อรรถกถาเล่มที่ ๓๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๕ ฉกฺก-ทสกนิปาต

                   ทสกนิปาตชาตกฏฺฐกถา
                      -----------
                      จตุทฺวารชาตกํ
     จตุทฺวารมิทํ นครนฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกํ
ทุพฺพจภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ ฯ ปจฺจุปฺปนฺนวตฺถุํ ปน นวนิปาเต
ปฐมชาตเก วิตฺถาริตเมว ฯ
     อิธ ปน สตฺถา ตํ ภิกฺขุํ สจฺจํ กิร ตฺวํ ภิกฺขุ ทุพฺพโจสีติ
ปุจฺฉิตฺวา สจฺจํ ภนฺเตติ วุตฺเต ปุพฺเพปิ ตฺวํ ภิกฺขุ ทุพฺพจตาย
ปณฺฑิตานํ วจนํ อกตฺวา ขุรจกฺกํ อาสาเทสีติ วตฺวา อตีตํ อาหริ
     อตีเต กสฺสปสฺส ทสพลสฺส กาเล พาราณสิยํ อสีติโกฏิวิภวสฺส
เสฏฺฐิโน เอโก ปุตฺโต มิตฺตวินฺทุโก นาม อโหสิ ฯ ตสฺส
มาตาปิตโร โสตาปนฺนา อเหสุํ ฯ โส ปน ทุสฺสีโลว อสทฺโธ
อโหสิ ฯ อถ นํ อปรภาเค ปิตริ กาลกเต มาตา กุฏุมฺพํ วิจาเรนฺตี
เอกทิวสํ อาห ตาต ตยา ทุลฺลภํ มนุสฺสตฺตํ ลทฺธํ ทานํ
เทหิ สีลํ รกฺขาหิ อุโปสถกมฺมํ กโรหิ ธมฺมํ สุณาหีติ ฯ อมฺม
น มยฺหํ ทานาทีหิ อตฺโถ มา มํ กิญฺจิ อวจุตฺถ อหํ ยถากมฺมํ
คมิสฺสามีติ ฯ เอวํ วทนฺเตปิ นํ เอกทิวสํ ปุณฺณมีอุโปสถทิวเส
มาตา อาห ตาต อชฺช อภิลกฺขิโต มหาอุโปสถทิวโส อชฺช
อุโปสถํ สมาทยิตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา สพฺพรตฺตึ ธมฺมํ สุตฺวา เอหิ
อหํ เต สหสฺสํ ทสฺสามีติ ฯ โส สาธูติ ธนโลเภน อุโปสถํ
สมาทยิตฺวา ภุตฺตปาตราโส วิหารํ คนฺตฺวา ทิวสํ วีตินาเมตฺวา
รตฺตึ ยถา เอกํปิ ธมฺมปทํ กณฺเณ น ปหรติ ตถา เอกสฺมึ
ปเทเส นิปชฺชิตฺวา นิทฺทํ โอกฺกมิตฺวา ปุนทิวเส ปาโตว มุขํ
โธวิตฺวา เคหํ คนฺตฺวา นิสีทิ ฯ มาตา ปนสฺส อชฺช เม ปุตฺโต
ธมฺมํ สุตฺวา ปาโตว ธมฺมกถิกตฺเถรํ อาทาย อาคมิสฺสตีติ ยาคุอาทีนิ
ปฏิยาเทตฺวา อาสนํ ปญฺญเปตฺวา ตสฺสาคมนํ ปฏิมาเนนฺตี ตํ
เอกกํ อาคตํ ทิสฺวา ตาต ธมฺมกถิโก เต น อานีโตติ วตฺวา
น มยฺหํ ธมฺมกถิเกน อตฺโถติ วุตฺเต เตนหิ ยาคุํ ปิวาติ อาห ฯ
โส ตุมฺเหหิ มยฺหํ สหสฺสํ ปฏิสฺสุตํ ตํ ตาว เม เทถ ปจฺฉา
ปิวิสฺสามีติ อาห ฯ ปิว ตาต ปจฺฉา ทสฺสามีติ ฯ คเหตฺวาว
ปิวิสฺสามีติ ฯ อถสฺส มาตา สหสฺสภณฺฑิกํ ปุรโต ฐเปสิ ฯ
