อรรถกถาเล่มที่ ๓๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๑ เอกนิปาต(๑)

                     ๒ นิโคฺรธมิคชาตกํ
     นิโคฺรธเมว เสเวยฺยาติ อิมํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
กุมารกสฺสปตฺเถรสฺส มาตรํ ภิกฺขุนึ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     สา กิร ราชคหนคเร มหาวิภวสฺส เสฏฺฐิโน ธีตา อโหสิ
อุสฺสนฺนกุสลมูลา ปริมทฺทิตสงฺขารา ปจฺฉิมภวิกสตฺตา ฯ อนฺโตกูเฏ
ปทีโป วิย ตสฺสา หทเย อรหตฺตูปนิสฺสโย ชลติ ฯ อถ สา
อตฺตานํ ชานนกาลโต ปฏฺฐาย เคเห อนภิรตา ปพฺพชิตุกามา
หุตฺวา มาตาปิตโร อาห อมฺมตาตา มยฺหํ ฆราวาเส จิตฺตํ
นาภิรมติ อหํ นิยฺยานิเก พุทฺธสาสเน ปพฺพชิตุกามา ปพฺพาเชถ
มนฺติ ฯ อมฺม กึ วเทสิ อิมํ กุลํ พหุวิภวํ ตฺวญฺจ อมฺหากํ
เอกธีตา น ลพฺภา ตยา ปพฺพชิตุนฺติ ฯ สา ปุนปฺปุนํ ยาจิตฺวาปิ
มาตาปิตูนํ สนฺติกา ปพฺพชฺชํ อลภมานา จินฺเตสิ โหตุ ปติกุลํ
คตา สามิกํ อาราเธตฺวา ปพฺพชิสฺสามีติ ฯ สา วยปฺปตฺตา ปติกุลํ
คนฺตฺวา สีลวตี กลฺยาณธมฺมา อคารํ อชฺฌาวสิ ฯ อถสฺสา
สํวาสมนฺวาย กุจฺฉิยํ คพฺโภ ปติฏฺฐหิ ฯ สา คพฺภสฺส ปติฏฺฐิตภาวํ
น อญฺญาสิ ฯ อถ ตสฺมึ นคเร นกฺขตฺตํ โฆสยึสุ ฯ สกลนครวาสิโน
นกฺขตฺตํ กีฬึสุ ฯ นครํ เทวนครํ วิย อลงฺกตปฏิยตฺตํ อโหสิ ฯ สา ปน
ตาว อุฬารายปิ นกฺขตฺตกีฬาย วตฺตมานาย อตฺตโน สรีรํ น วิลิมฺปติ
นาลงฺกโรติ ปกติเวเสเนว จรติ ฯ อถ นํ สามิโก อาห ภทฺเท
สกลนครํ นกฺขตฺตนิสฺสิตํ ตฺวํ ปน สรีรํ น ปฏิชคฺคสิ อลงฺการํ น
กโรสิ กึการณาติ ฯ สา อาห อยฺยปุตฺต ทฺวตฺตึสายเมว กุณเปหิ
ปูริตํ สรีรํ กึ อิมินา อลงฺกเตน อยํ หิ กาโย เนว เทวตานิมฺมิโต
น พฺรหฺมนิมฺมิโต น สุวณฺณมโย น มณิมโย น หริจนฺทนมโย น
ปุณฺฑรีกกุมุทนีลุปฺปลคพฺภสมฺภูโต คูถปริปุณฺโณ อสุจิ น อมโตสธปริปูริโต
อถ โข กุณเป ชาโต มาตาเปติกสมฺภโว นิจฺจุจฺฉาทนปริมทฺทน-
เภทนวิทฺธํสนธมฺโม กฏสิวฑฺฒโน ตณฺหุปาทินฺโน โสกานํ นิทานํ
ปริเทวานํ วตฺถุ สพฺพโรคานํ อาสโย กมฺมกรณานํ ปฏิคฺคโห
อนฺโตปูติ พหิ นิจฺจํ ปคฺฆรติ กิมิกุลานํ อาวาโส สีวตฺถิกปายาโต
มรณปริโยสาโน สพฺพโลกสฺส จกฺขุปเถ ปริวตฺตมาโนปิ
       อฏฺฐินหารุสํยุตฺโต            ตจมํสวิเลปโน
       ฉวิยา กาโย ปฏิจฺฉนฺโน       ยถาภูตํ น ทิสฺสติ
       อนฺตปูโร อุทรปูโร           ยกเปฬสฺส วตฺถิโน
