อรรถกถาเล่มที่ ๓๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๒ เอกนิปาต(๒)

                      ๘. อิลฺลีสชาตกํ
     อุโภ ขญฺชาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต มจฺฉริโกสิยเสฏฺึ
อารพฺภ กเถสิ ฯ
     ราชคหนครสฺส กิร อวิทูเร สกฺกรนฺนาม นิคโม ฯ ตตฺเถโก
มจฺฉริโกสิโย นาม เสฏฺี อสีติโกฏิวิภโว ปฏิวสติ ฯ โส
ติณคฺเคน เตลพินฺทุํปิ เนว ปเรสํ เทติ น อตฺตนา ปริภุญฺชติ ฯ
อิติ ตสฺส ตํ วิภวชาตํ เนว ปุตฺตทาราทีนํ น สมณพฺราหฺมณานํ
อตฺถํ อนุโภติ รกฺขสปริคฺคหิตโปกฺขรณี วิย อปริโภคํ ติฏฺติ ฯ
     สตฺถา เอกทิวสํ ปจฺจูสสมเย มหากรุณาสมาปตฺติโต วุฏฺาย
สกลโลกธาตุยํ โพธเนยฺยพนฺธเว โอโลเกนฺโต ปญฺจจตฺตาฬีสโยชนมตฺถเก
วสนฺตสฺส เสฏฺิโน สปชาปติกสฺส โสตาปตฺติผลสฺส อุปนิสฺสยํ
อทฺทส ฯ ตโต ปุริมทิวเส ปน โส ราชานํ อุปฏฺาตุํ ราชคหํ
คนฺตฺวา อาคจฺฉนฺโต เอกํ ฉาตชฺฌตฺตํ ชนปทมนุสฺสํ กุมฺมาสปูรํ
กปลฺลปูวํ ขาทนฺตํ ทิสฺวา ตตฺถ ปิปาสํ อุปฺปาเทตฺวา อตฺตโน
ฆรํ คนฺตฺวา จินฺเตสิ สจาหํ กปลฺลปูวํ ขาทิตุกาโมมฺหีติ วกฺขามิ
พหู มยา สทฺธึ ขาทิตุกามา ภวิสฺสนฺติ เอวํ เม พหูนิ ตณฺฑุลสปฺปิ
ผาณิตาทีนิ ปริกฺขยํ คมิสฺสนฺติ น กสฺสจิ กเถสฺสามีติ ตณฺหํ
อธิวาเสนฺโต จรติ ฯ โส คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล
อุปณฺฑุปณฺฑุกชาโต ธมนิสนฺถตคตฺโต ชาโต ตโต ตณฺหํ อธิวาเสตุํ
อสกฺโกนฺโต คพฺภํ ปวิสิตฺวา มญฺจกํ อุปคูหิตฺวา นิปชฺชิ เอวํ
คโตปิ ธนหานิภเยน กสฺสจิ กิญฺจิ น กเถสิ ฯ อถ นํ
ภริยา อุปสงฺกมิตฺวา ปิฏฺึ ปริมชฺชิตฺวา กินฺเต สามิ อผาสุกนฺติ
ปุจฺฉิ ฯ น เม กิญฺจิ อผาสุกํ อตฺถีติ ฯ กึ นุ โข เต ราชา
กุปิโตติ ฯ ราชาปิ เม น กุปิโตติ ฯ อถ กินฺเต ปุตฺตธีตาหิ
วา ทาสกมฺมกราทีหิ วา กิญฺจิ อมนาปํ กตํ อตฺถีติ ฯ เอวรูปมฺปิ เม
นตฺถีติ ฯ กิสฺมิญฺจิ ปน เต ตณฺหา อตฺถีติ ฯ เอวํ วุตฺเตปิ
ธนหานิภเยน น กิญฺจิ วตฺวา นิสฺสทฺโทว นิปชฺชิ ฯ อถ นํ
ภริยา กเถหิ สามิ กิสฺมิญฺจ เต ตณฺหาติ อาห ฯ โส วจนํ
ปริคิลนฺโต วิย อตฺถิ เม เอกา ตณฺหาติ อาห ฯ กินฺเต
ตณฺหา สามีติ ฯ กปลฺลปูวํ ขาทิตุกาโมมฺหีติ ฯ อถ กิมตฺถํ น
กเถสิ กึ ตฺวํ ทลิทฺโท อิทานิ สกลสกฺกรนิคมวาสีนํ ปโหนเก
กปลฺลปูเว ปจิสฺสามีติ ฯ กินฺเต เอเตหิ อตฺตโน กมฺมํ กตฺวา
ขาทิสฺสนฺตีติ ฯ เตนหิ เอกรจฺฉวาสีนํ ปโหนเก ปจามีติ ฯ ชานามหํ
ตว มหทฺธนภาวนฺติ ฯ อิมสฺมึ เคหสามนฺเต สพฺเพสํ ปโหนกํ
กตฺวา ปจามีติ ฯ ชานามหํ ตว มหชฺฌาสยภาวนฺติ ฯ เตนหิ
เคเห ปุตฺตทารมตฺตสฺเสว ปโหนกํ กตฺวา ปจามีติ ฯ กินฺเต
