อรรถกถาเล่มที่ ๓๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๔ ติก-ปญฺจกนิปาต

                      คามณิจนฺทชาตกํ
     นายํ ฆรานํ กุสโลติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ปญฺญาปสํสนํ
อารพฺภ กเถสิ ฯ
     ธมฺมสภายํ หิ ภิกฺขู ทสพลสฺส ปญฺญํ ปสํสนฺตา นิสีทึสุ
อาวุโส ตถาคโต มหาปญฺโญ ปุถุปญฺโญ หาสปญฺโญ ชวนปญฺโญ
ติกฺขปญฺโญ นิพฺเพธิกปญฺโญ สเทวกํ โลกํ ปญฺญาย อติกฺกมตีติ ฯ
สตฺถา อาคนฺตฺวา กายนุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ
ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ
ตถาคโต ปญฺญวาเยวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ ชนสนฺโธ นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิ ฯ
โพธิสตฺโต ตสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติ ฯ ตสฺส มุขํ
สุปริมชฺชิตํ กาญฺจนาทาสตลํ วิย ปริสุทฺธํ อโหสิ อติโสภคฺคปฺปตฺตํ ฯ
เตนสฺส นามคฺคหณทิวเส อาทาสมุขกุมาโรติ นามํ อกํสุ ฯ
ตํ สตฺตวสฺสพฺภนฺตเรเยว ปิตา ตโย เวเท สพฺพญฺจ โลเก
กตฺตพฺพํ สิกฺขาเปตฺวา ตสฺส สตฺตวสฺสิกกาเล กาลมกาสิ ฯ อมจฺจา
มหนฺเตน ปริวาเรน รญฺโญ สรีรกิจฺจํ กตฺวา มตกทานํ ทตฺวา สตฺตเม
ทิวเส ราชงฺคเณ สนฺนิปติตฺวา กุมาโร อติทหโร น สกฺกา
รชฺเช อภิสิญฺจิตุํ วีมํสิตฺวา นํ อภิสิญฺจิสฺสามาติ ฯ เต เอกทิวสํ
นครํ อลงฺการาเปตฺวา วินิจฺฉยฏฺฐานํ สชฺเชตฺวา ปลฺลงฺกํ ปญฺญาเปตฺวา
กุมารสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา วินิจฺฉยฏฺฐานํ เทว คนฺตุํ วฏฺฏตีติ
อาหํสุ ฯ กุมาโร สาธูติ มหนฺเตน ปริวาเรน คนฺตฺวา ปลฺลงฺเก
นิสีทิ ฯ ตสฺส นิสินฺนกาเล เต อมจฺจา เอกํ ทฺวีหิ ปาเทหิ
วิจรณมกฺกฏํ วตฺถุวิชฺชาจริยเวสํ คาหาเปตฺวา วินิจฺฉยฏฺฐานํ เนตฺวา
เทว อยํ ปุริโส ปิตุ มหาราชสฺส กาเล วตฺถุวิชฺชาจริโย ปคุณวิชฺชาย
อนฺโตภูมิยํ สตฺตรตนฏฺฐาเน คุณโทสํ ปสฺสติ เอเตเนว
คหิตํ ราชกุลานํ เคหฏฺฐานํ โหติ อิมํ เทโว สงฺคณฺหิตฺวา
ฐานนฺตเร ฐเปตูติ อาหํสุ ฯ กุมาโร ตํ เหฏฺฐา จ อุปริ จ
โอโลเกตฺวา นายํ มนุสฺโส มกฺกโฏ เอโสติ ญตฺวา มกฺกฏา
นาม กตํ วิทฺธํเสตุํ ชานนฺติ อกตํ ปน กาตุํ วา วิจาเรตุํ วา
น ชานนฺตีติ จินฺเตตฺวา อมจฺจานํ ปฐมํ คาถมาห
         นายํ ฆรานํ กุสโล      โลโล อยํ วลีมุโข
         กตํ กตํ โข ปทูเสยฺย    เอวํธมฺมมิทํ กุลนฺติ ฯ
     ตตฺถ นายํ ฆรานํ กุสโลติ อยํ สตฺโต น ฆรานํ กุสโล
ฆรานํ วิจาเรตุํ วา กาเรตุํ วา เฉโก น โหติ ฯ โลโลติ
โลลชาติโก ฯ วลีมุโขติ วลิโย มุเข อสฺสาติ วลีมุโข ฯ
เอวํธมฺมมิทํ กุลนฺติ อิทํ มกฺกฏกุลํ นาม กตํ ทูเสตพฺพํ
วินาเสตพฺพนฺติ เอวํสภาวํ ฯ
     อมจฺจา เอวํ ภวิสฺสติ เทวาติ ตํ อปเนตฺวา เอกาหทฺวีหจฺจเยน
