อรรถกถาเล่มที่ ๓๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๕ ฉกฺก-ทสกนิปาต

                       มโนชชาตกํ
     ยถา จาโป นินฺนมตีติ อิทํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต
วิปกฺขเสวกํ ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ ฯ วตฺถุํ เหฏฺฐา มหิฬามุขชาตเก
วิตฺถาริตเมว ฯ ตทา ปน สตฺถา น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพเปส
วิปกฺขเสวโกเยวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
สีโห หุตฺวา สีหิยา สทฺธึ วสนฺโต เทฺว ปุตฺตเก ลภิ ปุตฺตญฺจ
ธีตรญฺจ ฯ ปุตฺตสฺส มโนโชติ นามํ อโหสิ ฯ โส วยปฺปตฺโต
เอกํ สีหโปติกํ คณฺหิ ฯ อิติ เต ปญฺจ ชนา อเหสุํ ฯ มโนโช
วเน มหิสาทโย วธิตฺวา มํสํ อาหริตฺวา มาตาปิตโร จ ภคินิญฺจ
ปชาปติญฺจ โปเสสิ ฯ โส เอกทิวสํ โคจรภูมิยํ คิริยํ นาม สิคาลํ
ปลายิตุํ อปฺปโหนฺตํ อุเรน นิปนฺนํ ทิสฺวา กึ สมฺมาติ ปุจฺฉิตฺวา
อุปฏฺฐาตุกาโมมฺหิ สามีติ วุตฺเต สาธุ อุปฏฺฐหสฺสูติ ตํ คเหตฺวา
อตฺตโน วสนฏฺฐานคุหํ อาเนสิ ฯ โพธิสตฺโต ตํ ทิสฺวา ตาต
มโนช สิคาลา นาม ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา อกิจฺเจ นิโยเชนฺติ มา
เอตํ อตฺตโน สนฺติเก กรีติ วาเรนฺโตปิ นิวาเรตุํ นาสกฺขิ ฯ อเถกทิสํ
สิคาโล อสฺสมํสํ ขาทิตุกาโม มโนชํ อาห สามิ อมฺเหหิ ฐเปตฺวา
อสฺสมํสํ อญฺญํ อขาทิตปุพฺพํ นาม นตฺถิ อสฺสํ คณฺหิสฺสามาติ ฯ
กหํ ปน สมฺม อสฺโสติ ฯ พาราณสิยํ นทีตีเรติ ฯ โส ตสฺส
วจนํ คเหตฺวา เตน สทฺธึ อสฺสานํ นทิยํ นหานเวลายํ คนฺตฺวา เอกํ
อสฺสํ คเหตฺวา ปิฏฺฐิยํ อาโรเปตฺวา สีหเวเคน อตฺตโน คุหาทฺวารเมว
อาคโต ฯ อถสฺส ปิตา อสฺสมํสํ ขาทิตฺวา ตาต อสฺสา นาม ราชตฺตา ๑-
ราชาโน จ อเนกมายา กุสเลหิ ธนุคฺคเหหิ วิชฺฌาเปนฺติ อสฺสมํสํ
ขาทนสีหา นาม ทีฆายุกา น โหนฺติ อิโต ปฏฺฐาย มา อสฺสํ
คณฺหีติ อาห ฯ โส ปิตุ วจนํ อกตฺวา คณฺหเตว ฯ สีโห
อสฺสํ คณฺหาตีติ สุตฺวา ราชา อนฺโตนคเรเยว อสฺสานํ โปกฺขรณึ
กาเรสิ ฯ ตโตปิ อาคนฺตฺวา คณฺหิเยว ฯ ราชา อสฺสสาลา
กาเรตฺวา อนฺโตสาลายเมว ติโณทกํ ทาเปสิ ฯ สีโห ปาการมตฺถเกน
คนฺตฺวา อนฺโตสาลโตปิ คณฺหิเยว ฯ ราชา เอกํ อกฺขณเวธึ
ธนุคฺคหํ ปกฺโกสาเปตฺวา สกฺขิสฺสสิ ตาต สีหํ วิชฺฌิตุนฺติ อาห ฯ
โส สกฺขิสฺสามีติ ปาการํ นิสฺสาย สีหสฺสาคมนมคฺเค อฏฺฏกํ
กาเรตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ สีโห อาคนฺตฺวา พหิสุสาเน สิคาลํ ฐเปตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ราชโภคาติปิ ปาโฐ ฯ
อสฺสคฺคหณตฺถาย นครํ ปกฺขนฺทิ ฯ ธนุคฺคโหปิ อาคมนกาเล
อติติขิณเวโคติ สีหํ อวิชฺฌิตฺวา อสฺสํ คเหตฺวา คมนกาเล ครุภารตาย
โอลีนเวคํ สีหํ ติขิเณน นาราเวน ปจฺฉาภาเค วิชฺฌิ ฯ นาราโว
ปุรตฺถิมภาเคน นิกฺขมิตฺวา อากาเส ปกฺขนฺทิ ฯ สีโห วิทฺโธมฺหีติ
วิรวิ ฯ ธนุคฺคโห นํ วิชฺฌิตฺวา อสนึ วิย ชิยํ โปเถสิ ฯ สีหสฺส
จ ชิยาย จ สิคาโล สทฺทํ สุตฺวา สหาโย เม ธนุคฺคเหน วิชฺฌิตฺวา
มาริโต ภวิสฺสติ มตเกหิ สทฺธึ วิสฺสาโส นาม นตฺถิ อิทานิ
มม ปกติยา วสนฏฺฐานเมว คมิสฺสามีติ อตฺตนาว สทฺธึ สลฺลปนฺโต
เทฺว คาถา อภาสิ
         ยถา จาโป นินฺนมติ     ชิยา จาปิ นิกุชฺชติ