เอเตหีติ ฯ กึ ปน ตุยฺหญฺจ มยฺหญฺจ ปโหนกํ กตฺวา ปจามีติ ฯ ตฺวํ
กึ กริสฺสสีติ ฯ เตนหิ เอกสฺเสว เต ปโหนกํ กตฺวา ปจามีติ ฯ
อิมสฺมึ าเน ปจฺจมาเน พหู ปจฺจาสึสนฺติ สกลตณฺฑุเล เปตฺวา
ภินฺนตณฺฑุเล จ อุทฺธนกปลฺลานิ จ อาทาย โถกํ ขีรสปฺปิมธุผาณิตญฺจ
คเหตฺวา สตฺตภูมิกสฺส ปาสาทสฺส อุปริ มหาตลํ อารุยฺห
ปจ ตตฺถาหํ เอกโกว นิสีทิตฺวา ขาทิสฺสามีติ ฯ สา สาธูติ
ปฏิสฺสุณิตฺวา คเหตพฺพํ คาหาเปตฺวา ปาสาทํ อารุยฺห ทาสิโย
วิสฺสชฺเชตฺวา เสฏฺึ ปกฺโกสาเปสิ ฯ โส อาทิโต ปฏฺาย ทฺวารานิ
ปิทหนฺโต สพฺพทฺวาเรสุ สูจิฆฏิกานิ ทตฺวา สตฺตภูมิตลํ อภิรุหิตฺวา
ตตฺถาปิ ทฺวารํ ปิทหิตฺวา นิสีทิ ฯ ภริยาปิสฺส อุทฺธเน อคฺคึ
ชาเลตฺวา กปลฺลกํ อาโรเปตฺวา ปูเว ปจิตุํ อารภิ ฯ
     อถ สตฺถา ปาโตว มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรํ อามนฺเตตฺวา เอโส
โมคฺคลฺลาน ราชคหสฺส อวิทูเร สกฺกรนิคเม มจฺฉริเสฏฺี กปลฺลปูเว
ขาทิสฺสามีติ อญฺเสํ ทสฺสนภเยน สตฺตภูมิกปฺปาสาทสฺส
อุปริมตเล กปลฺลปูเว ปจาเปสิ ตฺวํ ตตฺถ คนฺตฺวา ตํ เสฏฺึ ทเมตฺวา
นิพฺพิเสวนํ กตฺวา อุโภปิ ชายปติเก ปูเว จ ขีรสปฺปิมธุผาณิตานิ
จ คาหาเปตฺวา อตฺตโน พเลน เชตวนํ อาเนหิ อชฺชาหํ ปญฺจหิ
ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ วิหาเรเยว นิสีทิสฺสามิ ปูเวเหว ภตฺตกิจฺจํ
กริสฺสามีติ อาห ฯ เถโร สาธุ ภนฺเตติ สตฺถุ วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
ตาวเทว อิทฺธิพเลน ตํ นิคมํ คนฺตฺวา ตสฺส ปาสาทสฺส สีหปญฺชรทฺวาเร
สุนิวตฺโถ สุปารุโต อากาเสเยว มณิรูปกํ วิย อฏฺาสิ ฯ
มหาเสฏฺิโน เถรํ ทิสฺวาว หทยมํสํ กมฺปิ ฯ โส อหํ
เอวรูปานญฺเว ภเยน อิมํ านํ อาคโต อยญฺจ อาคนฺตฺวา
วาตปานทฺวาเร ิโตติ คเหตพฺพคหณํ อปสฺสนฺโต อคฺคิมฺหิ
ปกฺขิตฺตโลณสกฺขรา วิย โรเสน ตฏตฏายนฺโต เอวมาห สมณ อากาเส
ตฺวา ตุวํ กึ ลภิสฺสสิ อากาเส อปเท ปทํ ทสฺเสตฺวา จงฺกมนฺโตปิ
เนว ลภิสฺสสีติ ฯ เถโร ตสฺมึเยว าเน อปราปรํ จงฺกมิ ฯ
เสฏฺี จงฺกมนฺโต กึ ลภิสฺสสิ อากาเส ปลฺลงฺเกน นิสีทมาโนปิ
น ลภิสฺสสิเยวาติ อาห ฯ เถโร ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทิ ฯ
อถ นํ นิสินฺโน กึ ลภิสฺสสิ อาคนฺตฺวา วาตปานอุมฺมาเร ิโตปิ
น ลภิสฺสสิเยวาติ อาห ฯ เถโร อุมฺมาเร อฏฺาสิ ฯ อถ
นํ อุมฺมาเร ิโตปิ กึ ลภิสฺสสิ ธูมายนฺโตปิ น ลภิสฺสสิเยวาติ
อาห ฯ เถโร ธูมายิ ฯ สกลปฺปาสาโท เอกธูโม อโหสิ ฯ
เสฏฺิโน อกฺขีนิ สูจิยา วิชฺฌนกาโล วิย ชาโต ฯ เคหชฺฌายนภเยน