ปุน ตเมว อลงฺกริตฺวา วินิจฺฉยฏฺฐานํ อาเนตฺวา อยํ เทว
ปิตุ มหาราชสฺส กาเล วินิจฺฉยามจฺโจ วินิจฺฉยสุตฺตมสฺส
สุปฺปวตฺตติ อิมํ สงฺคณฺหิตฺวา วินิจฺฉยกมฺมํ วิจาเรตุํ วฏฺฏตีติ
อาหํสุ ฯ กุมาโร ตํ โอโลเกตฺวา จิตฺตวโต สมฺปนฺนมนุสฺสสฺส
โลมํ นาม เอวรูปํ น โหติ อยมฺปิ นิจิตฺตโก วานโร
วินิจฺฉยกมฺมํ กาตุํ น สกฺขิสฺสตีติ ญตฺวา ทุติยํ คาถมาห
         นยิทํ จิตฺตวโต โลมํ     นายํ อสฺสาสิโก มิโค
         สตฺถํ เม ชนสนฺเธน     นายํ กิญฺจิ วิชานตีติ ฯ
     ตตฺถ นยิทํ จิตฺตวโต โลมนฺติ ยํ อิทํ เอตสฺส สรีเร ผรุสโลมํ
อิทํ วิจารณปญฺญาย สมฺปยุตฺตจิตฺตวโต น โหติ ปากติกจิตฺเตน
ปน อจิตฺตโก นาม ติรจฺฉานคโต นตฺถิ ฯ นายํ อสฺสาสิโกติ
อยํ อวสฺสโย วา หุตฺวา อนุสาสนึ วา ทตฺวา อญฺญํ
อสฺสาเสตุํ อสมตฺถตาย น อสฺสาสิโก ฯ มิโคติ มกฺกโฏ ฯ สตฺถํ
เม ชนสนฺเธนาติ มยฺหํ ปิตรา ชนสนฺเธน เอตํ สตฺถํ กถิตํ มกฺกโฏ
นาม การณาการณํ น ชานาตีติ เอวํ อนุสาสนี ทินฺนาติ ทีเปติ ฯ
นายํ กิญฺจิ วิชานตีติ ตสฺมา อยํ วานโร นาม น กิญฺจิ ชานาตีติ
นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํ ฯ ปาลิยํ ปน นายํ กิญฺจิ น ทูสเยติ
ลิขิตํ ฯ ตํ อฏฺฐกถายํ นตฺถิ ฯ
     อมจฺจา อิมมฺปิ กถํ สุตฺวา เอวํ ภวิสฺสติ เทวาติ ตํ
อปเนตฺวา ปุนปิ เอกทิวสํ ตเมว อลงฺกริตฺวา วินิจฺฉยฏฺฐานํ อาเนตฺวา
อยํ เทว ปุริโส ปิตุ มหาราชสฺส กาเล มาตุปฏฺฐานปิตุปฏฺฐานปูรโก
กุเล เชฏฺฐาปจายิกกมฺมการโก อิมํ สงฺคณฺหิตุํ วฏฺฏตีติ
อาหํสุ ฯ ปุน กุมาโร ตํ โอโลเกตฺวา มกฺกฏา นาม จลจิตฺตา
เอวรูปํ กมฺมํ กาตุํ น สมตฺถาติ จินฺเตตฺวา ตติยํ คาถมาห
         น มาตรํ ปิตรํ วา      ภาตรํ ภคินึ สกํ
         ภเรยฺย ตาทิโส โปโส   สิฏฺฐํ ทสรเถน เมติ ฯ
     ตตฺถ ภาตรํ ภคินึ สกนฺติ อตฺตโน ภาตรํ วา ภคินึ วา ฯ
ปาลิยํ ปน สขนฺติ ลิขิตํ ฯ ตํ ปน อฏฺฐกถายํ สกนฺติ วุตฺเต
สกภาติกภคินิโย ลพฺภนฺติ สขนฺติ วุตฺเต สหาโย ลพฺภตีติ
วิจาริตเมว ฯ ภเรยฺยาติ โปเสยฺย ฯ ตาทิโส โปโสติ ยาทิโส เอส
ทิสฺสติ ตาทิโส มกฺกฏชาติโก สตฺโต น ภเรยฺย ฯ สิฏฺฐํ ทสรเถน
เมติ เอวํ เม ปิตรา อนุสิฏฺฐํ ปิตา หิสฺส จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ
ชนสงฺคหณโต ชนสนฺโธติ วุจฺจติ ทสหิ รเถหิ กตฺตพฺพํ
อตฺตโน เอเกเนว รเถน กรณโต ทสรโถติ ตสฺส สนฺติกา
เอวรูปสฺส โอวาทสฺส สุตตฺตา เอวมาห ฯ
     อมจฺจา เอวํ ภวิสฺสติ เทวาติ มกฺกฏํ อปเนตฺวา
ปณฺฑิโต กุมาโร สกฺขิสฺสติ รชฺชํ กาเรตุนฺติ โพธิสตฺตํ รชฺเช
อภิสิญฺจิตฺวา อาทาสมุขรญฺโญ อาณาติ นคเร เภริญฺจาราเปสุํ ฯ ตโต
ปฏฺฐาย โพธิสตฺโต ธมฺเมน สเมน รชฺชํ กาเรสิ ฯ ปณฺฑิตภาโวปิสฺส
สกลชมฺพูทีปํ ปตฺถริตฺวา คโต ฯ ปณฺฑิตภาวํ ทีปนตฺถํ ปนสฺส
อิมานิ จุทฺทส วตฺถูนิ อาภตานิ
