อรรถกถาเล่มที่ ๓๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๔ ติก-ปญฺจกนิปาต

                       มุทุปาณิชาตกํ
     ปาณิ เจ มุทุโก จสฺสาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
เอกํ อุกฺกณฺิตภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     ตํ หิ สตฺถา ธมฺมสภํ อานีตํ สจฺจํ กิร ตฺวํ ภิกฺขุ
อุกฺกณฺิโตสีติ ปุจฺฉิตฺวา สจฺจนฺติ วุตฺเต ภิกฺขุ อิตฺถิโย
นาเมตา กิเลสวเสน คมนโต อรกฺขิยา โปราณกปณฺฑิตาปิ
อตฺตโน ธีตรํ หตฺเถ คเหตฺวา รกฺขนฺตาปิ รกฺขิตุํ นาสกฺขึสุ ปิตรํ
หตฺเถ คเหตฺวา ิตาว ปิตรํ อชานาเปตฺวาว กิเลสวเสน ปุริเสน
สทฺธึ ปลายีติ วตฺวา ตุณฺหี อโหสิ เตหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
ตสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต ตกฺกสิลายํ
สพฺพสิปฺปานิ อุคฺคณฺหิตฺวา ปิตุ อจฺจเยน รชฺเช ปติฏฺาย ธมฺเมน
รชฺชํ กาเรสิ ฯ โส ธีตรญฺจ ภาคิเนยฺยญฺจ เทฺวปิ อตฺตโน นิเวสเน
โปเสนฺโต เอกทิวสํ อมจฺเจหิ สทฺธึ นิสินฺโน มมจฺจเยน มยฺหํ
ภาคิเนยฺโย ราชา ภวิสฺสติ ธีตาปิ เม ตสฺเสว อคฺคมเหสี
ภวิสฺสตีติ วตฺวา อปรภาเค เตสํ วยปฺปตฺตกาเล ปุน อมจฺเจหิ
สทฺธึ นิสินฺโน มยฺหํ ภาคิเนยฺยสฺส อญฺสฺส รญฺโ ธีตรํ
อาเนสฺสามิ มยฺหํ ธีตรํ อญฺสฺมึ จ ราชกุเล ทสฺสามิ เอวํ
โน าตกา พหุตรา ภวิสฺสนฺตีติ อาห ฯ เต อมจฺจา สมฺปฏิจฺฉึสุ ฯ
อถ ราชา ภาคิเนยฺยสฺส พหิเคหํ ทาเปตฺวา ธีตรํ อนฺโตนิเวสเน
นิวาเสสิ ฯ เต ปน อญฺมญฺ ปฏิพทฺธจิตฺตา อเหสุํ ฯ กุมาโร
เกน นุโข อุปาเยน ราชธีตรํ พหิ นีหราเปยฺยนฺติ จินฺเตนฺโต
อตฺถิ อุปาโยติ ธาติยา ลญฺจํ ททนฺโต ๑- กึ อยฺยปุตฺต กิจฺจนฺติ
วุตฺเต อมฺม กถํ นุโข ราชธีตรํ พหิ กาตุกามา โอกาสํ
ลเภยฺยามาติ อาห ฯ ราชธีตาย สทฺธึ กเถตฺวา ชานิสฺสามีติ ฯ
สาธุ อมฺมาติ ฯ สา คนฺตฺวา เอหิ อมฺม สีเส เต โอกา
คณฺหิสฺสามีติ ตํ นีจปีเก นิสีทาเปตฺวา สยํ อุจฺเจ นิสีทิตฺวา
ตสฺสา สีสํ อตฺตโน อูรูสุ เปตฺวา โอกา คณฺหมานา ราชธีตาย
สีสํ อตฺตโน นเขน วิชฺฌิ ฯ ราชธีตา นายํ อตฺตโน มํ นเขน
@เชิงอรรถ: ๑ ทตฺวาติ ยุตฺตตรํ ฯ
