อรรถกถาเล่มที่ ๓๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๑ เอกนิปาต(๑)

                      ๒ วณฺณุปถชาตกํ
     อกิลาสุโนติ อิทํ ธมฺมเทสนํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรนฺโต กเถสิ ฯ
กํ ปน อารพฺภาติ ฯ เอกํ โอสฺสฏฺวิริยํ ภิกฺขุํ ฯ
     ตถาคเต กิร สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต เอโก สาวตฺถิวาสิโก กุลปุตฺโต
เชตวนํ คนฺตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนจิตฺโต
กาเมสุ อาทีนวํ เนกฺขมฺเม จ อานิสํสํ ทิสฺวา ปพฺพชิตฺวา อุปสมฺปทาย
ปญฺจวสฺโส หุตฺวา เทฺว มาติกา อุคฺคณฺหิตฺวา วิปสฺสนาจารํ
สิกฺขิตฺวา สตฺถุ สนฺติเก อตฺตโน จิตฺตรุจิยกมฺมฏฺานํ คเหตฺวา เอกํ
อรญฺ ปวิสิตฺวา วสฺสํ อุปวสิตฺวา เตมาสํ วายมนฺโต โอภาสมตฺตํ
วา นิมิตฺตมตฺตํ วา อุปฺปาเทตุํ นาสกฺขิ ฯ อถสฺส เอตทโหสิ สตฺถารา
จตฺตาโร ปุคฺคลา กถิตา เตสุ มยา ปทปรเมน ภวิตพฺพํ นตฺถิ มญฺเ
มยฺหํ อิมสฺมึ อตฺตภาเว มคฺโค วา ผลํ วา อหํ กึ กริสฺสามิ
อรญฺวาเสน สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา อติวิย รูปโสภคฺคปฺปตฺตํ พุทฺธรูปํ
โอโลเกนฺโต มธุรธมฺมเทสนํ สุณนฺโต วิหริสฺสามีติ ฯ ปุน
เชตวนเมว ปจฺจาคมาสิ ฯ อถ นํ สนฺทิฏฺสมฺภตฺตา ภิกฺขู
อาหํสุ อาวุโส ตฺวํ สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา
สมณธมฺมํ กริสฺสามีติ คโต อิทานิ ปน อาคนฺตฺวา สงฺคณิกาย
อภิรมมาโน จรสิ กึ นุ โข เต ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตํ
อปฺปฏิสนฺธิโก ชาโตสีติ ฯ อาวุโส อหํ มคฺคํ วา ผลํ
วา อลภิตฺวา อภพฺพปุคฺคเลน มยา ภวิตพฺพนฺติ วิริยํ
โอสฺสชฺชิตฺวา อาคโตมฺหีติ ฯ อการณนฺเต อาวุโส กตํ ทฬฺหวิริยสฺส
สตฺถุ สาสเน ปพฺพชิตฺวา วิริยํ โอสฺสชฺชนฺเตน เอหิ ตถาคตสฺส
ตํ ทสฺเสสฺสามาติ ฯ เต ตํ อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ อคมํสุ ฯ
สตฺถา ตํ ทิสฺวาว เอวมาห ภิกฺขเว ตุมฺเห เอตํ ภิกฺขุํ อนิจฺฉมานํ
อาทาย อาคตตฺถ กึ กตํ อิมินาติ ฯ ภนฺเต อยํ ภิกฺขุ เอวรูเป
ปน นิยฺยานิกสาสเน ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ กาตุํ อสกฺโกนฺโต วิริยํ