       หทยสฺส ปปฺผาสสฺส           วกฺกสฺส ปิหกสฺส จ
       สิงฺฆาณิกาย เขฬสฺส          เสทสฺส เมทกสฺส จ
       โลหิตสฺส ลสิกาย            ปิตฺตสฺส จ วสาย จ ฯ
       อถสฺส นวหิ โสเตหิ          อสูจิ สวติ สพฺพทา
       อกฺขิมฺหา อกฺขิคูถโก          กณฺณมฺหา กณฺณคูถโก
       สิงฺฆาณิกา จ นาสาโต        มุเขน วมติ เอกทา
       ปิตฺตํ เสมฺหญฺจ วมติ          กายมฺหา เสทชลฺลิกา ฯ
       อถสฺส สุสิรํ สีสํ             มตฺถลุงฺเคน ปูริตํ ฯ
       สุภโต มญฺญตี พาโล          อวิชฺชาย ปุรกฺขโต ฯ
       อนนฺตาทีนโว กาโย          วิสรุกฺขสมูปโม
       อาวาโส สพฺพโรคานํ         ปุญฺโช ทุกฺขสฺส เกวโล ฯ
       สเจ อิมสฺส กายสฺส          อนฺโต พาหิรโต สิยา
       ทณฺฑํ นูน คเหตฺวาน          กากโสเณ นิวารเย ฯ
       ทุคฺคนฺโธ อสุจีกาโย          กุณโป อุกฺกรูปโม
       นินฺทิโต จกฺขุภูเตหิ           กาโย พาลาภินนฺทิโต
       อลฺลจมฺมปฏิจฺฉนฺโน           นวทฺวาโร มหาวโณ
       สมนฺตโต ปคฺฆรติ            อสุจิปูติคนฺธิโย ฯ
       ยทา จ โส มโต เสติ        อุทฺธุมาโต วินีลโก
       อปวิฏฺโฐ สุสานสฺมึ           อนเปกฺขา โหนฺติ ญาตโย
       ขาทนฺติ นํ สุวาณา จ         สิงฺคาลา จ พกา กิมิ
       กากา คิชฺฌา จ ขาทนฺติ       เย จญฺเญ สพฺพปาณิโน ฯ
       สุตฺวาน พุทฺธวจนํ            ภิกฺขุ จ ญาณวา อิธ
       โส โข นํ อภิชานาติ         ยถาภูตํ หิ ปสฺสติ
       ยถา อิทํ ตถา เอตํ          ยถา เอตํ ตถา อิทํ
       อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ         กาเย นนฺทํ วิรชฺชหํ ฯ
อยฺยปุตฺต อิมํ กายํ อลงฺกริตฺวา กึ กริสฺสามิ นนุ อิมสฺส
อลงฺกตกรณํ คูถปุณฺณฆฏสฺส พหิจิตฺตกมฺมกรณํ วิย โหตีติ ฯ
เสฏฺฐิปุตฺโต ตํ ตสฺสา วจนํ สุตฺวา อาห ภทฺเท ตฺวํ อิมสฺส
สรีรสฺส เอวํ โทเส ปสฺสมานา กสฺมา น ปพฺพชิสฺสสีติ ฯ
อยฺยปุตฺต อหํ ปพฺพชฺชํ ลภมานา อชฺเชว ปพฺพเชยฺยนฺติ ฯ
เสฏฺฐิปุตฺโต สาธุ อหํ ตํ ปพฺพาเชสฺสามีติ วตฺวา มหาทานํ
ปวตฺเตตฺวา มหาสกฺการํ กตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน ภิกฺขุนูปสฺสยํ
เนตฺวา นํ ปพฺพาเชนฺโต เทวทตฺตปกฺขิยานํ ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก
ปพฺพาเชสิ ฯ สา ปพฺพชฺชํ ลภิตฺวา ปริปุณฺณสงฺกปฺปา อตฺตมนา
อโหสิ ฯ อถสฺสา คพฺเภ ปริปากํ คจฺฉนฺเต อินฺทฺริยานํ อญฺญถตฺตํ
หตฺถปาทปิฏฺฐีนํ พหลตฺตํ อุทรปฏลสฺส จ มหตฺตํ ทิสฺวา ภิกฺขุนิโย
ตํ ปุจฺฉึสุ อยฺเย ตฺวํ คพฺภินี วิย ปญฺญายสิ กึ เอตนฺติ ฯ
อยฺยา อิทํ นาม การณนฺติ น ชานามิ สีลมฺปน เม ปริปุณฺณนฺติ ฯ
อถ นํ ตา ภิกฺขุนิโย เทวทตฺตสฺส สนฺติกํ เนตฺวา เทวทตฺตํ
ปุจฺฉึสุ อยฺย อยํ กุลธีตา กิจฺเฉน สามิกํ อาราเธตฺวา ปพฺพชฺชํ
ลภิ อิทานิ ปนสฺสา คพฺโภ ปญฺญายติ มยํ อิมสฺส คพฺภสฺส
คิหิกาเล วา ปพฺพชิตกาเล วา ลทฺธภาวํ น ชานาม กึทานิ
กโรมาติ ฯ เทวทตฺโต อตฺตโน อพุทฺธภาเวน ขนฺติเมตฺตานุทยานญฺจ
นตฺถิตาย เอวํ จินฺเตสิ เทวทตฺตสฺส ปกฺขิกา ภิกฺขุนี กุจฺฉิยา คพฺภํ
ปริหรติ เทวทตฺโต ปน อชฺฌุเปกฺขติเยวาติ มยฺหํ ครหา อุปฺปชฺชิสฺสติ
มยา อิมํ อุปฺปพฺพาเชตุํ วฏฺฏตีติ ฯ โส อวีมํสิตฺวา เสลคุฬํ
ปวฏฺฏยมาโน วิย ปกฺขนฺทิตฺวา คจฺฉถ อิมํ อุปพฺพาเชถาติ
อาห ฯ ตา ตสฺส วจนํ สุตฺวา อุฏฺฐาย วนฺทิตฺวา อุปสฺสยํ คตา ฯ
อถ สา ทหรา ภิกฺขุนิโย อาห อยฺยา น เทวทตฺตตฺเถโร พุทฺโธ
นปิ ตสฺส สนฺติเก มยฺหํ ปพฺพชฺชา โลเก ปน อคฺคปุคฺคลสฺส
สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สนฺติเก มยฺหํ ปพฺพชฺชา สา ปน เม ทุกฺเขน ลทฺธา
มา นํ อนฺตรธาเปถ เอถ มํ คเหตฺวา สตฺถุ สนฺติเก เชตวนํ
คจฺฉถาติ ฯ ตา ตํ อาทาย ราชคหา ปญฺจจตฺตาฬีสโยชนิกมคฺคํ
อติกฺกมฺม อนุปุพฺเพน เชตวนํ ปตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจสุํ ฯ
     สตฺถา จินฺเตสิ กิญฺจาปิ คิหิกาเล เอติสฺสา คพฺโภ ปติฏฺฐิโต
เอวํ สนฺเตปิ สมโณ โคตโม เทวทตฺเตน ชหิติกํ อาทาย จรตีติ
อญฺญติตฺถิยานํ โอกาโส ภวิสฺสติ ตสฺมา อิมํ กถํ ปจฺฉินฺทิตุํ
สราชิกาย ปริสาย มชฺเฌ อิมํ อธิกรณํ วินิจฺฉิตุํ วฏฺฏตีติ ฯ ปุนทิวเส
ราชานํ ปเสนทิโกสลํ มหาอนาถปิณฺฑิกํ จูฬอนาถปิณฺฑิกํ วิสาขํ
มหาอุปาสิกํ อญฺญานิ จ อภิญฺญาตานิ มหากุลานิ ปกฺโกสาเปตฺวา
สายณฺหสมเย จตูสุ ปริสาสุ สนฺนิปติตาสุ อุปาลิตฺเถรํ อามนฺเตสิ
คจฺฉ จตุปฺปริสมชฺเฌ อิมิสฺสา ทหรภิกฺขุนิยา กมฺมํ โสเธหีติ ฯ สาธุ
ภนฺเตติ เถโร ปริสมชฺฌํ คนฺตฺวา อตฺตโน ปญฺญตฺตาสเน นิสีทิตฺวา
รญฺโญ ปุรโต วิสาขํ อุปาสิกํ ปกฺโกสาเปตฺวา อิมํ อธิกรณํ
ปฏิจฺฉาเปสิ คจฺฉ วิสาเข อยํ ทหรา อสุกมาเส อสุกทิวเส