ปชฺชลนฺโตปิ น ลภิสฺสสีติ อวตฺวา จินฺเตตฺวา อยํ สมโณ
สุฏฺุ ลคฺโค อลทฺโธ น คมิสฺสติ เอกมสฺส ปูวํ ทาเปสฺสามีติ
ภริยํ อาห ภทฺเท เอกํ ขุทฺทกปูวํ ปจิตฺวา สมณสฺส ทตฺวา
อุยฺโยเชหิ นนฺติ ฯ สา โถกญฺเว ปิฏฺ กปลฺลปาติยํ ปกฺขิปิ ฯ
มหาปูโว หุตฺวา สกลปาตึ ปูเรตฺวา อุทฺธุมาโต อฏฺาสิ ฯ เสฏฺี ตํ
ทิสฺวา พหุํ ตยา ปิฏฺ คหิตํ ภวิสฺสตีติ สยเมว ทพฺพิกณฺเณน
โถกํ ปิฏฺ คเหตฺวา ปกฺขิปิ ฯ ปูโว ปุริมปูวโต มหนฺตตโร
ชาโต ฯ เอวํ ยํ ยํ ปจติ โส โส มหนฺตมหนฺโตว อโหสิ ฯ
โส นิพฺพินฺโน ภริยํ อาห ภทฺเท อิมสฺส เอกํ ปูวํ เทหีติ ฯ
ตสฺสา ปจฺฉิโต เอกํ ปูวํ คณฺหนฺติยา สพฺเพ เอกาพทฺธา อลฺลียึสุ ฯ
สา เสฏฺึ อาห สามิ สพฺเพ ปูวา เอกโต ลคฺคา วิสุํ กาตุํ
น สกฺโกมีติ ฯ อหํปิ กริสฺสามีติ ฯ โส กาตุํ นาสกฺขิ ฯ อุโภปิ ชนา
โกฏิยํ คเหตฺวา กฑฺฒนฺตาปิ วิโยเชตุํ นาสกฺขึสุเยว ฯ อถสฺส
ปูเวหิ สทฺธึ วายมนฺตสฺเสว สรีรโต เสทา มุจฺจึสุ ปิปาสา
อุปจฺฉิชฺชิ ฯ ตโต ภริยํ อาห ภทฺเท น เม ปูเวหิ อตฺโถ
ปจฺฉิยา สทฺธึเยว อิมสฺส ภิกฺขุสฺส เทหีติ ฯ สา ปจฺฉึ อาทาย
เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา สพฺเพ ปูเว เถรสฺส อทาสิ ฯ
     เถโร อุภินฺนมฺปิ ธมฺมํ เทเสนฺโต ติณฺณํ รตนานํ คุณํ กเถสิ
อตฺถิ ทินฺนํ อตฺถิ ยิฏฺนฺติ ทานาทีนํ ผลํ คคนตเล ปุณฺณจนฺทํ วิย
ทสฺเสสิ ฯ ตํ สุตฺวา ปสนฺนจิตฺโต มหาเสฏฺี ภนฺเต อาคนฺตฺวา อิมสฺมึ
ปลฺลงฺเก นิสีทิตฺวา ปูเว ปริภุญฺชถาติ อาห ฯ เถโร มหาเสฏฺิ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปูเว ขาทิสฺสามีติ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ วิหาเร
นิสินฺโน ตุมฺหากํ รุจิยา สติ เสฏฺิภริยํ ปูเว จ ขีราทีนิ จ
คณฺหาเปถ สตฺถุ สนฺติกํ คมิสฺสามาติ อาห ฯ กหํ ปน ภนฺเต
เอตรหิ เอโส สตฺถาติ ฯ อิโต ปญฺจจตฺตาฬีสโยชนมตฺถเก
เชตวนมหาวิหาเร เสฏฺีติ ฯ ภนฺเต กาลํ อนติกฺกมิตฺวา เอตฺตกํ อทฺธานํ
กถํ คมิสฺสามาติ ฯ มหาเสฏฺิ ตุมฺหากํ รุจิยา สติ อหํ โว อตฺตโน
อิทฺธิพเลน เนสฺสามิ ตุมฺหากํ ปาสาเท โสปาณสีสํ อตฺตโน
าเนเยว ภวิสฺสติ โสปาณปริโยสานมฺปน เชตวนทฺวารโกฏฺเก
ภวิสฺสติ อุปริปฺปาสาทา เหฏฺาปาสาทํ โอตรณกาลมตฺเตน โว
เชตวนํ เนสฺสามีติ ฯ โส สาธุ ภนฺเตติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ
     เถโร โสปาณสีสํ ตตฺเถว กตฺวา โสปาณปาทมูลํ เชตวน-
ทฺวารโกฏฺเก โหตูติ อธิฏฺาสิ ฯ ตเถว อโหสิ ฯ อิติ เถโร เสฏฺิญฺจ
เสฏฺิภริยญฺจ อุปริปฺปาสาทา เหฏฺาปาสาทํ โอตรณกาลโตว ขิปฺปตรํ
