อรรถกถาเล่มที่ ๓๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๕ ฉกฺก-ทสกนิปาต

                       อินฺทฺริยชาตกํ
     โย อินฺทฺริยานนฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ปุราณ-
ทุติยิกปโลภนํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     สาวตฺถิยํ กิเรโก กุลปุตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา น
สกฺกา อคารมชฺเฌ วสนฺเตน เอกนฺตปริปุณฺณํ เอกนฺตปริสุทฺธํ
พฺรหฺมจริยํ จริตุํ นิยฺยานิเก สาสเน ปพฺพชิตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ
กริสฺสามีติ ฆเร วิภวํ ปุตฺตทารสฺส นิยฺยาเทตฺวา สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ
ยาจิ ฯ สตฺถาปิสฺส ปพฺพชฺชํ ทาเปติ ฯ ตสฺส อาจริยอุปชฺฌาเยหิ
สทฺธึ ปิณฺฑาย จริโต นวกตฺตา เจว ภิกฺขูนํ พหุภาเวน จ
กุลฆเร วา อาสนสาลาย วา อาสนํ น ปาปุณาติ ฯ สงฺฆนวก-
โกฏิยํ ปีฐกํ วา ผลกํ วา ปาปุณาติ ฯ อาหาโรปิ อุฬุกปิฏฺเฐน
ฆฏฺฏิตภินฺนปิฏฺฐกญฺชิกํ วา ยาคุ วา ปูติสุกฺขขชฺชกํ วา ฌามสุกฺขกุโร
วา ปาปุณาติ ยาปนปฺปมาณํ น โหติ ฯ โส อตฺตนา ลทฺธํ
คเหตฺวา ปุราณทุติยิกาย สนฺติกํ คจฺฉติ ฯ อถสฺส สา ปตฺตํ
คเหตฺวา วนฺทิตฺวา ปตฺตโต ภตฺตํ นีหริตฺวา สุสมฺปาทิตานิ
ยาคุภตฺตสูปพฺยญฺชนานิ เทติ ฯ มหลฺลโก รสตณฺหาย พชฺฌิตฺวา
ปุราณทุติยิกํ ชหิตุํ น สกฺโกติ ฯ สา จินฺเตสิ พทฺโธ นุ โข
โนติ วีมํสิสฺสามิ นนฺติ ฯ อเถกทิวสํ ชนปทมนุสฺสํ เสตมตฺติกาย
นหาเปตฺวา เคเห นิสีทาเปตฺวา อญฺเญปิสฺส กติปเย ปริวารมนุสฺเส
อาณาเปตฺวา โถกํ โถกํ ปานโภชนํ ทาเปสิ ฯ เต ขาทนฺตา
ภุญฺชนฺตา นิสีทึสุ ฯ เต เคหทฺวาเร จกฺเกสุ โคเณ พนฺธาเปตฺวา
เอกํ สกฏํ ฐปาเปสิ สยํ ปน ปิฏฺฐิคพฺเภ นิสีทิตฺวา ปูเว
ปจิ ฯ อถ มหลฺลโก อาคนฺตฺวา ทฺวาเร อฏฺฐาสิ ฯ ตํ ทิสฺวา
เอโก มหลฺลกปุริโส อยฺเย เอโก เถโร ทฺวาเร ฐิโตติ อาห ฯ
วนฺทิตฺวา อติจฺฉาเปหีติ ฯ โส อติจฺฉถ ภนฺเตติ ปุนปฺปุนํ กเถตฺวา
ตํ อคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา อยฺเย เถโร น คจฺฉตีติ อาห ฯ
สา คนฺตฺวา สาณึ อุกฺขิปิตฺวา โอโลเกตฺวา อมฺโภ อมฺหากํ
