อรรถกถาเล่มที่ ๓๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๔ ติก-ปญฺจกนิปาต

                      มหาปนาทชาตกํ
     ปนาโท นาม โส ราชาติ อิทํ สตฺถา คงฺคาตีเร นิสินฺโน
ภทฺทชิตฺเถรสฺส อานุภาวํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     เอกสฺมึ สมเย สตฺถา สาวตฺถิยํ วสฺสํ วสิตฺวา ภทฺทชิกุมารสฺส
สงฺคหํ กริสฺสามีติ ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต จาริกํ จรมาโน ภทฺทิยนครํ
ปตฺวา ชาติยาวเน ตโย มาเส วสิ ภทฺทชิกุมารสฺส ญาณปริปากํ
อาคมยมาโน ฯ ภทฺทชิกุมาโร มหายโส อสีติโกฏิวิภวสฺส
ภทฺทิยเสฏฺฐิโน เอกปุตฺตโก ฯ ตสฺส ติณฺณํ อุตูนํ อนุจฺฉวิกา ตโย
ปาสาทา อเหสุํ ฯ เอเกกสฺมึ จตฺตาโร มาเส วสติ ฯ เอกสฺมึ
วสิตฺวา นาฏกปริวุโต มหนฺเตน ยเสน อญฺญํ ปาสาทํ คจฺฉติ ฯ
ตสฺมึ ขเณ กุมารสฺส ยสํ ปสฺสิสฺสามาติ สกลนครํ สงฺขุภิ ฯ
ปาสาทนฺตเร จกฺกาติจกฺกํ มญฺจาติมญฺจํ พนฺธนฺติ ฯ สตฺถา ตโย
มาเส วสิตฺวา มยํ คจฺฉามาติ นครวาสีนํ อาโรเจสิ ฯ นาครา
ภนฺเต เสฺว คมิสฺสถาติ สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา ทุติยทิวเส พุทฺธปฺปมุขสฺส
ภิกฺขุสงฺฆสฺส มหาทานํ สชฺเชตฺวา นครมชฺเฌ ทานมณฺฑปํ
กตฺวา อลงฺกริตฺวา อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวา กาลํ อาโรเจสุํ ฯ
สตฺถา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ตตฺถ คนฺตฺวา นิสีทิ ฯ มนุสฺสา มหาทานํ
อทํสุ ฯ สตฺถา นิฏฺฐิตภตฺตกิจฺโจ มธุรสฺสเรน อนุโมทนํ อารภิ ฯ
ตสฺมึ ขเณ ภทฺทชิกุมาโร ปาสาทโต ปาสาทํ คจฺฉติ ฯ ตสฺส
สมฺปตฺตึ ทสฺสนตฺถาย ตํทิวสํ น โกจิ อคมาสิ ฯ อตฺตโน
มนุสฺสาเยว ปริวาเรสุํ ฯ โส มนุสฺเส ปุจฺฉิ อญฺญสฺมึ กาเล
มยิ ปาสาทโต ปาสาทํ คจฺฉนฺเต สกลนครํ สงฺขุภติ จกฺกาติจกฺกาทีนิ
พนฺธนฺติ อชฺช ปน ฐเปตฺวา มยฺหํ มนุสฺเส อญฺโญ โกจิ
นตฺถิ กินฺนุโข การณนฺติ ฯ สามิ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อิมํ นครํ อุปนิสฺสาย
ตโย มาเส วสิตฺวา อชฺช คจฺฉิสฺสติ โส ภตฺตกิจฺจํ นิฏฺฐาเปตฺวา
มหาชนสฺส ธมฺมํ เทเสสิ สกลนครวาสิโน ตสฺส ธมฺมกถํ สุณนฺตีติ ฯ
โส เตนหิ เอถ มยมฺปิ สุณิสฺสามาติ สพฺพาภรณปฏิมณฺฑิโตว
มหนฺเตน ปริวาเรน อุปสงฺกมิตฺวา ปริสปริยนฺเต ฐิโต ธมฺมกถํ สุณนฺโต
สพฺพกิเลเส เขเปตฺวา อคฺคผลํ อรหตฺตํ ปาปุณิ ฯ สตฺถา ภทฺทิยเสฏฺฐิ
อามนฺเตตฺวา มหาเสฏฺฐิ ปุตฺโต เต อลงฺกตปฏิยตฺโตว
ธมฺมกถํ สุณนฺโต อรหตฺเต ปติฏฺฐิโต เตนสฺส อชฺเชว ปพฺพชิตุํ
วฏฺฏติ ปรินิพฺพายิตุํ วาติ อาห ฯ ภนฺเต มยฺหํ ปุตฺตสฺส
ปรินิพฺพาเนน กิจฺจํ นตฺถิ ปพฺพาเชถ นํ ภนฺเต ปพฺพชิตฺวา จ ปน
นํ คเหตฺวา เสฺว อมฺหากํ เคหํ อุปสงฺกมถาติ ฯ ภควา นิมนฺตนํ