เชตวนํ สมฺปาเปสิ ฯ เต อุโภปิ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา กาลํ
อาโรเจสุํ ฯ สตฺถา ภตฺตคฺคํ ปวิสิตฺวา ปญฺตฺตปวรพุทฺธาสเน
นิสีทิ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆน ฯ มหาเสฏฺี พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส
ทกฺขิโณทกํ อทาสิ ฯ เสฏฺิภริยา ตถาคตสฺส ปตฺเต ปูวํ
ปติฏฺาเปสิ ฯ สตฺถา อตฺตโน ยาปนมตฺตํ ปูวํ คณฺหิ ฯ ปญฺจสตา
ภิกฺขูปิ ตเถว คณฺหึสุ ฯ เสฏฺี ขีรสปฺปิมธุผาณิตสกฺกราทีนิ
ททมาโน อคมาสิ ฯ สตฺถา ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ ภตฺตกิจฺจํ
นิฏฺาเปสิ ฯ มหาเสฏฺีปิ สทฺธึ ภริยาย ยาวทตฺถํ ปูวํ ขาทิ ฯ
ปูวานํ ปริโยสานเมว  น ปญฺายติ ฯ สกลวิหาเร ภิกฺขูนญฺจ
วิฆาสาทานญฺจ ทินฺเนสุปิ ปริยนฺโต น ปญฺายเตว ฯ ภนฺเต
ปูวา ปริกฺขยํ น คจฺฉนฺตีติ ภควโต อาโรเจสุํ ฯ เตนหิ เชตวน-
ทฺวารโกฏฺเก ฉฑฺเฑถาติ ฯ อถ เต ทฺวารโกฏฺกสฺส อวิทูเร
ปพฺภารฏฺาเน ฉฑฺฑยึสุ ฯ อชฺชาปิ ตํ านํ กปลฺลปูวปพฺภารนฺเตฺวว
ปญฺายติ ฯ มหาเสฏฺี สทฺธึ ภริยาย ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา
เอกมนฺตํ อฏฺาสิ ฯ ภควา อนุโมทนํ อกาสิ ฯ อนุโมทนปริโยสาเน
อุโภปิ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาย สตฺถารํ วนฺทิตฺวา
ทฺวารโกฏฺเก โสปาณํ อารุยฺห อตฺตโน ปาสาเทเยว ปติฏฺหึสุ ฯ
ตโต ปฏฺาย มหาเสฏฺี อสีติโกฏิธนํ พุทฺธสาสเนเยว วิกิริ ฯ
     ปุนทิวเส สมฺมาสมฺพุทฺเธ สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา เชตวนํ
อาคมฺม ภิกฺขูนํ สุคโตวาทํ ทตฺวา คนฺธกุฏึ ปวิสิตฺวา ปฏิสลฺลีเน
สายณฺหสมเย ธมฺมสภายํ สนฺนิปติตา ภิกฺขู ปสฺสถาวุโส
มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรานุภาวํ อนุปหจฺจ สทฺธํ อนุปหจฺจ โภเค
มจฺฉริเสฏฺึ มุหุตฺเตเนว ทเมตฺวา นิพฺพิเสวนํ กตฺวา ปูเว คาหาเปตฺวา
เชตวนํ อาเนตฺวา สตฺถุ สมฺมุขํ กตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาเปสิ
อโห มหานุภาโว เถโรติ เถรสฺส คุณกถํ กเถนฺตา นิสีทึสุ ฯ
สตฺถา อาคนฺตฺวา กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ
ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต ภิกฺขเว กุลทมเกน นาม ภิกฺขุนา
กุลํ อวิเหเตฺวา อกิลเมตฺวา ปุปฺผโต เรณุํ คณฺหนฺเตน ภมเรน
วิย อุปสงฺกมิตฺวา พุทฺธคุเณ ชานาเปตพฺพนฺติ วตฺวา เถรํ ปสํสนฺโต
         ยถาปิ ภมโร ปุปฺผํ     วณฺณคนฺธํ อเหยํ
         ปเลติ รสมาทาย      เอวํ คาเม มุนี จเรติ
อิมํ ธมฺมปเท คาถํ วตฺวา อุตฺตรึ เถรสฺส คุณํ ปกาเสตุํ น