ทารกปิตาติ วตฺวา นิกฺขมิตฺวา วนฺทิตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา เคหํ
ปเวเสตฺวา โภเชตฺวา โภชนปริโยสาเน วนฺทิตฺวา ตุมฺเห อิเธว
ปรินิพฺพายิถ มยํ เอตฺตกํ กาลํ อญฺญํ กุลํ น คณฺหิมฺหา อสฺสามิเก
ปน ฆเร ฆราวาโส น สณฺฐาติ มยํ อญฺญํ กุลํ คณฺหาม ทูรชนปทํ
คจฺฉิสฺสาม ตุมฺเห อปฺปมตฺตา โหถ สเจ เม โทโส อตฺถิ
ขมถาติ อาห ฯ มหลฺลกสฺส หทยํ ผาลกาโล วิย อโหสิ ฯ อถ
นํ  อหํ ตํ ชหิตุํ น สกฺโกมิ มา คจฺฉ วิพฺภมิสฺสามิ
อสุกฏฺฐาเน เม สาฏกํ เปเสหิ ปตฺตจีวรํ ปฏิจฺฉาเปตฺวา อาคจฺฉิสฺ-
สามีติ อาห ฯ สา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ มหลฺลโก วิหารํ
คนฺตฺวา อาจริยุปชฺฌาเย ปตฺตจีวรํ ปฏิจฺฉาเปนฺโต กสฺมา อาวุโส
เอวํ กโรสีติ วุตฺเต ปุราณทุติยิกํ ชหิตุํ น สกฺโกมิ
วิพฺภมิสฺสามีติ อาห ฯ อถ นํ เต อนิจฺฉนฺตญฺเญว สตฺถุ สนฺติกํ
เนตฺวา กึ ภิกฺขเว อิมํ อนิจฺฉนฺตญฺเญว อานยิตฺถาติ วุตฺเต
ภนฺเต อยํ อุกฺกณฺฐิตฺวา วิพฺภมิตุกาโมติ วทึสุ ฯ อถ นํ สตฺถา
สจฺจํ กิร ตฺวํ อุกฺกณฺฐิโตสีติ ปุจฺฉิตฺวา สจฺจํ ภนฺเตติ โก
ตํ อุกฺกณฺฐาเปตีติ ปุราณทุติยิกา ภนฺเตติ วุตฺเต ภิกฺขุ น
อิทาเนว สา อิตฺถี ตุยฺหํ อนตฺถการิกา ปุพฺเพปิ ตฺวํ เอตํ นิสฺสาย
จตูหิ ฌาเนหิ ปริหีโน มหาทุกฺขํ ปตฺวา มํ นิสฺสาย ตมฺหา
ทุกฺขา มุญฺจิตฺวา นฏฺฐํ ฌานํ ปฏิลภตีติ วตฺวา อตีตํ อาหริ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต ตสฺส
ปุโรหิตํ ปฏิจฺจ ตสฺสา พฺราหฺมณิยา กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺติ ฯ ชาตทิวเส
จสฺส สกลนคเร อาวุธานิ ปชฺชลึสุ ฯ เตนสฺส โชติปาโลติ นามํ
กรึสุ ฯ โส วยปฺปตฺโต ตกฺกสิลายํ สพฺพสิปฺปานิ อุคฺคณฺหิตฺวา
รญฺโญ สิปฺปํ ทสฺเสตฺวา อิสฺสริยํ ปหาย กิญฺจิ อชานาเปตฺวา
อคฺคทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา สกฺกทตฺติเย
กปิฏฺฐอสฺสเม อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ฌานาภิญฺญา นิพฺพตฺเตสิ ฯ ตํ
ตตฺถ วสนฺตํ อเนกานิ อิสิสตานิ ปริวาเรสุํ ฯ มหาสมาคโม อโหสิ
สตฺต อนฺเตวาสิกา เชฏฺฐกา อเหสุํ เตสํ สาลิสฺสโร นาม อิสิ
