คจฺฉ ตํ
ทายชฺชํ ยาจ อหํ ตาต กุมาโร อภิเสกํ ปตฺวา จกฺกวตฺติ
ภวิสฺสามิ ธเนน เม อตฺโถ ธนํ เม เทหิ สามิโก หิ ปุตฺโต
ปิตุ สนฺตกสฺสาติ ฯ กุมาโร ภควโต สนฺติกํ คนฺตฺวาว ปิตุ สิเนหํ
ปฏิลภิตฺวา หฏฺฐจิตฺโตว สุขา เต สมณ ฉายาติ วตฺวา อญฺญํ
พหุํ อตฺตโน อนุรูปํ วทนฺโต อฏฺฐาสิ ฯ ภควา กตภตฺตกิจฺโจ
อนุโมทนํ กตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ ฯ กุมาโรปิ ทายชฺชํ
เม สมณ เทหิ ทายชฺชํ เม สมณ เทหีติ ภควนฺตํ อนุพนฺธิ ฯ
ภควา กุมารํ น นิวตฺตาเปสิ ฯ ปริชโน ภควตา สทฺธึ คจฺฉนฺตํ
นิวตฺเตตุํ นาสกฺขิ ฯ อิติ โส ภควตา สทฺธึ อารามเมว อคมาสิ ฯ
ตโต ภควา จินฺเตสิ ยํ อยํ ปิตุสนฺตกํ ธนํ อิจฺฉติ ตํ วฏฺฏานุคตํ
สวิฆาตํ หนฺทสฺส โพธิมณฺเฑ ปฏิลทฺธํ สตฺตวิธํ อริยธนํ เทมิ
โลกุตฺตรทายชฺชสฺส สามิกํ กโรมีติ อายสฺมนฺตํ สารีปุตฺตํ อามนฺเตสิ
เตนหิ ตฺวํ สารีปุตฺต ราหุลกุมารํ ปพฺพาเชหีติ ฯ ปพฺพชิเต ปน
กุมาเร รญฺโญ อธิมตฺตํ ทุกฺขํ อุปฺปนฺนํ ฯ ตํ อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต
ภควโต นิเวเทตฺวา สาธุ ภนฺเต อยฺยา มาตาปิตูหิ อนนุญฺญาตํ
ปุตฺตํ น ปพฺพาเชยฺยุนฺติ วรํ ยาจิ ฯ ภควา ตสฺส ตํ วจนํ
ปฏิสฺสุณิตฺวา ปุนทิวเส ราชนิเวสเน กตปาตราโส เอกมนฺตํ นิสินฺเนน
รญฺญา ภนฺเต ตุมฺหากํ ทุกฺกรการกกาเล เอกา เทวตา มํ
อุปสงฺกมิตฺวา ปุตฺโต เต กาลกโตติ อาห ตสฺสา วจนํ อสทฺทหนฺโต
น มยฺหํ ปุตฺโต โพธึ อปฺปตฺวา กาลํ กโรตีติ ตํ ปฏิปกฺขิปินฺติ
วุตฺเต อิทานิ กึ สทฺทหิสฺสถ เย ตุมฺเห ปุพฺเพปิ อฏฺฐิกานิ
ทสฺเสตฺวา ปุตฺโต เต มโตติ วุตฺเต น สทฺทหิตฺถาติ อิมิสฺสา
อตฺถุปฺปตฺติยา มหาธมฺมปาลชาตกํ กเถสิ ฯ คาถาปริโยสาเน
ราชา อนาคามิผเล ปติฏฺฐหิ ฯ อิติ ภควา ปิตรํ ตีสุ ผเลสุ
ปติฏฺฐาเปตฺวา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ปุนเทว ราชคหํ คนฺตฺวา สีตวเน
วิหาสิ ฯ
     ตสฺมึ สมเย อนาถปิณฺฑิโก คหปติ ปญฺจหิ สกฏสเตหิ ภณฺฑํ อาทาย
ราชคเห อตฺตโน ปิยสหายสฺส เสฏฺฐิโน เคหํ คนฺตฺวา ตตฺถ พุทฺธสฺส
ภควโต อุปฺปนฺนภาวํ สุตฺวา พลวปจฺจูเส เทวตานุภาเวน วิวเฏน
ทฺวาเรน สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐาย ทุติยทิวเส พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา
สาวตฺถึ อาคมนตฺถาย สตฺถุ ปฏิญฺญํ คเหตฺวา อนฺตรามคฺเค
ปญฺจจตฺตาฬีสโยชเน ฐาเน สตสหสฺสํ ทตฺวา โยชนิกํ วิหารํ กาเรตฺวา
เชตวนํ โกฏิสนฺถาเรน อฏฺฐารสหิรญฺญโกฏีหิ กิณิตฺวา นวกมฺมํ
นิฏฺฐาเปสิ มชฺเฌ ทสพลสฺส คนฺธกุฏึ กาเรตฺวา ตํ ปริวาเรตฺวา
อสีติมหาเถรานํ ปฏิปาฏิยา เอกสนฺนิวาเสน อาวาเสน
เอกกุฏิกทฺวิกุฏิกหํสวฏฺฏิกทีฆสาลมณฺฑปาทิวเสน เสนาสนานิ
โปกฺขรณีจงฺกมนรตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานานิ จาติ อฏฺฐารสโกฏิปริจฺจาเคน
รมณีเย ภูมิภาเค มโนรมํ วิหารํ กาเรตฺวา ทสพลสฺส อาคมนตฺถาย
ทูตํ เปเสสิ ฯ สตฺถา ทูตสฺส วจนํ สุตฺวา มหาภิกฺขุสงฺฆปริวาโร
ราชคหา นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพน สาวตฺถีนครํ ปาปุณิ ฯ มหาเสฏฺฐีปิ
โข วิหารมหํ สชฺเชตฺวา ตถาคตสฺส เชตวนํ ปวิสนทิวเส ปุตฺตํ
สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตํ กตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺเตเหว ปญฺจหิ
กุมารสเตหิ สทฺธึ เปเสสิ ฯ โส สปริวาโร ปญฺจวณฺณวตฺถสมุชฺชลานิ
ปญฺจธชสตานิ คเหตฺวา ทสพลสฺส ปุรโต อโหสิ ฯ เตสํ ปจฺฉโต
สุภทฺทา จุลฺลสุภทฺทาติ เทฺว เสฏฺฐิธีตโร ปญฺจหิ กุมาริสเตหิ
สทฺธึ ปุณฺณฆเฏ คเหตฺวา นิกฺขมึสุ ฯ ตาสํ ปจฺฉโต เสฏฺฐิภริยา
สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตา ปญฺจหิ มาตุคามสเตหิ สทฺธึ ปุณฺณปาติโย
คเหตฺวา นิกฺขมิ ฯ สพฺเพสํ ปจฺฉโต สยํ มหาเสฏฺฐี อหตวตฺถนิวตฺโถ
อหตวตฺถนิวตฺเถเหว ปญฺจหิ เสฏฺฐิสเตหิ ภควนฺตํ อพฺภุคฺคญฺฉิ ฯ
ภควา อิมํ อุปาสกปริสํ ปุรโต กตฺวา มหาภิกฺขุสงฺฆปริวุโต