         หญฺญเต นูน มโนโช     มิคราชา สขา มม ฯ
         หนฺท ทานิ วนํ ตาณํ     ปกฺกมามิ ยถาสุขํ
         เนตาทิสา สขา โหนฺติ   ลพฺภา เม ชีวโต สขาติ ฯ
     ตตฺถ ยถาติ เยน การเณน จาโป นินฺนมติ ฯ หญฺญเต
นูนาติ นูน หญฺญติ ฯ เนตาทิสาติ เอวรูปา มตกา สหายา นาม
น โหนฺติ ฯ ลพฺภาติ ชีวโต มม สหาโย นาม สกฺกา ลทฺธุํ ฯ
     สีโหปิ เอกเวเคเนว คนฺตฺวา อสฺสํ คุหาทฺวาเร ปาเตตฺวา
สยํ มริตฺวา ปตติ ฯ อถสฺส ญาตกา นิกฺขมิตฺวา ตํ โลหิตมกฺขิตํ
ปหารมุเชหิ ปคฺฆริตโลหิตํ ปาปชนเสวิตาย ชีวิตกฺขยํ ปตฺตํ อทฺทสํสุ ฯ
ทิสฺวานสฺส มาตา ปิตา ภคินี ปชาปติ ปฏิปาฏิยา จตสฺโส คาถา
อภาสึสุ
         น ปาปชนสํเสวี        อจฺจนฺตํ สุขเมธติ
         มโนชํ ปสฺส เสมานํ     คิริยสฺสานุสาสนี ฯ
         น ปาปสมฺปวงฺเกน      มาตา ปุตฺเตน นนฺทติ
         มโนชํ ปสฺส เสมานํ     อจฺฉนฺตํ สมฺหิ โลหิเต ฯ
         เอวมาปชฺชเต โปโส    ปาปิโย จ นิคจฺฉติ
         โย เว หิตานํ ชนานํ    น กโรติ อตฺถทสฺสินํ ฯ
                เอวญฺจ โส โหติ ตโตว ปาปิโย
                โย อุตฺตโม อธมชนูปเสวี
                ปสฺสุตฺตมํ อธมชนูปเสวึ
                มิคาธิปํ สรวรเวคนีธุตนฺติ ฯ
     ตตฺถ อจฺจนฺตํ สุขเมธตีติ น จิรํ สุขํ ลภติ ฯ คิริยสฺสา-
นุสาสนีติ อยํ เอวรูปา คิริยสฺสานุสาสนีติ ครหนฺโต อาห ฯ
ปาปสมฺปวงฺเกนาติ ปาปสหาเยน ฯ อจฺฉนฺตนฺติ นิมุคฺคํ ฯ ปาปิโย
จ นิคจฺฉตีติ ปาปกญฺจ วินฺทติ ฯ หิตานนฺติ อตฺถกามานํ ฯ
อตฺถทสฺสินนฺติ อนาคตํ อตฺถํ ปสฺสนฺตานํ ฯ ปาปิโยติ ปาปตโร ฯ
อธมชนูปเสวีติ อธมชนํ อุปเสวติ ฯ อุตฺตมนฺติ สรีรพเลน เชฏฺฐกํ ฯ
     ปจฺฉิมา อภิสมฺพุทฺธคาถา อภาสิ
                นิหียติ ปุริโส นิหีนเสวี
                น จ หาเยถ กทาจิ ตุลฺยเสวี
                เสฏฺฐมุปคมํ อุเทติ ขิปฺปํ
                ตสฺมา อตฺตโน อุตฺตรํ ภเชถาติ ฯ
     ตตฺถ นิหียตีติ ภิกฺขเว หีนเสวี นาม มโนชสีโห วิย นิหียติ
ปริหายติ วินาสํ ปาปุณาติ ฯ ตุลฺยเสวีติ สีลาทีหิ อตฺตนา สทิสํ
เสวมาโน น หายติ วุฑฺฒิเยว ปนสฺส โหติ ฯ เสฏฺฐมุปคมนฺติ
สีลาทีหิ อุตฺตริตรํเยว อุปคจฺฉนฺโตเยว ฯ อุเทติ ขิปฺปนฺติ สีฆเมว
สีลาทีหิ คุเณหิ อุปคจฺฉติ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ
สโมธาเนสิ สจฺจปริโยสาเน วิปกฺขเสวโก ภิกฺขุ โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐหิ ฯ ตทา สิคาโล เทวทตฺโต อโหสิ มโนโช วิปกฺขเวสโก
ภคินี อุปฺปลวณฺณา ภริยา เขมา ภิกฺขุนี มาตา ราหุลมาตา
ปิตา ปน อหเมวาติ ฯ
                    มโนชชาตกํ ทุติยํ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๙ หน้า ๑๒๔-๑๒๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=39&A=2453&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=39&A=2453&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=976
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=4303
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=4321
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=4321
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27