กปิฏฺฐอสฺสมา นิกฺขมิตฺวา สุรฏฺฐชนปเท สาโตทกาย นาม นทิยา
ตีเร อเนกสหสฺสอิสิปริวาโร วสิ ฯ เมณฺฑิสฺสโร นาม อิสิ
ปโชตกรญฺโญ วิชิเต กลมฺพมูลกํ นาม นิคมํ นิสฺสาย อเนกสหสฺส-
อิสิปริวาโร วสิ ฯ ปพฺพโต นาม อิสิ เอกํ อฏวิชนปทํ นิสฺสาย
อเนกสหสฺสอิสิปริวาโร วสิ ฯ กาฬเทวิโล นาม อิสิ อวนฺติกรฏฺเฐ
ทกฺขิณาปเถ เอกํ ฆนเสลํ นิสฺสาย อเนกสหสฺสอิสิปริวาโร วสิ ฯ
กิสวจฺโฉ นาม อิสิ เอกโกว ทณฺฑกีรญฺโญ กุมฺภวตึ นาม นครํ
นิสฺสาย อุยฺยาเน วสิ ฯ อนุสิสฺสตาปโส ปน โพธิสตฺตสฺส อุปฏฺฐาโก
สนฺติเก วสิ ฯ นารโท นาม อิสิ กาฬเทวิลสฺส กนิฏฺโฐ มชฺฌิมปฺ-
ปเทเส อรญฺเญ อญฺชนคิริมฺหิ ปพฺพตชาลนฺตเร เอกโกว เอกสฺมึ
คุหาเลเณ วสิ ฯ อญฺชนคิริโน ปน อวิทูเร เอโก อากิณฺณมนุสฺโส
นิคโม อตฺถิ ฯ เตสํ อนฺตเร มหตี นที ตํ พหู มนุสฺสา โอสรนฺติ ฯ
อุตฺตมรูปธรา วณฺณทาสิโย ปุริเส ปโลภยมานา ตสฺสา นทิยา
ตีเร นิสีทนฺติ ฯ นารทตาปโส ตาสุ เอกํ ทิสฺวา ปฏิพทฺธจิตฺโต
หุตฺวา ฌานํ อนฺตรธาเปตฺวา นิราหาโร ปริสุสฺสนฺโต กิเลสวสงฺคโต
สตฺตาหํ นิปชฺชิ ฯ อถสฺส ภาตา กาฬเทวิโล อาวชฺเชนฺโต ตํ การณํ
ญตฺวา อากาเสนาคนฺตฺวา เลณํ ปาวิสิ ฯ นารโท ตํ ทิสฺวา
กสฺมา ภวํ อาคโตสีติ อาห ฯ ภวํ อผาสุโก ตํ ภวนฺตํ ปฏิชคฺคิตุํ
อาคโตสฺมีติ ฯ อถ นํ โส อวตฺถุกํ ภวํ กเถสิ อลิกํ ตุจฺฉํ
กเถสีติ มุสาวาเทน นิคฺคณฺหิ ฯ โส น ตํ ปหาตุํ วฏฺฏตีติ
สาลิสฺสรํ อาเนสิ เมณฺฑิสฺสรํ อาเนสิ ปพฺพติสฺสรํ อาเนสิ ฯ
อิตโร เต มุสาวาเทน นิคฺคณฺหิ ฯ กาฬเทวิโล สรภงฺคสตฺถารํ
อาเนสฺสามีติ อากาเสน คนฺตฺวา ตํ อาเนสิ ฯ โส อาคนฺตฺวา ตํ
ทิสฺวา อินฺทฺริยวสํ คโตติ ญตฺวา กจฺจิสิ นารท อินฺทฺริยานํ วสํ
คโตติ ปุจฺฉิ ฯ อิตเรน กถํ สุตฺวาว อุฏฺฐาย วนฺทิตฺวา อาม
อาจริยาติ วุตฺเต นารท อินฺทฺริยวสํ คตา นาม อิมสฺมึ อตฺตภาเว
สุสฺสนฺตา ทุกฺขํ อนุภวิตฺวา ทุติยตฺตภาเว นิรเย นิพฺพตฺตนฺตีติ วตฺวา
ปฐมํ คาถมาห
        โย อินฺทฺริยานํ กาเมน   วสํ นารท คจฺฉติ
        โส ปริจฺจชฺชุโภ โลเก   ชีวนฺเตว วิสุสฺสตีติ ฯ
     ตตฺถ โย อินฺทฺริยานนฺติ นารท โย ปุริโส รูปาทีสุ สุภาการํ