ปพฺพชิตาติ ตตฺตโต ญตฺวา อิมสฺส คพฺภสฺส ปุเร วา ปจฺฉา วา
ลทฺธภาวํ ชานาหีติ ฯ อุปาสิกา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา สาณึ
ปริกฺขิปาเปตฺวา อนฺโตสาณิยํ ทหรภิกฺขุนิยา หตฺถปาทนาภิอุทรปริโยสานานิ
โอโลเกตฺวา มาสทิวเส สมาเนตฺวา คิหิภาเว คพฺภสฺส ลทฺธภาวํ ตตฺตโต
ญตฺวา เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจสิ ฯ เถโร จตุปริสมชฺเฌ
ตํ ภิกฺขุนึ สุทฺธมกาสิ ฯ สา สุทฺธา หุตฺวา ภิกฺขุสงฺฆญฺจ สตฺถารญฺจ
วนฺทิตฺวา ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ อุปสฺสยเมว คตา ฯ สา คพฺภสฺส
ปริปากมนฺวาย ปทุมุตฺตรปาทมูเล ปติฏฺฐิตปฏฺฐนํ มหานุภาวํ
ปุตฺตํ วิชายิ ฯ อเถกทิวสํ ราชา ภิกฺขุนีอุปสฺสยสมีเปน คจฺฉนฺโต
ทารกสทฺทํ สุตฺวา อมจฺเจ ปุจฺฉิ ฯ อมจฺจา ตํ การณํ ญตฺวา
เทว สา ทหรภิกฺขุนี ปุตฺตํ วิชายิ ตสฺเสว โส สทฺโทติ
อาหํสุ ฯ ภิกฺขุนีนํ ภเณ ทารกชคฺคนนฺนาม ปลิโพโธ มยํ นํ
ปฏิชคฺคิสฺสามาติ ฯ ราชา ตํ ทารกํ นาฏกิตฺถีนํ ทาเปตฺวา
กุมารปริหาเรน วฑฺฒาเปสิ ฯ นามคหณทิวเส จสฺส กสฺสโปติ
นามํ อกํสุ ฯ อถ นํ กุมารปริหาเรน วฑฺฒิตตฺตา กุมารกสฺสโปติ
สญฺชานึสุ ฯ โส สตฺตวสฺสิกกาเล สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา
ปริปุณฺณวีสติวสฺโส อุปสมฺปทํ ลภิตฺวา คจฺฉนฺเต
กาเล ธมฺมกถิเกสุ จิตฺรกถิโก อโหสิ ฯ อถ นํ สตฺถา เอตทคฺคํ
ภิกฺขเว มม สาวกานํ จิตฺรกถิกานํ ยทิทํ กุมารกสฺสโปติ เอตทคฺเค
ฐเปสิ ฯ โส ปจฺฉา วมฺมิกสุตฺเต อรหตฺตํ ปาปุณิ ฯ มาตาปิสฺส ภิกฺขุนี
วิปสฺสิตฺวา มคฺคผลํ ปตฺตา ฯ กุมารกสฺสปตฺเถโร พุทฺธสาสเน
คคนมชฺเฌ ปุณฺณจนฺโท วิย ปากโฏ ชาโต ฯ
     อเถกทิวสํ ตถาคโต ปจฺฉาภตฺเต ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต ภิกฺขูนํ
โอวาทํ ทตฺวา คนฺธกุฏึ ปาวิสิ ฯ ภิกฺขู โอวาทํ คเหตฺวา อตฺตโน
อตฺตโน รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐาเนสุ ทิวสภาคํ เขเปตฺวา สายณฺหสมเย
ธมฺมสภายํ สนฺนิปติตฺวา อาวุโส เทวทตฺเตน อตฺตโน อพุทฺธภาเวน
เจว ขนฺติเมตฺตาทีนญฺจ อภาเวน กุมารกสฺสปตฺเถโร จ เถรี จ
อุโภ นาสิตา สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปน อตฺตโน ธมฺมราชตาย เจว
ขนฺติเมตฺตานุทยสมฺปตฺติยา จ อุภินฺนํ เตสํ ปจฺจโย ชาโตติ พุทฺธคุเณ
วณฺณยมานา นิสีทึสุ ฯ สตฺถา พทฺธลีฬฺหาย ธมฺมสภํ อาคนฺตฺวา