ภิกฺขเว อิทาเนว โมคฺคลฺลาเนน มจฺฉริเสฏฺี ทมิโต ปุพฺเพปิ
ตํ  ทเมตฺวา กมฺมผลสมฺพนฺธํ ชานาเปสิเยวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต พาราณสิยํ
อิลฺลีโส นาม เสฏฺี อโหสิ อสีติโกฏิวิภโว ปุริสโทเสหิ
สมนฺนาคโต ขญฺโช กุณี วิสมอกฺขิมณฺฑโล อสฺสทฺโธ อปฺปสนฺโน
มจฺฉรี เนว อญฺเสํ เทติ น สยํ ปริภุญฺชติ ฯ รกฺขสปริคฺคหิตโปกฺขรณี
วิย ตสฺส เคหํ อโหสิ ฯ มาตาปิตโร ปนสฺส ยาว
สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา ทานทายกา ทานปติโน ฯ โส เสฏฺิฏฺานํ
ลภิตฺวาเยว กุลวํสํ นาเสตฺวา ทานสาลาโย ฌาเปตฺวา ยาจเก
โปเถตฺวา นิกฺกฑฺฒิตฺวา ธนเมว สณฺเปสิ ฯ โส เอกทิวสํ
ราชุปฏฺานํ คนฺตฺวา อตฺตโน ฆรํ อาคจฺฉนฺโต เอกํ มคฺคกิลนฺตํ
ชนปทมนุสฺสํ เอกํ สุราวารกํ อาทาย ปีเก นิสีทิตฺวา อมฺพิลสุราโกสกํ
ปูเรตฺวา ปูติมจฺฉเกน อุตฺตริภงฺเคน ปิวนฺตํ ทิสฺวา สุรํ ปาตุกาโม
หุตฺวา จินฺเตสิ สจาหํ สุรํ ปิวิสฺสามิ มยิ ปิวนฺเต พหู ปิวิตุกามา
ภวิสฺสนฺติ เอวํ เม ธนปริกฺขโย ภวิสฺสตีติ ฯ โส ตณฺหํ  อธิวาเสนฺโต
วิจริตฺวา คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต
วิหตกปฺปาโส วิย ปณฺฑุกสรีโร อโหสิ ธมนิสนฺถตคตฺโต ฯ
อเถกทิวสํ คพฺภํ ปวิสิตฺวา มญฺจกํ  อุปคูหิตฺวา นิปชฺชิ ฯ ตเมนํ
ภริยา อุปสงฺกมิตฺวา ปิฏฺึ ปริมชฺชมานา กินฺเต สามิ อผาสุกนฺติ
ปุจฺฉิ ฯ สพฺพํ เหฏฺา กถิตนิยาเมเนว เวทิตพฺพํ ฯ เตนหิ เอกสฺเสว
เต ปโหนกํ สุรํ กโรมีติ ปุน วุตฺเต เคเห สุราย การิยมานาย
พหู ปจฺจาสึสนฺติ อนฺตราปณโต อาหราเปตฺวา น สกฺกา อิธ
นิสินฺเนน ปาตุนฺติ มาสกมตฺตํ ทตฺวา อนฺตราปณโต สุราวารกํ
อาหราเปตฺวา เจฏเกน คาหาเปตฺวา นครา นิกฺขมิตฺวา นทีตีรํ
คนฺตฺวา มหามคฺคสมีเป เอกํ คุมฺพํ ปวิสิตฺวา สุราวารกํ ปาเปตฺวา
คจฺฉ ตฺวนฺติ เจฏกํ ทูเร นิสีทาเปตฺวา โกสกํ ปูเรตฺวา สุรํ ปาตุํ
อารภิ ฯ
     ปิตา ปนสฺส ทานาทีนํ ปุญฺานํ กตตฺตา เทวโลเก สกฺโก
หุตฺวา นิพฺพตฺติ ฯ โส ตสฺมึ ขเณ ปวตฺตติ นุ โข เม ทานํ
อุทาหุ โนติ อาวชฺเชนฺโต ตสฺส อปฺปวตฺตึ ทิสฺวา ปุตฺตสฺส จ
กุลวํสํ นาเสตฺวา ทานสาลาโย ฌาเปตฺวา ยาจเก นิกฺกฑฺฒิตฺวา
มจฺฉริยภาเว ปติฏฺาย อญฺเสํ ทาตพฺพํ ภวิสฺสตีติ ภเยน คุมฺพํ
ปวิสิตฺวา เอกสฺเสว สุรํ ปิวนภาวญฺจ ทิสฺวา คจฺฉามิ นํ
สงฺโขเภตฺวา ทเมตฺวา กมฺมผลสมฺพนฺธํ ชานาเปตฺวา ทานํ ทาเปตฺวา
เทวโลเก นิพฺพตฺตนารหํ กโรมีติ มนุสฺสปถํ โอตริตฺวา
อิลฺลีสเสฏฺินา สทิสํ ขญฺชกุณิวิสมจกฺขุมณฺฑลํ อตฺตภาวํ นิมฺมินิตฺวา
พาราณสีนครํ ปวิสิตฺวา รญฺโ นิเวสนทฺวาเร ตฺวา อตฺตโน
