อรรถกถาเล่มที่ ๓๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๒ เอกนิปาต(๒)

                      ๕. มจฺฉชาตกํ
     อภิตฺถนย ปชฺชุนฺนาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อตฺตนา
วสฺสาปิตวสฺสํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     เอกสฺมึ กิร สมเย โกสลรฏฺเฐ เทโว น วสฺสิ ฯ สสฺสานิ
มิลายนฺติ ฯ เตสุ เตสุ ฐาเนสุ ตฬากโปกฺขรณีสรา สุสฺสนฺติ ฯ
เชตวนทฺวารโกฏฺฐกสมีเป เชตวนโปกฺขรณิยาปิ อุทกํ ฉิชฺชิ ฯ
กลลคหนํ ปวิสิตฺวา นิปนฺเน มจฺฉกจฺฉเป กากสกุณาทโย
กณยคฺคสทิเสหิ ตุณฺเฑหิ โกฏฺเฏตฺวา นีหริตฺวา วิปฺผนฺทมาเน ขาทนฺติ ฯ
สตฺถา มจฺฉกจฺฉปานํ พฺยสนํ ทิสฺวา มหากรุณาย อุสฺสาหิตหทโย
อชฺช มยา เทวํ วสฺสาเปตุํ วฏฺฏตีติ ปภาตาย รตฺติยา สรีรปฏิชคฺคนํ
กตฺวา ภิกฺขาจารเวลํ สลฺลกฺเขตฺวา มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน ปริวุโต
พุทฺธลีฬฺหาย สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย ปวิสิตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ
ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺโต สาวตฺถิโต วิหารํ คจฺฉนฺโต เชตวนโปกฺขรณิยา
โสปาเณ ฐตฺวา อานนฺทตฺเถรํ อามนฺเตสิ อานนฺท อุทกสาฏกํ อาหร
เชตวนโปกฺขรณิยํ นฺหายิสฺสามีติ ฯ นนุ ภนฺเต เชตวนโปกฺขรณิยํ
อุทกํ ฉินฺนํ กลลมตฺตเมว อวสิฏฺฐนฺติ ฯ อานนฺท พุทฺธพลํ นาม
มหนฺตํ อาหร ตฺวํ อุทกสาฏกนฺติ ฯ เถโร อาหริตฺวา อทาสิ ฯ
สตฺถา เอเกนนฺเตน อุทกสาฏกํ นิวาเสตฺวา ปน เอเกนนฺเตน สรีรํ
ปารุปิตฺวา เชตวนโปกฺขรณิยํ นฺหายิสฺสามีติ โสปาเณ อฏฺฐาสิ ฯ
     ตํ ขณญฺเญว สกฺกสฺส ปณฺฑุกมฺพลสิลาสนํ อุณฺหาการํ
ทสฺเสสิ ฯ โส กึ นุ โขติ อาวชฺเชนฺโต ตํ การณํ ญตฺวา
วสฺสวลาหกเทวราชานํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตาต สตฺถา
เชตวนโปกฺขรณิยํ นฺหายิสฺสามีติ ธุรโสปาเณ ฐิโต ขิปฺปํ สกลโกสลรฏฺฐํ
เอกเมฆํ กตฺวา วสฺสาเปหีติ อาห ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
เอกํ วลาหกํ นิวาเสตฺวา เอกํ ปารุปิตฺวา เมฆคีตํ คายนฺโต
ปาจีนโลกธาตุมุโข ปกฺขนฺทิ ฯ ปาจีนทิสาภาเค ขลมณฺฑลมตฺตํ
เอกํ เมฆมณฺฑลํ อุฏฺฐาย สตปฏลํ สหสฺสปฏลํ หุตฺวา อภิตฺถนนฺตํ
วิชฺชุลตํ นิจฺฉาเรนฺตํ อโธมุขฐปิตอุทกกุมฺภากาเรน วสฺสมานํ
สกลโกสลรฏฺฐํ มโหเฆน วิย อชฺโฌตฺถริ ฯ เทโว อจฺฉินฺนธารํ
วสฺสนฺโต มุหุตฺเตเนว เชตวนโปกฺขรณึ ปูเรสิ ฯ ธุรโสปาณํ
อาหจฺจ อุทกํ อฏฺฐาสิ ฯ
