อรรถกถาเล่มที่ ๓๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๒ เอกนิปาต(๒)

                      ๒ ทุมฺเมธชาตกํ
     ยสํ ลทฺธาน ทุมฺเมโธติ อิทํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต เทวทตฺตํ
อารพฺภ กเถสิ ฯ
     ธมฺมสภายํ หิ ภิกฺขู อาวุโส เทวทตฺโต ตถาคตสฺส
ปุณฺณจนฺทสสฺสิริกํ มุขํ อสีติอนุพฺยญฺชนทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณปฺปฏิมณฺฑิตํ
พฺยามปฺปภาปริกฺขิตฺตํ อาเวฬาเวฬาย ยมกยมกภูตา ฆนพุทฺธรํสิโย
วิสฺสชฺเชตฺวา ปรมโสภคฺคปฺปตฺตํ อตฺตภาวญฺจ โอโลเกตฺวา จิตฺตํ
ปสาเทตุํ น สกฺโกติ อุสุยฺยเมว กโรติ พุทฺธา นาม เอวรูเปน
สีเลน สมาธินา ปญฺญาย วิมุตฺติญาณทสฺสเนน สมนฺนาคตาติ
วุจฺจมาเน วณฺณํ สหิตุํ น สกฺโกติ อุสุยฺยเมว กโรตีติ เทวทตฺตสฺส
อคุณํ กเถสุํ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ
กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต น ภิกฺขเว
อิทาเนว เทวทตฺโต มม วณฺเณ ภญฺญมาเน อุสุยฺยํ กโรติ
ปุพฺเพปิ อกาสิเยวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต มคธรฏฺเฐ ราชคหนคเร เอกสฺมึ มคธราเช รชฺชํ
กาเรนฺเต โพธิสตฺโต หตฺถิโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา สพฺพเสโต อโหสิ
เหฏฺฐา วณฺณิตสทิสาย รูปสมฺปตฺติยา สมนฺนาคโต ฯ อถ นํ
ลกฺขณสมฺปนฺโน อยนฺติ โส ราชา มงฺคลหตฺถึ อกาสิ ฯ อเถกสฺมึ
ฉณทิวเส สกลนครํ เทวนครํ วิย อลงฺการาเปตฺวา สพฺพาลงฺการปฺปฏิมณฺฑิตํ
มงฺคลหตฺถึ อภิรุหิตฺวา มหนฺเตน ราชานุภาเวน นครํ
ปทกฺขิณํ อกาสิ ฯ มหาชโน ตตฺถ ตตฺถ ฐตฺวา มงฺคลหตฺถิโน
รูปโสภคฺคปฺปตฺตํ สรีรํ ทิสฺวา อโห รูปํ อโห คติ อโห
ลีฬฺหา อโห ลกฺขณสมฺปตฺติ เอวรูโป นาม สพฺพเสตวรวารโณ
จกฺกวตฺติรญฺโญ อนุจฺฉวิโกติ มงฺคลหตฺถิเมว วณฺเณสิ ฯ ราชา
มงฺคลหตฺถิสฺส  วณฺณํ สุตฺวา สหิตุํ อสกฺโกนฺโต อุสุยฺยํ อุปฺปาเทตฺวา
อชฺเชว ตํ ปพฺพตา ปาเตตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปาเปสฺสามีติ หตฺถาจริยํ
ปกฺโกสาเปตฺวา กินฺติ กตฺวา ตยา อยํ นาโค สิกฺขาปิโตติ อาห ฯ
สุสิกฺขาปิโต เทวาติ ฯ น สุสิกฺขิโตติ ฯ สุสิกฺขิโต เทวาติ ฯ ยทิ
สุสิกฺขิโต สกฺขิสฺสสิ ตํ เวปุลฺลปพฺพตมตฺถกํ อาโรเปตุนฺติ ฯ อาม
เทวาติ ฯ เตนหิ เอหีติ สยํ โอตริตฺวา หตฺถาจริยํ อาโรเปตฺวา
ปพฺพตปาทํ คนฺตฺวา หตฺถาจริเยน หตฺถิปิฏฺเฐ นิสีทาเปตฺวา หตฺถิมฺหิ
เวปุลฺลปพฺพตมตฺถกํ อาโรปิเต สยมฺปิ อมจฺจคณปริวุโต ปพฺพตมตฺถกํ
อภิรุหิตฺวา หตฺถึ ปปาตาภิมุขํ กาเรตฺวา ตฺวํ มยา เอส
สุสิกฺขิโตติ วเทสิ ตีหิเยว นํ ปาเทหิ ฐเปหีติ อาห ฯ หตฺถาจริโย
ปิฏฺฐิยํ นิสีทิตฺวา โภ ตีหิ ปาเทหิ ติฏฺฐาติ หตฺถิสฺส ปญฺหิยา
สญฺญํ อทาสิ ฯ ปุน ราชา ทฺวีหิ ปุริมปาเทหิเยว ฐเปหีติ อาห ฯ
มหาสตฺโต เทฺว ปจฺฉิมปาเท อุกฺขิปิตฺวา ปุริมปาเทหิ อฏฺฐาสิ ฯ
ปจฺฉิมปาเทหิเยวาติ วุตฺเตปิ เทฺว ปุริมปาเท อุกฺขิปิตฺวา ปจฺฉิมปาเทหิ
อฏฺฐาสิ ฯ เอเกนาติ วุตฺเตปิ ตโย ปาเท อุกฺขิปิตฺวา เอเกเนว
อฏฺฐาสิ ฯ อถสฺส อปตนภาวํ ญตฺวา สเจ ปโหสิ อากาเสน
ฐเปหีติ อาห ฯ หตฺถาจริโย จินฺเตสิ สกลชมฺพูทีเป อิมินา สทิโส