โส ยาคุํ ปิวิตฺวา สหสฺสภณฺฑิกํ คเหตฺวา โวหารํ กโรนฺโต น
จิรสฺเสว วีสสตสหสฺสํ อปฺปาเทสิ ฯ อถสฺส เอตทโหสิ นาวํ
อุปฏฺฐเปตฺวา โวหารํ กริสฺสามีติ ฯ โส นาวํ อุปฏฺฐเปตฺวา
อมฺม อหํ นาวาย โวหารํ กริสฺสามีติ อาห ฯ อถ นํ มาตา
ตาต ตฺวํ เอกปุตฺตโก อิมสฺมึ ฆเร ธนํปิ พหุํ สมุทฺโท
อเนกาทีนโว มา คมีติ นิวาเรสิ ฯ โส อหํ คมิสฺสาเมว น
สกฺกา มํ นิวาเรตุนฺติ วตฺวา อหนฺตํ ตาต นิวาเรสฺสามีติ มาตรา
หตฺเถ คหิเตปิ หตฺถํ วิสฺสชฺชาเปตฺวา มาตรํ ปหริตฺวา ปาเตตฺวา
อนฺตรํ กตฺวา คนฺตฺวา นาวาย สมุทฺทํ ปกฺขนฺทิ ฯ นาวา สตฺตเม
ทิวเส มิตฺตวินฺทุกํ นิสฺสาย สมุทฺทปิฏฺเฐ นิจฺจลาว อฏฺฐาสิ ฯ
กาฬกณฺณิสลากา วิจินิยมานา มิตฺตวินฺทุกสฺเสว หตฺเถ ติกฺขตฺตุํ
ปติ ฯ อถสฺส อุลุมฺปํ ทตฺวา อิมํ เอกํ นิสฺสาย พหู มา
วินสฺสนฺตีติ ตํ สมุทฺเท ขิปึสุ ฯ ตาวเทว นาวา ชเวน มหาสมุทฺทํ
ปกฺขนฺทิ ฯ โสปิ อุลุมฺเป นิปชฺชิตฺวา เอกํ ทีปกํ ปาปุณิ ฯ
ตตฺถ ผลิกวิมาเน จตสฺโส ชนิโย อทฺทส ฯ ตา สตฺตาหํ ทุกฺขํ
อนุภวนฺติ สตฺตาหํ สุขํ ฯ โส ตาหิ สทฺธึ สตฺตาหํ ทิพฺพสมฺปตฺตึ
อนุภวิ ฯ อถ นํ ตา ทุกฺขานุภวนตฺถาย คจฺฉมานา สามิ มยํ
สตฺตเม ทิวเส อาคมิสฺสาม ยาว มยํ อาคจฺฉาม ตาว อนุกฺกณฺฐ-
มาโน อิเธว วสาติ วตฺวา อคมํสุ ฯ โส ตณฺหาวสิโก หุตฺวา
ตสฺมึเยว ผลเก นิปชฺชิตฺวา ปุน สมุทฺทปิฏฺเฐน คจฺฉนฺโต อปรํปิ ทีปกํ
ปตฺวา ตตฺถ รชตวิมาเน อฏฺฐ เปติโย ทิสฺวา เอเตเนว อุปาเยน
อปรสฺมึ ทีปเก มณิวิมาเน โสฬส อปรสฺมึ กนกวิมาเน ทฺวตฺตึส
เปติโย ทิสฺวา ตาหิ สทฺธึ ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา ตาสมฺปิ
ทุกฺขํ อนุภวิตุํ คตกาเล ปุน สมุทฺทปิฏเฐน คจฺฉนฺโต เอกํ ปาการ-
ปริกฺขิตฺตํ จตุทฺวารํ นครํ อทฺทส ฯ อุสฺสทนิรโย กิเรส พหูนํ
เนรยิกสตฺตานํ กมฺมกรณานุภวนฏฺฐานํ ฯ มิตฺตวินฺทุกสฺส ปน อลงฺกต-
ปฏิยตฺตํ นครํ วิย หุตฺวา อุปฏฺฐาสิ ฯ โส อิมํ นครํ ปวิสิตฺวา
ราชา ภวิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ปวิสิตฺวา ขุรจกฺกํ อุกฺขิปิตฺวา สีเส
ปจฺจมานํ เนรยิกสตฺตํ อทฺทส ฯ อถสฺส ตํ ตสฺส สีเส ขุรจกฺกํ
ปทุมํ วิย หุตฺวา อุปฏฺฐาสิ ฯ อุเร ปญฺจงฺคิกพนฺธนํ อุรจฺฉทปสาธนํ