      โคโณ ปุตฺโต หโย เจว   นฬกาโร คามโภชโก
      คณิกา ตรุณี สปฺโป       มิโค ติตฺติรเทวตา
      นาโค ตปสฺสิโน เจว     อโถ พฺราหฺมณมาณวาติ ฯ
ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา ฯ
     โพธิสตฺเต ตสฺมึ รชฺเช อภิสิญฺจิเต เอโก ชนสนฺธรญฺโญ
ปาทมูลิโก นาเมน คามณิจนฺโท นาม เอวํ จินฺเตสิ อิทํ รชฺชํ
นาม สมานวเยหิ สทฺธึ โสภติ อหญฺจ มหลฺลโก ทหรํ กุมารํ
อุปฏฺฐาตุํ อยุตฺโต ภวิสฺสามิ ชนปเท กสิกมฺมํ กตฺวา ชีวิสฺสามีติ ฯ
โส นครโต ติโยชนมตฺตํ ฐานํ คนฺตฺวา เอกสฺมึ คามเก
วาสํ กปฺเปสิ ฯ กสิกมฺมตฺถาย ปนสฺส โคโณปิ นตฺถิ ฯ โส
เทเว วสฺสนฺเต เอกํ สหายกํ เทฺว โคเณ ยาจิตฺวา สพฺพทิวสํ
กสิตฺวา ติณํ ขาทาเปตฺวา โคเณ สามิกสฺส นิยฺยาเทตุํ เคหํ
อคมาสิ ฯ โส ตสฺมึ ขเณ ภริยาย สทฺธึ เคหมชฺเฌ นิสีทิตฺวา
ภตฺตํ ภุญฺชติ ฯ โคณาปิ ปริจฺจเยน เคหํ ปวิสึสุ ฯ เตสุ
ปวิสนฺเตสุ สามิโก ถาลํ อุกฺขิปิ ฯ ภริยา ถาลํ อปเนสิ ฯ
คามณิจนฺโท ภตฺเตน มํ นิมนฺเตยฺยุนฺติ โอโลเกนฺโต โคเณ
อนิยุยาเทตฺวาว นิวตฺติ ฯ โจรา รตฺตึ วชํ ฉินฺทิตฺวา เตเยว โคเณ
หรึสุ ฯ โคณสามิโก ปาโตว วชํ ปวิฏฺโฐ เต โคเณ อทิสฺวา
โจเรหิ คหิตภาวํ ชานนฺโตปิ คามณิจนฺทสฺส คีวํ กริสฺสามีติ นํ
อุปสงฺกมิตฺวา โภ โคเณ เม เทหีติ อาห ฯ นนุ โคณา เคหํ
ปวิฏฺฐาติ ฯ กึ ปน เต มยฺหํ นิยฺยาทิตาติ ฯ น นิยฺยาทิตาติ ฯ
เตนหิ อยํ เต ราชทูโต เอหีติ อาห ฯ เตสุ หิ ชนปเทสุ ยํ กิญฺจิ
สกฺขรํ วา กปาลขณฺฑํ วา อุกฺขิปิตฺวา อยํ เต ราชทูโต เอหีติ
วุตฺเต โย น คจฺฉติ ตสฺส ราชอาณํ กโรติ ตสฺมา โส
ราชทูโตติ สุตฺวาว นิกฺขมิ ฯ โส เตน สทฺธึ ราชกุลํ คจฺฉนฺโต
เอกํ สหายกสฺส วสนคามํ ปตฺวา โภ อติจฺฉาโตสฺมิ ยาว
คามํ ปวิสิตฺวา อาหารกิจฺจํ กตฺวา อาคจฺฉามิ ตาว อิเธว
โหหีติ วตฺวา สหายกสฺส เคหํ อคมาสิ ฯ สหาโย ปนสฺส เคเห
นตฺถิ ฯ สหายิกา ทิสฺวา สามิ ปกฺกาหาโร นตฺถิ มุหุตฺตํ
อธิวาเสหิ อิทาเนว ปจิตฺวา ทสฺสามีติ นิสฺเสณิยา เวเคน
ตณฺฑุลโกฏฺฐํ อภิรูหนฺตี ภูมิยํ ปติ ฯ ตํขณญฺเญวสฺสา สตฺตมาสิโก
คพฺโภ ปติโต ฯ ตสฺมึ ขเณ ตสฺสา สามิโก อาคนฺตฺวา ตํ ทิสฺวา
ตฺวํ เม ภริยํ ปหริตฺวา คพฺภํ ปาเตสิ อยํ เต ราชทูโต เอหีติ
ตํ คเหตฺวา นิกฺขมิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย เทฺว ชนา คามณิจนฺทํ มชฺเฌ
กตฺวา คจฺฉนฺติ ฯ อเถกสฺมึ คามทฺวาเร เอโก อสฺสโคปโก อสฺสํ
นิวตฺเตตุํ น สกฺโกติ ฯ อสฺโสปิ เตสํ สนฺติเก คจฺฉติ ฯ อสฺสโคปโก
คามณึ ทิสฺวา มาตุล คามณิจนฺท เอตํ ตาว อสฺสํ เกนจิเทว
ปหริตฺวา นิวตฺเตหีติ อาห ฯ โส เอกํ ปาสาณํ คเหตฺวา ขิปิ ฯ
ปาสาโณ อสฺสสฺส ปาทํ ปหริตฺวา เอรณฺฑทณฺฑกํ วิย ภินฺทิ ฯ
อถ นํ อสฺสโคปโก ตยา เม อสฺสสฺส ปาโท ภินฺโน อยํ
เต ราชทูโตติ วตฺวา คณฺหิ ฯ โสปิ ตีหิ ชเนหิ นิยฺยมาโน จินฺเตสิ