อตฺตโน สรีรปฺปภาย สุวณฺณรสเสกปิญฺชรานิ วิย วนนฺตรานิ กุรุมาโน
อนนฺตราย พุทฺธลีฬฺหาย อปฺปฏิสมาย พุทฺธสิริยา เชตวนวิหารํ ปาวิสิ ฯ
อถ นํ อนาถปิณฺฑิโก ปุจฺฉิ กถาหํ ภนฺเต อิมสฺมึ วิหาเร
ปฏิปชฺชามีติ ฯ เตนหิ คหปติ อิมํ วิหารํ อาคตาคตสฺส
ภิกฺขุสงฺฆสฺส เทหีติ ฯ สาธุ ภนฺเตติ มหาเสฏฺฐี สุวณฺณภิงฺคารํ อาทาย
ทสพลสฺส หตฺเถ อุทกํ ปาเตตฺวา อิมํ เชตวนวิหารํ อาคตสฺส
จาตุทฺทิสสฺส พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ทมฺมีติ อทาสิ ฯ สตฺถา
วิหารํ ปฏิคฺคเหตฺวา อนุโมทนํ กโรนฺโต
         สีตํ อุณฺหํ ปฏิหนฺติ          ตโต วาฬมิคานิ จ
         สิรึสเป จ มกเส          สิสิเร จาปิ วุฏฺฐิโย
         ตโต วาตาตโป โฆโร      สญฺชาโต ปฏิหญฺญติ
         เลณตฺถญฺจ สุขตฺถญฺจ        ฌายิตุญฺจ วิปสฺสิตุํ
         วิหารทานํ สงฺฆสฺส         อคฺคํ พุทฺเธหิ วณฺณิตํ ฯ
         ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส     สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน
         วิหาเร การเย รมฺเม      วาสเยตฺถ พหุสฺสุเต
         เตสํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ       วตฺถเสนาสนานิ จ
         ทเทยฺย อุชุภูเตสุ          วิปฺปสนฺเนน เจตสา ฯ
         เต ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺติ     สพฺพทุกฺขาปนูทนํ
         ยํ โส ธมฺมมิธญฺญาย        ปรินิพฺพาติ อนาสโวติ
วิหารานิสํสํ กเถสิ ฯ อนาถปิณฺฑิโก ทุติยทิวสโต ปฏฺฐาย วิหารมหํ
อารภิ ฯ วิสาขาย ปาสาทมโห จตูหิ มาเสหิ นิฏฺฐิโต ฯ อนาถปิณฺฑิกสฺส
ปน วิหารมโห นวหิ มาเสหิ นิฏฺฐาสิ ฯ อฏฺฐารเสว โกฏิโย อคมํสุ ฯ
อิติ เอกสฺมึเยว วิหาเร จตุปฺปณฺณาสโกฏิสงฺขฺยํ ธนํ ปริจฺจชิ ฯ
     อตีเต ปน วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล ปุนพฺพสุมิตฺโต นาม
เสฏฺฐี สุวณฺณิฏฺฐกาสนฺถาเรน กิณิตฺวา ตสฺมึเยว ฐาเน โยชนปฺปมาณํ
สงฺฆารามํ กาเรสิ ฯ สิขิสฺส ภควโต กาเล สิริวฑฺโฒ นาม
เสฏฺฐี สุวณฺณชาลสนฺถาเรน กิณิตฺวา ตสฺมึเยว ฐาเน ติคาวุตปฺปมาณํ
สงฺฆารามํ กาเรสิ ฯ เวสฺสภุสฺส ภควโต กาเล โสตฺถิโย นาม
เสฏฺฐี สุวณฺณหตฺถิปทสนฺถาเรน กิณิตฺวา ตสฺมิญฺเญว ฐาเน
อฑฺฒโยชนปฺปมาณํ สงฺฆารามํ กาเรสิ ฯ กกุสนฺธสฺส ภควโต กาเล
อจฺจุโต นาม เสฏฺฐี สุวณฺณิฏฺฐกาสนฺถาเรเนว กิณิตฺวา ตสฺมิญฺเญว
ฐาเน คาวุตปฺปมาณํ สงฺฆารามํ กาเรสิ ฯ โกนาคมนสฺส ภควโต
กาเล อุคฺโค นาม เสฏฺฐี สุวณฺณกจฺฉปสนฺถาเรน กิณิตฺวา ตสฺมิญฺเญว
ฐาเน อฑฺฒคาวุตปฺปมาณํ สงฺฆารามํ กาเรสิ ฯ กสฺสปสฺส ภควโต
กาเล สุมงฺคโล นาม เสฏฺฐี สุวณฺณกจฺฉปสนฺถาเรน กิณิตฺวา
ตสฺมิญฺเญว ฐาเน โสฬสกรีสปฺปมาณํ สงฺฆารามํ กาเรสิ ฯ อมฺหากํ
ปน ภควโต กาเล อนาถปิณฺฑิโก นาม เสฏฺฐี กหาปณโกฏิสนฺถาเรน
กิณิตฺวา ตสฺมิญฺเญว ฐาเน อฏฺฐกรีสปฺปมาณํ สงฺฆารามํ กาเรสิ ฯ
อิทํ กิร ฐานํ สพฺพพุทฺธานํ อวิชหิตฏฺฐานเมว ฯ
     อิติ มหาโพธิมณฺเฑ สพฺพญฺญุตปฺปตฺติโต ยาว มหาปรินิพฺพานมญฺจา
ยสฺมึ ฐาเน ภควา วิหาสิ อิทํ สนฺติเกนิทานนฺนาม ฯ ตสฺส วเสน
สพฺพชาตกานิ วณฺณยิสฺสามีติ ฯ
                  อิติ นิทานกถา นิฏฺฐิตา ฯ
                      ----------
@เชิงอรรถ:
@*** หน้านี้ไม่มีข้อมูล ***
                       ชาตกฏฺฐกถา
                       เอกนิปาโต
                     -------------
           นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ฯ
                    ๑ อปณฺณกวคฺควณฺณนา
                      ๑ อปณฺณกชาตกํ
     อิมํ ตาว อปณฺณกธมฺมเทสนํ ภควา สาวตฺถึ อุปนิสฺสาย
เชตวนมหาวิหาเร วิหรนฺโต กเถสิ ฯ กํ ปน อารพฺภ อยํ กถา
สมุฏฺฐิตาติ ฯ เสฏฺฐิสฺส สหายเก ปญฺจสเต ติตฺถิยสาวเกติ ฯ
     เอกสฺมึ หิ ทิวเส อนาถปิณฺฑิโก เสฏฺฐี อตฺตโน สหายเก
ปญฺจสเต อญฺญติตฺถิยสาวเก อาทาย พหุมาลาคนฺธวิเลปนญฺเจว