โอสฺสชฺชิตฺวา อาคโตติ ฯ อถ นํ สตฺถา อาห สจฺจํ กิร ภิกฺขุ
วิริยนฺเต โอสฺสฏฺนฺติ ฯ สจฺจํ ภควาติ ฯ กึ ปน ตฺวํ ภิกฺขุ
เอวรูเป นิยฺยานิกสาสเน ปพฺพชิตฺวา อปฺปิจฺโฉติ วา สนฺตุฏฺโติ
วา ปวิวิตฺโตติ วา อสํสฏฺโติ วา อารทฺธวิริโยติ วา เอวํ อตฺตานํ
อชานาเปตฺวา โอสฺสฏฺวิริโย ภิกฺขูติ ชานาเปสิ นนุ ตฺวํ ปุพฺเพ
วิริยวา อโหสิ ตยา เอเกน กตํ วิริยํ นิสฺสาย มรุกนฺตาเร
ปญฺจสุ สกฏสเตสุ คจฺฉนฺเตสุ มนุสฺสา จ โคณา จ ปานียํ
ลภิตฺวา สุขิตา ชาตา อิทานิ กสฺมา วิริยํ โอสฺสชฺชสีติ ฯ โส
ภิกฺขุ เอตฺตเกน อุปตฺถมฺภิโต อโหสิ ฯ ตํ ปน กถํ สุตฺวา ภิกฺขู
ภควนฺตํ ยาจึสุ ภนฺเต อิทานิ อิมินา ภิกฺขุนา วิริยสฺส โอสฺสฏฺภาโว
อมฺหากญฺเจว ปากโฏ ปุพฺเพ ปน เอตสฺส ภิกฺขุสฺส กตวิริยํ นิสฺสาย
มรุกนฺตาเร โคณมนุสฺสานํ ปานียํ ลภิตฺวา สุขิตภาโว อมฺหากํ
ปฏิจฺฉนฺโน ตุมฺหากํ สพฺพญฺุตาณปฺปตฺตานํเยว ปากโฏ อมฺหากํเปตํ
การณํ กเถถาติ ฯ เตนหิ ภิกฺขเว สุณาถาติ ภควา เตสํ ภิกฺขูนํ
สตุปฺปาทํ ชเนตฺวา ภวนฺตเรน ปฏิจฺฉนฺนการณํ ปากฏํ อกาสิ ฯ
     อตีเต กาสิกรฏฺเ พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต
โพธิสตฺโต สตฺถวาหกุเล ปฏิสนฺธึ คณฺหิ ฯ โส วยปฺปตฺโต
ปญฺจหิ สกฏสเตหิ พณิชฺชํ กโรนฺโต วิจรติ ฯ โส เอกํ สฏฺิโยชนิกํ
มรุกนฺตารํ ปฏิปชฺชิ ฯ ตสฺมึ ปน กนฺตาเร สุขุมา พาลุกา มุฏฺินา
คหิตา หตฺเถ น ติฏฺนฺติ สุริยุคฺคมนโต ปฏฺาย องฺคารราสิ
วิย อุณฺหา โหนฺติ น สกฺกา อติกฺกมิตุํ ตสฺมา ตํ ปฏิปชฺชนฺโต
ทารุอุทกเตลตณฺฑุลาทีนิ สกเฏหิ อาทาย รตฺติเมว คนฺตฺวา
อรุณุคฺคมเน สกฏานิ ปริวตฺตกานิ กตฺวา มตฺถเก มณฺฑปํ กาเรตฺวา
กาลสฺเสว อาหารกิจฺจํ นิฏฺาเปตฺวา ฉายาย นิสินฺนา ทิวสํ เขเปตฺวา
อฏฺงฺคเต สุริเย สายมาสํ ภุญฺชิตฺวา ภูมิยา สีตลาย ชาตาย
สกฏานิ โยเชตฺวา คจฺฉนฺติ ฯ สมุทฺทคมนสทิสเมว คมนํ ตตฺถ
โหติ ฯ ถลนิยามโก นาม ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ โส ตารกสญฺาย
สตฺถคมนโยคํ กาเรติ ฯ โสปิ สตฺถวาโห ตสฺมึ กาเล อิมินา
นิยาเมเนว ตํ กนฺตารํ คจฺฉนฺโต เอกูนสฏฺิโยชนานิ คนฺตฺวา อิทานิ