คเหตฺวา กิเลสกามวเสน ฉนฺนํ อินฺทฺริยานํ วสํ คจฺฉติ ฯ ปริจฺจชฺชุโภติ
โส ปุริโส มนุสฺสโลกญฺจ เทวโลกญฺจาติ อุโภ โลเก ปริจฺจชิตฺวา
นิรยาทีสุ นิพฺพตฺตตีติ อตฺโถ ฯ ชีวนฺเตว วิสุสฺสตีติ ชีวนฺโตเยว
อตฺตนา อิจฺฉิตํ กิเลสวตฺถุํ อลภนฺโต โสเกน วิสุสฺสติ มหาทุกฺขํ
ปาปุณาติ ฯ
     ตํ สุตฺวา นารโท อาจริย กามเสวนํ นาม สุขํ เอวรูปํ
สุขํ กึ สนฺธาย ทุกฺขนฺติ วทสีติ ปุจฺฉิ ฯ อถสฺส สรภงฺโค เตนหิ
สุณาหีติ ทุติยํ คาถมาห
        สุขสฺสานนฺตรํ ทุกฺขํ    ทุกฺขสฺสานนฺตรํ สุขํ
        โสสิ ปตฺโต สุขทุกฺขํ   ปาฏิกงฺข วรํ สุขนฺติ ฯ
     ตตฺถ สุขสฺสานนฺตรนฺติ กามสุขสฺส อนนฺตรํ นิรยทุกฺขํ ฯ
ทุกฺขสฺสาติ สีลรกฺขณทุกฺขสฺส อนนฺตรํ ทิพฺพมานุสกสุขญฺเจว
นิพฺพานสุขญฺจ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ นารท อิเม สตฺตา กามเสวน-
สมเยน กาลํ กริตฺวา เอกนฺตทุกฺเข นิรเย นิพฺพตฺตนฺติ ฯ สีลํ
รกฺขนฺตา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตา จ ปน กิลมนฺติ เต ทุกฺเขน
สีลํ รกฺขิตฺวา สีลผเลน วุตฺตปฺปการํ สุขํ ปฏิลภนฺติ อิทํ สนฺธายาหํ
เอวํ วทามีติ ฯ โสสิ ปตฺโตติ โส ตฺวํ นารท อิทานิ ฌานสุขํ
นาเสตฺวา ตโต สุขา มหนฺตํ กามนิสฺสิตํ เจตสิกทุกฺขํ ปตฺโต ฯ
ปาฏิกงฺขาติ อิทํ กิเลสทุกฺขํ ฉฑฺเฑตฺวา ปุน ตเทว วรํ อุตฺตมํ
ฌานสุขํ อิจฺฉ ปตฺเถหีติ ฯ
     นารโท อิทํ อาจริย ทุกฺขํ นาหนฺตํ อธิวาเสตุํ สกฺโกมีติ
อาห ฯ อถ นํ มหาสตฺโต นารท ทุกฺขํ นาม อุปฺปนฺนํ อธิวาเส-
ตพฺพเมวาติ วตฺวา ตติยํ คาถมาห
        กิจฺฉกาเล กิจฺฉสโห   โส กิจฺฉํ นาติวตฺตติ
        ส กิจฺฉนฺตํ สุขํ ธีโร   โยคํ สมธิคจฺฉตีติ ฯ
     ตตฺถ นาติวตฺตตีติ นานุวตฺตติ อยเมว วา ปาโฐ ฯ อิทํ
วุตฺตํ โหติ นารท โย กายิกเจตสิกทุกฺขสงฺขาตสฺส กิจฺฉสฺส อุปฺปนฺน-
กาเล อปฺปมตฺโต ตสฺส กิจฺฉสฺส หรณุปายํ กโรนฺโต กิจฺฉสโห
หุตฺวา ตํ กิจฺฉํ น อนุวตฺตติ ตสฺส วเส อวตฺติตฺวา เตหิ เตหิ
อุปาเยหิ ตํ กิจฺฉํ อภิภวติ วินาเสติ ส ธีโร กิจฺฉสฺส อนฺติมสงฺขาตํ
นิรามิสํ สุขํ อธิคจฺฉติ ตํ วา กิจฺฉนฺตํ โยคสุขํ อธิคจฺฉติ อกิลมนฺโต