เตลมธุผาณิตวตฺถจฺฉาทนานิ จ คาหาเปตฺวา เชตวนํ คนฺตฺวา
ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา เภสชฺชานิ เจว วตฺถานิ
จ ภิกฺขุสงฺฆสฺส วิสฺสชฺเชตฺวา ฉ นิสชฺชโทเส วชฺเชตฺวา เอกมนฺตํ
นิสีทิ ฯ เตปิ อญฺญติตฺถิยสาวกา ตถาคตํ วนฺทิตฺวา สตฺถุ
ปุณฺณจนฺทสสฺสิรีกํ มุขํ ลกฺขณานุพฺยญฺชนปฏิมณฺฑิตํ พฺยามปฺปภาปริกฺขิตฺตํ
พฺรหฺมกายํ อาเวฬาเวฬา ยมกยมกา หุตฺวา นิจฺฉรนฺติโย
ฆนพุทฺธรํสิโย โอโลกยมานา อนาถปิณฺฑิกสฺส สมีเปเยว นิสีทึสุ ฯ
อถ เนสํ สตฺถา มโนสิลาตเล สีหนาทํ นทนฺโต ตรุณสีโห วิย
คชฺเชนฺโต ปาวุสฺสกเมโฆ วิย อากาสคงฺคํ โอตาเรนฺโต วิย รตนทามํ
คนฺเถนฺโต วิย จ อฏฺฐงฺคสมนฺนาคเตน สวนีเยน พฺรหฺมสฺสเรน
นานานยวิจิตฺตํ มธุรธมฺมกถํ กเถสิ ฯ เต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา
ปสนฺนจิตฺตา อุฏฺฐาย ทสพลํ วนฺทิตฺวา อญฺญติตฺถิยสรณํ ภินฺทิตฺวา
พุทฺธสรณํ อคมํสุ ฯ เต ตโต ปฏฺฐาย นิจฺจกาลํ อนาถปิณฺฑิเกน
สทฺธึ คนฺธมาลาทิหตฺถา วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณนฺติ ทานํ เทนฺติ
สีลํ รกฺขนฺติ อุโปสถกมฺมํ กโรนฺติ ฯ อถ ภควา สาวตฺถิโต
ปุนเทว ราชคหํ อคมาสิ ฯ เต ตถาคตสฺส คตกาเล ตํ สรณํ
ภินฺทิตฺวา ปุน อญฺญติตฺถิยสรณํ คตา อตฺตโน มูลฏฺฐาเนเยว
ปติฏฺฐิตา ฯ ภควาปิ สตฺตฏฺฐมาเส วีตินาเมตฺวา ปุน เชตวนเมว
อคมาสิ ฯ อนาถปิณฺฑิโก ปุนปิ เต อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา
สตฺถารํ คนฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เตปิ
ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ ฯ อถ เนสํ อนาถปิณฺฑิโก
ตถาคเต จาริกํ ปกฺกนฺเต คหิตสรณํ ภินฺทิตฺวา ปุน อญฺญติตฺถิยสรณเมว
คเหตฺวา มูเล ปติฏฺฐิตภาวํ ภควโต อาโรเจสิ ฯ ภควา
อปริมิตกปฺปโกฏิโย นิรนฺตรปวตฺติตวจีสุจริตานุภาเวน ทิพฺพคนฺธคนฺธีนํ
นานาคนฺธปูริตํ รตนกรณฺฑกํ วิวรนฺโต วิย มุขมณฺฑลํ วิวริตฺวา
มธุรสฺสรํ นิจฺฉาเรนฺโต สจฺจํ กิร ตุมฺเห อุปาสกา ตีณิ สรณานิ
ภินฺทิตฺวา อญฺญติตฺถิยสรณํ คตาติ ปุจฺฉิ ฯ อถ เตหิ ปฏิจฺฉาเทตุํ
อสกฺโกนฺเตหิ สจฺจํ ภควาติ วุตฺเต สตฺถา อุปาสกา เหฏฺฐา
อวีจึ อุปริ ภวคฺคํ ปริจฺเฉทํ กตฺวา ติริยํ อปริมาณาสุ โลกธาตูสุ
สีลาทีหิ คุเณหิ พุทฺเธน สทิโส นาม นตฺถิ กุโต อธิกตโรติ
ยาวตา ภิกฺขเว สตฺตา อปทา วา ทฺวิปทา วา จตุปฺปทา วา
พหุปฺปทา วา ฯเปฯ ตถาคโต เตสํ อคฺคมกฺขายติ ยงฺกิญฺจิ วิตฺตํ
อิธ วา หุรํ วา ฯเปฯ อคฺคโต เว ปสนฺนานนฺติ อาทีหิ สุตฺเตหิ
ปกาสิเต รตนตฺตยคุเณ ปกาเสตฺวา เอวํ อุตฺตมคุณสมนฺนาคตํ
รตนตฺตยํ สรณํ คตา อุปาสกา วา อุปาสิกา วา นิรยาทีสุ
นิพฺพตฺตนกา นาม นตฺถิ อปายนิพฺพตฺติโต ปน มุจฺจิตฺวา เทวโลเก
อุปฺปชฺชิตฺวา มหาสมฺปตฺตึ อนุโภนฺติ กสฺมา ตุมฺเหหิ เอวรูปํ
สรณํ ภินฺทิตฺวา อญฺญติตฺถิยสรณํ คจฺฉนฺเตหิ อยุตฺตํ กตนฺติ อาห ฯ
     เอตฺถ จ ตีณิ รตนานิ โมกฺขวเสน อุตฺตมวเสน จ สรณงฺคตานํ
อปาเยสุ นิพฺพตฺติยา อภาวทีปนตฺถํ อิมานิ สุตฺตานิ ทสฺเสตพฺพานิ ฯ
                  เยเกจิ พุทฺธํ สรณํ คตาเส
                  น เต คมิสฺสนฺติ อปายภูมึ
      ปหาย มานุสํ เทหํ      เทวกายํ ปริปูเรสฺสนฺติ ฯ
                  เยเกจิ ธมฺมํ สรณํ คตาเส
                  น เต คมิสฺสนฺติ อปายภูมึ
      ปหาย มานุสํ เทหํ      เทวกายํ ปริปูเรสฺสนฺติ ฯ
                  เยเกจิ สงฺฆํ สรณํ คตาเส
                  น เต คมิสฺสนฺติ อปายภูมึ
      ปหาย มานุสํ เทหํ      เทวกายํ ปริปูเรสฺสนฺติ ฯ
      พหุํ เว สรณํ ยนฺติ        ปพฺพตานิ วนานิ จ
      อารามรุกฺขเจตฺยานิ       มนุสฺสา ภยตชฺชิตา
      เนตํ โข สรณํ เขมํ       เนตํ สรณมุตฺตมํ
      เนตํ สรณมาคมฺม         สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจติ ฯ
      โย จ พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ     สงฺฆญฺจ สรณํ คโต