เอกรตฺเตเนว มรุกนฺตารา นิกฺขมนํ ภวิสฺสตีติ สายมาสํ ภุญฺชิตฺวา
สพฺพํ ทารูทกํ เขเปตฺวา สกฏานิ โยเชตฺวา ปายาสิ ฯ นิยามโก
ปุริมสกเฏ อาสนํ สนฺถราเปตฺวา อากาเส ตารกํ โอโลเกนฺโต
อิโต ปาเชถ เอตฺโต ปาเชถาติ วทมาโน นิปชฺชิ ฯ โส ทีฆมทฺธานํ
อนิทฺทายนภาเวน กิลมนฺโต นิทฺทํ โอกฺกมิ โคเณ นิวตฺติตฺวา
อาคมนมคฺคเมว คณฺหนฺเต น อญฺาสิ ฯ โคณา สพฺพรตฺตึ
อคมํสุ ฯ นิยามโก อรุณุคฺคมนเวลาย ปพุทฺโธ นกฺขตฺตํ โอโลเกตฺวา
สกฏานิ นิวตฺเตถ สกฏานิ นิวตฺเตถาติ อาห ฯ สกฏานิ นิวตฺเตตฺวา
ปฏิปาฏิยา กโรนฺตานญฺเว จ อรุโณ อุคฺคโต ฯ มนุสฺสา หิยฺโย
อมฺหากํ นิวุตฺถขนฺธาวารฏฺานเมเวตํ ทารูทกํปิ โน ขีณํ อิทานิ
นฏฺมฺหาติ สกฏานิ โมเจตฺวา ปริวตฺตเกน เปตฺวา มตฺถเก
มณฺฑปํ กตฺวา อตฺตโน สกฏสฺส เหฏฺา อนุโสจนฺตา นิปชฺชึสุ ฯ
โพธิสตฺโต มยิ วิริยํ โอสฺสชฺชนฺเต สพฺเพ เต วินสฺสนฺตีติ ปาโต
สีตลเวลายเมว อาหิณฺฑนฺโต เอกํ ทพฺพติณคจฺฉํ ทิสฺวา อิมานิ
ติณานิ เหฏฺา อุทกสีตเลน อุฏฺิตานิ ภวิสฺสนฺตีติ จินฺเตตฺวา
กุทฺทาลํ คาหาเปตฺวา ตํ ปเทสํ ขณาเปสิ ฯ เต สฏฺิหตฺถฏฺานํ
ขณึสุ ฯ เอตฺตกํ านํ ขณิตฺวา ปหรนฺตานํ กุทฺทาโล เหฏฺา
ปาสาเณ ปฏิหญฺิ ฯ ปหฏมตฺเต สพฺเพ วิริยํ โอสฺสชฺชึสุ ฯ
โพธิสตฺโตปิ อิมสฺส ปาสาณสฺส เหฏฺา อุทเกน ภวิตพฺพนฺติ
โอตริตฺวา ปาสาเณ ิโต โอนมิตฺวา โสตํ โอทหิตฺวา สทฺทํ
อาวชฺเชนฺโต เหฏฺา อุทกสฺส ปน สทฺทํ สุตฺวา อุตฺตริตฺวา จูฬุปฏฺากํ
อาห ตาต ตยา วิริเย โอสฺสฏฺเ วินสฺสิสฺสาม ตฺวํ วิริยํ
อโนสฺสชฺชิตฺวา อิมํ อยกูฏํ คเหตฺวา อาวาฏํ โอตริตฺวา เอตสฺมึ
ปาสาเณ ปหารํ เทหีติ ฯ โส ตสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา สพฺเพสุ
วิริยํ โอสฺสชฺชิตฺวา ิเตสุปิ วิริยํ อโนสฺสชฺชนฺโต โอตริตฺวา
ปาสาเณ ปหารํ เทติ ฯ ปาสาโณ ทฺวิธา ภินฺทิตฺวา เหฏฺา
ปติตฺวา โสตํ สนฺนิรุมฺหิตฺวา อฏฺาสิ ฯ ตาลขนฺธปฺปมาณา อุทกวฏฺฏิ
อุคฺคญฺฉิ ฯ สพฺเพ ปานียํ ปิวิตฺวา นฺหายึสุ ฯ อติเรกานิ อกฺขยุคาทีนิ
ผาเลตฺวา ยาคุภตฺตํ ปจิตฺวา ภุญฺชิตฺวา โคเณ จ โภเชตฺวา สุริเย จ
อฏฺงฺคเต อุทกาวาฏสมีเป ธชํ พนฺธิตฺวา อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺานํ อคมํสุ ฯ