ปญฺญตฺตาสเน นิสีทิตฺวา กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย
สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิ ฯ ภนฺเต ตุมฺหากเมว คุณกถายาติ สพฺพํ
อาโรจยึสุ ฯ น ภิกฺขเว ตถาคโต อิทาเนว อิเมสํ อุภินฺนํ
ปจฺจโย จ ปติฏฺฐา จ ชาโต ปุพฺเพปิ อโหสิเยวาติ ฯ ภิกฺขู
ตสฺสตฺถสฺสาวิภาวตฺถาย ภควนฺตํ ยาจึสุ ฯ ภควา ภวนฺตเรน
ปฏิจฺฉนฺนํ การณํ ปากฏํ อกาสิ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ การยมาเน โพธิสตฺโตปิ
มิคโยนิยํ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ ฯ โส มาตุ กุจฺฉิโต นิกฺขมนฺโต
สุวณฺณวณฺโณ อโหสิ ฯ อกฺขีนิสฺส มณิคุฬสทิสานิ อเหสุํ สิงฺคานิ
รชตวณฺณานิ มุขํ รตฺตกมฺพลปุญฺชวณฺณํ หตฺถปาทปริยนฺตา
ลาขารสปริกมฺมกตา วิย พาลธิ จามริ วิย อโหสิ ฯ
สรีรมฺปนสฺส มหนฺตํ อสฺสโปตกปฺปมาณํ อโหสิ ฯ โส
ปญฺจสตปริวาโร อรญฺเญ วาสํ กปฺเปสิ นาเมน นิโคฺรธมิคราชา
นาม ฯ อวิทูเร ปนสฺส อญฺโญปิ ปญฺจมิคสตปริวาโร สาขมิโค
นาม วสติ ฯ โสปิ สุวณฺณวณฺโณ อโหสิ ฯ เตน สมเยน
พาราณสิราชา มิควธปสุโต โหติ วินา มํเสน น ภุญฺชติ ฯ
มนุสฺสานํ กมฺมจฺเฉทํ กตฺวา สพฺเพ เนคมชนปเท สนฺนิปาเตตฺวา
เทวสิกํ มิควธํ คจฺฉติ ฯ มนุสฺสา จินฺเตสุํ อยํ ราชา อมฺหากํ
กมฺมจฺเฉทํ กโรติ ยนฺนูน มยํ อุยฺยาเน มิคานํ นิวาปํ ฐปยิตฺวา
ปานียํ สมฺปาเทตฺวา พหู มิเค อุยฺยานํ ปเวเสตฺวา ทฺวารํ พนฺธิตฺวา
รญฺโญ นิยฺยาเทยฺยามาติ ฯ เต สพฺเพ อุยฺยาเน มิคานํ นิวาปติณํ
โรเปตฺวา อุทฺกํ สมฺปาเทตฺวา ทฺวารํ โยเชตฺวา วาคุรานิ อาทาย
มุคฺคราทินานาวุธหตฺถา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา มิเค ปริเยสมานา มชฺเฌ
ฐิเต มิเค คณฺหิสฺสามาติ โยชนมตฺตํ ฐานํ ปริกฺขิปิตฺวา สงฺขิปมานา
นิโคฺรธมิคสาขมิคานํ วสนฏฺฐานํ มชฺเฌ จ กตฺวา ปริกฺขิปึสุ ฯ
อถ นํ มิคคณํ ทิสฺวา รุกฺขคุมฺพาทโย จ ภูมึ จ มุคฺคเรหิ
ปหรนฺตา มิคคณํ คหนฏฺฐานโต นีหริตฺวา อสิสตฺติธนุอาทีนิ
อาวุธานิ อุคฺคิริตฺวา มหานาทํ นทนฺตา ตํ มิคคณํ อุยฺยานํ
ปเวเสตฺวา ทวารํ ปิธาย ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา เทว นิวทฺธํ
มิควธํ คจฺฉนฺตา อมฺหากํ กมฺมํ นาเสถ อมฺเหหิ อรญฺญโต มิเค
อาเนตฺวา ตุมฺหากํ อุยฺยานํ ปูริตํ อิโต ปฏฺฐาย เตสํ มํสํ ขาทถาติ
