อรรถกถาเล่มที่ ๓๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๕ ฉกฺก-ทสกนิปาต

                       มหากปิชาตกํ
     อตฺตานํ สงฺกมํ กตฺวาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
ญาตตฺถจริยํ อารพฺภ กเถสิ ฯ วตฺถุ ภทฺทสาลชาตเก อาวีภวิสฺสติ ฯ
     ตทา จ ปน ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ อาวุโส สมฺมาสมฺพุทฺโธ
ญาตกานํ อตฺถํ จรตีติ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา กาย นุตฺถ ภิกฺขเว
เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต
น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ ตถาคโต ญาตีนํ อตฺถํ จรเตวาติ
วตฺวา อตีตํ อาหริ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
กปิโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน
ถามพลูเปโต ปญฺจหตฺถิพลปริมาโณ อสีติสหสฺสกปิคณปริวาโร หิมวนฺตปฺ-
ปเทเส วสิ ฯ ตตฺถ คงฺคาตีรํ นิสฺสาย สาขาวิฏปสมฺปนฺโน สณฺฑจฺ-
ฉาโย พหลปตฺโต ปพฺพตกูฏํ วิย สมุคฺคโต อมฺพรุกฺโข อโหสิ
นิโคฺรธรุกฺโขติ วทนฺติ ฯ ตสฺส มธุรานิ ผลานิ ทิพฺพคนฺธรสสทิสานิ
มหนฺตผลานิ มหนฺตกุมฺภปฺปมาณานิ ฯ ตสฺส เอกิสฺสา สาขาย
ผลานิ ถเล ปตนฺติ เอกิสฺสา สาขาย คงฺคาย อุทเก ปตนฺติ ฯ
ทฺวินฺนํ สาขานํ ผลานิ มชฺเฌ รุกฺขมูเล ปตนฺติ ฯ โพธิสตฺโต
กปิคณํ อาทาย ตตฺถ ผลานิ ขาทนฺโต เอกสฺมึ กาเล อิมสฺส
รุกฺขสฺส อุทเก ปติตผลํ นิสฺสาย อมฺหากํ ภยํ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ
อุทกมตฺถเก สาขาย เอกผลํปิ อนวเสเสตฺวา ปุปฺผกาเล กาฬาย-
ปตฺตกาลโต ปฏฺฐาย ขาทาเปติ เจว ปาตาเปติ จ ฯ เอวํ สนฺเตปิ
อสีติยา วานรสหสฺเสหิ อทิฏฺฐํ กิปิลฺลิกปุฏปฏิจฺฉนฺนํ เอกํ ปกฺกผลํ
นทิยํ ปติตฺวา อุทฺธญฺจ อโธ จ ชาลํ พนฺธาเปนฺตสฺส อุทกกีฬํ
กีฬนฺตสฺส พาราณสีรญฺโญ อุทฺธํชาเล ลคฺคิ ฯ รญฺโญ ทิวสํ
กีฬิตฺวา สายํ คมนสมเย เกวฏฺฏา ชาลํ อุกฺขิปนฺตา ตํ ทิสฺวา
อสุกผลนฺนามาติ อชานนฺตา รญฺโญ ทสฺเสสุํ ฯ ราชา กึ ผลนฺนาเมตนฺติ
ปุจฺฉิ ฯ น ชานาม เทวาติ ฯ เก ชานิสฺสนฺตีติ ฯ วนจรกา
เทวาติ อาหํสุ ฯ โส วนจรเก ปกฺโกสาเปตฺวา เตสํ สนฺติกา
อมฺพปกฺกนฺติ สุตฺวา ฉุริกาย ฉินฺทิตฺวา ปฐมํ วนจรเก ขาทาเปตฺวา
ปจฺฉา อตฺตนาปิ ขาทิ ฯ อิตฺถาคารสฺสาปิ อมจฺจานํปิ ขาทาเปสิ ฯ