อธิวาเสตฺวา กุลปุตฺตํ อาทาย วิหารํ คนฺตฺวา ปพฺพาเชตฺวา
อุปสมฺปาเทสิ ฯ ตสฺส มาตาปิตโร สตฺตาหํ มหาสกฺการํ กรึสุ ฯ
สตฺถา สตฺตาหํ วสิตฺวา กุลปุตฺตํ อาทาย จาริกํ จรนฺโต โกฏิคามํ
ปาปุณิ ฯ โกฏิคามวาสิโน มนุสฺสา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส
มหาทานํ อทํสุ ฯ สตฺถา ภตฺตกิจฺจาวสาเน อนุโมทนํ
อารภิ ฯ กุลปุตฺโต อนุโมทนกาเล พหิคามํ คนฺตฺวา สตฺถุ
อาคมนกาเลเยว อุฏฺฐหิสฺสามีติ คงฺคาตีรสมีเป เอกสฺมึ รุกฺขมูเล
ฌานํ สมาปชฺชิตฺวา นิสีทิตฺวา มหลฺลเกสุ เถเรสุ อาคจฺฉนฺเตสุปิ
อวุฏฺฐหิตฺวา สตฺถุ อาคมนกาเลเยว อุฏฺฐหิ ฯ ปุถุชฺชนา
ภิกฺขู อยํ ปุเร วิย ปพฺพชิตฺวา มหาเถเร อาคจฺฉนฺเต ทิสฺวาปิ
น อุฏฺฐหีติ กุชฺฌึสุ ฯ โกฏิคามวาสิโน นาวาสงฺฆาฏํ พนฺธึสุ ฯ
สตฺถา นาวาสงฺฆาเฏ สงฺฆมชฺเฌ ฐตฺวา กหํ ภทฺทชีติ ปุจฺฉิ ฯ
เอส ภนฺเต อิเธวาติ ฯ เอหิ ภทฺทชิ อมฺเหหิ สทฺธึ เอกนาวํ
อภิรุยฺหาติ ฯ เถโร อุปฺปติตฺวา เอกนาวาย อฏฺฐาสิ ฯ อถ นํ
คงฺคาย มชฺฌคตกาเล สตฺถา อาห ภทฺทชิ ตยา มหาปนาทราชกาเล
อชฺฌาวุฏฺโฐ ปาสาโท กหนฺติ ฯ อิมสฺมึ ฐาเน นิมุคฺโค
ภนฺเตติ ฯ ปุถุชฺชนา ภิกฺขู ภทฺทชิตฺเถโร อญฺญํ พฺยากโรสีติ
อาหํสุ ฯ สตฺถา เตนหิ ภทฺทชิ สพฺรหฺมจารีนํ กงฺขํ ฉินฺทาหีติ
อาห ฯ ตสฺมึ ขเณ เถโร สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อิทฺธิพเลน คนฺตฺวา
ปาสาทถูปิกํ ปาทงฺคุลิยา คเหตฺวา ปญฺจวีสติโยชนํ ปาสาทํ
อุคฺคเหตฺวา อากาเส อุปฺปติ ฯ อุปฺปติโต ปน เหฏฺฐาปาสาเท ฐิตานํ
ปาสาทํ ภินฺทิตฺวา ปญฺญายิ ฯ โส เอกโยชนํ ทฺวิโยชนํ ติโยชนนฺติ
ยาว วีสติโยชนา อุทกโต ปาสาทํ อุกฺขิปิ ฯ อถสฺส ปุริมภเว
ญาตกา ปาสาทโลเภน มจฺฉกจฺฉปนาคมณฺฑูกา หุตฺวา ตสฺมึเยว
ปาสาเท นิพฺพตฺตา ปาสาเท อุฏฺฐหนฺเต ปริวตฺเตตฺวา อุทเกเยว
ปตึสุ ฯ สตฺถา เต ปตนฺเต ทิสฺวา ญาตกา เต ภทฺทชิ
กิลมนฺตีติ อาห ฯ เถโร สตฺถุ วจนํ สุตฺวา ปาสาทํ วิสชฺชิ ฯ
ปาสาโท ยถาฏฺฐาเนเยว ปติฏฺฐหิ ฯ สตฺถา ปน คงฺคาโต อุตฺตริ ฯ
อถสฺส คงฺคาตีเรเยว อาสนํ ปญฺญาปยึสุ ฯ โส ปญฺญตฺเต
ปวรพุทฺธาสเน ตรุณสูริโย วิย รํสิโย มุญฺจนฺโต นิสีทิ ฯ อถ นํ
ภิกฺขู กิสฺมึ กาเล ภนฺเต อยํ ปาสาโท ภทฺทชิตฺเถเรน
อชฺฌาวุฏฺโฐติ ปุจฺฉึสุ ฯ สตฺถา มหาปนาทราชกาเลติ วตฺวา อตีตํ
อาหริ ฯ
     อตีเต วิเทหรฏฺเฐ มิถิลายํ สุรุจิ นาม ราชา อโหสิ ฯ
ปุตฺโตปิสฺส สุรุจิเยว ฯ ตสฺส ปน ปุตฺโต มหาปนาโท นาม อโหสิ ฯ
เต อิมํ ปาสาทํ ปฏิลภึสุ ฯ ปฏิลาภตฺถาย ปนสฺส ปุพฺพกมฺมํ
เทฺว ปิตาปุตฺตา นเฬหิ จ อุทุมฺพรทารูหิ จ ปจฺเจกพุทฺธสฺส
วสนปณฺณสาลํ กรึสูติ ฯ อิมสฺมึ ชาตเก สพฺพํ อตีตวตฺถุํ
ปกิณฺณกนิปาเต สุรุจิชาตเก อาวิภวิสฺสตีติ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา อิมา