อาคมนภาวํ อาโรจาเปตฺวา ปวิสตูติ วุตฺเต ปวิสิตฺวา ราชานํ
วนฺทิตฺวา อฏฺาสิ ฯ ราชา กึ มหาเสฏฺิ อเวลาย อาคโตสีติ
อาห ฯ อาม อาคโตสฺมิ เทว ฆเร เม อสีติโกฏิมตฺตํ ธนํ
อตฺถิ ตํ เทโว อาหราเปตฺวา อตฺตโน ภณฺฑาคารํ ปูราเปตูติ ฯ
อลํ มหาเสฏฺิ ตว ธนโต อมฺหากํ เคเห พหุตรํ ธนนฺติ ฯ
สเจ เทว ตุมฺหากํ กมฺมํ อตฺถิ ยถารุจิยา ธนํ คเหตฺวา ทานํ
ทมฺมีติ ฯ เทหิ มหาเสฏฺีติ ฯ โส สาธุ เทวาติ ราชานํ
วนฺทิตฺวา นิกฺขมิตฺวา อิลฺลีสเสฏฺิโน เคหํ อคมาสิ ฯ สพฺเพ
อุปฏฺากมนุสฺสา ปริวาเรสุํ ฯ เอโกปิ นายํ อิลฺลีโสติ ชานิตุํ
สมตฺโถ นตฺถิ ฯ
     โส เคหํ ปวิสิตฺวา อนฺโตอุมฺมาเร ตฺวา โทวาริกํ
ปกฺโกสาเปตฺวา โย อญฺโ มยา สมานรูโป อาคนฺตฺวา มเมตํ เคหนฺติ
ปวิสิตุํ อาคจฺฉติ ตํ ปิฏฺิยํ ปหริตฺวา นีหเรยฺยาถาติ วตฺวา ปาสาทํ
อภิรุยฺห มหารเห อาสเน นิสีทิตฺวา เสฏฺิภริยํ ปกฺโกสาเปตฺวา
เสฏฺิอาการํ ทสฺเสตฺวา ภทฺเท ทานํ เทมาติ อาห ฯ ตสฺส ตํ
วจนํ สุตฺวาว เสฏฺิภริยา จ ปุตฺตธีตโร จ ทาสกมฺมกราทโย จ
เอตฺตกํ กาลํ ทานํ ทาตุํ จิตฺตเมว นตฺถิ อชฺช ปน สุรํ ปิวิตฺวา
มุทุจิตฺโต หุตฺวา ทาตุกาโม ชาโต ภวิสฺสตีติ วทึสุ ฯ อถ นํ
เสฏฺิภริยา ยถารุจิยา เทถ สามีติ อาห ฯ เตนหิ เภริวาทกํ
ปกฺโกสาเปตฺวา สุวณฺณรชตมณิมุตฺตาทีหิ อตฺถิกา อิลฺลีสเสฏฺิสฺส
ฆรํ คจฺฉนฺตูติ สกลนคเร เภริญฺจาราเปหีติ ฯ โส ตถา อกาสิ ฯ
มหาชโน ปจฺฉิปฺปสิพฺพกาทีนิ คเหตฺวา เคหทฺวาเร สนฺนิปติ ฯ สกฺโก
สตฺตรตนปูเร คพฺเภ วิวราเปตฺวา ตุมฺหากํ ทมฺมิ ยาวทตฺถํ
คเหตฺวา คจฺฉถาติ อาห ฯ มหาชโน ธนํ นีหริตฺวา มหาตเล ราสึ
กตฺวา อาคตภาชนานิ ปูเรตฺวา คจฺฉติ ฯ
     อญฺตโร ปน ชนปทมนุสฺโส อิลฺลีสเสฏฺิโน โคเณ ตสฺเสว
รเถ โยเชตฺวา สตฺตหิ รตเนหิ ปูเรตฺวา นครา นิกฺขมิตฺวา มหามคฺคํ
ปฏิปชฺชิตฺวา ตสฺส คุมฺพสฺส อวิทูเร รถํ เปเสนฺโต วสฺสสตํ
ชีว สามิ อิลฺลีสเสฏฺิ ตํ นิสฺสายทานิ เม ยาวชีวํ กมฺมํ
อกตฺวา ชีวิตพฺพํ ชาตํ ตเวว รโถ ตเวว โคณา ตว เคเห
สตฺต รตนานิ เนว มาตรา ทินฺนานิ น ปิตรา ตํ นิสฺสาย ลทฺธานิ
สามีติ เสฏฺิโน คุณํ กเถนฺโต คจฺฉติ ฯ โส ตํ สทฺทํ สุตฺวา
ภีตตสิโต จินฺเตสิ อยํ มม นามํ คเหตฺวา อิทญฺจิทญฺจ วทติ
กจฺจิ นุ โข รญฺา มม ธนํ โลกสฺส ทินฺนนฺติ คุมฺพา นิกฺขมิตฺวา
โคเณ จ รถญฺจ สญฺชานิตฺวา อเร ทุฏฺเจฏก มยฺหํ โคณา มยฺหํ
รโถติ วตฺวา คนฺตฺวา โคเณ นาสารชฺชุยํ คณฺหิ ฯ คหปติโก รถา
โอรุยฺห อเร ทุฏฺเจฏก อิลฺลีสมหาเสฏฺี สกลนครสฺส ทานํ เทติ
ตฺวํ กึ อโหสีติ ปกฺขนฺทิตฺวา อสนึ ปาเตนฺโต วิย ขนฺเธ ปหริตฺวา