สุสิกฺขิตหตฺถี นาม นตฺถิ นิสฺสํสยํ ปน นํ เอส ปปาเต ปาเตตฺวา
มาเรตุกาโม ภวิสฺสตีติ ฯ โส ตสฺส กณฺณมูเล มนฺเตสิ ตาต
อยํ ราชา ตํ ปาเตตฺวา มาเรตุกาโม น ตฺวํ เอตสฺส อนุจฺฉวิโก
สเจ เต อากาเสน คนฺตุํ พลํ อตฺถิ มํ ยถานิสินฺนํเยว อาทาย
เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา พาราณสึ คจฺฉาติ ฯ ปุญฺญิทฺธิยา
สมนฺนาคโต มหาสตฺโต ตํ ขณญฺเญว อากาเส อฏฺฐาสิ ฯ หตฺถาจริโย
มหาราช อยํ หตฺถี ปุญฺญิทฺธิยา สมนฺนาคโต น ตาทิสสฺส
มนฺทปุญฺญสฺส ทุพฺพุทฺธิโน อนุจฺฉวิโก ปณฺฑิตสฺส ปุญฺญสมฺปนฺนสฺส
รญฺโญ อนุจฺฉวิโก ตาทิสา นาม มนฺทปุญฺญา เอวรูปํ วาหนํ
ลภิตฺวา ตสฺส คุณํ อชานนฺตา ตญฺเจว วาหนํ อวเสสญฺจ
ยสสมฺปตฺตึ นาเสนฺติเยวาติ วตฺวา หตฺถิกฺขนฺเธ นิสินฺโน อิมํ คาถมาห
         ยสํ ลทฺธาน ทุมฺเมโธ     อนตฺถํ จรติ อตฺตโน
         อตฺตโน จ ปเรสญฺจ      หึสาย ปฏิปชฺชตีติ ฯ
     ตตฺรายํ สงฺเขปตฺโถ มหาราช ตาทิโส ทุมฺเมโธ นิปฺปญฺโญ
ปุคฺคโล ปริวารสมฺปตฺตึ ลภิตฺวา อตฺตโน อนตฺถํ จรติ ฯ กึการณา ฯ
โส หิ ยสมทมตฺโต กตฺตพฺพากตฺตพฺพํ อชานนฺโต
อตฺตโน จ ปเรสญฺจ หึสาย ปฏิปชฺชติ หึสา วุจฺจติ
กิลมนทุกฺขุปฺปาทนํ ตทตฺถาย เอวํ ปฏิปชฺชตีติ ฯ
     เอวํ อิมาย คาถาย รญฺโญ ธมฺมํ เทเสตฺวา ติฏฺฐทานิ
ตฺวนฺติ อากาเส อุปฺปติตฺวา พาราณสีนครเมว คนฺตฺวา ราชงฺคเณ
อากาเส อฏฺฐาสิ ฯ สกลนครํ สงฺขุภิตฺวา อมฺหากํ รญฺโญ
อากาเสน เสตวารโณ อาคนฺตฺวา ราชงฺคเณ ฐิโตติ เอกโกลาหลํ
อโหสิ ฯ เวเคน รญฺโญ อาโรเจสุํ ฯ ราชา นิกฺขมิตฺวา สเจ
มยฺหํ อุปโภคตฺถาย อาคโตสิ ภูมิยํ ปติฏฺฐาหีติ อาห ฯ
โพธิสตฺโต ภูมิยํ ปติฏฺฐาสิ ฯ อาจริโย โอตริตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา
กุโต อาคโตสิ ตาตาติ วุตฺโต ราชคหโตติ วตฺวา สพฺพํ ปวุตฺตึ
อาโรเจสิ ฯ ราชา มนาปํ เต ตาต กตํ อิธาคจฺฉนฺเตนาติ
หฏฺฐตุฏฺโฐ นครํ สชฺชาเปตฺวา วารณํ มงฺคลหตฺถิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา
สกลรชฺชํ ตโย โกฏฺฐาเส กตฺวา เอกํ โพธิสตฺตสฺส อทาสิ เอกํ
อาจริยสฺส เอกํ อตฺตนา อคฺคเหสิ ฯ โพธิสตฺตสฺส อาคตกาลโต
ปฏฺฐายเยว ปน รญฺโญ สกลชมฺพูทีเป รชฺชํ หตฺถคตเมว ชาตํ ฯ
ชมฺพูทีเป อคฺคราชา หุตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา ยถากมฺมํ
คโต ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา
มคธราชา เทวทตฺโต อโหสิ พาราณสีราชา สารีปุตฺโต หตฺถาจริโย
อานนฺโท หตฺถี ปน อหเมวาติ ฯ
                    ทุมฺเมธชาตกํ ทุติยํ ฯ
                        -------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๖ หน้า ๓๑๕-๓๑๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=36&A=6279&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=36&A=6279&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=122
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=809
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=805
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=805
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27