อรรถกถาเล่มที่ ๓๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๕ ฉกฺก-ทสกนิปาต

                    ฉกฺกนิปาตชาตกฏฺฐกถา
                    อาวาริยวคฺควณฺณนา
                        -------
                      อาวาริยชาตกํ
     มาสุ กุชฺฌ ภูมิปตีติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกํ
ติตฺถนาวิกํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     โส กิร พาโล อโหสิ อญฺญาโณ เนว โส พุทฺธาทีนํ
รตนานํ น อญฺเญสญฺจ ปุคฺคลานํ คุณํ ชานาติ จณฺโฑ ผรุโส
สาหสิโก ฯ อเถโก ชานปโท ภิกฺขุ พุทฺธุปฏฺฐานํ กริสฺสามีติ
อาคจฺฉนฺโต สายํ อจิรวตีติตฺถํ ปตฺวา ตํ เอวมาห อุปาสก
ปรตีรํ คมิสฺสามิ นาวํ เม เทหีติ ฯ ภนฺเต อิทานิ อกาโล
เอกสฺมึ ฐาเน อิธ วสสฺสูติ ฯ อุปาสก อิธ กุหึ วสิสฺสามิ มํ
คณฺหิตฺวา คจฺฉาหีติ ฯ โส กุชฺฌิตฺวา เอหิ เรธ สมณ วหามีติ
วตฺวา เถรํ นาวํ อาโรเปตฺวา อุชุกํ อคนฺตฺวา เหฏฺฐา นาวํ เนตฺวา
อุลฺโลลํ กตฺวา ตสฺส ปตฺตจีวรํ เตเมตฺวา กิลเมตฺวา ตีรํ ปตฺวา
อนฺธการเวลายํ อุยฺโยเชสิ ฯ อถ โส วิหารํ คนฺตฺวา ตํ ทิวสํ
พุทฺธุปฏฺฐานสฺส โอกาสํ อลภิตฺวา ปุนทิวเส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา
วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิตฺวา สตฺถารา กตปฏิสนฺถาโร กทา
อาคโตสีติ วุตฺเต หิยฺโย ภนฺเตติ อถ กสฺมา อชฺช พุทฺธุปฏฺฐานํ
อาคโตสีติ วุตฺเต ตมตฺถํ อาโรเจสิ ฯ ตํ สุตฺวา สตฺถา น
โข ภิกฺขุ อิทาเนว ปุพฺเพเปส จณฺโฑ ผรุโสว อิทานิ ปน
เตน ตฺวํ กิลมิโต ปุพฺเพปิ ปณฺฑิเต กิลเมสีติ วตฺวา เตน
ยาจิโต อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต ตกฺกสิลายํ สพฺพสิปฺปานิ
อุคฺคณฺหิตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ทีฆมทฺธานํ หิมวนฺเต ผลาผเลน
ยาเปตฺวา โลณมฺพิลเสวนตฺถาย พาราณสิยํ คนฺตฺวา ราชุยฺยาเน
วสิตฺวา ปุนทิวเส นครํ ภิกฺขาย ปาวิสิ ฯ อถ นํ ราชงฺคเณ
ปตฺตํ ราชา ทิสฺวา ตสฺส อิริยาปเถ ปสีทิตฺวา อนฺเตปุรํ อาเนตฺวา
โภเชตฺวา ปฏิญฺญํ คเหตฺวา ราชุยฺยาเน วสาเปสิ เอกทิวเส สกึ
อุปฏฺฐานํ อคมาสิ ฯ ตเมนํ โพธิสตฺโต รญฺญา นาม มหําราช
จตฺตาริ อคติคมนานิ วชฺเชตฺวา อปฺปมตฺเตน ขนฺติเมตฺตานุทยสมฺปนฺเนน
หุตฺวา ธมฺเมน รชฺชํ กาเรตพฺพนฺติ วตฺวา เทวสิกํ โอวทนฺโต
        มาสุ กุชฺฌ ภูมิปติ        มาสุ กุชฺฌ รเถสภ
        กุทฺธํ อปฺปฏิกุชฺฌนฺโต      ราชา รฏฺฐสฺส ปูชิโต ฯ
        คาเม วา ยทิ วารญฺเญ   นินฺเน วา ยทิ วา ถเล
        สพฺพตฺถมนุสาสามิ        มาสุ กุชฺฌ รเถสภาติ
เทฺว คาถา วทติ ฯ
     ตตฺถ รฏฺฐสฺส ปูชิโตติ เอวรูโป ราชา รฏฺฐสฺส ปูชิโต
โหตีติ อตฺโถ ฯ สพฺพตฺถมนุสาสามีติ เอเตสุ คามาทีสุ ยตฺถกตฺถจิ
วสนฺโต อหํ มหาราช อิมายเอว อนุสิฏฺฐิยา ตมนุสาสามิ เอเตสุ
คามาทีสุ ยตฺถกตฺถจิ เอกสฺมึปิ เอกสตฺเตปิ อนุสาสามิ ฯ มาสุ