อิเม มํ รญฺโญ ทสฺเสสฺสนฺติ อหํ โคณมูลมฺปิ ทาตุํ น สกฺโกมิ
ปเคว คพฺภปาตนทณฺฑํ อสฺสมูลํ ปน กุโต ลภิสฺสามิ มตํ เม
เสยฺโยติ ฯ โส คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค อฏวิยํ มคฺคสมีเปเยว เอกํ
เอกโตปปาตํ ปพฺพตํ อทฺทส ฯ ตสฺส ฉายาย เทฺว ปิตาปุตฺตา
นฬการา กิลญฺชํ วีนนฺติ ฯ คามณิจนฺโท โภ สรีรกิจฺจํ
กาตุกาโมมฺหิ โถกํ อิเธว โหถ ยาว อาคจฺฉามีติ วตฺวา ตํ ปพฺพตํ
อภิรูหิตฺวา ปปาตปสฺเสน ปตมาโน ปิตุนฬการสฺส ปิฏฺฐิยํ ปติ ฯ
นฬกาโร เอกปฺปหาเรเนว ชีวิตกฺขยํ ปาปุณิ ฯ คามณิจนฺโท อุฏฺฐาย
ปายาสิ ฯ นฬการปุตฺโต ตฺวํ เม ปิตุฆาตโก โจโร อยํ เต
ราชทูโตติ วตฺวา ตํ หตฺเถ คเหตฺวา คุมฺพโต นิกฺขมิตฺวา กึ
เอตนฺติ วุตฺเต ปิตุฆาตโก โจโร เมติ อาห ฯ ตโต ปฏฺฐาย
คามณิจนฺทํ มชฺเฌ กตฺวา จตฺตาโร ชนา ปริวาเรตฺวา นยึสุ ฯ
     อถาปรสฺมึ คามทฺวาเร เอโก คามโภชโก คามณิจนฺทํ ทิสฺวา
มาตุล คามณิจนฺท กหํ คจฺฉสีติ วตฺวา ราชานํ ปสฺสิตุนฺติ
วุตฺเต อทฺธา ตฺวํ ราชานํ ปสฺสิสฺสสิ อหํ รญฺโญ สาสนํ
ทาตุกาโม หริสฺสสีติ อาห ฯ อาม หริสฺสามีติ อาห ฯ ปุพฺเพ
อหํ ปกติยา อภิรูโป ธนวา ยสสมฺปนฺโน อโรโค อิทานิ
ปนมฺหิ ทุคฺคโต เจว ปณฺฑุโรโค จ ชาโต ตตฺถ กึ การณนฺติ
ราชานํ ปุจฺฉ ราชา กิร ปณฺฑิโต โส เต กเถสฺสติ
ตสฺส สาสนํ ปน มยฺหํ กเถยฺยาสีติ อาห ฯ โส สาธูติ
สมฺปฏิจฺฉิ ฯ อถ นํ ปุรโต อญฺญตรสฺมึ คามทฺวาเร เอกา คณิกา
ทิสฺวา มาตุล คามณิจนฺท กหํ ยาสีติ วตฺวา ราชานํ ปสฺสิตุนฺติ
วุตฺเต ราชา กิร ปณฺฑิโต มม สาสนํ หราหีติ วตฺวา
เอวมาห อหํ ปุพฺเพ พหุํ ภตึ ลภามิ อิทานิ ปน ตมฺพุลมตฺตมฺปิ
น ลภามิ โกจิ เม สนฺติกํ อาคโต นาม นตฺถิ ตตฺถ
กึ การณนฺติ ราชานํ ปุจฺฉิตฺวา ปจฺจาคนฺตฺวา มยฺหํ กเถยฺยาสีติ ฯ
อถ นํ ปุรโต อญฺญตรสฺมึ คามทฺวาเร เอกา ตรุณิตฺถี ทิสฺวา
ตเถว ปุจฺฉิตฺวา อหํ เนว สามิกสฺส เคเห วสิตุํ สกฺโกมิ น
กุลเคเห ตตฺถ กึ การณนฺติ ราชานํ ปุจฺฉิตฺวา มยฺหํ กเถยฺยาสีติ
อาห ฯ อถ นํ ตโต อปรภาเค มหามคฺคสมีเป เอกสฺมึ
วมฺมิเก วสนฺโต สปฺโป ทิสฺวา คามณิจนฺท กหํ ยาสีติ ปุจฺฉิตฺวา
ราชานํ ปสฺสิตุนฺติ วุตฺเต ราชา กิร ปณฺฑิโต สาสนํ เม
หราหีติ วตฺวา อหํ โคจราย คมนกาเล ฉาตชฺฌตฺโต มิลาตสรีโร
วมฺมิกโต นิกฺขมนฺโต สรีเรน พิลํ ปูเรตฺวา สรีรํ กฑฺฒนฺโต
กิจฺเฉน นิกฺขมามิ จริตฺวา อาคโต ปน สุหิโต ถูลสรีโร หุตฺวา
ปวิสนฺโต วิลปสฺสานิ อผุสนฺโต สหสาว ปวิสามิ ตตฺถ กึ
การณนฺติ ราชานํ ปุจฺฉิตฺวา มยฺหํ กเถยฺยาสีติ อาห ฯ อถ นํ
ปุรโต เอโก มิโค ทิสฺวา ตเถว ปุจฺฉิตฺวา อหํ อญฺญตฺถ
ฐาเน ติณํ ขาทิตุํ น สกฺโกมิ เอกสฺมิญฺเญว รุกฺขมูเล สกฺโกมิ
ตตฺถ กึ การณนฺติ ราชานํ ปุจฺเฉยฺยาสีติ อาห ฯ อถ นํ ปุรโต
อปรภาเค เอโก ติตฺติโร ทิสฺวา อหํ เอกสฺมิญฺเญว วมฺมิกฏฺฐาเน