ปาปุณาตีติ ฯ
     โส อาจริย กามสุขํ นาม  อุตฺตมสุขํ น ตํ ชหิตุํ สกฺโกมีติ
อาห ฯ อถ นํ มหาสตฺโต นารท ธมฺโม นาม น เกนจิ
การเณน นาเสตพฺโพติ วตฺวา จตุตฺถํ คาถมาห
        น เหว กามานํ กามา   นานตฺถา นตฺถการณา
        น กตญฺจ นิรํกตฺวา      ธมฺมา จวิตุมรหสีติ ฯ
     ตตฺถ กามานํ กามาติ กามานํ กามา วตฺถุกามานํ ปตฺถนายาติ
อตฺโถ ฯ นานตฺถา นตฺถการณาติ น อนตฺถโต น อตฺถการณา ฯ น
กตญฺจ นิรํกตฺวาติ กตญฺจ นิปฺผาทิตํ ฌานํ นิรํกตฺวา ฯ อิทํ วุตฺตํ
โหติ นารท น เหว วตฺถุกามปตฺถนาย ธมฺมา จวิตุมรหสิ เอกสฺมึ
อนตฺเถ อุปฺปนฺเน ตํ ปฏิหนิตุกาโม นานตฺถา นตฺเถนปิ การณภูเตน
ธมฺมา จวิตุมรหสิ ฯ อสุโก นาม เม อตฺโถ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ
เอวํ อตฺถการณา ปน ธมฺมา จวิตุมรหสิ กตํ ปุน นิปฺผาทิตุํ
ฌานสุขํ นิรํกตฺวาปิ นาเสตฺวา เนว ธมฺมา จวิตุมรหสีติ ฯ
     เอวํ สรภงฺเคน จตูหิ คาถาหิ ธมฺเม เทสิเต กาฬเทวิโล
อตฺตโน กนิฏฺฐํ โอวทนฺโต ปญฺจมํ คาถมาห
        ทกฺขํ คหปตํ สาธุ       สํวิภชฺชญฺจ โภชนํ
        อหาโส อตฺถลาเภสุ     อตฺถพฺยาปตฺติ อพฺยโถติ ฯ
     ตตฺถ ทกฺขํ คหปตนฺติ นารท ฆราวาสํ วสนฺตานํ คหปตีนํ
โภคุปฺปาทนตฺถาย อนาลสฺยเฉกํ กุสลภาวสงฺขาตํ ทุกฺขํ นาม สาธุ
ทกฺขภาโว ลทฺธโก ฯ สํวิภชฺชญฺจ โภชนนฺติ ทุกฺเขน อุปฺปาทิตโภคานํ
ธมฺมิกสมณพฺราหฺมเณหิ สํวิภชิตฺวา ปริโภคการณํ ทุติยํ สาธุ ฯ
อหาโส อตฺถลาเภสูติ มหนฺเต อิสฺสริเย อุปฺปนฺเน ปมาทวเสน
อหาโส อนุพฺพิลาวิคฺคตํ ตติยํ สาธุ ฯ อตฺถพฺยาปตฺตีติ ยทา
ปน อตฺตโน อตฺถพฺยาปตฺติ ยสวินาโส โหติ ตทา อพฺยโถ
อกิลมนํ จตุตฺถํ สาธุ ตสฺมา ตฺวํ นารท ฌานํ เม อนฺตรหิตนฺติ
มา โสจิ สเจ อินฺทฺริยานํ วสํ นาคมิสฺสสิ นฏฺฐมฺปิ เต ฌานํ
ปุน ปากติกเมว ภวิสฺสตีติ ฯ
     ตํ ปุน กาฬเทวิเลน นารทสฺส โอวทิตภาวํ ญตฺวา สตฺถา
อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา ฉฏฺฐํ คาถมาห
        เอตฺตาว เตสํ ปณฺฑิจฺจํ  อสิโต เทวิโล พฺรวิ
        นยิโต กิญฺจิ ปาปิโย    โย อินฺทฺริยานํ วสํ วเชติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ ภิกฺขเว เอตฺตกํ เอตํ ปณฺฑิจฺจํ โสยํ เทวิโล