กุชฺฌ รเถสภาติ เอวเมวาหํ ตํ อนุสาสามิ รญฺญา นาม กุชฺฌิตุํ
น วฏฺฏติ ฯ กึการณา ฯ ราชาโน นาม วาจาวุธา เตสํ กุทฺธานํ
วจนมตฺเตเนว พหู ชีวิตกฺขยํ ปาปุณนฺตีติ ฯ
     เอวํปิ โพธิสตฺโต รญฺโญ อาคตาคตทิวเส อิมา คาถา อภาสิ ฯ
ราชา ปสนฺนจิตฺโต มหาสตฺตสฺส สตสหสฺสุฏฺฐานกํ เอกํ คามวรํ
อทาสิ ฯ โพธิสตฺโต ปฏิกฺขิปิ ฯ อิติ โส ตตฺเถว ทฺวาทส สํวจฺฉเร
วสิตฺวา อติจิรํ นิวุฏฺโฐสฺมิ ชนปทจาริกํ ตาว จริตฺวา อาคมิสฺสามีติ
รญฺโญ อกเถตฺวาว อุยฺยานปาลํ อามนฺเตตฺวา ตาต อุกฺกณฺฐิตรูโปสฺมิ
ชนปทํ จริตฺวา อาคมิสฺสามิ ตฺวํ รญฺโญ กเถยฺยาสีติ วตฺวา
ปกฺกนฺโต คงฺคาย นาวาติตฺถํ ปาปุณิ ฯ ตตฺถ อาวาริยปิตา
นาม นาวิโก อโหสิ โส พาโล เนว คุณวนฺตานํ คุณํ ชานาติ
น อตฺตโนว อุปายํ ชานาติ ฯ โส คงฺคาตริตุกามํ ชนํ ปฐมํ
ตริตฺวา ปจฺฉา เวตนํ ยาจติ เวตนํ อเทนฺเตหิ สทฺธึ กลหํ
กโรนฺโต อกฺโกสปฺปหาเรเยว พหู ลภติ ฯ อปฺปลาภํ เอวรูปํ อนฺธพาลํ
ตํ สนฺธาย สตฺถา อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา ตติยํ คาถมาห
        อาวาริยปิตา นาม         อหู คงฺคาย นาวิโก
        ปุพฺเพ ชนํ ตารยิตฺวา       ปจฺฉา ยาจติ เวตนํ
        เตนสฺส ภณฺฑนํ โหติ        น จ โภเคหิ วฑฺฒตีติ ฯ
     ตตฺถ อาวาริยปิตาติ อาวาริยา นาม ตสฺส ธีตา ตสฺสา
วเสน อาวาริยปิตา นาม ชาโต ฯ เตนสฺส ภณฺฑนนฺติ เตน การเณน
เตน วา ปจฺฉา ยาจิยมาเนน สทฺธึ ตสฺส ภณฺฑนํ โหติ ฯ
     โพธิสตฺโต ตํ นาวิกํ อุปสงฺกมิตฺวา อาวุโส ปรตีรํ มํ
เนหีติ อาห ฯ ตํ สุตฺวา โส อาห สมณ กึ เม เวตนํ
ทสฺสสีติ ฯ อาวุโส อหํ โภควุฑฺฒึ อตฺถวุฑฺฒึ ธมฺมวุฑฺฒึ นาม
กเถสฺสามีติ ฯ ตํ สุตฺวา นาวิโก ธุวํ เอส มยฺหํ กิญฺจิ ทสฺสตีติ
ตํ ปรตีรํ เนตฺวา เทหิ เม นาวาย เวตนนฺติ อาห ฯ โส
ตสฺส สาธุ อาวุโสติ ปฐมํ โภควุฑฺฒึ กเถนฺโต
        อติณฺณญฺเญว ยาจสฺสุ        อปารํ ตาต นาวิก
        อญฺโญ หิ ติณฺณสฺส มโน      อญฺโญ โหติ ติเรสิโนติ
คาถมาห ฯ
     ตตฺถ อปารนฺติ ตาต นาวิก ปรตีรํ อติณฺณเมว ชนํ โอริมตีเร
ฐิตญฺเญว เวตนํ ยาจสฺสุ ตโต ลทฺธญฺจ คเหตฺวา คุตฺตฏฺฐาเน
ฐเปตฺวา ปจฺฉาปิ มนุสฺเส ปรตีรํ นิยฺยาสิ เอวํ เต โภควุฑฺฒิ
ภวิสฺสตีติ ฯ อญฺโญ หิ ติณฺณสฺส มโนติ ตาต นาวิก ปรตีรํ
คตสฺส หิ อญฺโญ มโน ภวติ อทตฺวาว คนฺตุกาโม โหติ
โย ปรตีเรสี นาม ตีรํ เอสติ ปรตีรํ คนฺตุกาโม โหติ โส
อติเรกตรมฺปิ ทตฺวา คนฺตุกาโม โหติ อิติ ตีเรสิโน จ อญฺโญ
มโน โหติ ตสฺมา ตฺวํ อติณฺณเมว ยาเจยฺยาสีติ อยํ ตาว
เต โภคานํ วุฑฺฒิ นามาติ ฯ
     ตํ สุตฺวา นาวิโก จินฺเตสิ อยํ ตาว เม โอวาโท ภวิสฺสติ
อิทานิ ปเนส อญฺญํ กิญฺจิ มยฺหํ ทสฺสตีติ ฯ อถ นํ โพธิสตฺโต
อยํ ตาว เต อาวุโส โภควุฑฺฒิ อิทานิ อตฺถธมฺมวุฑฺฒึ สุณาหีติ
วตฺวา ตํ โอวทนฺโต
        คาเม วา ยทิ วารญฺเญ     นินฺเน วา ยทิ วา ถเล
        สพฺพตฺถมนุสาสามิ          มาสุ กุชฺฌิถ นาวิกาติ