วิชฺฌติ ปิตุจฺฉาปุตฺตสฺส เม กุมารสฺส มนฺตนเขน วิชฺฌตีติ ตฺวา
อมฺม ตฺวํ กุมารสฺส สนฺติกํ อคมาสีติ ปุจฺฉิ ฯ อาม อมฺม
คจฺฉามีติ ฯ กินฺเต สาสนํ กถิตนฺติ ฯ ตว พหิ กรณุปายํ ปุจฺฉติ
อมฺมาติ ฯ ราชธีตา ปณฺฑิโตปิ โหนฺโต ชานิสฺสตีติ อมฺม
อิมํ อุคฺคเหตฺวา กุมารสฺส อาโรเจยฺยาสีติ ปมํ คาถมาห
       ปาณิ เจ มุทุโก จสฺส   นาโค จสฺส สุการิโต
       อนฺธกาโร จ วสฺเสยฺย  อถ นูน ตทา สิยาติ ฯ
     สา ตํ อุคฺคเหตฺวา กุมารสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อมฺม
ราชธีตา กึ อาหาติ วุตฺเต อยฺยปุตฺต อญฺ กิญฺจิ อวตฺวา อิมํ
คาถํ ปหิณีติ ตํ คาถํ อุทาหาสิ ฯ กุมาโร จ ตสฺสา อตฺถํ
ตฺวา คจฺฉ อมฺมาติ ตํ อุยฺโยเชสิ ฯ
     คาถายตฺโถ สเจ เต เอกสฺส จูฬุปฏฺากสฺส มม หตฺโถ
วิย หตฺโถ มุทุ อสฺส ยทิ จ เต อเนญฺชการณํ ๑- สุํการิโต
เอโก หตฺถี อสฺส ยทิ จ ตํทิวสํ จตุรงฺคสมนฺนาคโต วิย
พหโล อนฺธกาโร อสฺส เทโว จ วสฺเสยฺย อถ นูน ตทา
สิยาติ ตาทิเส กาเล อิเม จตฺตาโร ปจฺจเย อาคมฺม เอกํเสน เต
มโนรถสฺส มตฺถกคมนํ สิยาติ ฯ
     กุมาโร เอตมตฺถํ ตตฺตโต ตฺวา เอกํ อภิรูปํ มุทุหตฺถํ
จูฬุปฏฺากํ สชฺชํ กตฺวา มงฺคลหตฺถิโคปกสฺส ลญฺจํ ทตฺวา หตฺถึ
อเนญฺชการณํ กาเรตฺวา กาลํ อาคเมนฺโต อจฺฉิ ฯ อเถกสฺมึ
@เชิงอรรถ: ๑ อานญฺชการณํ ฯ
กาฬปกฺขุโปสถทิวเส มชฺฌิมยามสมนนฺตเร ฆนกาฬเมโฆ วสฺสิ ฯ
โส อยนฺทานิ ราชธีตาย ววฏฺิตทิวโสติ วารณํ อภิรุยฺหิตฺวา
มุทุหตฺถํ ตํ จูฬุปฏฺากํ หตฺถิปิฏฺเ นิสีทาเปตฺวา คนฺตฺวา ราชนิเวสนสฺส
อากาสงฺคณาภิมุขฏฺาเน ิโต หตฺถึ มหาภิตฺตึ ๑- อลฺลิยาเปตฺวา
วาตปานสมีเป เตเมนฺโตว อฏฺาสิ ฯ ราชาปิ ธีตรํ รกฺขนฺโต
อญฺตฺถ าเน สยิตุํ น เทติ อตฺตโน สนฺติเก จูฬสยเน
สยาเปสิ ฯ สาปิ อชฺช กุมาโร อาคมิสฺสตีติ ตฺวา นิทฺทํ
อโนกฺกมิตฺวาว นิปนฺนา ตาต นฺหายิตุกามมฺหีติ อาห ฯ ราชา
เอหิ อมฺมาติ ตํ หตฺเถ คเหตฺวา วาตปานสมีปํ เนตฺวา นฺหายาหิ
อมฺมาติ อุกฺขิปิตฺวา วาตปานสฺส พาหิรปสฺเส ปทุมเก เปตฺวา
เอกํ หตฺถํ คเหตฺวา อฏฺาสิ ฯ สา นฺหายมานาปิ กุมารสฺส หตฺถํ
ปสาเรสิ ฯ โส ตสฺสา หตฺถโต อาภรณานิ โอมุญฺจิตฺวา อุปฏฺากสฺส
หตฺเถ ปิลนฺธิตฺวา ตํ อุกฺขิปิตฺวา ราชธีตรํ นิสฺสาย ปทุมเก