นิสีทิตฺวา วสฺสนฺโต มนาปํ กตฺวา วสฺสิตุํ สกฺโกมิ เสสฏฺฐาเนสุ
นิสินฺโน น สกฺโกมิ ตตฺถ กึ การณนฺติ ราชานํ ปุจฺเฉยฺยาสีติ
อาห ฯ อถ นํ ปุรโต เอกา รุกฺขเทวตา ทิสฺวา คามณิจนฺท
กหํ ยาสีติ ปุจฺฉิตฺวา รญฺโญ สนฺติกนฺติ วุตฺเต ราชา กิร
ปณฺฑิโต อหํ ปุพฺเพ สกฺการํ ปตฺโต อโหสึ อิทานิ ปน
ปลฺลวมุฏฺฐิมตฺตมฺปิ น ลภามิ ตตฺถ กึ การณนฺติ ราชานํ ปุจฺเฉยฺยาสีติ
อาห ฯ ตโต อปรภาเค เอโก นาคราชา ตํ ทิสฺวา ตเถว
ปุจฺฉิตฺวา ราชา กิร ปณฺฑิโต ปุพฺเพ อิมสฺมึ สเร อุทกํ
ปสนฺนํ มณิวณฺณํ อิทานิ อาวิลํ ปณฺณกปริโยนทฺธํ ตตฺถ กึ
การณนฺติ ราชานํ ปุจฺเฉยฺยาสีติ อาห ฯ อถ นํ ปุรโต นครสฺส
อาสนฺนฏฺฐาเน เอกสฺมึ อาราเม วสนฺตา ตาปสา ทิสฺวา ตเถว
ปุจฺฉิตฺวา ราชา กิร ปณฺฑิโต ปุพฺเพ อิมสฺมึ อาราเม ผลาผลานิ
มธุรานิ อเหสุํ อิทานิ กสฏานิ น มธุรานิ น รสานิ ชาตานิ
ตตฺถ กึ การณนฺติ ราชานํ ปุจฺเฉยฺยาสีติ อาหํสุ ฯ ตโต ปุรโต
ตํ นครทฺวารสมีเป เอกิสฺสา สาลาย พฺราหฺมณมาณวกา ทิสฺวา
โภ คามณิจนฺท กหํ คจฺฉสีติ วตฺวา รญฺโญ สนฺติกนฺติ วุตฺเต
เตนหิ โน สาสนํ คเหตฺวา คจฺฉ อมฺหากํ หิ ปุพฺเพ คหิตคหิตฏฺฐานํ
ปากฏํ โหติ อิทานิ ปน ฉิทฺทฆเฏ อุทกํ วิย น
สณฺฐาติ น ปญฺญายติ อนฺธกาโร วิย โหติ ตตฺถ กึ การณนฺติ
ราชานํ ปุจฺเฉยฺยาสีติ อาหํสุ ฯ คามณิจนฺโท อิมานิ ทส
สาสนานิ คเหตฺวา รญฺโญ สนฺติกํ อคมาสิ ฯ ราชา วินิจฺฉยฏฺฐาเน
นิสินฺโน อโหสิ ฯ
     โคณสามิโก คามณิจนฺทํ คเหตฺวา ราชานํ อุปสงฺกมิ ฯ
ราชา คามณิจนฺทํ ทิสฺวาว สญฺชานิตฺวา อยํ อมฺหากํ ปิตุ
อุปฏฺฐาโก อมฺเห อุกฺขิปิตฺวา ปริหริ กหํ นุโข เอตฺตกํ กาลํ
วสตีติ จินฺเตตฺวา อมฺโภ คามณิจนฺท กหํ เอตฺตกํ กาลํ วสสิ
จิรา ปฏฺฐาย น ปญฺญายสิ เกนตฺเถน อาคโตสีติ อาห ฯ อาม
เทว อมฺหากํ เทวสฺส สคฺคํ คมนกาลโต ปฏฺฐาย ชนปทํ คนฺตฺวา
กสิกมฺมํ กตฺวา ชีวามิ ตโต มํ อยํ ปุริโส โคณอฏฺฏการณา
ราชทูตํ ทสฺเสตฺวา ตุมฺหากํ สนฺติกํ อากฑฺฒตีติ ฯ อนากฑฺฒิยมาโน
นาคจฺเฉยฺยาสีติ อากฑฺฒิตภาโวเยว เต โสภโน อิทานิ ตํ
ทฏฺฐุํ ลภามิ กหํ โส ปุริโสติ ฯ อยํ เทวาติ ฯ สจฺจํ กิร
โภ อมฺหากํ จนฺทสฺส ทูตํ ทสฺเสสีติ ฯ สจฺจํ เทวาติ ฯ กึการณาติ ฯ
อยํ เม เทว เทฺว โคเณ น เทตีติ ฯ สจฺจํ กิร
จนฺทาติ ฯ เตนหิ เทว มยฺหมฺปิ สุณาถาติ สพฺพํ ปวุตฺตึ กเถสิ ฯ
ตํ สุตฺวา ราชา โคณสามิกํ ปุจฺฉิ กึ โภ ตว เคหํ ปวิสนฺเต
โคเณ อทฺทสาติ ฯ นาทฺทสํ เทวาติ ฯ กึ โภ มํ อาทาสมุขราชา
นามาติ กเถนฺตานํ น สุตปุพฺพํ ตยา นิราสงฺโก กเถหีติ ฯ
อทฺทสํ เทวาติ ฯ โภ คามณิ โคณานํ อนิยฺยาทิตตฺตา โคณา
ตว คีวา โหนฺติ อยํ ปน ปุริโส ทิสฺวาว น ปสฺสามีติ
สมฺปชานมุสาวาทํ ภณิ ตสฺมา ตฺวญฺเญว กมฺมิโก หุตฺวา อิมสฺส
ปุริสสฺส จ ปชาปติยา จสฺส อกฺขีนิ อุปฺปาเฏตฺวา สยํ โคณมูเล
