อรรถกถาเล่มที่ ๓๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๓ ทุกนิปาตวณฺณนา

                     ๙ หริตมาตชาตกํ
     อาสีวิสมฺปิ มํ สนฺตนฺติ อิทํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต
อชาตสตฺตุํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     โกสลราชสฺส หิ ปิตา มหาโกสโล พิมฺพิสารรญฺโญ ธีตรํ
ททมาโน ธีตุ นฺหานมูลํ กาสิกคามกํ นาม อทาสิ ฯ สา เทวี
อชาตสตฺตุนา ปิตุฆาตกมฺเม กเต รญฺโญ สิเนเหน น จิรสฺเสว
กาลมกาสิ ฯ อชาตสตฺตุ มาตริ กาลกตายปิ ตํ คามํ ภุญฺชเตว ฯ
โกสลราชา ปิตุฆาตกสฺส โจรสฺส มม กุลสนฺตกํ คามํ น ทสฺสามีติ
เตน สทฺธึ ยุชฺฌติ ฯ กทาจิ มาตุลสฺส ชโย โหติ, กทาจิ
ภาคิเนยฺยสฺส ฯ ยทา ปน อชาตสตฺตุ ชินาติ ตทา โสมนสฺสปฺปตฺโต
รเถ ธชํ อุสฺสาเปตฺวา มหนฺเตน ยเสน นครํ ปวิสติ ฯ ยทา
ปราชยติ ตทา โทมนสฺสปฺปตฺโต กิญฺจิ อชานาเปตฺวา ว ปวิสติ ฯ
อเถกทิวสํ ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ อาวุโส อชาตสตฺตุ
มาตุลํ ชินิตฺวา ตุสฺสิ ปราชิโต โทมนสฺสปฺปตฺโต อโหสีติ ฯ สตฺถา
อาคนฺตฺวา กายนุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา
อิมาย นามาติ วุตฺเต น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพเปส ชินิตฺวา
ตุสฺสติ ปราชิโต โทมนสฺสปฺปตฺโต โหตีติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
นีลมณฺฑุกโยนิยํ นิพฺพตฺติ ฯ ตทา มนุสฺสา นทีกนฺทราทีสุ ตตฺถ
ตตฺถ มจฺฉํ คหณตฺถาย กุมินานิ โอฑฺเฑสุํ ฯ เอกสฺมึ กุมิเน พหู
มจฺฉา ปวิสึสุ ฯ อเถโก อุทกาสีวิโส มจฺเฉ ขาทนฺโต ตํ กุมินํ
ปาวิสิ ฯ พหู มจฺฉา เอกโต หุตฺวา ตํ ขาทนฺตา เอกนฺตโลหิตํ
อกํสุ ฯ โส ปฏิสรณํ อปสฺสนฺโต มรณภยตชฺชิโต กุมินมุเขน
นิกฺขมิตฺวา เวทนาปฺปตฺโต อุทกปริยนฺเต นิปชฺชิ ฯ นีลมณฺฑุโกปิ
ตสฺมึ ขเณ อุปฺปติตฺวา กุมินมูลมตฺถเก นิปนฺโน โหติ ฯ อาสีวิโส
วินิจฺฉยฏฺฐานํ อลภนฺโต ตตฺถ ตํ นิปนฺนกํ ทิสฺวา สมฺม นีลมณฺฑุก
อิเมสํ มจฺฉานํ กิริยา รุจฺจติ ตุยฺหนฺติ ปุจฺฉนฺโต ปฐมํ คาถมาห
          อาสีวิสมฺปิ มํ สนฺตํ    ปวิฏฺฐํ กุมินามุขํ
          รุจฺจเต หริตมาตา ๑- ยํ มํ ขาทนฺติ มจฺฉกาติ ฯ
     ตตฺถ อาสีวิสมฺปิ มํ สนฺตนฺติ มํ อาคตวิสํ สมานํ ฯ รุจฺจเต
หริตมาตา ยํ มํ ขาทนฺติ มจฺฉกาติ เอตํ ตว รุจฺจติ
หริตมณฺฑุกปุตฺตาติ วทติ ฯ
     อถ นํ หริตมณฺฑุโก อาม สมฺม รุจฺจติ, กึการณา, สเจ
ตฺวํ หิ ตว ปเทสํ อาคเต มจฺเฉ ขาทสิ, มจฺฉาปิ อตฺตโน ปเทสํ
อาคตํ ตํ ขาทนฺติ, อตฺตโน อตฺตโน วิสเย ปเทเส โคจรภูมิยํ
อพลํ นาม นตฺถีติ วตฺวา ทุติยํ คาถมาห
          วิลุมฺปเตว ปุริโส     ยาวสฺส อุปกปฺปติ,
          ยทา จญฺเญ วิลุมฺปนฺติ  โส วิลุตฺโต วิลุมฺปตีติ ฯ
     ตตฺถ วิลุมฺปเตว ปุริโส ยาวสฺส อุปกปฺปตีติ ยาว อสฺส
ปุริสสฺส อิสฺสริยํ อุปกปฺปติ อิชฺฌติ ปวตฺตติ ตาว โส อญฺญํ
@เชิงอรรถ: ๑ หริตามาตาติปิ ฯ
วิลุมฺปติ เยว ฯ ยาว โส อุปกปฺปตีติปิ ปาโฐ ฯ ยตฺตกํ กาลํ
โส ปุริโส สกฺโกติ วิลุมฺปิตุนฺติ อตฺโถ ฯ ยทา จญฺเญ วิลุมฺปนฺตีติ
ยทา อญฺเญ อิสฺสรา หุตฺวา วิลุมฺปนฺติ ฯ โส วิลุตฺโต วิลุมฺปตีติ
อถ โส วิลุมฺปโก อญฺเญหิ วิลุมฺปติ ฯ วิลุมฺปเรติปิ ปาโฐ ฯ
อยเมตฺถ อตฺโถ ฯ วิลุมฺปนนฺติ ปฐนฺติ ฯ ตสฺสตฺโถ น สเมติ
เอวํ วิลุมฺปโก ปุน วิลุมฺปํ ปาปุณาตีติ ฯ
     โพธิสตฺเตน อฏฺเฏ วินิจฺฉิเต อุทกาสีวิสสฺส ทุพฺพลภาวํ ญตฺวา
ปจฺจามิตฺตํ คณฺหิสฺสามาติ มจฺฉคณา กุมินมุขา นิกฺขมิตฺวา ตตฺเถว
ชีวิตกฺขยํ ปาเปตฺวา ปกฺกามุํ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ฯ ตทา
อุทกาสีวิโส อชาตสตฺตุ อโหสิ, นีลมณฺฑุโก ปน อหเมวาติ ฯ
                   หริตมาตชาตกํ นวมํ ฯ
                       --------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๗ หน้า ๓๑๗-๓๑๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=37&A=6280&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=37&A=6280&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=327
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=1858
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=1849
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=1849
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27