รญฺโญ อมฺพปกฺกรโส สกลสรีรํ ผริตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ โส รสตณฺหาย
พชฺฌิตฺวา ตสฺส รุกฺขสฺส ฐิตฏฺฐานํ วนจรเก ปุจฺฉิตฺวา เตหิ
หิมวนฺตปฺปเทเส นทีตีเรติ วุตฺเต พหู นาวาสงฺฆาเฏ พนฺธาเปตฺวา
วนจรเกหิ เทสิตมคฺเคน อุทฺธํโสตํ อคมาสิ ฯ เอตฺตกานิ ทิวสานีติ
ปริจฺเฉโท น กถิโตติ ฯ อนุปุพฺเพน ตํ ฐานํ ปตฺวา เอโส
เทวรุกฺโขติ วนจรกา รญฺโญ อาจิกฺขึสุ ฯ ราชา นาวํ นทิยํ
ฐเปตฺวา มหาชนปริวุโต ปทสา ตตฺถ คนฺตฺวา รุกฺขมูเล สยนํ
ปญฺญาเปตฺวา อมฺพปกฺกานิ ขาทิตฺวา นานคฺครสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา
นิปชฺชิ ฯ สพฺพทิสาสุ อารกฺขํ ฐเปตฺวา อคฺคึ กรึสุ ฯ มหาสตฺโต
มนุสฺเสสุ นิทฺทํ โอกฺกมนฺเตสุ อฑฺฒรตฺติสมเย ปริสาย สทฺธึ อคมาสิ ฯ
อสีติสหสฺสวานรา สาขาย สาขํ จรนฺตา อมฺพานิ ขาทนฺติ ฯ ราชา
ปพุชฺฌิตฺวา กปิคณํ ทิสฺวา มนุสฺเส อุฏฺฐาเปตฺวา ธนุคฺคเห ปกฺโกสา-
เปตฺวา ยถา เอเต ผลขาทกา วานรา น ปลายนฺติ ตถา เน
ปริกฺขิปิตฺวา วิชฺฌถ เสฺว อมฺพานิ เจว วานรมํสญฺจ ขาทิสฺสามาติ
อาห ฯ ธนุคฺคหา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา รุกฺขํ ปริวาเรตฺวา สเรน
สนฺนหิตฺวา อฏฺฐํสุ ฯ เต ทิสฺวา วานรา มรณภยภีตา ปลายิตุํ
อสกฺโกนฺตา มหาสตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เทว ปลายนมกฺกเฏ วิชฺฌิสฺสามาติ
รุกฺขํ ปริกฺขิปิตฺวา ธนุคฺคหา ฐิตา กึ กโรมาติ ปุจฺฉิตฺวา
กมฺปมานา อฏฺฐํสุ ฯ โพธิสตฺโต มา ภายิตฺถ อหํ โว ชีวิตํ
ทสฺสามีติ วานรคณํ สมสฺสาเสตฺวา อุชุกํ อุคฺคตสาขํ อารุยฺห
คงฺคาภิมุขึ คตสาขํ คนฺตฺวา ตสฺสา ปริยนฺตโต ปกฺขนฺทิตฺวา
ธนุสตมตฺตฏฺฐานํ อติกฺกมฺม คงฺคาตีเร เอกสฺมึ คุมฺพมตฺถเก ปติตฺวา
ตโต โอรุยฺห มมาคตฏฺฐานํ เอตฺตกํ ภวิสฺสตีติ อากาสํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา
เอกํ เวตฺตลตํ มูเล ฉินฺทิตฺวา โสเธตฺวา เอตฺตกํ ฐานํ รุกฺเข
พนฺธิสฺสติ เอตฺตกํ อากาสฏฺฐํ ภวิสฺสตีติ อิมานิ เทฺว ฐานานิ
ววฏฺฐเปตฺวา อตฺตโน กฏิยํ พนฺธนฏฺฐานํ น สลฺลกฺเขสิ ฯ โส ตํ
เวตฺตลตํ อาทาย เอกํ โกฏึ คงฺคาตีเร ปติฏฺฐิตรุกฺเข พนฺธิตฺวา
เอกํ อตฺตโน กฏิยํ พนฺธิตฺวา วาตจฺฉินฺนวลาหกา วิย เวเคน
ธนุสตมตฺตํ ฐานํ ลงฺฆิตฺวา กฏิยํ พนฺธนฏฺฐานสฺส อสลฺลกฺขิตตฺตา
รุกฺขํ ปาปุณิตุํ อสกฺโกนฺโต อุโภหิ หตฺเถหิ อมฺพสาขํ ทฬฺหํ คณฺหิตฺวา