จตุวีสติ กหาปเณ เทหีติ ฯ เอวํ วุตฺเต โคณสามิกํ พหิ
กรึสุ ฯ โส อกฺขีสุ อุปฺปาฏิเตสุ กหาปเณหิ กึ กริสฺสามีติ
คามณิจนฺทสฺส ปาทมูเลสุ ปติตฺวา สามิ จนฺท โคณมูลา กหาปณา
ตุยฺเหว โหนฺตุ อิเม จ คณฺหาติ อญฺเญปิ กหาปเณ ทตฺวา
ปลายิ ฯ
     ตโต ทุติโย อาห อยํ เทว มม ปชาปตึ ปหริตฺวา คพฺภํ
ปาเตสีติ ฯ สจฺจํ จนฺทาติ ฯ สุณาหิ มหาราชาติ จนฺโท สพฺพํ
วิตฺถาเรตฺวา กเถสิ ฯ อถ นํ ราชา กึ ปน ตฺวํ เอตสฺส
ปชาปตึ ปหริตฺวา คพฺภํ ปาเตสีติ ปุจฺฉิ ฯ น ปาเตมิ เทวาติ ฯ
อมฺโภ สกฺขิสฺสสิ ตฺวํ อิมินา ปหริตฺวา คพฺภสฺส ปาติตภาวํ
ภาเวตุนฺติ ฯ น สกฺโกมิ เทวาติ ฯ อิทานิ กึ กโรสีติ ฯ ปุตฺตํ
เม ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ ฯ เตนหิ อมฺโภ จนฺท ตฺวํ เอตสฺส ปชาปตึ
ตว เคเห กริตฺวา ยทา ปุตฺตํ วิชาตา โหติ ตทา นํ เนตฺวา
เอตสฺเสว เทหีติ ฯ โสปิ คามณิจนฺทสฺส ปาทมูเลสุ ปติตฺวา มา
เม สามิ เคหํ ภินฺทีติ กหาปเณ ทตฺวา ปลายิ ฯ
     อถ ตติโย วตฺวา อิมินา เม เทว ปหริตฺวา อสฺสปาโท
ภินฺโนติ อาห ฯ สจฺจํ กิร จนฺทาติ ฯ สุณาหิ มหาราชาติ จนฺโท
ตํ ปวุตฺตึ วิตฺถาเรน กเถสิ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา อสฺสโคปกํ อาห
สจฺจํ กิร ตฺวํ อสฺสํ ปหริตฺวา นิวตฺเตหีติ กเถสีติ ฯ โส น
กเถมิ เทวาติ ฯ โส ปุน ปุจฺฉิโต อาม กเถมีติ อาห ฯ ราชา
จนฺทํ อามนฺเตตฺวา อมฺโภ จนฺท อยํ กเถตฺวาว น กเถมีติ
มุสาวาทํ วทติ ตฺวํ เอตสฺส ชิวฺหํ ฉินฺทิตฺวา อสฺสมูลํ อมฺหากํ
สนฺตกํ คเหตฺวา สหสฺสํ เทหีติ อาห ฯ อสฺสโคปโก อปเรปิ
กหาปเณ ทตฺวา ปลายิ ฯ
     ตโต นฬการปุตฺโต อยํ เม เทว ปิตุฆาตโก โจโรติ
อาห ฯ สจฺจํ กิร จนฺทาติ ฯ สุณาหิ เทวาติ จนฺโท ตมฺปิ
การณํ วิตฺถาเรตฺวา กเถสิ ฯ ราชา นฬการํ อามนฺเตตฺวา อิทานิ
กึ กโรสีติ ปุจฺฉิ ฯ เทว ปิตรํ เม ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ ฯ อมฺโภ
จนฺท อิมสฺส กิร ปิตรํ ลทฺธุํ วฏฺฏติ มตกํ ปน น สกฺกา ปุน
อาเนตุํ ตฺวํ อิมสฺส มาตรํ อาเนตฺวา ตว เคเห กตฺวา เอตสฺส
ปิตา โหหีติ ฯ นฬการปุตฺโต มา เม สามิ มตสฺส ปิตุ เคหํ
ภินฺทีติ คามณิจนฺทสฺส กหาปเณ ทตฺวา ปลายิ ฯ
     คามณิจนฺโท อชฺเชว ชยํ ปตฺวา ตุฏฺฐจิตฺโต ราชานํ อาห
อตฺถิ เทว ตุมฺหากํ เกหิจิ สาสนํ ปหิตํ ตํ โว กเถมีติ ฯ กเถหิ
จนฺทาติ ฯ จนฺโท พฺราหฺมณมาณวกานํ สาสนํ อาทึ กตฺวา
ปฏิโลมกเมน เอเกกํ กเถสิ ฯ ราชา ปฏิปาฏิยา วิสชฺเชสิ ฯ กถํ ฯ
ปฐมํ ตาว สาสนํ สุตฺวา ปุพฺเพ เตสํ วสนฏฺฐาเน เวลํ ชานิตฺวา
วสฺสนกุกฺกุโฏ อโหสิ เตสํ ตสฺส สทฺเทน อุฏฺฐาย มนฺเต คเหตฺวา
สชฺฌายํ กโรนฺตานญฺเญว อรุโณ อุคฺคจฺฉติ เตน เตสํ คหิตคหิตํ
น นสฺสิ อิทานิ ปน เตสํ วสนฏฺฐาเน อเวลาย วสฺสนกุกฺกุโฏ
อตฺถิ โส อติรตฺตึ วา วสฺสติ อติปภาเต วา อติรตฺตึ วสฺสนฺตสฺส