เต ตตฺถ ภณฺฑํ วิกฺกิณิตฺวา ทฺวิคุณติคุณํ ลาภํ ลภิตฺวา อตฺตโน
วสนฏฺานญฺเว อคมํสุ ฯ เต ตตฺถ ยาวตายุกํ ตฺวา ยถากมฺมํ
คตา ฯ โพธิสตฺโตปิ ทานาทีนิ ปุญฺานิ กตฺวา ยถากมฺมเมว คโต ฯ
     สมฺมาสมฺพุทฺโธ อิมํ ธมฺมเทสนํ กเถตฺวา อภิสมฺพุทฺโธว อิมํ
คาถํ กเถสิ
                อกิลาสุโน วณฺณุปเถ ขณนฺตา
                อุทงฺคเณ ตตฺถ ปปํ อวินฺทุํ
                เอวํ มุนิ วิริยพลูปปนฺโน
               อกิลาสุ วินฺเท หทยสฺส สนฺตินฺติ ฯ
     ตตฺถ อกิลาสุโนติ นิกฺโกสชฺชา อารทฺธวิริยา ฯ วณฺณุปเถติ
วณฺณํ วุจฺจติ พาลุกา พาลุกมคฺเคติ อตฺโถ ฯ ขณนฺตาติ ภูมึ
ขณมานา ฯ อุทงฺคเณติ เอตฺถ อุทาติ นิปาโต องฺคเณติ อตฺโถ ฯ
มนุสฺสานํ สญฺจรณฏฺาเน อนาวเฏ ภูมิภาเคติ อตฺโถ ฯ ตตฺถาติ
ตสฺมึ วณฺณปเถ ฯ ปปํ อวินฺทุนฺติ อุทกํ ลภึสุ ฯ อุทกญฺหิ
ปิวนภาเวน ปปาติ วุจฺจติ ปวิฏฺ วา อาปํ ปปํ มโหทกนฺติ
อตฺโถ ฯ เอวนฺติ โอปมฺมปฏิปาทนํ ฯ มุนีติ โมนํ วุจฺจติ าณํ
กายโมเนยฺยาทีสุ วา อญฺตรํ เตน สมนฺนาคตตฺตา ปุคฺคโล
มุนีติ วุจฺจติ ฯ โส ปเนส อาคาริยมุนิ อนาคาริยมุนิ เสขมุนิ
อเสขมุนิ ปจฺเจกมุนิ มุนิมุนีติ อเนกวิโธ ฯ ตตฺถ อาคาริยมุนีติ
คิหิ อาคตผโล วิญฺาตสาสโน ฯ อนาคาริยมุนีติ ตถารูโปว
ปพฺพชิโต ฯ เสขมุนีติ สตฺตเสขา ฯ อเสขมุนีติ ขีณาสโว ฯ
ปจฺเจกมุนีติ ปจฺเจกพุทฺโธ ฯ มุนิมุนีติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ฯ อิมสฺมึ
ปนตฺเถ สพฺพสงฺคาหิกวเสน โมเนยฺยสงฺขาตาย ปญฺาย สมนฺนาคโต
มุนีติ เวทิตพฺโพ ฯ วิริยพลูปปนฺโนติ วิริเยน เจว กายพลาณพเลน
จ สมนฺนาคโต ฯ อกิลาสูติ นิกฺโกสชฺโช
         กามํ ตโจ นหารู จ     อฏฺิ จ อวสิสฺสตุ
         อุปสุสฺสตุ เม สรีเร     สพฺพนฺตํ มํสโลหิตนฺติ
เอวํ วุตฺเตน จตุรงฺคสมนฺนาคเตน วิริเยน สมนฺนาคตตฺตา อนลโส
อกิลาสุ ฯ วินฺเท หทยสฺส สนฺตินฺติ จิตฺตสฺสปิ หทยรูปสฺสปิ
สีตลภาวกรเณน สนฺตินฺติ สงฺขยํ คตํ ฌานวิปสฺสนาภิญฺา-
อรหตฺตมคฺคาณสงฺขาตํ อริยธมฺมํ วินฺทติ ปฏิลภตีติ อตฺโถ ฯ ภควตา
หิ ทุกฺขํ ภิกฺขเว กุสีโต วิหรติ โวกิณฺโณ ปาปเกหิ อกุสเลหิ