      จตฺตาริ อริยสจฺจานิ       สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสติ
      ทุกฺขํ ทุกฺขสมุปฺปาทํ        ทุกฺขสฺส จ อติกฺกมํ
      อริยญฺจฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ       ทุกฺขูปสมคามินํ
      เอตํ โข สรณํ เขมํ       เอตํ สรณมุตฺตมํ
      เอตํ สรณมาคมฺม         สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตีติ ฯ
     น เกวลญฺจ เนสํ สตฺถา เอตฺตกญฺเญว ธมฺมํ เทเสติ ฯ อปิจ โข
อุปาสกา พุทฺธานุสฺสติกมฺมฏฺฐานนฺนาม ธมฺมานุสฺสติกมฺมฏฺฐานนฺนาม
สงฺฆานุสฺสติกมฺมฏฺฐานนฺนาม โสตาปตฺติมคฺคํ เทติ โสตาปตฺติผลํ
เทติ สกทาคามิอนาคามิอรหตฺตมคฺคํ เทติ อรหตฺตผลํ เทตีติ เอวมาทีหิ
นเยหิ ธมฺมํ เทเสตฺวา เอวรูปํ นาม สรณํ ภินฺทนฺเตหิ อยุตฺตํ
ตุมฺเหหิ กตนฺติ อาห ฯ เอตํ จ พุทฺธานุสฺสติกมฺมฏฺฐานาทีนํ
โสตาปตฺติมคฺคาทิปฺปทานํ เอกธมฺโม ภิกฺขเว ภาวิโต พหุลีกโต
เอกนฺตํ นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิญฺญาย
สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ กตโม เอกธมฺโม พุทฺธานุสฺสตีติ
เอวมาทีหิ สุตฺเตหิ ทีเปตพฺพํ ฯ เอวญฺจ ปน ภควา นานปฺปกาเรหิ
อุปาสเก โอวทิตฺวา อุปาสกา ปุพฺเพปิ มนุสฺสา อสรณํ สรณนฺติ
ตกฺกคาเหน วิรุทฺธคาเหน คเหตฺวา อมนุสฺสปริคฺคหิเต กนฺตาเร
ยกฺขภกฺขา หุตฺวา มหาวินาสปฺปตฺตา อปณฺณกคาหมฺปน เอกํสิกคาหํ
อวิรุทฺธคาหํ คหิตมนุสฺสา ตสฺมึเยว กนฺตาเร โสตฺถิภาวํ ปตฺตาติ
วตฺวา ตุณฺหี อโหสิ ฯ อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อุฏฺฐายาสนา
ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อภิตฺถวิตฺวา สิรสิ อญฺชลึ ปติฏฺฐเปตฺวา เอวมาห
ภนฺเต อิทานิ ตาว อิเมสํ อุปาสกานํ อุตฺตมสรณํ ภินฺทิตฺวา
ตกฺกคาหํ วิรุทฺธคาหํ สรณคหณํ อมฺหากํ ปากฏํ ปุพฺเพ ปน
อมนุสฺสปริคฺคหิเต กนฺตาเร ตกฺกคาหํ คหิตมนุสฺสานญฺจ วินาโส
อปณฺณกคาหํ คหิตมนุสฺสานญฺจ โสตฺถิภาโว อมฺหากํ ปฏิจฺฉนฺโน
ตุมฺหากเมว ปากโฏ สาธุ วต โน ภควา อากาเส ปุณฺณจนฺทํ
อุฏฺฐาเปนฺโต วิย อิมํ การณํ ปากฏํ กโรตูติ ฯ อถ ภควา
มยา โข คหปติ อปริมิตกาเล ทสปารมิโย ปูเรตฺวา โลกสฺส
กงฺขจฺเฉทนตฺถเมว สพฺพญฺญุตญาณํ ปฏิวิทฺธํ สีหวสาย สุวณฺณปาตึ
ปูเรนฺโต วิย สกฺกจฺจํ โสตํ โอทหิตฺวา สุโณหีติ เสฏฺฐิโน
สตุปฺปาทํ ชเนตฺวา หิมคพฺภํ ปทาเลตฺวา ปุณฺณจนฺทํ นีหรนฺโต
วิย ภวนฺตเรนปิ ปฏิจฺฉนฺนการณํ ปากฏํ อกาสิ ฯ
     อตีเต กาสิกรฏฺเฐ พาราณสีนคเร พฺรหฺมทตฺโต นาม ราชา
อโหสิ ฯ ตทา โพธิสตฺโต สตฺถวาหกุเล ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา
อนุปุพฺเพน วยปฺปตฺโต ปญฺจหิ สกฏสเตหิ วณิชฺชํ กโรนฺโต
วิจรติ ฯ โส กทาจิ ปุพฺพนฺตโต อปรนฺตํ คจฺฉติ กทาจิ อปรนฺตโต
ปุพฺพนฺตํ อาคจฺฉติ ฯ พาราณสิยํเยว หิ อญฺโญปิ สตฺถวาหปุตฺโต
อตฺถิ ฯ โส พาโล อพฺยตฺโต อนุปายกุสโล อโหสิ ฯ ตทา
โพธิสตฺโต พาราณสิโต มหคฺฆภณฺฑํ คเหตฺวา ปญฺจสกฏสตานิ
ปูเรตฺวา คมนสชฺชานิ กตฺวา ฐเปสิ ฯ โสปิ พาลสตฺถวาหปุตฺโต
ตเถว ปญฺจสกฏสตานิ ปูเรตฺวา คมนสชฺชานิ กตฺวา ฐเปสิ ฯ
โพธิสตฺโต จินฺเตสิ สเจ อยํ พาลสตฺถวาหปุตฺโต มยา สทฺธึเยว
คมิสฺสติ สกฏสหสฺเส เอกโต คจฺฉนฺเต มคฺโคปิ นปฺปโหสฺสติ
มนุสฺสานํ ทารูทกาทีนิปิ พลิพทฺทานํ ติณานิปิ ทุลฺลภานิ ภวิสฺสนฺติ
เอเตน วา มยา วา ปุรโต คนฺตุํ วฏฺฏตีติ ฯ โส ตํ
ปกฺโกสาเปตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา ทฺวีหิ อมฺเหหิ เอกโต คนฺตุํ
น สกฺกา กึ ตฺวํ ปุรโต คมิสฺสสิ อุทาหุ ปจฺฉโตติ อาห ฯ โส
จินฺเตสิ มยิ ปุรโต คจฺฉนฺเต พหู อานิสํสา มคฺเคน อภินฺเนเนว
คมิสฺสามิ โคณา อนามฏฺฐติณํ ขาทิสฺสนฺติ มนุสฺสานํ อนามฏฺฐสูเปยฺยํ
ปณฺณํ ภวิสฺสติ ปสนฺนํ อุทกํ ภวิสฺสติ ยถารุจึ คจฺฉมาโน
อคฺฆํ ฐเปตฺวา ภณฺฑํ วิกฺกิณิสฺสามีติ ฯ โส อหํ สมฺม
ปุรโต คมิสฺสามีติ อาห ฯ โพธิสตฺโต ปจฺฉโต คมเน พหู