ตสฺส สทฺเทน อุฏฺฐาย มนฺเต คเหตฺวา นิทฺทาภิภูตา สชฺฌายํ
กโรนฺตา ปุน สยนฺติ อติปภาเต วสฺสนฺตสฺส สทฺเทนุฏฺฐาย
สชฺฌายิตุํ น ลภนฺติ เตน เตสํ คหิตคหิตํ น ปญฺญายตีติ อาห ฯ
ทุติยมฺปิ สุตฺวา เต ปุพฺเพ สมณธมฺมํ กโรนฺตา กสิณปริกมฺเม
ยุตฺตปฺปยุตฺตา อเหสุํ อิทานิ ปน สมณธมฺมํ วิสชฺเชตฺวา
อกตฺตพฺเพสุ กิจฺเจสุ ยุตฺตปฺปยุตฺตา อาราเม อุปฺปนฺนานิ ผลาผลานิ
อุปฏฺฐากานํ ทตฺวา ปิณฺฑปฏิปิณฺฑเกน มิจฺฉาชีเวน ชีวิตํ กปฺเปนฺติ
เตน เตสํ ผลาผลานิ อมธุรานิ ชาตานิ สเจ ปน เต ปุพฺเพ วิย ปุน
สมณธมฺเม ยุตฺตปฺปยุตฺตา ภวิสฺสนฺติ ปุน เตสํ ผลาผลานิ มธุรานิ
ภวิสฺสนฺติ เต ตาปสา ราชกุลานํ ปณฺฑิตภาวํ น ชานนฺติ สมณธมฺมํ
เตสํ กาตุํ วเทหีติ อาห ฯ ตติยํ สุตฺวา เต นาคราชาโน
อญฺญมญฺญํ กลหํ กโรนฺติ เตน ตํ อุทกํ อาวิลํ ชาตํ สเจ
เต ปุพฺเพ วิย สมคฺคา ภวิสฺสนฺติ ปุน ปสนฺนํ อุทกํ ภวิสฺสตีติ
อาห ฯ จตุตฺถํ สุตฺวา สา รุกฺขเทวตา ปุพฺเพ อฏวิยํ ปฏิปนฺเน
มนุสฺเส รกฺขติ ตสฺมา นานปฺปการํ พลีกมฺมํ ลภิ อิทานิ ปน
อารกฺขํ น กโรติ ตสฺมา พลีกมฺมํ น ลภิ สเจ ปุพฺเพ วิย
อารกฺขํ กริสฺสติ ปุน ลาภคฺคปฺปตฺตา ภวิสฺสติ สา รญฺโญ
ปณฺฑิตภาวํ น ชานาติ ตสฺมา อฏวึ อารูหมนุสฺสานํ รกฺขิตุํ
วเทหีติ อาห ฯ ปญฺจมํ สุตฺวา ตสฺมึ วมฺมิกปาเท นิสีทิตฺวา
โส ติตฺติโร มนาปํ วสฺสติ ตสฺส เหฏฺฐา มหนฺตา นิธิกุมฺภี อตฺถิ
ตํ อุทฺธริตฺวา ตฺวํ คณฺหาหีติ อาห ฯ ฉฏฺฐํ สุตฺวา ยสฺส
รุกฺขสฺส มูเล โส มิโค ติณานิ ขาทิตุํ สกฺโกติ ตสฺส รุกฺขสฺส
อุปริ มหนฺตํ ภมรมธุ อตฺถิ โส มธุมกฺขิเตสุ ติเณสุ ปลุทฺโธ
อญฺญานิ ขาทิตุํ น สกฺโกติ ตฺวํ ตํ มธุปฏลํ หริตฺวา อคฺคมธุํ
อมฺหากํ ปหิณิตฺวา ตโต เสสํ อตฺตนา ปริภุญฺชาหีติ อาห ฯ
สตฺตมํ สุตฺวา ยสฺมึ วมฺมิเก โส สปฺโป วสติ ตสฺส เหฏฺฐา
มหนฺตา นิธิกุมฺภี อตฺถิ โส ตํ รกฺขมาโน วสนฺโต นิกฺขมนกาเล
ธนโลเภน สรีรํ สิถิลํ กตฺวา ลคฺคนฺโต นิกฺขมติ โคจรํ คเหตฺวา
ธนสิเนเหน อลคฺคนฺโตว เวเคน สหสา ปวิสติ ตํ นิธิกุมภึ
อุทฺธริตฺวา ตฺวํ คณฺหาหีติ อาห ฯ อฏฺฐมํ สุตฺวา ตสฺสา ตรุณิตฺถิยา
สามิกสฺส จ มาตาปิตูนญฺจ วสนคามานํ อนฺตเร เอกสฺมึ คาเม
ชาโร อตฺถิ สา ตํ สริตฺวา ตสฺมึ สิเนเหน สามิกสฺส เคเห
วสิตุํ อสกฺโกนฺตี มาตาปิตโร ปสฺสิสฺสามีติ คตา ชารสฺส เคเห
กติปาหํ วสิตฺวา มาตาปิตูนํ เคหํ คจฺฉติ ตตฺถ กติปาหํ วสิตฺวา
ปุน ชารํ สริตฺวา สามิกสฺส เคหํ คมิสฺสามีติ ปุน ชารสฺเสว
เคหํ คจฺฉติ ตสฺสา อิตฺถิยา ราชูนํ อตฺถิภาวํ อาจิกฺขิตฺวา
สามิกสฺเสว กิร เคเห วสตุ สเจ ตํ ราชา คณฺหาเปติ ชีวิตํ เต
นตฺถิ อปฺปมาทํ กาตุํ วฏฺฏตีติ ตสฺสา กเถหีติ อาห ฯ นวมํ
สุตฺวา สา คณิกา ปุพฺเพ เอกสฺส หตฺถโต ภตึ คเหตฺวา ตํ
อธิวาเสตฺวา อญฺญสฺส หตฺถโต น คณฺหาติ เตนสฺสา ปุพฺเพ ภติ