วานรคณสฺส สญฺญํ อทาสิ สีฆํ เม ปิฏฺฐิยํ มทฺทมานา เวตฺตลตาย
โสตฺถิคมนํ คจฺฉถาติ ฯ อสีติสหสฺสวานรา มหาสตฺตํ วนฺทิตฺวา
ขมาเปตฺวา ตถา อคมํสุ ฯ ตทา เทวทตฺโตปิ มกฺกโฏ หุตฺวา
เตสํ อพฺภนฺตเร โหติ ฯ โส อยํ เม ปจฺจามิตฺตสฺส ปิฏฺฐึ ปสฺสิตุํ
กาโลติ อุจฺจสาขํ อารุยฺห เวคํ ชเนตฺวา ตสฺส ปิฏฺฐิยํ ปติ ฯ
มหาสตฺตสฺส หทยํ ภิชฺชิ พลวเวทนา อุปฺปชฺชิ ฯ โสปิ ตํ เวทนาปตฺตํ
กตฺวา ปกฺกามิ ฯ มหาสตฺโต เอกโกว อโหสิ ฯ ราชา อนิทฺทายนฺโต
วานเรหิ จ มหาสตฺเตน จ กตกิริยํ สพฺพํ ทิสฺวา อยํ ติรจฺฉาโน
หุตฺวา อตฺตโน ชีวิตํ อคเณตฺวา ปริสาย โสตฺถิภาวเมว อกาสีติ
จินฺเตนฺโต นิปชฺชิ ฯ โส ปภาตาย รตฺติยา มหาสตฺตสฺส ตุสฺสิตฺวา น
ยุตฺตํ อิมํ กปิราชานํ นาเสตุํ อุปาเยน นํ โอตาเรตฺวา ปฏิชคฺคิสฺสามีติ
อนฺโตคงฺคาย นาวาสงฺฆาฏํ ฐเปตฺวา ตตฺถ อฏฺฏกํ พนฺธาเปตฺวา
สณิกํ มหาสตฺตํ โอตาราเปตฺวา ปิฏฺฐิยํ กาสาววตฺถํ ปตฺถราเปตฺวา
คงฺโคทเกน นหาเปตฺวา ผาณิโตทกํ ปาเยตฺวา ปริสุกฺขสรีรํ สหสฺส-
ปากเตเลน อพฺภญฺชาเปตฺวา สยนปิฏฺเฐ เอฬกจมฺมํ สนฺถราเปตฺวา
ตตฺถ นํ นิปชฺชาเปตฺวา อตฺตนา นีเจ อาสเน นิสีทิตฺวา ปฐมํ
คาถมาห
         อตฺตานํ สงฺกมํ กตฺวา      โย โสตฺถึ สมตารยิ
         กึ ตฺวํ เตสํ กึเม ตุยฺหํ     โหนฺติ เหเต มหากปีติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ โภ มหากปิ โย ตฺวํ อตฺตานํ สงฺกมํ กตฺวา
ตุลํ อาโรเปตฺวา ชีวิตํ ปริจฺจชิตฺวา อิเม วานเร โสตฺถึ สมตารยิ
เขเมน สนฺตาเรสิ กึ ตฺวํ เตสํ อโหสิ กึเม ตุยฺหํ วา กึ
เม เอเต โหนฺตีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา โพธิสตฺโต ราชานํ โอวทนฺโต เสสคาถา อภาสิ
         ราชาหํ อิสฺสโร เตสํ      ยูถสฺส ปริหารโก
         เตสํ โสกปเรตานํ        ภีตานนฺเต อรินฺทม ฯ
         อุลฺลงฺฆยิตฺวา อตฺตานํ      วิสฺสฏฺฐธนุโน สตํ
         ตโต อปรปาเทสุ         ทฬฺหํ พนฺธํ ลตาคุลํ ฯ
         ฉินฺนพฺภมิว วาเตน        นุณฺโณ รุกฺขมุปาคมึ
         โสหํ อปฺปภวํ ตตฺถ        สาขํ หตฺเถหิ อคฺคหึ ฯ
         ตํ มํ วีณายตํ สนฺตํ        สาขาย จ ลตาย จ
         สมนุกฺกมนฺตา ปาเทหิ      โสตฺถึ สาขมิคา คตา ฯ
         ตํ มํ น ตปฺปตี พนฺโธ      วโธ เม น ตเปสฺสติ