ธมฺเมหิ มหนฺตญฺจ สทตฺถํ ปริหาเปติ อารทฺธวิริโย จ โข ภิกฺขเว
สุขํ วิหรติ ปวิวิตฺโต ปาปเกหิ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ มหนฺตญฺจ
สทตฺถํ ปริปูเรติ น ภิกฺขเว หีเนน อตฺถสฺส ปตฺติ โหตีติ เอวํ
อเนเกหิ สุตฺเตหิ กุสิตสฺส ทุกฺขวิหาโร อารทฺธวิริยสฺส จ สุขวิหาโร
สํวณฺณิโต ฯ อิทานิ อารทฺธวิริยสฺส อกตาภินิเวสสฺส วิปสฺสกสฺส
วิริยพเลน อธิคนฺตพฺพํ ตเมว สุขวิหารํ ทสฺเสนฺโต เอวํ มุนิ
วิริยพลูปปนฺโน อกิลาสุ วินฺเท หทยสฺส สนฺตินฺติ อาห ฯ อิทํ
วุตฺตํ โหติ ยถา เต พาณิชา อกิลาสุโน วณฺณปเถ ขณนฺตา
อุทกํ ลภึสุ เอวํ อิมสฺมึ หิ สาสเน อกิลาสุ หุตฺวา วายมมาโน
ปณฺฑิโต ภิกฺขุ ปมชฺฌานาทิเภทํ หทยสฺส สนฺตึ ลภตีติ ฯ โส
ตฺวํ ภิกฺขุ ปุพฺเพ อุทกมคฺคสฺส อตฺถาย วิริยํ กตฺวา อิทานิ เอวรูเป
มคฺคผลตฺถาย นิยฺยานิเก สาสเน กสฺมา วิริยํ โอสฺสชฺชสีติ ฯ
     เอวํ อิมํ ธมฺมเทสนํ ทสฺเสตฺวา จตฺตาริ สจฺจานิ ปกาเสสิ ฯ
สจฺจปริโยสาเน โอสฺสฏฺวิริโย ภิกฺขุ อคฺคผเล อรหตฺเต ปติฏฺาสิ ฯ
สตฺถาปิ เทฺว วตฺถูนิ กเถตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ชาตกํ สโมธาเนตฺวา
ทสฺเสสิ ตสฺมึ สมเย วิริยํ อโนสฺสชฺชิตฺวา ปาสาณํ ภินฺทิตฺวา
มหาชนสฺส อุทกทายโก จูฬุปฏฺาโก อยํ โอสฺสฏฺวิริโย ภิกฺขุ
อโหสิ อวเสสา ปริสา อิทานิ พุทฺธปริสา ชาตา สตฺถวาหเชฏฺโก
ปน อหเมว อโหสีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ นิฏฺาเปสิ ฯ
                    วณฺณุปถชาตกํ ทุติยํ ฯ
                   ----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๕ หน้า ๑๖๔-๑๗๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=35&A=3449&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=35&A=3449&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=2
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=13
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=11
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=11
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27