พหุ อุปฺปชฺชิ อิทานิ ปน อตฺตโน ธมฺมตํ วิสชฺเชตฺวา เอกสฺส
หตฺถโต คหิตํ อชีราเปตฺวาว อญฺญสฺส หตฺถโต คณฺหาติ ปุริมสฺส
โอกาสํ อกตฺวา ปจฺฉิมกสฺส กโรติ เตนสฺสา ภติ น อุปฺปชฺชติ
น เกจิ นํ อุปสงฺกมนฺติ สเจ อตฺตโน ธมฺมตาย ฐสฺสติ ปุพฺเพ
สทิสาว ภวิสฺสติ อตฺตโน ธมฺเม ฐาตุมสฺสา กเถหีติ อาห ฯ ทสมํ
สุตฺวา โส คามโภชโก ปุพฺเพ ธมฺเมน สเมน อฏฺฏํ วินิจฺฉินติ
เตน มนุสฺสานํ ปิโย อโหสิ มนาโป สมฺปิยายมานา จสฺส มนุสฺสา
พหุปณฺณาการํ อาหรึสุ เตน อภิรูโป ธนวา ยสสมฺปนฺโน อโหสิ
อิทานิ ปน ลญฺจจิตฺตโก หุตฺวา อธมฺเมน อฏฺฏํ วินิจฺฉินติ เตน
ทุคฺคโต กปโณ หุตฺวา ปณฺฑุโรเคน อภิภูโต สเจ ปุพฺเพ วิย
ธมฺเมน อฏฺฏํ วินิจฺฉินิสฺสติ ปุน ปุพฺพสทิโส ภวิสฺสติ โส
รญฺโญ อตฺถิภาวํ น ชานาติ ธมฺเมน อฏฺฏํ วินิจฺฉินิตุมสฺส กเถหีติ ฯ
อิติ โส คามณิจนฺโท อิมานิ เอตฺตกานิ สาสนานิ รญฺโญ
อาโรเจสิ ฯ ราชา อตฺตโน ปญฺญาย สพฺพานิปิ ตานิ ปญฺหานิ
สพฺพญฺญูพุทฺโธ วิย พฺยากริตฺวา คามณิจนฺทสฺส พหุธนํ ทตฺวา ตสฺส
วสนคามํ พฺรหฺมเทยฺยํ กตฺวา ตสฺเสว ทตฺวา อุยฺโยเชสิ ฯ
     โส นครา นิกฺขมิตฺวา โพธิสตฺเตน ทินฺนํ สาสนํ พฺราหฺมณมาณวกานํ
ตาปสานํ นาคราชสฺส รุกฺขเทวตาย จ อาโรเจตฺวา ติตฺติรสฺส
นิสินฺนฏฺฐานโต นิธึ คเหตฺวา มิคสฺส ติณขาทนฏฺฐาเน รุกฺขโต
ภมรมธุํ คเหตฺวา รญฺโญ มธุํ เปเสตฺวา สปฺปสฺส วสนฏฺฐาเน
วมฺมิกํ ภินฺทิตฺวา นิธึ คเหตฺวา ตรุณิตฺถิยา จ คณิกาย จ
คามโภชกสฺส จ รญฺโญ กถิตนิยาเมเนว สาสนํ อาโรเจตฺวา มหนฺเตน
ยเสน อตฺตโน คามํ คนฺตฺวา ยาวตายุกํ ฐตฺวา ยถากมฺมํ คโต ฯ
อาทาสมุขราชาปิ ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา ชีวิตปริโยสาเน สคฺคปทํ
ปูเรนฺโต คโต ฯ
     สตฺถา น ภิกฺขเว ตถาคโต อิทาเนว มหาปญฺโญ ปุพฺเพปิ
มหาปญฺโญเยวาติ วตฺวา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ
ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ฯ สจฺจปริโยสาเน พหู โสตาปนฺนา
สกทาคามิโน อนาคามิโน อรหนฺโต อเหสุํ ฯ ตทา คามณิจนฺโท
อานนฺโท อโหสิ ฯ อาทาสมุขมหาราชา ปน อหเมวาติ ฯ
                   คามณิจนฺทชาตกํ สตฺตมํ
                        -------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๘ หน้า ๓๒-๔๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=38&A=659&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=38&A=659&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=370
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=2055
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=2042
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=2042
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27