ราชานํ อาปุจฺฉิตฺวา ปกฺกมึสุ ฯ
     ราชา เตสํ วจนํ สุตฺวา อุยฺยานํ คนฺตฺวา มิเค โอโลเกนฺโต เทฺว
สุวณฺณมิเค ทิสฺวา เตสํ อภยํ อทาสิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย ปน
กทาจิ สามํ คนฺตฺวา เอกํ มิคํ วิชฺฌิตฺวา อาเนติ ฯ กทาจิสฺส
ภตฺตการโก คนฺตฺวา วิชฺฌิตฺวา อาหรติ ฯ มิคา ธนุํ ทิสฺวาว
มรณภเยน ตชฺชิตา ปลายนฺติ เทฺว ตโย ปหาเร ลภิตฺวา กิลมนฺติปิ
คิลานาปิ โหนฺติ มรณํปิ ปาปุณนฺติ ฯ มิคคณา ตํ ปวุตฺตึ
โพธิสตฺตสฺส อาโรเจสุํ ฯ โส สาขํ ปกฺโกสาเปตฺวา อาห สมฺม
พหู มิคา นสฺสนฺติ เอกํเสน มริตพฺเพ สติ อิโต ปฏฺฐาย มา
กณฺเฑน มิเค วิชฺฌนฺตุ ธมฺมคณฺฐิกฏฺฐาเน มิคานํ วาโร โหตุ
เอกทิวสํ มม ปริสาย วาโร ปาปุณาตุ เอกทิวสํ ตว ปริสาย
ปาปุณาตุ วารปฺปตฺโต มิโค คนฺตฺวา ธมฺมคณฺฐิกาย สีสํ
ฐเปตฺวา นิปชฺชตุ เอวํ สนฺเตปิ มิคา ภีตา น ภวิสฺสนฺตีติ ฯ
โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย วารปฺปตฺโต มิโค
คนฺตฺวา ธมฺมคณฺฐิกาย คีวํ ฐเปตฺวา นิปชฺชติ ฯ ภตฺตการโก
อาคนฺตฺวา ตตฺถ นิปนฺนกเมว คเหตฺวา คจฺฉติ ฯ อเถกทิวสํ
สาขมิคสฺส ปริสาย เอกิสฺสา คพฺภินิมิคิยา วาโร ปาปุณาติ ฯ
สา สาขํ อุปสงฺกมิตฺวา สามิ อหํ คมฺภินี ปุตฺตกํ วิชายิตฺวา
เทฺว ชนา วารํ คมิสฺสาม มยฺหํ วารํ อติกฺกาเมหีติ อาห ฯ
โส น สกฺกา ตว วารํ อญฺเญสํ ปาเปตุํ ตฺวเมว ตุยฺหํ
ปุตฺตํ ชานิสฺสสิ คจฺฉาหีติ อาห ฯ สา ตสฺส สนฺติกา อนุคฺคหํ
อลภมานา โพธิสตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตมตฺถํ อาโรเจสิ ฯ โส
ตสฺสา วจนํ สุตฺวา จินฺเตสิ ปุพฺเพ โพธิสตฺตา หิ ปเรสํ ทุกฺขํ
ทิสฺวา อตฺตโน ชีวิตํ นาเปกฺขนฺติ อตฺตหิตโต ปรหิตเมว เตสํ
ครุตรํ โหติ
     สยํ ชีวนฺติ สกุณา          ปสู สพฺเพ วเน มิคา
     ชีวยนฺติ ปเร ธีรา         สนฺโต สตฺตหิเต รตา
     วิตฺตํ องฺคญฺจ ปาณญฺจ       จตฺตํ เตหิ หิตาย จ ฯ
     โส สมตฺโถ พหู สตฺเต      สนฺตาเรสฺสํ สเทวเก
     อิมินา สารหีเนน          กาเยน จ อปุญฺญตา
     อหนฺเต นูน ยํ ลาภํ        ลภิสฺสามิ สยํ ธุวนฺติ ฯ
อิติ จินฺเตตฺวา อาห โหตุ คจฺฉ ตฺวํ อหนฺเต วารํ อติกฺกมิสฺสามีติ ฯ
สยํ คนฺตฺวา ธมฺมคณฺฐิกาย สีสํ กตฺวา นิปชฺชิ ฯ ภตฺตการโก ตํ
ทิสฺวา ลทฺธาภโย มิคราชา คณฺฐิกาย นิปนฺโน กินฺนุ โข การณนฺติ
เวเคน คนฺตฺวา รญฺโญ อาโรเจสิ ฯ ราชา ตาวเทว รถํ