อพฺรวิ โย ปน กิเลสวเสน อินฺทฺริยานํ วสํ วเชติ อิโต อญฺโญ
ปาปิโย นตฺถีติ ฯ
     อถ นํ สรภงฺโค อามนฺเตตฺวา นารท อิทํ ตาว สุโณหิ
ปฐมเมว กตฺตพฺพยุตฺตกํ โย น กโรติ โส อรญฺญํ ปวิฏฺฐมาณวโก
วิย โสจติ ปริเทวตีติ วตฺวา อตีตํ อาหริ
     อตีเต เอกสฺมึ กาสีนิคเม เอโก พฺราหฺมณมาณโว อภิรูโป
อโหสิ ถามสมฺปนฺโน นาคพโล ฯ โส จินฺเตสิ กิมฺเม กสิกมฺมาทีนิ
กตฺวา มาตาปิตุปฏฺเฐหิ กึ ปุตฺตทาเรน กึ ทานาทิปุญฺเญหิ
กเตหิ กิญฺจิ อโปเสตฺวา กิญฺจิ ปุญฺญํ อกตฺวา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา
มิเค มาเรตฺวา อตฺตานเมว โปเสสฺสามีติ โส ปญฺจาวุธสนฺนทฺโธ
หิมวนฺตํ คนฺตฺวา นานามิเค วธิตฺวา ขาทนฺโต อนฺโตหิมวนฺเต วิธินิยา
นาม นทิยา ตีเร คิริปริกฺขิตฺตํ มหนฺตํ ปพฺพตชาลํ ปตฺวา ตตฺถ
มิเค วธิตฺวา องฺคาเร ปกฺกมํสํ ขาทนฺโต วาสํ กปฺเปสิ ฯ โส
จินฺเตสิ อหํ สทา ถามสมฺปนฺโน นาม น ภวิสฺสามิ ทุพฺพลกาเล
อรญฺเญ จริตุํ นาสกฺขิสฺสามิ อิทาเนว นานาวณฺเณ มิเค ปพฺพตชาลํ
ปเวเสตฺวา ทฺวารํ โยเชตฺวา อรญฺญํ อนาหิณฺฑนฺโตว ยถารุจิยา
มิคํ วธิตฺวา ขาทิสฺสามีติ ฯ โส ตถา อกาสิ ฯ อถสฺส กาเล
อติกฺกนฺเต ตํ กมฺมํ มตฺถกํ ปตฺตํ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ ชาตํ อตฺตโน
หตฺถปาเทหิ น ลภิ คนฺตุํ อปราปรํ ปริวตฺเตตุํ นาสกฺขิ เนว
กิญฺจิ ขาทนียํ โภชนียํ น ปานียํ ปิวิ สรีรํ มิลายิ มนุสฺสเปโต
อโหสิ คิมฺหกาเล ปฐวี วิย สรีรํ ภิชฺชิตฺวา ราชิโย ทสฺเสสิ ฯ
โส ทุรูโป ทุสฺสณฺฐิโต มหาทุกฺขํ อนุภวิ ฯ เอวํ อทฺธาเน คเต
สีวิรฏฺเฐ สีวิราชา นาม อรญฺเญ องฺคารปกฺกมํสํ ขาทิสฺสามีติ
อมจฺจานํ รชฺชํ นิยฺยาเทตฺวา ปญฺจาวุธสนฺนทฺโธ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา
มิเค วธิตฺวา มํสํ ขาทนฺโต อนุปุพฺเพน ตํ ปเทสํ ปตฺวา ตํ ปุริสํ
ทิสฺวา ภีโต สตึ อุปฏฺฐเปตฺวา โกสิ ตฺวํ อมฺโภ ปุริสาติ ปุจฺฉิ ฯ
สามิ มนุสฺสเปโต อหํ อตฺตโน กตกมฺมสฺส ผลํ อนุภวามิ ตฺวํ
ปน โกสีติ ฯ สีวิราชาหมสฺมีติ ฯ อถ กสฺมา อิธาคโตสีติ ฯ