คาถมาห ฯ อิติ ตสฺส อิมาย คาถาย อตฺถธมฺมวุฑฺฒึ กเถตฺวา
อยํ เต อตฺถวุฑฺฒิ จ ธมฺมวุฑฺฒิ จาติ อาห ฯ โส ปน ทุฏฺฐปุริโส
ตํ โอวาทํ น กิญฺจิ มญฺญมาโน อิทํ สมณ ตยา มยฺหํ ทินฺนํ
นาวาย เวตนนฺติ อาห ฯ อามาวุโสติ ฯ มยฺหํ อิมินา กมฺมํ
นตฺถิ อญฺญํ เม เทหีติ ฯ อาวุโส อิมํ ฐเปตฺวา มยฺหํ อญฺญํ
นตฺถีติ ฯ อถ ตฺวํ กสฺมา มม นาวํ อารูพฺโหสีติ ตาปสํ คงฺคาตีเร
ปาเตตฺวา อุเร นิสีทิตฺวา มุขเมวสฺส โปเถสิ ฯ
     สตฺถา อิติ โส ภิกฺขเว ตาปโส โอวาทํ ทตฺวา รญฺโญ
สนฺติเก คามวรํ ลภติ ตเมว โอวาทํ อนฺธพาลสฺส นาวิกสฺส
กเถตฺวา มุขโปถนํ ปาปุณิ ตสฺมา โอวาทํ เทนฺเตน ยุตฺตชนสฺเสว
ทาตพฺโพ น อยุตฺตชนสฺสาติ วตฺวา อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา ตทนนฺตรํ
คาถมาห
        ยาเยว อนุสาสนิยา     ราชา คามวรํ อทา
        ตาเยว อนุสาสนิยา     นาวิโก ปหรี มุขนฺติ ฯ
     ตสฺส ตํ ปหรนฺตสฺเสว ภริยา ภตฺตํ คเหตฺวา อาคตา
ตาปสํ ทิสฺวา สามิ อยํ ตาปโส ราชกุลุปโก มา ปหรีติ อาห ฯ
โส กุชฺฌิตฺวา ตฺวเมว อิมํ กูฏตาปสํ ปหริตุํ น เทสีติ อุฏฺฐาย
ตํ ปหริตฺวา ปาเตสิ ฯ อถ ภตฺตปาฏิ ปติตฺวา ภิชฺชิ ฯ ภริยาย
จ ครุคพฺภาย คพฺโภ ภูมิยํ ปติ ฯ อถ นํ มนุสฺสา สมฺปริวาเรตฺวา
ปุริสฆาตกโจโรติ คเหตฺวา พนฺธิตฺวา รญฺโญ ทสฺเสสุํ ฯ ราชา
วินิจฺฉินิตฺวา ตสฺส ราชาณํ กาเรสิ ฯ
     สตฺถา อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต โอสานคาถมาห
        ภตฺตํ ภินฺนํ หตา ภริยา     คพฺโภ จ ปติโต ฉมา
        มิโคว ชาตรูเปน         น เตนตฺถํ อวฑฺฒิตุนฺติ ฯ
     ตตฺถ ภตฺตํ ภินฺนนฺติ ภตฺตปาฏิ ภินฺนา ฯ หตาติ ปหตา ฯ
ฉมาติ ภูมิยํ ฯ มิโคว ชาตรูเปนาติ ยถา มิโค สุวณฺณํ วา
หิรญฺญํ วา มุตฺตามณิอาทีนิ วา มทฺทิตฺวา คจฺฉนฺโตปิ อตฺถริตฺวา
นิปชฺชนฺโตปิ เตน ชาตรูเปน อตฺตโน อตฺถํ วฑฺฒิตุํ นิพฺพตฺเตตุํ
น สกฺโกติ เอวเมว โส อนฺธพาโล ปณฺฑิเตหิ ทินฺนํ โอวาทํ
สุตฺวาปิ อตฺตโน อตฺถํ วฑฺฒิตุํ นิพฺพตฺเตตุํ น สกฺโกตีติ วุตฺตํ โหติ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ
สโมธาเนสิ ฯ สจฺจปริโยสาเน โส ภิกฺขุ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ ฯ
ตทา นาวิโก อิทานิ นาวิโกว ราชา อานนฺโท ตาปโส ปน
อหเมวาติ ฯ
                   อาวาริยชาตกํ ปฐมํ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๙ หน้า ๑-๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=39&A=1&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=39&A=1&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=831
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=3825
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=3783
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=3783
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27