อารุยฺห มหนฺเตน ปริวาเรน คนฺตฺวา โพธิสตฺตํ ทิสฺวา
อาห สมฺม มิคราช นนุ มยา ตุมฺหากํ อภยํ ทินฺนํ กสฺมา
ตฺวํ อิธ นิปนฺโนสีติ ฯ มหาราช คพฺภินี มิคี อาคนฺตฺวา มม
วารํ อญฺญสฺส มิคสฺส ปาเปหีติ อาห น สกฺกา โข ปน มยา
เอกสฺส มรณทุกขํ อญฺญสฺส อุปริ ขิปิตุํ สฺวาหํ อตฺตโน ชีวิตํ
ตสฺสา ทตฺวา ตสฺสา สนฺตกํ มรณํ คเหตฺวา อิธ นิปนฺโน มา อญฺญํ
กิญฺจิ อาสงฺกิตฺถ มหาราชาติ ฯ ราชา อาห สามิ สุวณฺณมิคราช
มยา น ตาทิโส ขนฺติเมตฺตานุทยสมฺปนฺโน มนุสฺเสสุปิ ทิฏฺฐปุพฺโพ
เตน เต ปสนฺโนสฺมิ อุฏฺเฐหิ ตุยฺหญฺจ ตสฺสา จ อภยํ ทมฺมีติ ฯ
ทฺวีหิ อภเย ลทฺเธ อวเสสา กึ กริสฺสนฺติ นรินฺทาติ ฯ
อวเสสานมฺปิ อภยํ ทมฺมิ สามีติ ฯ มหาราช เอวํปิ
อุยฺยาเนเยว มิคา อภยํ ลภิสฺสนฺติ เสสา กึ กริสฺสนฺตีติ ฯ เอเตสมฺปิ
อภยํ ทมฺมิ สามีติ ฯ มหาราช มิคา ตาว อภยํ ลภนฺติ เสสา
จตุปฺปาทา กึ กริสฺสนฺตีติ ฯ เอเตสมฺปิ อภยํ ทมฺมิ สามีติ ฯ
มหาราช จตุปฺปาทา ตาว อภยํ ลภนฺติ ทิชคณา กึ กริสฺสนฺตีติ ฯ
เอเตสมฺปิ อภยํ ทมฺมิ สามีติ ฯ มหาราช ทิชคณา ตาว อภยํ
ลภิสฺสนฺติ อุทเก วสนกมจฺฉา กึ กริสฺสนฺตีติ ฯ เอเตสมฺปิ อภยํ
ทมฺมิ สามีติ ฯ เอวํ มหาสตฺโต ราชานํ สพฺพสตฺตานํ อภยํ ยาจิตฺวา
อุฏฺฐาย ราชานํ ปญฺจสุ สีเลสุ ปติฏฺฐาเปตฺวา ธมฺมญฺจร มหาราช
มาตาปิตูสุ ปุตฺตธีตาสุ พฺราหฺมณคหปติเกสุ เนคมชานปเทสุ ธมฺเม
จรนฺโต สมํ จรนฺโต กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ
คมิสฺสสีติ รญฺโญ พุทฺธลีฬฺหาย ธมฺมํ เทเสตฺวา กติปาหํ อุยฺยาเน
วสิตฺวา รญฺโญ โอวาทํ ทตฺวา มิคคณปริวุโต อรญฺญํ ปาวิสิ ฯ
สาปิ โข มิคเธนุ ปุปฺผกณฺณิกสทิสํ ปุตฺตํ วิชายิ ฯ โส กีฬมาโน
สาขมิคสฺส สนฺติกํ คจฺฉติ ฯ อถ นํ มาตา ตสฺส สนฺติกํ คจฺฉนฺตํ
ทิสฺวา ปุตฺต อิโต ปฏฺฐาย มา เอตสฺส สนฺติกํ คจฺฉ นิโคฺรธสฺเสว
สนฺติกํ คจฺเฉยฺยาสีติ โอวทนฺตี อิมํ คาถมาห
      นิโคฺรธเมว เสเวยฺย          น สาขํ อุปสํวเส
      นิโคฺรธสฺมึ มตํ เสยฺโย         ยญฺเจ สาขสฺมิ ชีวิตนฺติ ฯ
     ตตฺถ นิโคฺรธเมว เสเวยฺยาติ ตาต ตฺวํ วา อญฺโญ วา
อตฺตโน หิตกาโม นิโคฺรธเมว เสเวยฺย ภเชยฺย นํ อุปสงฺกเมยฺย ฯ
น สาขํ อุปสํวเสติ สาขมิคํ ปน น อุปสํวเส อุปคมฺม น สํวเสยฺย
เอตํ นิสฺสาย ชีวิตํ น กปฺเปยฺย ฯ นิโคฺรธสฺมึ มตํ เสยฺโยติ