มิคมํสํ ขาทนตฺถายาติ ฯ อถสฺส โส อหมฺปิ มหาราช อิมินาว
การเณนาคนฺตฺวา มนุสฺสเปโต ชาโตติ สพฺพํ วิตฺถาเรน กเถตฺวา
อตฺตโน ทุกฺขิตภาวํ รญฺโญ อาจิกฺขนฺโต เสสคาถา อภาสิ
        อมิตฺตานํว หตฺถตฺถํ     สีวิ ปปฺโปติ มามิว
        กมฺมํ วิชฺชญฺจ ทกฺเขยฺยํ  วิวาหํ สีลมทฺทวํ
        เอเตว ยเส หาเปตฺวา นิพฺพตฺโต เสหิ กมฺเมหิ ฯ
        โสหํ สหสฺสชีโนว      อพนฺธุ อปรายโน
        อริยธมฺมา อติกฺกนฺโต   ยถา เปโต ตเถวหํ ฯ
        สุขกาเม ทุกฺขาเปตฺวา  อาปนฺโนสฺมิ ปทํ อิมํ
        โยหํ สุขํ นาธิคจฺฉามิ   ฐิโต ภาณุมกาสิวาติ ฯ
     ตตฺถ อมิตฺตานํว หตฺถตฺถนฺติ อมิตฺตานํ หตฺเถ อตฺถํ วินาสํ
วิย ฯ สีวีติ ราชานํ อาลปติ ฯ ปปฺโปติ มามิวาติ มาทิโส
ปาปกมฺเม ปาปุณาติ อตฺตโนว กมฺเมน วินาสํ ปาปุณาตีติ วุตฺตํ
โหติ ฯ กมฺมนฺติ กสิกมฺมาทิเภทํ อาชีวสาธกํ กิจฺจํ ฯ วิชฺชนฺติ
นานปฺปการกํ หตฺถิสิปฺปาทิกํ สิปฺปํ ฯ ทกฺเขยฺยนฺติ นานปฺปกาเรน
โภคุปฺปาทเนน โกสลฺลํ ฯ วิวาหนฺติ อาวาหวิวาหสมฺพทฺธํ ฯ สีลมทฺทวนฺติ
ปญฺจวิธสีลญฺเจว มุทุวจนหิตกามปาปนีวารณกลฺยาณมิตฺตตา จ โส
หิ อิธ มทฺทโวติ อธิปฺเปโต ฯ เอเตว ยเส หาเปตฺวาติ เอเต
เอตฺตเก ยสทายกธมฺเม หาเปตฺวา ฯ นิพฺพตฺโต เสหิ กมฺเมหีติ
อตฺตโน กมฺเมหิ นิพฺพตฺโต ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ อหํ มหาราช
อิมสฺมึ โลเก อิสฺสริยทายกํ กตฺตพฺพยุตฺตกํ กมฺมํ อกตฺวา สิปฺปํ
อสิกฺขิตฺวา อุปาเยน โภเค อนุปฺปาเทตฺวา อาวาหวิวาหํ อกตฺวา
สีลํ อรกฺขิตฺวา มํ อกิจฺจํ กโรนฺตํ นีวารณสมตฺเถ กลฺยาณมิตฺเต
อภชิตฺวา อิเม เอตฺตเก ยสทายกตฺตา ยเสติ สงฺขฺยํ คเต
โลกปฺปวตฺติธมฺเม อวหาเปตฺวา ฉฑฺเฑตฺวา อิมํ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา
สยํ กเตหิ ปาปกมฺเมหิ อิทานิ มนุสฺสเปโต หุตฺวา นิพฺพตฺโตสฺมีติ ฯ
สหสฺสชีโนวาติ สหสฺสชินปุริโส วิยาติ อตฺโถ ฯ สจาหํ สมฺมา-
ปฏิปชฺชิตฺวา โภเค อุปฺปาเทยฺยํ เตหิ อเนกสหสฺเสหิ โภเคหิ ชีโนติปิ
อตฺโถ ฯ อปรายโนติ อสรโณ นิปฺปตีติ อตฺโถ ฯ อริยธมฺมาติ
สปฺปุริสธมฺมโต ฯ ยถา เปโตติ ยถา มโต เปโต หุตฺวา อุปฺปชฺเชยฺย