อานิสํเส อทฺทส ฯ เอวํ อสฺส อโหสิ เอเต ปุรโต คจฺฉนฺตา
มคฺเค วิสมฏฺฐานํ สมํ กริสฺสนฺติ อหํ เตหิ คตมคฺเคน คมิสฺสามิ
ปุรโต คจฺฉนฺเตหิ พลิพทฺเทหิ ปริณตถทฺธติเณ ขาทิเต มม โคณา
ปุน อุฏฺฐิตานิ มธุรติณานิ ขาทิสฺสนฺติ คหิตปณฺณฏฺฐานโต อุฏฺฐิตํ
มนุสฺสานํ สูเปยฺยํ ปณฺณํ มธุรํ ภวิสฺสติ นิรุทกฏฺฐาเน อาวาฏํ
ขณิตฺวา เอเต อุทกํ อุปฺปาเทสฺสนฺติ ปเรหิ กเตสุ อาวาเฏสุ มยํ
อุทกํ ปิวิสฺสาม ภณฺฑคฺฆฏฺฐปนํ นาม มนุสฺสานํ ชีวิตา โวโรปนสทิสํ
อหํ ปจฺฉโต คนฺตฺวา เอเตหิ ฐปิตคฺเฆน ภณฺฑํ วิกฺกิณิสฺสามีติ ฯ โส
เอตฺตเก อานิสํเส ทิสฺวา สมฺม ตฺวํ ปุรโต คจฺฉาหีติ อาห ฯ สาธุ
สมฺมาติ พาลสตฺถวาหปุตฺโต สกฏานิ มหนฺตานิ โยเชตฺวา นิกฺขนฺโต
อนุปุพฺเพน มนุสฺสวาสํ อติกฺกมิตฺวา กนฺตารมุขํ ปาปุณิ ฯ
     กนฺตารํ นาม โจรกนฺตารํ พาฬกนฺตารํ นิรุทกกนฺตารํ อมนุสฺสกนฺตารํ
อปฺปภกฺขกนฺตารนฺติ ปญฺจวิธํ ฯ ตตฺถ โจเรหิ อธิฏฺฐิตมคฺโค
โจรกนฺตารํ นาม ฯ สีหาทีหิ อธิฏฺฐิตมคฺโค พาฬกนฺตารํ นาม ฯ
ยตฺถ นฺหายิตุํ วา ปิวิตุํ วา อุทกํ นตฺถิ อิทํ นิรุทกกนฺตารํ
นาม ฯ อมนุสฺสาธิฏฺฐิตมคฺโค อมนุสฺสกนฺตารํ นาม ฯ
มูลขาทนียาทิวิรหิตํ อปฺปภกฺขกนฺตารํ นาม ฯ อิมสฺมึ ปญฺจวิเธ
กนฺตาเร ตํ กนฺตารํ นิรุทกกนฺตารญฺเจว อมนุสฺสกนฺตารญฺจ ฯ
ตสฺมา โส พาลสตฺถวาหปุตฺโต สกเฏสุ มหนฺตมหนฺตา จาฏิโย
ฐเปตฺวา อุทกสฺส ปูราเปตฺวา สฏฺฐิโยชนิกํ กนฺตารํ ปฏิปชฺชิ ฯ
อถสฺส กนฺตารมชฺฌคตกาเล กนฺตาเร อธิวตฺถยกฺโข อิเมหิ มนุสฺเสหิ
คหิตอุทกํ ฉฑฺฑาเปตฺวา ทุพฺพเล กตฺวา สพฺเพ เต ขาทิสฺสามีติ
สพฺพเสตตรุณพลิพทฺทยุตฺตํ มโนรมํ ยานกํ มาเปตฺวา อุทกกลลอลฺเลหิ
สผลกาวุธาทิหตฺเถหิ ทฺวาทสหิ อมนุสฺเสหิ ปริวุโต อุปฺปลกุมุทานิ
ปิลนฺธิตฺวา อลฺลเกโส อลฺลวตฺโถ อิสฺสรปุริโส วิย ตสฺมึ ยานเก
นิสีทิตฺวา กทฺทมมกฺขิเตหิ จกฺเกหิ ปฏิปถํ อคมาสิ ฯ ปริวารา
อมนุสฺสาปิสฺส ปุรโต จ ปจฺฉโต จ คนฺตฺวา อลฺลเกสา อลฺลวตฺถา
อุปฺปลกุมุทานิ ปิลนฺธิตฺวา ปทุมปุณฺฑรีกกลาเป คเหตฺวา ภิสมูลานิ
ขาทนฺตา อุทกพินฺทูหิ เจว กลเลหิ จ ปคฺฆรนฺเตเหว อคมํสุ ฯ
สตฺถวาหา จ นาม ยทา ปุริมวาโต วายติ ตทา ยานเก
นิสีทิตฺวา อุปฏฺฐากชนปริวุตา มคฺครชํ ปริหรนฺตา ปุรโต คจฺฉนฺติ
ยทา ปจฺฉิมวาโต วายติ ตทา เตเนว นเยน ปจฺฉโต คจฺฉนฺติ ฯ
ตทา ปน ปุริมวาโต อโหสิ ฯ ตสฺมา โส พาลสตฺถวาหปุตฺโต
ปุรโต อคมาสิ ฯ ยกฺโข ตํ ตถาคจฉนฺตํ ทิสฺวา อตฺตโน ยานกํ
มคฺคา โอกฺกมาเปตฺวา กหํ คจฺฉถาติ เตน สทฺธึ ปฏิสนฺถารมกาสิ ฯ
สตฺถวาโหปิ อตฺตโน ยานกํ มคฺคา โอกฺกมาเปตฺวา สกฏานํ
คมโนกาสํ ทตฺวา เอกมนฺเต ฐิโต ยกฺขํ อาห อมฺโภ มยํปิ
พาราณสิโต อาคจฺฉาม ตุมฺเห ปน อุปฺปลกุมุทานิ ปิลนฺธิตฺวา
ปทุมปุณฺฑรีกหตฺถา ภิสมูลานิ ขาทนฺตา กทฺทมมกฺขิตา อุทกพินฺทูหิ
ปคฺฆรนฺเตหิ อาคจฺฉถ กึ นุ โข ตุมฺเหหิ อาคตมคฺเค เทโว
วสฺสติ อุปฺปลาทีหิ สญฺฉนฺโน สโร อตฺถีติ ฯ ยกฺโข ตสฺส
กถํ สุตฺวา สมฺม กินฺนาเมตํ กเถสิ เอสา นีลวนราชิ ปญฺญายติ
ตโต ปฏฺฐาย สกลอรญฺญํ เอโกทกํ นิพทฺธํ เทโว วสฺสติ กนฺทราปิ
ปูรา ตสฺมึ ตสฺมึ ฐาเน ปทุมสญฺฉนฺนานิ สรานีติ วตฺวา ปฏิปาฏิยา
คจฺฉนฺเตสุ สกเฏสุ อิมานิ สกฏานิ อาทาย กหํ คจฺฉถาติ ปุจฺฉิ ฯ
อสุกํ ชนปทํ นามาติ ฯ อิมสฺมิญฺจ อิมสฺมิญฺจ สกเฏ กินฺนาม
ภณฺฑนฺติ ฯ อสุกญฺจ อสุกญฺจาติ ฯ ปจฺฉโต อาคจฺฉนฺตํ สกฏํ
อติวิย ครุกํ หุตฺวา อาคจฺฉติ เอตสฺมึ กึ ภณฺฑนฺติ ฯ อุทกํ
เอตฺถาติ ฯ ปจฺฉโต ตาว อุทกํ อาเนนฺเตหิ โว ปปญฺจํ
นาม กตํ อิโต ปฏฺฐาย ปน อุทเกน กิจฺจํ นตฺถิ ปุรโต พหุํ
อุทกํ จาฏิโย ภินฺทิตฺวา อุทกํ ฉฑฺเฑตฺวา สลฺลหุเกน สกเฏน
คจฺฉถาติ อาห ฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา ตุมฺเห คจฺฉถ อมฺหากํ
ปปญฺโจ โหตีติ โถกํ คนฺตฺวา เตสํ อทสฺสนํ ปตฺวา อตฺตโน
ยกฺขนครเมว อคมาสิ ฯ โสปิ พาลสตฺถวาโห อตฺตโน พาลตาย
ยกฺขสฺส วจนํ คเหตฺวา จาฏิโย ภินฺทาเปตฺวา ปสตมตฺตํปิ อุทกํ
อนวเสเสตฺวา สพฺพํ ฉฑฺฑาเปตฺวา สกฏานิ ปาชาเปสิ ฯ ปุรโต