รถํ อาทาย อคมาสิ ฯ โส ปน กมฺปมาโน อุฏฺาย ปํสุํ ปุญฺฉิตฺวา
เวเคน คนฺตฺวา รถํ คณฺหิ ฯ คหปติโก รถา โอตริตฺวา เกเสสุ
คเหตฺวา ปณาเมตฺวา กปฺปุรปฺปหาเรหิ โกฏฺเฏตฺวา คเล คเหตฺวา
อาคตมคฺคาภิมุขํ ขิปิตฺวา ปกฺกามิ ฯ เอตฺตาวตาปิสฺส สุรามโท
ฉิชฺชิ ฯ โส กมฺปมาโน เวเคน นิเวสนทฺวารํ คนฺตฺวา ธนํ อาทาย
คจฺฉนฺเต มหาชเน ทิสฺวา อมฺโภ กึ นาเมตํ กึ ราชา มม
ธนํ วิลุมฺปาเปตีติ ตํ ตํ คนฺตฺวา คณฺหาติ ฯ คหิตคหิตา ปหริตฺวา
ปาทมูเลเยว ปาเตนฺติ ฯ โส เวทนาปฺปตฺโต เคหํ ปวิสิตุํ อารภิ ฯ
ทฺวารปาลา อเร ทุฏฺคหปติ กุหึ ปวิสสีติ เวฬุเปสิกาหิ โปเถตฺวา
คีวายํ คเหตฺวา นีหรึสุ ฯ โส เปตฺวา อิทานิ ราชานํ นตฺถิ
เม อญฺโ โกจิ ปฏิสรณนฺติ รญฺโ สนฺติกํ คนฺตฺวา เทว
มม เคหํ ตุมฺเห วิลุมฺปาเปถาติ อาห ฯ นาหํ เสฏฺิ วิลุมฺปาเปมิ
นนุ ตฺวเมว อาคนฺตฺวา สเจ  ตุมฺเห น คณฺหถ อหํ มม
ธนํ ทานํ ทสฺสามีติ นคเร เภริญฺจาราเปตฺวา ทานํ อทาสีติ ฯ
นาหํ เทว ตุมฺหากํ สนฺติกํ อาคจฺฉามิ กึ ตุมฺเห มยฺหํ มจฺฉริยภาวํ
น ชานาถ อหํ ติณคฺเคน เตลพินฺทุํปิ กสฺสจิ น เทมิ โย โส
ทานํ เทติ ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา วีมํสถ เทวาติ ฯ
     ราชา สกฺกํ ปกฺโกสาเปสิ ฯ ทฺวินฺนํ ชนานํ วิเสสํ เนว ราชา
ชานาติ น อมจฺจา ฯ มจฺฉริเสฏฺี กึ เทว น ชานาถ อหํ
เสฏฺี อยํ น เสฏฺีติ อาห ฯ มยํ น สญฺชานาม อตฺถิ โก เต
สญฺชานนโกติ ฯ ภริยา เม เทวาติ ฯ ภริยํ ปกฺโกสาเปตฺวา
กตโร เต สามิโกติ ปุจฺฉึสุ ฯ สา อยนฺติ สกฺกสฺเสว สนฺติเก
อฏฺาสิ ฯ ปุตฺตธีตโร ทาสกมฺมกเร ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉึสุ ฯ
สพฺเพ สกฺกสฺเสว สนฺติเก ติฏฺนฺติ ฯ ปุน เสฏฺี จินฺเตสิ มยฺหํ
สีเส ปิฬกา อตฺถิ เกเสหิ ปฏิจฺฉนฺนา ตํ โข ปน กปฺปโกเยว
ชานาติ ตํ ปกฺโกสาเปสฺสามีติ ฯ โส กปฺปโก มํ เทว
สญฺชานาติ ตํ ปกฺโกสาเปหีติ อาห ฯ ตสฺมึ ปน กาเล โพธิสตฺโต
ตสฺส กปฺปโก อโหสิ ฯ ราชา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา อิลฺลีสเสฏฺึ
ชานาสีติ ปุจฺฉิ ฯ โส สีสํ โอโลเกตฺวา สญฺชานิสฺสามิ เทวาติ ฯ
เตนหิ ทฺวินฺนมฺปิ สีสํ โอโลเกหีติ อาห ฯ ตสฺมึ ขเณ สกฺโก สีเส
ปิฬกํ มาเปสิ ฯ โพธิสตฺโต ทฺวินฺนมฺปิ สีสํ โอโลเกนฺโต ปิฬกํ
ทิสฺวา มหาราช ทฺวินฺนมฺปิ สีเส ปิฬกา อตฺถิเยว นาหํ เอเตสุ
เอกสฺสาปิ อิลฺลีสภาวํ สญฺชานิตุํ สกฺโกมีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
         อุโภ ขญฺชา อุโภ กุณี    อุโภ วิสมจกฺขุกา
         อุภินฺนํ ปิฬกา ชาตา     นาหํ ปสฺสามิ อิลฺลิสนฺติ ฯ