     สตฺถา เชตวนโปกฺขรณิยํ นฺหายิตฺวา รตฺตทุปฺปฏฺฏํ นิวาเสตฺวา
กายพนฺธนํ พนฺธิตฺวา สุคตมหาจีวรํ เอกํสํ กตฺวา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต
คนฺตฺวา คนฺธกุฏิปริเวเณ ปญฺญตฺตปวรพุทฺธาสเน นิสีทิตฺวา
ภิกฺขุสงฺเฆน วตฺเต ทสฺสิเต อุฏฺฐาย มณิโสปาณผลเก ฐตฺวา
ภิกฺขุสงฺฆสฺส โอวาทํ ทตฺวา อุยฺโยเชตฺวา สุรภิคนฺธกุฏึ ปวิสิตฺวา
ทกฺขิเณน ปสฺเสน สีหเสยฺยํ กปฺเปตฺวา สายณฺหสมเย ธมฺมสภายํ
สนฺนิปติตานํ ภิกฺขูนํ ปสฺสถาวุโส ทสพลสฺส ขนฺติเมตฺตานุทฺทยสมฺปตฺตึ
วิวิเธสุ สสฺเสสุ มิลายมาเนสุ นานาชลาลเยสุ สุสฺสนฺเตสุ
มจฺฉกจฺฉเปสุ มหาทุกฺขํ ปาปุณนฺเตสุ การุญฺญํ ปฏิจฺจ มหาชนํ
ทุกฺขา โมเจสฺสามีติ อุทกสาฏกํ นิวาเสตฺวา เชตวนโปกฺขรณิยา
ธุรโสปาเณ ฐตฺวา มุหุตฺเตน สกลโกสลรฏฺฐํ มโหเฆน โอปิลาเปนฺโต
วิย เทวํ วสฺสาเปตฺวา มหาชนํ กายิกเจตสิกทุกฺขโต โมเจตฺวา
วิหารํ ปวิฏฺโฐติ กถาย ปวตฺตมานาย คนฺธกุฏิโต นิกฺขมิตฺวา
ธมฺมสภํ อาคนฺตฺวา กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย
สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต น ภิกฺขเว ตถาคโต
อิทาเนว มหาชเน กิลมนฺเต เทวํ วสฺสาเปติ ปุพฺเพปิ ติรจฺฉานโยนิยํ
นิพฺพตฺติตฺวา มจฺฉราชกาเลปิ วสฺสาเปสิเยวาติ วตฺวา อตีตํ
อาหริ ฯ
     อตีเต อิมสฺมึเยว โกสลรฏฺเฐ อิมิสฺสาว สาวตฺถิยา อิมสฺมึเยว
เชตวนโปกฺขรณิฏฺฐาเน เอกา วลฺลิคหนปริกฺขิตฺตา กนฺทรา อโหสิ ฯ
ตทา โพธิสตฺโต มจฺฉโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา มจฺฉคณปริวุโต ตตฺถ
ปฏิวสติ ฯ ยถา ปน อิทานิ เอวเมว ตทาปิ ตสฺมึ รฏฺเฐ
เทโว น วสฺสิ ฯ มนุสฺสานํ สสฺสานิ มิลายึสุ ฯ วาปีอาทีสุ
อุทกํ ฉิชฺชิ ฯ มจฺฉกจฺฉปา กลลคหนํ ปวิสึสุ ฯ อิมิสฺสาปิ
กนฺทราย มจฺฉา กลลคหนํ ปวิสิตฺวา ตสฺมึ ตสฺมึ ฐาเน นิลียึสุ ฯ
กากาทโย ตุณฺเฑหิ โกฏฺเฏตฺวา นีหริตฺวา ขาทึสุ ฯ โพธิสตฺโต
ญาติสงฺฆสฺส ตํ พฺยสนํ ทิสฺวา อิมํปิ เอเตสํ ทุกฺขํ ฐเปตฺวา
มํ อญฺโญ โกจิ โมเจตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ สจฺจกิริยํ กตฺวา
เทวํ วสฺสาเปตฺวา ญาตเก มรณทุกฺขา โมเจสฺสามีติ กาฬวณฺณํ
กทฺทมํ ทฺวิธา วิยูหิตฺวา นิกฺขมิตฺวา อญฺชนรุกฺขสารฆฏิกวณฺโณ
มหามจฺโฉ สุโธตโลหิตงฺกมณิสทิสานิ อกฺขีนิ อุมฺมิเลตฺวา อากาสํ
โอโลเกนฺโต ปชฺชุนฺนเทวราชสฺส สทฺทํ นทิตฺวา โภ ปชฺชุนฺน อหํ
ญาตเก นิสฺสาย ทุกฺขปฺปตฺโต ตฺวํ มยิ สีลวนฺเต กิลมนฺเต กสฺมา
เทวํ น วสฺสาเปสิ มยา สมานชาติกานํ ขาทนฏฺฐาเน นิพฺพตฺติตฺวา
ตณฺฑุลปฺปมาณํปิ มจฺฉํ อาทึ กตฺวา ขาทิตปุพฺโพ นาม นตฺถิ