คาถา อโวจ
       ปนาโท นาม โส ราชา       ยสฺส ยูโป สุวณฺณิโย
       ติริยํ โสฬสุพฺเพโธ           อุจฺจมาหุ สหสฺสธา
       สหสฺสกณฺโฑ สตฺตเคณฺฑุ        ธชาลุ หริตามโย
       อนจฺจุํ ตตฺถ คนฺธพฺพา         ฉ สหสฺสานิ สตฺตธา
       เอวเมตํ ตทา อาสิ          ยถา ภาสสิ ภทฺทชิ
       สกฺโก อหํ ตทา อาสึ         เวยฺยาวจฺจกโร ตวาติ ฯ
     ตตฺถ ยูโปติ ปาสาโท ฯ ติริยํ โสฬสุพฺเพโธติ วิตฺถารโต
โสฬสกณฺฑปาตวิตฺถาโร อโหสิ ฯ อุจฺจมาหุ สหสฺสธาติ อุพฺเพเธน
สหสฺสกณฺฑคมนมตฺตํ อุจฺจํ อาหุ สหสฺสกณฺฑคมนคณนายปญฺจวีสติโยชนปฺปมาณํ
โหติ ฯ วิตฺถาโร ปนสฺส อฑฺฒโยชนมตฺโต ฯ สหสฺสกณฺโฑ
สตฺตเคณฺฑูติ โส ปเนส สหสฺสกณฺฑุพฺเพโธ ปาสาโท สตฺตภูมิโก
อโหสิ ฯ ธชาลูติ ธชสมฺปนฺโน ฯ หริตามโยติ หริตมณิปริกฺขิตฺโต ฯ
อฏฺฐกถายํ ปน สหาลู ๑- หริตามโยติปิ ปาโฐ ฯ หริตมณิมเยหิ
ทฺวารกวาฏวาตปาเนหิ สมนฺนาคโตติ อตฺโถ ฯ สหาติ กิร
ทฺวารกวาฏวาตปานานํ นามํ ฯ คนฺธพฺพาติ นฏา ฯ ฉ สหสฺสานิ
สตฺตธาติ ฉ คนฺธพฺพสหสฺสานิ สตฺตธา หุตฺวา ตสฺส ปาสาทสฺส
สตฺตสุ ฐาเนสุ รญฺโญ รติวฑฺฒนตฺถาย นจฺจึสูติ อตฺโถ ฯ เต
เอวํ นจฺจนฺตาปิ คายมานาปิ ราชานํ หาเสตุํ นาสกฺขึสุ ฯ อถ สกฺโก
@เชิงอรรถ: ๑ สมาลุ. ฌฺยาลุ. สสาลุ.
เทวราชา เทวนฏํ เปเสตฺวา สมชฺชํ กาเรสิ ฯ ตทา มหาปนาโท
หสิ ฯ ยถา ภาสสิ ภทฺทชีติ ภทฺทชิตฺเถเรน หิ ภทฺทชิ ตยา
มหาปนาทราชกาเล อชฺฌาวุฏฺโฐ ปาสาโท กหนฺติ วุตฺเต อิมสฺมึ
ฐาเน นิมุคฺโค ภนฺเตติ วทนฺเตน ตสฺมึ กาเล อตฺตโน อตฺถาย
ตสฺส ปาสาทสฺส นิพฺพตฺตภาโว จ มหาปนาทราชภาโว จ ภาสิโต
อโหสิ ฯ ตํ คเหตฺวา สตฺถา ยถา ตฺวํ ภทฺทชิ ภาสสีติ อาห ฯ
เอวเมตํ ตทา อาสีติ ตทา เอวเมตํ ตเถว อโหสิ อหํ ตทา ตว
เวยฺยาวจฺจกโร สกฺโก เทวานมินฺโท อโหสินฺติ อาห ฯ ตสฺมึ ขเณ
ปุถุชฺชนภิกฺขู นิกฺกงฺขา อเหสุํ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา
มหาปนาโท ราชา ภทฺทชิ อโหสิ สกฺโก ปน อหเมวาติ ฯ
                   มหาปนาทชาตกํ จตุตฺถํ
                       --------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๘ หน้า ๗๒-๗๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=38&A=1501&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=38&A=1501&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=391
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=2148
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=2126
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=2126
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27