อปฺปมตฺตกํปิ อุทกํ นาม นาโหสิ ฯ มนุสฺสา ปานียํ อลภนฺตา
กิลมึสุ ฯ เต ยาว สุริยสฺส อฏฺฐงฺคมนา คนฺตฺวา สกฏานิ โมเจตฺวา
สกฏปริวตฺตนเก ฐเปตฺวา โคเณ สกฏจกฺเกสุ พนฺธึสุ ฯ เนว
โคณานํ อุทกํ วา อโหสิ น มนุสฺสานญฺจ ยาคุภตฺตํ วา ฯ
ทุพฺพลมนุสฺสาปิ ตตฺถ ตตฺถ อโยนิโส มนสิกตฺวา นิปชฺชิตฺวา สุปึสุ ฯ
รตฺติภาคสมนนฺตเร ยกฺขา ยกฺขนครโต อาคนฺตฺวา สพฺเพเยว โคเณ
จ มนุสฺเส จ ชีวิตกฺขยํ ปาเปตฺวา เตสํ มํสํ ขาทิตฺวา อฏฺฐิมตฺตานิ
อวเสเสตฺวา อคมํสุ ฯ เอวํ เอกํ พาลสตฺถวาหปุตฺตํ นิสฺสาย
สพฺเพปิ เต วินาสํ ปาปุณึสุ ฯ หตฺถฏฺฐิกาทีนิ ทิสาวิทิสาสุ
วิปฺปกิณฺณานิ อเหสุํ ฯ ปญฺจ สกฏสตานิ ยถาปูริตาเนว อฏฺฐํสุ ฯ
     โพธิสตฺโตปิ โข พาลสตฺถวาหปุตฺตสฺส นิกฺขนฺตทิวสโต ปฏฺฐาย
มาสฑฺฒมาสํ วีตินาเมตฺวา ปญฺจหิ สกฏสเตหิ สทฺธึ นครโต นิกฺขมฺม
อนุปุพฺเพน กนฺตารมุขํ ปาปุณิ ฯ โส ตตฺถ อุทกจาฏิโย ปูเรตฺวา พหุํ
อุทกํ อาทาย อนฺโตขนฺธาวาเร เภริญฺจาราเปตฺวา มนุสฺเส
สนฺนิปาเตตฺวา เอวมาห อมฺโภ มํ อนาปุจฺฉิตฺวา ปสตมตฺตํปิ อุทกํ
มา อาสิญฺจิตฺถ กนฺตาเร วิสรุกฺขา นาม โหนฺติ ปตฺตํ วา ปุปฺผํ วา
ผลํ วา ตุมฺเหหิ ปุเร จ อขาทิตปุพฺพํ มํปิ อนาปุจฺฉิตฺวา มา
ขาทิตฺถาติ ฯ เอวํ มนุสฺสานํปิ โอวาทํ ทตฺวา ปญฺจหิ สกฏสเตหิ กนฺตารํ
ปฏิปชฺชิ ฯ ตสฺมึ กนฺตารมชฺเฌ สมฺปตฺเต โส ยกฺโข ปุริมนเยเนว
โพธิสตฺตสฺส ปฏิปเถ อตฺตานํ ทสฺเสสิ ฯ โพธิสตฺโต ตํ ทิสฺวาว อญฺญาสิ
อิมสฺมึเยว กนฺตาเร อุทกํ นตฺถิ นิรุทกกนฺตาโร นาเมโส อยญฺจ
นิพฺภโย รตฺตเนตฺโต ฉายาปิสฺส น ปญฺญายติ นิสฺสํสยํ อิมินา
ปุรโต คโต พาลสตฺถวาหปุตฺโต สพฺพํ อุทกํ ฉฑฺฑาเปตฺวา กิลเมตฺวา
สปริโส ขาทิโต ภวิสฺสติ มยฺหํ ปน ปณฺฑิตภาวํ อุปายโกสลฺลํ
น ชานาติ มญฺเญติ ฯ ตโต นํ อาห คจฺฉถ ตุมฺเห มยํ
พาณิชา นาม อญฺญํ อุทกํ อทิสฺวา คหิตอุทกํ น ฉฑฺเฑม ทิฏฺฐฏฺฐาเน
ปน ฉฑฺเฑตฺวา สกฏานิ สลฺลหุกานิ กตฺวา คมิสฺสามาติ ฯ ยกฺโขปิ
โถกํ คนฺตฺวา อทสฺสนํ อุปคมฺม อตฺตโน ยกฺขนครเมว คโต ฯ
ยกฺเข ปน คเต สพฺเพ มนุสฺสา โพธิสตฺตํ อุปคนฺตฺวา อาหํสุ
อยฺย เอเต มนุสฺสา เอสา นีลวนราชิ ปญฺญายติ ตโต ปฏฺฐาย
นิพทฺธํ เทโว วสฺสตีติ วตฺวา อุปฺปลกุมุทมาลิโน ปทุมปุณฺฑรีกกลาเป
อาทาย ภิสมูลานิ ขาทนฺตา อลฺลวตฺถา อลฺลเกสา อุทกพินฺทูหิ เจว
กลเลหิ จ ปคฺฆรนฺเตหิ อาคตา อุทกํ ฉฑฺเฑตฺวา สลฺลหุเกหิ สกเฏหิ
ขิปฺปํ คจฺฉามาติ ฯ โพธิสตฺโตปิ เตสํ วจนํ สุตฺวา สกฏานิ
ฐปาเปตฺวา สพฺเพ มนุสฺเส สนฺนิปาตาเปตฺวา ตุมฺเหหิ อิมสฺมึ กนฺตาเร
สโร วา โปกฺขรณี วา อตฺถีติ กสฺสจิ สุตปุพฺพนฺติ ปุจฺฉิ ฯ น
อยฺย สุตปุพฺพนฺติ ฯ นิรุทกกนฺตาโร นาม เอโส อิทานิ เอกจฺเจ
มนุสฺสา เอตาย นีลวนราชิยา ปุรโต เทโว วสฺสตีติ วทนฺติ
วุฏฺฐิวาโต นาม กิตฺตกํ ฐานํ วายตีติ ฯ ติโยชนมตฺตํ อยฺยาติ ฯ
กึ ปน โว เอกสฺสาปิ สรีรํ วุฏฺฐิวาโต ปหรตีติ ฯ นตฺถิ อยฺยาติ ฯ
เมฆสีสนฺนาม กิตฺตเก ฐาเน ปญฺญายตีติ ฯ ติโยชนมตฺเต อยฺยาติ ฯ
อตฺถิ ปน โว เกนจิ เอกํ เมฆสีสํ ทิฏฺฐนฺติ ฯ นตฺถิ อยฺยาติ ฯ
วิชฺชุลตา นาม กิตฺตเก ฐาเน ปญฺญายตีติ ฯ จตุปญฺจโยชเน
อยฺยาติ ฯ อตฺถิ ปน โว เกนจิ วิชฺชุลโตภาโส ทิฏฺโฐติ ฯ นตฺถิ
อยฺยาติ ฯ เมฆสทฺโท นาม กิตฺตเก ฐาเน สุยฺยตีติ ฯ เอกทฺวิโยชเน
อยฺยาติ ฯ อตฺถิ ปน โว เกนจิ เมฆสทฺโท สุยฺยตีติ ฯ นตฺถิ
อยฺยาติ ฯ กึ ตุมฺเห เอเต ชานาถาติ ฯ น ชานาม อยฺยาติ ฯ
น เอเต มนุสฺสา ยกฺขา เอเต อมฺเห อุทกํ ฉฑฺฑาเปตฺวา ทุพฺพเล
กตฺวา ขาทิตุํ อาคตา ภวิสฺสนฺติ ปุรโต คโต พาลสตฺถวาหปุตฺโต
อนุปายกุสโล อทฺธา โส เอเตหิ อุทกํ ฉฑฺฑาเปตฺวา กิลเมตฺวา
ขาทิโต ภวิสฺสติ ปญฺจ สกฏสตานิ ยถาปูริตาเนว ฐิตานิ ภวิสฺสนฺติ
อชฺช มยํ ตานิ ปสฺสิสฺสาม ปสตมตฺตมฺปิ อุทกํ อฉฑฺเฑตฺวา
สีฆํ สีฆํ สกฏานิ ปาเชถาติ ฯ โส อาคจฺฉนฺโต ยถาปูริตาเนว
ปญฺจ สกฏานิ โคณานํ มนุสฺสานํ จ หนุกฏฺฐิกาทีนิ ทิสาวิทิสาสุ
วิปฺปกิณฺณานิ ทิสฺวา สกฏานิ โมจาเปตฺวา สกฏปริวตฺตเกน ขนฺธาวารํ