ชีวมาโนเยว ตถา มนุสฺสเปโต ชาโตสฺมีติ อตฺโถ ฯ สุขกาเม
ทุกฺขาเปตฺวาติ สุขกาเม สตฺเต ทุกฺขาเปตฺวา ฯ สุขกาโมติปิ ปาโฐ ฯ
สยํ สุขกาโม ปรํ ทุกฺขาเปตฺวาติ อตฺโถ ฯ อาปนฺโนสฺมิ ปทํ
อิมนฺติ อิมํ เอวรูปํ โกฏฺฐาสํ ปตฺโตสฺมิ ปถนฺติปิ ปาโฐ ฯ
อิทํ ทุกฺขสฺส ปถภูตํ อตฺตภาวํ ปตฺโตสฺมีติ อตฺโถ ฯ ฐิโต
ภาณุมกาสิวาติ ภาณุมา วุจฺจติ อคฺคิ วีตจฺฉิตงฺคาเรหิ สมนฺตา
ปริกิณฺโณ วิย สรีเร อุฏฺฐิเตน มหาฑาเหน ฑหนฺโต กายิกเจตสิกสุขํ
น วินฺทามีติ วทติ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา อหํ มหาราช สุขกาโม ปรํ ทุกฺขาเปตฺวา
ทิฏฺเฐว ธมฺเม มนุสฺสเปโตสฺมิ ตสฺมา ตฺวํ ปาปกมฺมํ มา กริ
อตฺตโน นครํ คนฺตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กโรหีติ อาห ฯ
ราชา ตถา กตฺวา สคฺคปทํ ปูเรสิ ฯ
     สรภงฺคสตฺถา อิมํ การณํ อาหริตฺวา ตาปสํ สญฺญาเปสิ ฯ
โส ตสฺส กถาย สํเวคํ ปฏิลภิตฺวา ตํ วนฺทิตฺวา ขมาเปตฺวา
กสิณปริกมฺมํ กตฺวา นฏฺฐชฺฌานํ ปฏิปากติกํ อกาสิ ฯ สรภงฺโค
ตสฺส ตตฺถ วสิตุํ อทตฺวา อาทาย อตฺตโน อสฺสมํ คโต ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา
ชาตกํ สโมธาเนสิ สจฺจปริโยสาเน อุกฺกณฺฐิตภิกฺขุ โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐหิ ฯ ตทา นารโท อุกฺกณฺฐิตภิกฺขุ อโหสิ สาลิสฺสโร
สารีปุตฺโต เมณฺฑิสฺสโร กสฺสโป ปพฺพโต อนุรุทฺโธ กาฬเทวิโล
กจฺจายโน อนุสิสฺโส อานนฺโท กิสวจฺโฉ โมคฺคลฺลาโน สรภงฺโค
ปน อหเมวาติ ฯ
                   อินฺทฺริยชาตกํ สตฺตมํ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๙ หน้า ๓๑๑-๓๒๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=39&A=6262&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=39&A=6262&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1171
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=4983
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=5032
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=5032
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27