     ตตฺถ อุโภติ เทฺวปิ ชนา ฯ ขญฺชาติ กุณฺปาทา ฯ
กุณีติ กุณฺหตฺถา ฯ วิสมจกฺขุกาติ วิสมอกฺขิมณฺฑลา เกกราติ
อตฺโถ ฯ ปิฬกาติ ทฺวินฺนมฺปิ เอกสฺมึเยว สีสปฺปเทเส เอกสณฺานาว
เทฺว ปิฬกา ชาตา ฯ นาหํ ปสฺสามีติ อหํ อิเมสุ อยํ นาม
อิลฺลีโสติ น ปสฺสามิ เอกสฺสาปิ อิลฺลีสภาวํ น ชานามีติ อโวจ ฯ
     โพธิสตฺตสฺส วจนํ สุตฺวาว เสฏฺี กมฺปมาโน ธนโสเกน
สตึ ปจฺจุปฏฺเปตุํ อสกฺโกนฺโต ตตฺเถว ปตติ ฯ ตสฺมึ ขเณ
สกฺโก นาหํ มหาราช อิลฺลีโส สกฺโกหมสฺมีติ มหติยา ลีฬฺหาย
อากาเส อฏฺาสิ ฯ อิลฺลีสสฺส มุขํ ปุญฺฉิตฺวา อุทเกน สิญฺจึสุ ฯ
โส อุฏฺาย สกฺกํ เทวราชานํ วนฺทิตฺวา อฏฺาสิ ฯ อถ นํ
สกฺโก อาห อิลฺลีส อิทํ ธนํ มม สนฺตกํ น ตว อหํ หิ
เต ปิตา ตฺวํ มม ปุตฺโต อหํ ทานาทีนิ ปุญฺานิ กตฺวา
สกฺกตฺตํ ปตฺโต ตฺวํ ปน เม วํสํ อุปจฺฉินฺทิตฺวา อทานสีโล หุตฺวา
มจฺฉริเย ปติฏฺาย ทานสาลาโย ฌาเปตฺวา ยาจเก นิกฺกฑฺฒิตฺวา
ธนเมว สณฺเปสิ ตํ เนว ปริภุญฺชสิ น อญฺเสํ เทสิ
รกฺขสปริคฺคหิตํ วิย สรํ ติฏฺติ สเจ เม ทานสาลา ปากติกา
กตฺวา ทานํ ทสฺสสิ อิจฺเจตํ กุสลํ โน เจ ทสฺสสิ สพฺพํ เต
ธนํ อนฺตรธาเปตฺวา อิมินา อินฺทวชิเรน สีสํ ภินฺทิตฺวา ชีวิตกฺขยํ
ปาเปสฺสามีติ ฯ อิลฺลีสเสฏฺี มรณภเยน สนฺตชฺชิโต อิโต ปฏฺาย
ทานํ ทสฺสามีติ ปฏิญฺ อทาสิ ฯ สกฺโก ตสฺส ปฏิญฺ คเหตฺวา
อากาเส นิสินฺนโกว ธมฺมํ เทเสตฺวา ตํ สีเลสุ ปติฏฺาเปตฺวา
สกฏฺานเมว อคมาสิ ฯ อิลฺลีโสปิ ทานาทีนิ ปุญฺานิ กตฺวา
สคฺคปรายโน อโหสิ ฯ
     สตฺถา น ภิกฺขเว อิทาเนว โมคฺคลฺลาโน มจฺฉริเสฏฺึ
ทเมติ ปุพฺเพเปส อิมินา ทมิโตเยวาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา
อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา อิลฺลีโส มจฺฉริเสฏฺี
อโหสิ สกฺโก เทวราชา โมคฺคลฺลาโน ราชา อานนฺโท กปฺปโก
ปน อหเมวาติ ฯ
                    อิลฺลีสชาตกํ อฏฺมํ ฯ
                       ---------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๖ หน้า ๑๖๓-๑๗๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=36&A=3286&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=36&A=3286&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=78
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=510
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=502
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=502
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27