เปสิ ฯ สา ตสฺส หตฺถํ คเหตฺวา ปิตุ หตฺเถ เปสิ ฯ โส
ตสฺส หตฺถํ คเหตฺวา ธีตุ หตฺถํ มุญฺจิ ฯ สา อิตรสฺมาปิ หตฺถา
อาภรณานิ โอมุญฺจิตฺวา ตสฺส ทุติยหตฺเถ ปิลนฺธิตฺวา ปิตุ หตฺเถ
เปตฺวา กุมาเรน สทฺธึ อคมาสิ ฯ ราชา ธีตาเยว เมติ สญฺาย
ตํ ทารกํ นฺหานปริโยสาเน สิริคพฺเภ สยาเปตฺวา ทฺวารํ ปิธาย
ลญฺจิตฺวา อารกฺขํ ทตฺวา อตฺตโน สยนํ คนฺตฺวา นิปชฺชิ ฯ โส
ปภาตาย รตฺติยา ทฺวารํ วิวริตฺวา ตํ ทารกํ ทิสฺวา กิเมตนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ มหาภิตฺติยํ ฯ
ปุจฺฉิ ฯ โส ตสฺสา กุมาเรน สทฺธึ คตภาวํ กเถสิ ฯ ราชา
วิปฺปฏิสารี หุตฺวา หตฺเถ คเหตฺวา วิจรนฺเตนาปิ มาตุคามํ
รกฺขิตุํ น สกฺกา เอวํ อรกฺขิยา นามิตฺถิโยติ จินฺเตตฺวา อิตรา
เทฺว คาถา อโวจ
       อนลา มุทุสมฺภาสา      ทุปฺปูรา ตา นทีสมา
       สีทนฺติ นํ วิทิตฺวาน      อารกา ปริวชฺชเย
       ยํ เอตา อุปเสวนฺติ     ฉนฺทสา วา ธเนน วา
       ชาตเวโทว สณฺานํ     ขิปฺปํ อนุทหนฺติ ตนฺติ ฯ
     ตตฺถ อนลา มุทุสมฺภาสาติ มธุรวจเนนาปิ อสกฺกุเณยฺยา
เนว สกฺกา สณฺหวาจาย สงฺคณฺหิตุนฺติ อตฺโถ ปุริเสหิ วา
เอตาสํ น อลนฺติ อนลา มุทุสมฺภาสาติ หทเย จ ถทฺเธปิ
สมฺภาสาว มุทุ เอตาสนฺติ มุทุสมฺภาสา ฯ ทุปฺปูรา ตา นทีสมาติ
ยถา นที อาคตาคตสฺส อุทกสฺส สนฺทนโต อุทกสฺส ทุปฺปูรา
เอวํ อนุภูตานุภูเตหิ เมถุนาทีหิ อปริตุสฺสนโต ทุปฺปูรา ฯ เตน วุตฺตํ
ติณฺณํ ภิกฺขเว ธมฺมานํ อติตฺโต อปฺปฏิภาโณ มาตุคาโม กาลํ
กโรติ กตเมสํ ติณฺณํ เมถุนธมฺมสมาปตฺติยา จ วิปฺผายนสฺส
จ อลงฺการสฺส จ อิเมสํ โข ภิกฺขเว ติณฺณํ ธมฺมานํ อติตฺโต
อปฺปฏิภาโณ มาตุคาโม กาลํ กโรตีติ ฯ สีทนฺตีติ อฏฺสุ
มหานิรเยสุ โสฬสสุ จ อุสฺสุทนิรเยสุ สีทนฺติ นิมฺมุชฺชนฺติ ฯ นนฺติ
นิปาตมตฺตํ ฯ วิทิตฺวานาติ เอวํ ชานิตฺวา ฯ อารกา ปริวชฺชเยติ
เอตา อิตฺถิโย นาม เมถุนธมฺมาทีหิ อติตฺตา กาลํ กตฺวา เอเตสุ
นิรเยสุ สีทนฺติ เอตา เอวํ อตฺตนา สีทมานา กสฺสญฺสฺส สุขาย
ภวิสฺสนฺตีติ เอวํ ตฺวา ปณฺฑิโต ปุริโส ทูรโตว เอตาปิ
ปริวชฺเชยฺยาติ ทีเปติ ฯ ฉนฺทสา วา ธเนน วาติ อตฺตโน วา ฉนฺเทน