นิโคฺรธรญฺโญ ปาทมูเล มรณมฺปิ เสยฺโย วรํ อุตฺตมํ ฯ ยญฺเจ
สาขสฺมิ ชีวิตนฺติ ยมฺปน สาขสฺส สนฺติเก ชีวิตํ ตํ เนว เสยฺโย น
วรํ อุตฺตมนฺติ อตฺโถ ฯ
     ตโต ปฏฺฐาย ปน อภยลทฺธกา มิคา มนุสฺสานํ สสฺสานิ
ขาทนฺติ ฯ มนุสฺสา ลทฺธาภยา อิเมติ มิเค ปหริตุํ วา ปลาเปตุํ
วา น วิสหนฺติ ฯ เต ราชงฺคเณ สนฺนิปติตฺวา รญฺโญ ตมตฺถํ
อาโรเจสุํ ฯ ราชา มยา ปสนฺเนน นิโคฺรธมิคราชสฺส วโร ทินฺโน
อหํ รชฺชํ ชเหยฺยํ น จ ตํ ปฏิญฺญํ ภินฺทามิ คจฺฉถ น โกจิ
มม วิชิเต มิเค ปหริตุํ ลภตีติ อาห ฯ นิโคฺรธมิโค ตํ ปวุตฺตึ
สุตฺวา มิคคณํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อิโต ปฏฺฐาย ปเรสํ สสฺสํ
ขาทิตุํ น ลภถาติ มิเค โอวทิตฺวา มนุสฺสานํ อาโรจาเปสิ  อิโต
ปฏฺฐาย สสฺสการกา มนุสฺสา สสฺสรกฺขนตฺถํ วตึ มา กโรนฺตุ
เขตฺตํ ปน อาวิชฺฌิตฺวา ปณฺณสญฺญํ พนฺธนฺตูติ ฯ ตโต ปฏฺฐาย
กิร เขตฺเตสุ ปณฺณพนฺธนสญฺญา อุทปาทิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย
ปณฺณสญฺญํ อติกฺกมนกมิโค นาม นตฺถิ ฯ อยํ กิร เนสํ โพธิสตฺตโต
ลทฺธโอวาโท ฯ เอวํ มิคคณํ โอวทิตฺวา โพธิสตฺโต ยาวตายุกํ
ฐตฺวา สทฺธึ มิเคหิ ยถากมฺมงฺคโต ฯ ราชาปิ โพธิสตฺตสฺส โอวาเท
ฐตฺวา ปุญฺญานิ กตฺวา ยถากมฺมงฺคโต ฯ
     สตฺถา น ภิกฺขเว อิทาเนวาหํ เถริยา จ กุมารกสฺสปสฺส
จ อวสฺสโย ชาโต ปุพฺเพปิ อวสฺสโยเยวาติ อิมญฺจ ธมฺมเทสนํ
อาหริตฺวา จตุสฺสจฺจเทสนํ วินิวฏฺเฏตฺวา เทฺว วตฺถูนิ กเถตฺวา อนุสนฺธึ
ฆเฏตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา สาขมิโค เทวทตฺโต อโหสิ
ปริสาปิสฺส เทวทตฺตปริสาว มิคเธนุ เถรี อโหสิ ปุตฺโต กุมารกสฺสโป
ราชา อานนฺโท นิโคฺรธมิคราชา ปน อหเมว อโหสีติ ฯ
                    นิโคฺรธชาตกํ ทุติยํ ฯ
                     ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๕ หน้า ๒๒๑-๒๓๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=35&A=4598&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=35&A=4598&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=12
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=78
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=80
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=80
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27