อญฺโญปิ เม ปาโณ สญฺจิจฺจ ชีวิตา น โวโรปิตปุพฺโพ อิมินา
สจฺเจน เทวํ วสฺสาเปตฺวา ญาติสงฺฆํ เม ทุกฺขโต โมเจหีติ วตฺวา
ปริจารกเจฏกํ อาณาเปนฺโต วิย ปชฺชุนฺนเทวราชานํ อาลปนฺโต
อิมํ คาถมาห
         อภิตฺถนย ปชฺชุนฺน     นิธึ กากสฺส นาสย
         กากํ โสกาย รนฺเธหิ  มญฺจ โสกา ปโมจยาติ ฯ
     ตตฺถ อภิตฺถนย ปชฺชุนฺนาติ ปชฺชุนฺโน วุจฺจติ เมโฆ อยํ
ปน เมฆวเสน ลทฺธนามํ วสฺสวลาหกเทวราชานํ อาลปติ ฯ อยํ
กิรสฺส อธิปฺปาโย เทโว นาม อนภิตฺถนนฺโต วิชฺชุลตํ อนิจฺฉาเรนฺโต
ปวสฺสนฺโตปิ น โสภติ ตสฺมา ตฺวํ อภิตฺถนนฺโต วิชฺชุลตํ
นิจฺฉาเรนฺโต วสฺสาเปหีติ ฯ นิธึ กากสฺส นาสยาติ กากา กลลํ
ปวิสิตฺวา ฐิเต มจฺเฉ ตุณฺเฑหิ โกฏฺเฏตฺวา นีหริตฺวา ขาทนฺติ
ตสฺมา เตสํ อนฺโตกลเล มจฺฉา นิธีติ วุจฺจนฺติ ตํ กากสงฺฆสฺส
นิธึ เทวํ วสฺสาเปนฺโต อุทเกน ปฏิจฺฉาเทตฺวา นาเสหีติ ฯ กากํ
โสกาย รนฺเธหีติ กากสงฺโฆ อิมิสฺสา กนฺทราย อุทเกน ปุณฺณาย
มจฺเฉ อลภมาโน โสจิสฺสติ ตํ กากคณํ ตฺวํ อิมํ กนฺทรํ
ปูเรนฺโตปิ โสกาย รนฺเธหิ โสกสฺสตฺถาย มจฺฉสฺส อสฺสาสตฺถาย
ยถา อนฺโตนิชฺฌานลกฺขณโสกํ ปาปุณาติ เอวํ กโรหีติ อตฺโถ ฯ
มญฺจ โสกา ปโมจยาติ เอตฺถ จกาโร สมฺปิณฺฑนตฺโถ มญฺจ
มม ญาตเก จ สพฺเพว อิมมฺหา มรณโสกา ปโมเจหีติ ฯ
     เอวํ โพธิสตฺโต ปริจารกเจฏกํ อาณาเปนฺโต วิย ปชฺชุนฺนํ
อาลปิตฺวา สกลโกสลรฏฺเฐ มหาวสฺสํ วสฺสาเปตฺวา มหาชนํ
มรณทุกฺขา โมเจตฺวา ชีวิตปริโยสาเน ยถากมฺมงฺคโต ฯ
     สตฺถา น ภิกฺขเว ตถาคโต อิทาเนว เทวํ วสฺสาเปติ ปุพฺเพปิ
มจฺฉโยนิยํ นิพฺพตฺโตปิ วสฺสาเปสิเยวาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา
อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ  ตทา มจฺฉคณา พุทฺธปริสา
อเหสุํ ปชฺชุนฺนเทวราชา อานนฺโท มจฺฉราชา ปน อหเมวาติ ฯ
                    มจฺฉชาตกํ ปญฺจมํ ฯ
                      ----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๖ หน้า ๑๓๙-๑๔๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=36&A=2776&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=36&A=2776&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=75
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=491
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=480
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=480
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27