พนฺธาเปตฺวา สกาลสฺเสว มนุสฺเส จ โคเณ จ สายมาสภตฺตํ
โภชาเปตฺวา มนุสฺสานํ มชฺเฌ โคเณ นิปชฺชาเปตฺวา สยํ พลนายเก
คเหตฺวา ขคฺคหตฺโถ ติยามรตฺตึ อารกฺขํ ฐเปตฺวา ฐิตโกว อรุณํ
อุฏฺฐาเปสิ ฯ ปุนทิวเส ปาโตว สพฺพกิจฺจานิ นิฏฺฐาเปตฺวา โคเณ
โภเชตฺวา ทุพฺพลสกฏานิ ฉฑฺฑาเปตฺวา ถิรสกฏานิ คาหาเปตฺวา
อปฺปคฺฆํ ภณฺฑํ ฉฑฺฑาเปตฺวา มหคฺฆภณฺฑํ อาโรเปตฺวา
ยถาอิจฺฉิติจฺฉิตฏฺฐานํ คนฺตฺวา ทฺวิคุณติคุเณน มูเลน ภณฺฑํ วิกฺกิณิตฺวา
สพฺพํ ปริสํ อาทาย ปุน อตฺตโน นครเมว อคมาสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมกถํ กเถตฺวา เอวํ คหปติ ปุพฺเพ ตกฺกคาหิโน
มหาวินาสํ ปตฺตา อปณฺณกคาหิโน ปน อมนุสฺสานํ หตฺถโต
มุจฺจิตฺวา โสตฺถินา อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺฐานํ คนฺตฺวา ปุนปิ สกฏฺฐานเมว
ปจฺจาคมึสูติ เทฺวปิ วตฺถูนิ ฆเฏนฺโต อิมิสฺสา อปณฺณกธมฺมเทสนาย
อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา อิมํ คาถมาห
         อปณฺณกฏฺฐานเมเก      ทุติยํ อาหุ ตกฺกิกา
         เอตทญฺญาย เมธาวี     ตํ คณฺเห ยทปณฺณกนฺติ ฯ
     ตตฺถ อปณฺณกนฺติ เอกํสิกํ อวิรุทฺธํ นิยฺยานิกํ ฯ ฐานนฺติ
การณํ ฯ การณสฺมึ หิ ยสฺมา ตทายตฺตวุตฺติตาย ผลํ ติฏฺฐติ
นาม ตสฺมา ตํ ฐานนฺติ วุจฺจติ ฐานญฺจ ฐานโต อฏฺฐานญฺจ
อฏฺฐานโตติ อาทีสุ จสฺส ปโยโค เวทิตพฺโพ ฯ อิติ อปณฺณกฏฺฐานนฺติ
ปททฺวเยนาปิ ยํ เอกนฺตหิตสุขาวหํ ตํ ปณฺฑิเตหิ ปฏิปนฺนํ
เอกํสิกการณํ โสภณการณํ อปณฺณกนฺนาม อวิรุทฺธการณํ
นิยฺยานิกการณํ อิทนฺติ ทีเปติ ฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป ฯ ปเภทโต
ปน ตีณิ สรณคมนานิ ปญฺจ สีลานิ อฏฺฐ สีลานิ ทส สีลานิ
ปาฏิโมกฺขสํวโร อินฺทฺริยสํวโร อาชีวปาริสุทฺธิสีลสํวโร ปจฺจยปฏิเสวนํ
สพฺพํปิ จตุปาริสุทฺธิสีลํ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา โภชเนสุ มตฺตญฺญุตา
ชาคริยานุโยโค ฌานํ วิปสฺสนา อภิญฺญา สมาปตฺติ อริยมคฺโค
อริยผลํ สพฺพมฺเปตํ อปณฺณกฏฺฐานํ อปณฺณกปฏิปทา
นิยฺยานิกปฏิปทาติ อตฺโถ ฯ
     ยสฺมา จ ปน นิยฺยานิกปฏิปทาย เอตํ นามํ ตสฺมาเยว นํ ภควา
อปณฺณกปฏิปทํ ทสฺเสนฺโต อิมํ สุตฺตมาห ตีหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ
สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อปณฺณกปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ วิริโย จสฺส อารทฺโธ
โหติ อาสวานํ ขยาย กตเมหิ ตีหิ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อินฺทฺริเยสุ
คุตฺตทฺวาโร โหติ โภชเน มตฺตญฺญู โหติ ชาคริยมนุยุตฺโต
โหติ ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร
โหติ ฯ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี
โหติ ฯเปฯ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร
โหติ ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ โภชเน มตฺตญฺญู โหติ ฯ อิธ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปฏิสงฺขา โยนิโส อาหารํ อาหาเรติ เนว ทวาย น
มทาย น มณฺฑนาย น วิภูสนาย ยาวเทว อิมสฺส กายสฺส
ฐิติยา ยาปนาย วิหึสุปรติยา พฺรหฺมจริยานุคฺคหาย อิติ ปุราณญฺจ
เวทนํ ปฏิหงฺขามิ นวญฺจ เวทนํ น อุปฺปาเทสฺสามิ ยาตฺรา จ เม
ภวิสฺสติ อนวชฺชตา จ ผาสุวิหาโร จาติ ฯ เอวํ โข ภิกฺขเว
ภิกฺขุ โภชเน มตฺตญฺญู โหติ ฯ กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ชาคริยมนุยุตฺโต
โหติ ฯ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ทิวสํ จงฺกเมน นิสชฺชาย อาวรณีเยหิ
ธมฺเมหิ จิตฺตํ ปริโสเธติ รตฺติยา ปฐมํ ยามํ จงฺกเมน นิสชฺชาย
อาวรณีเยหิ ธมฺเมหิ จิตฺตํ ปริโสเธติ รตฺติยา มชฺฌิมํ ยามํ
ทกฺขิเณน ปสฺเสน สีหเสยฺยํ กปฺเปติ ปาเทน ปาทํ อจฺจาธาย
สโต สมฺปชาโน อุฏฺฐานสญฺญํ มนสิกริตฺวา รตฺติยา ปจฺฉิมํ
ยามํ ปจฺจุฏฺฐาย จงฺกเมน นิสชฺชาย อาวรณีเยหิ ธมฺเมหิ จิตฺตํ