รุจิยา เปเมน ภตฺติวเสน ลทฺธธเนน วา ยํ ปุริสํ เอตา อิตฺถิโย
อุปเสวนฺติ ภชนฺติ ฯ ชาตเวโทติ อคฺคิ ฯ โส หิ ชาตมตฺโตว
เวทิยติ เวทิโต ปากโฏ โหตีติ ชาตเวโท ฯ โส ยถา อตฺตโน
านํ การณํ โอกาสํ วา อนุทหติ เอวเมว ตาปิ ยํ ปุริสํ
อุปเสวนฺติ ตํ ปุริสํ ธนยสสีลปญฺาสมนฺนาคตมฺปิ เตสํ ธนาทีนํ
วินาสโต ปุน ตาย สมฺปตฺติยา อภพฺพุปฺปตฺติกํ กุรุมานา ขิปฺปํ
อนุทหนฺติ ฌายนฺติ ฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ
       พลวนฺโต ทุพฺพลา โหนฺติ      ถามวนฺโตปิ หายเร
       จกฺขุโน อนฺธกา โหนฺติ       มาตุคามวสงฺคตา
       คุณวนฺโต นิคุณา โหนฺติ       ปญฺวนฺโตปิ หายเร
       ปมตฺตา ปาเส ๑- พนฺธนฺติ    มาตุคามวสงฺคตา
       อชฺเฌนญฺจ ตปํ สีลํ          สจฺจํ จาคํ สตึ มตึ
       อจฺฉินฺทนฺติ ปมตฺตสฺส         ปนฺถทูหีว ตกฺกรา
       ยสํ กิตฺตึ ธิตึ สูรํ           พาหุสจฺจํ ปชานนํ
       หาปยนฺติ ปมตฺตสฺส          กฏฺปุญฺเชว ปาวโกติ ฯ
     เอวํ วตฺวา มหาสตฺโต ภาคิเนยฺโยปิ มยา โปเสตพฺโพ
ราชธีตา มยา โปเสตพฺพาติ มหนฺเตน สกฺกาเรน ธีตรํ ตสฺเสว
@เชิงอรรถ: ๑ พนฺธเน เสนฺติ ฯ
ทตฺวา ตํ อุปรชฺเช ปติฏฺาเปสิ ฯ โสปิ มาตุลสฺส อจฺจเยน รชฺเช
ปติฏฺหิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา
ชาตกํ สโมธาเนสิ ฯ สจฺจปริโยสาเน อุกฺกณฺิตภิกฺขุ โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺหิ ฯ ตทา ราชา อหเมว อโหสีติ ฯ
                     มุทุปาณิชาตกํ ทุติยํ
                       --------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๘ หน้า ๖๒-๖๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=38&A=1292&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=38&A=1292&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=385
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=2125
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=2108
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=2108
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27