         สุขมาหริตํ เตสํ          เยสํ รชฺชมการยึ ฯ
         เอสา เต อุปมา ราช     ตํ สุณาหิ อรินฺทม
         รญฺญา รฏฺฐสฺส โยคฺคสฺส    พลสฺส นิคมสฺส จ
         สพฺเพสํ สุขเมตพฺพํ        ขตฺติเยน ปชานตาติ ฯ
     ตตฺถ เตสนฺติ เตสํ อสีติสหสฺสานํ วานรานํ ฯ ภีตานนฺเตติ
ตว วิชฺฌนตฺถาย อาณาเปตฺวา ฐิตสฺส ภีตานํ ฯ อรินฺทมาติ
ราชานํ อาลปติ ฯ ราชา หิ โจราทีนํ อรีนํ ทมนโต อรินฺทโมติ
วุจฺจติ ฯ วิสฺสฏฺฐธนุโน สตนฺติ อาโรปิตธนุสตปฺปมาณํ ฐานํ อตฺตานํ
อากาเส อุลฺลงฺฆยิตฺวา วิสฺสชฺเชตฺวา ฯ ตโตติ อิมมฺหา รุกฺขา
ลงฺฆยิตฺวา คตฏฺฐานโต ฯ อปรปาเทสูติ ปจฺฉาปาเทสุ ฯ อิทํ
กฏิภาคํ สนฺธาย วุตฺตํ ฯ โพธิสตฺโต หิ กฏิภาเคน ตํ ลตาคุลํ
ทฬฺหํ พนฺธิตฺวา ปจฺฉิมปาเทหิ ภูมึ อกฺกมิตฺวา วาตเวเคน อากาสํ
ปกฺขนฺทิ ฯ นุณฺโณ รุกฺขมุปาคมินฺติ วาตจฺฉินฺนํ อพฺภมิว อตฺตโน
เวคชนิเตน วาเตน นุณฺโณ ฯ ยถา วาตจฺฉินฺนพฺภวาเตน เอวํ
อตฺตโน เวเคน นุณฺโณ หุตฺวา อิมํ อมฺพรุกฺขํ อุปาคมึ ฯ อปฺปภวนฺติ
โส อหํ ตตฺถ อากาสปฺปเทเส รุกฺขํ ปาปุณิตุํ อปฺปโหนฺโต ตสฺส
สาขํ หตฺเถหิ อคฺคเหสินฺติ อตฺโถ ฯ วีณายตนฺติ รุกฺขสาขาย จ
เวตฺตลตาย จ วีณาย ภมรตนฺติ วิย วิคตํ อากฑฺฒิตสรีรํ ฯ
สมนุกฺกมนฺตาติ มยา อนุญฺญาตา มํ วนฺทิตฺวา ขมาเปตฺวา ปาเทหิ
สมนุกฺกมนฺตา นิรนฺตรเมว อกฺกมนฺตา โสตฺถึ คตา ฯ ตํ มํ น
ตปฺปตี พนฺโธติ ตํ มํ นาปิ โส วลฺลิยา พนฺโธ ตปฺปติ นาปิ
อิทานิ มรณํ ตปฺเปสฺสติ ฯ กึการณา สุขมาหริตํ เตสนฺติ ยสฺมา
เยสํ อหํ รชฺชมการยึ เตสํ มยา สุขมาหริตํ เอเต หิ มหาราช
อยํ โน อุปฺปนฺนํปิ ทุกฺขํ หริตฺวา สุขํ อาหริสฺสตีติ มํ ราชานํ
อกํสุ อหํปิ ตุมฺหากํ อุปฺปนฺนํ ทุกฺขํ หริสฺสามิจฺเจว เอเตสํ
ราชา ชาโต ตํ อชฺช มยา เอเตสํ มรณทุกฺขํ หริตฺวา ชีวิตสุขํ
อาหฏํ เตน มํ นาปิ พนฺโธ ตปฺปติ น มรณวโธ ตปฺเปสฺสติ ฯ
เอสว เต อุปมาติ เอสา เต มหาราช  มยา กตกิริยาย อุปมา ฯ
ตํ สุณาหีติ ตสฺมา อิมาย อุปมาย สํสนฺเทตฺวา อตฺตโน ทิยฺยมานํ
โอวาทํ สุณาหิ ฯ รญฺญา รฏฺฐสฺสาติ มหาราช รญฺญา นาม
อุจฺฉุยนฺเต อุจฺฉุํ วิย รฏฺฐํ อปีเฬตฺวาว จตุพฺพิธํ อคติคมนํ ปหาย
จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ สงฺคณฺหนฺเตน ทสสุ ราชธมฺเมสุ ปติฏฺฐาย มยา
วิย อตฺตโน ชีวิตํ ปริจฺจชิตฺวา กินฺเต เม รฏฺฐวาสิโน วิคตภยา