ปริโสเธติ ฯ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ชาคริยมนุยุตฺโต โหตีติ ฯ
อิมสฺมิญฺจ สุตฺเต ตโย ธมฺมา วุตฺตา ฯ อยํ อปณฺณกปฏิปทา ยาว
อรหตฺตผลา ลพฺภเตว ฯ ตตฺถ อรหตฺตผลํปิ ผลสมาปตฺติวิหารสฺส
เจว อนุปาทาปรินิพฺพานสฺส จ ปฏิปทาเยว นาม โหติ ฯ เอเกติ
เอกจฺเจ ปณฺฑิตมนุสฺสา ฯ ตตฺถ กิญฺจาปิ อสุโก นามาติ นิยโม
นตฺถิ ฯ อิทํ ปน สปริสํ โพธิสตฺตํเยว สนฺธาย วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ
     ทุติยํ อาหุ ตกฺกิกาติ ทุติยนฺติ ปฐมอปณฺณกฏฺฐานโต
นิยฺยานิกการณโต ทุติยํ ตกฺกคาหการณํ อนิยฺยานิกการณํ ฯ อาหุ
ตกฺกิกาติ เอตฺถ ปน สทฺธึ ปุริมปเทน อยํ โยชนา อปณฺณกฏฺฐานํ
เอกนฺติกการณํ อวิรุทฺธการณํ นิยฺยานิกการณํ เอเก โพธิสตฺตปฺปมุขา
ปณฺฑิตมนุสฺสา คณฺหึสุ เย ปน เต พาลสตฺถวาหปุตฺตปฺปมุขา
ตกฺกิกา อาหุ เต ทุติยํ สาปราธํ อเนกํสิกฏฺฐานํ วิรุทฺธการณํ
อนิยฺยานิกการณํ อคฺคเหสุํ เตสุ เย อปณฺณกฏฺฐานํ อคฺคเหสุํ เต
สุกฺกปฏิปทํ ปฏิปนฺนา เย ทุติยํ ปุรโต ภวิตพฺพํ อุทเกนาติ
ตกฺกคาหสงฺขาตํ อนิยฺยานิกการณํ อคฺคเหสุํ เต กณฺหปฏิปทํ ปฏิปนฺนา
ตตฺถ สุกฺกปฏิปทา อปริหานิปฏิปทา กณฺหปฏิปทา ปริหานิปฏิปทา
ตสฺมา เย สุกฺกปฏิปทํ ปฏิปนฺนา เต อปริหีนา โสตฺถิภาวํ ปตฺตา
เย ปน กณฺหปฏิปทํ ปฏิปนฺนา เต ปริหีนา อนยพฺยสนํ อาปนฺนาติ
อิมมตฺถํ ภควา อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติโน วตฺวา อุตฺตรึ อิทมาห
เอตทญฺญาย เมธาวี ตํ คณฺเห ยทปณฺณกนฺติ ฯ ตตฺถ เอตทญฺญาย
เมธาวีติ เมธาติ ลทฺธนามาย วิสุทฺธาย อุตฺตมาย ปญฺญาย สมนฺนาคโต
กุลปุตฺโต เอตํ อปณฺณเก เจว สปณฺณเก จาติ ทฺวีสุ อปณฺณก-
คาหตกฺกคาหสงฺขาเตสุ ฐาเนสุ คุณโทสํ วุฑฺฒิหานึ อตถานตฺถํ
ฐานาฐานญฺจ ญตฺวาติ อตฺโถ ฯ ตํ คณฺเห ยทปณฺณกนฺติ ยํ อปณฺณกํ
เอกํสิกํ สุกฺกปฏิปทาอปริหานิยปฏิปทาสงฺขาตํ นิยฺยานิกการณํ ตเทว
คณฺเหยฺย ฯ กสฺมา ฯ เอกํสิกาทิภาวโตเยว ฯ อิตรํ ปน น คณฺเหยฺย ฯ
กสฺมา ฯ  อเนกํสิกาทิภาวโตเยว ฯ อยญฺหิ อปณฺณกปฏิปทา นาม
สพฺเพสํ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธพุทฺธปุตฺตานํ ปฏิปทาติ ฯ สพฺเพ ปน
พุทฺธา อปณฺณกปฏิปทาเยว ฐตฺวา ทฬฺเหน วิริเยน ปารมิโย
ปูเรตฺวา โพธิตเล พุทฺธา นาม โหนฺติ ฯ ปจฺเจกพุทฺธาปิ ปจฺเจกโพธึ
อุปฺปาเทนฺติ ฯ พุทฺธปุตฺตาปิ สาวกปารมิญาณํ ปฏิพุชฺฌนฺติ ฯ
     อิติ ภควา เตสํ อุปาสกานํ ติสฺโส กุสลสมฺปตฺติโย ฉ
กามาวจรสคฺเค พฺรหฺมโลกสมฺปตฺติโย จ ทตฺวาปิ ปริโยสาเน
อรหตฺตผลทายกา อปณฺณกปฏิปทา นาม จตูสุ อปาเยสุ ปญฺจสุ จ
นีจกุเลสุ นิพฺพตฺติทายกา สปณฺณกปฏิปทา นามาติ อิมํ อปณฺณก-
ธมฺมเทสนํ ทสฺเสตฺวา อุตฺตรึ จตฺตาริ สจฺจานิ โสฬสหิ อากาเรหิ
ปกาเสสิ ฯ จตุสจฺจปริโยสาเน สพฺเพปิ เต ปญฺจสตา อุปาสกา
โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสุ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ ทสฺเสตฺวา เทฺว วตฺถูนิ กเถตฺวา
อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ชาตกํ สโมธาเนตฺวา ทสฺเสสิ ฯ ตสฺมึ สมเย
พาลสตฺถวาหปุตฺโต เทวทตฺโต อโหสิ ปริสาปิสฺส เทวทตฺตปริสา
ปณฺฑิตสตฺถวาหปุตฺตปริสา พุทฺธปริสา ปณฺฑิตสตฺถวาหปุตฺโต ปน
อหเมว อโหสีติ เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ ฯ
                    อปณฺณกชาตกํ ปฐมํ ฯ
                   -----------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๕ หน้า ๑-๑๖๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=35&A=1&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=35&A=1&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=1              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ http://84000.org/tipitaka/read/?index_27

อ่านเล่มก่อนหน้าแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]