คิมฺหกาเล วิวฏทฺวารา ญาตีหิ จ ปริจาริเกหิ จ ปริวาริตา อุเร
ปุตฺเต นจฺเจนฺตา สีเตน วาเตน วิชียมานา ยถารุจึ อตฺตโน สนฺตกํ
ปริภุญฺชนฺตา กายิกเจตสิกสุขสมงฺคิโน ภเวยฺยุนฺติ สกลรฏฺฐสฺส จ
รถสกฏาทิยุตฺตวาหนสฺส โยคฺคสฺส จ ปตฺติกสงฺขาตสฺส พลสฺส จ
นิคมชานปทสงฺขาตสฺส นิคมสฺส จ สพฺเพสํ สุขเมว เอสิตพฺพํ
คเวสิตพฺพนฺติ อตฺโถ ฯ ขตฺติเยน ปชานตาติ เขตฺตานํ อธิปติภาเวน
ขตฺติโยติ ลทฺธนาเมน ปน เอเตน อวเสสสตฺเต อติกฺกมฺม ปชานตา
ญาณสมฺปนฺเนน ภวิตพฺพนฺติ ฯ
     เอวํ มหาสตฺโต ราชานํ โอวทนฺโต จ อนุสาสนฺโต จ
กาลมกาสิ ฯ ราชา อมจฺเจ ปกฺโกสาเปตฺวา อิมสฺส กปิราชสฺส
ราชูนํ วิย สรีรกิจฺจํ กโรถาติ วตฺวา อิตฺถาคารํปิ อาณาเปสิ
ตุมฺเห รตฺตวตฺถนิวตฺถา ปริกิณฺณเกสา ทณฺฑทีปิกหตฺถา กปิราชานํ
ปริวาเรตฺวา อาหฬนํ คจฺฉถาติ ฯ อมจฺจา ทารูนํ สกฏมตฺเตน
จิตฺตกํ กริตฺวา ราชูนํ กรณนิยาเมเนว มหาสตฺตสฺส สรีรกิจฺจํ
กตฺวา สีสกปาลํ คเหตฺวา รญฺโญ สนฺติกํ อคมํสุ ฯ ราชา
มหาสตฺตสฺส อาหฬเน เจติยํ กาเรตฺวา ทีเป ชาลาเปตฺวา คนฺธมาลาทีหิ
ปูเชตฺวา สีสกปาลํ สุวณฺณขจิตํ กาเรตฺวา กุนฺตคฺเค ฐเปตฺวา
ปุรโต กาเรตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูเชนฺโต พาราณสึ คนฺตฺวา กุนฺตํ
ราชทฺวาเร ฐเปตฺวา สกลนครํ สชฺชาเปตฺวา สตฺตาหํ ธาตุปูชํ
กาเรสิ ฯ อถ นํ ธาตุํ คเหตฺวา เจติยํ กาเรตฺวา ยาวชีวํ
คนฺธมาลาทีหิ ปูเชนฺโต โพธิสตฺตสฺส โอวาเท ปติฏฺฐาย ทานาทีนิ
ปุญฺญานิ กโรนฺโต ธมฺเมน รชฺชํ กาเรตฺวา สคฺคปรายโน อโหสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ
สโมธาเนสิ ตทา ราชา อานนฺโท อโหสิ ทุฏฺฐกปิ เทวทตฺโต
ปริสา พุทฺธปริสา กปิราชา ปน อหเมวาติ ฯ
                    มหากปิชาตกํ ทุติยํ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๙ หน้า ๑๘๙-๑๙๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=39&A=3774&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=39&A=3774&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1050
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=4546
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=4575
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=4575
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27