วิย หุตฺวา สีสโต ปคฺฆรนฺตโลหิตํ โลหิตจนฺทนวิเลปนํ วิย หุตฺวา
ปริเทวนสทฺโท มธุรสโร คีตสทฺโท วิย หุตฺวา อุปฏฺฐาสิ ฯ โส
ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา โภ ปุริส จิรํ ตยา ปทุมํ ธาริตํ เทหิ
เม เอตนฺติ อาห ฯ สมฺม น อิทํ ปทุมํ ขุรจกฺกเมตนฺติ ฯ
ตฺวํ มยฺหํ อทาตุกามตาย เอวํ วทสีติ ฯ เนรยิกสตฺโต จินฺเตสิ
มยฺหํ ปาปํ ขีณํ ภวิสฺสติ อิมินาปิ มยา วิย มาตรํ ปหริตฺวา
อาคเตน ภวิตพฺพํ ทสฺสามิสฺส ขุรจกฺกนฺติ ฯ อถ นํ เอหิ
โภ คณฺห อิมํ ปทุมนฺติ วตฺวา ขุรจกฺกํ ตสฺส สีเส ขิปิ ฯ
ตนฺตสฺส มตฺถกํ ปึสมานํ ภสฺสิ ฯ ตสฺมึ ขเณ มิตฺตวินฺทุโก
ตสฺส ขุรจกฺกภาวํ ญตฺวา ตว ขุรจกฺกํ คณฺห ตว ขุรจกฺกํ
คณฺหาติ เวทนาปตฺโต ปริเทวิ ฯ อิตโร อนฺตรธายิ ฯ ตทา
โพธิสตฺโต รุกฺขเทวตา มหนฺเตน ปริวาเรน อุสฺสทจาริกญฺจรมาโน
ตํ ฐานํ ปาปุณิ ฯ มิตฺตวินฺทุโก ตํ โอโลเกตฺวา สามิ เทวราช
อิทํ จกฺกํ สณฺหกรณียํ วิย ติลานิ ปึสมานํ โอตรติ กินฺนุ
โข มยา ปาปํ กตนฺติ ปุจฺฉนฺโต เทฺว คาถา อภาสิ
        จตุทฺวารมิทํ นครํ       อยสํ ทฬฺหปาการํ
        โอรุทฺธปฏิรุทฺโธสฺมิ      กึ ปาปํ ปกตํ มยา ฯ
        สพฺเพ อปิหิตา ทฺวารา   โอรุทฺโธสฺมิ ยถา ทิโช
        กิมาทิกรณํ ยกฺข        จกฺกาภินิหโต อหนฺติ ฯ
     ตตฺถ ทฬฺหปาการนฺติ ถิรปาการํ ฯ ทฬฺหโตรณนฺติปิ ปาโฐ ฯ
ถิรทฺวารนฺติ อตฺโถ ฯ โอรุทฺธปฏิรุทฺโธสฺมีติ อนฺโต กตฺวา สมนฺตา
ปากาเรน รุทฺโธ ปลายนฐานํ น ปญฺญายติ ฯ กึ ปาปํ ปกตนฺติ
กินฺนุ โข มยา ปาปกมฺมํ ปกตํ ฯ อปิหิตาติ ถกิตา ฯ ยถา ทิโชติ
ปญฺชรปกฺขิตฺโต สกุโณ วิย ฯ กิมาทิกรณนฺติ กึ อธิกรณํ กึ
การณํ ฯ จกฺกาภินิหโตติ จกฺเกน อภินิหโต ฯ
     อถสฺส เทวราชา การณํ กเถตุํ ฉ คาถา อภาสิ
        ลทฺธา สตสหสฺสานิ      อติเรกานิ วีสติ
        อนุกมฺปกานํ ญาตีนํ      วจนํ สมฺม นากริ ฯ
        ลงฺฆึ สมุทฺทํ ปกฺขนฺทิ     สาครํ อปฺปสิทฺธิกํ
        จตุพฺภิ อฏฺฐชฺฌคมา      อฏฺฐาภิปิ จ โสฬส ฯ
        โสฬสาภิ จ พตฺตึส      อติจฺฉํ จกฺกมาสโท
        อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส     จกฺกํ ภมติ มตฺถเก ฯ
        อุปริวิสาลา ทุปฺปูรา     อิจฺฉาวิปตฺติคามินี
        เย จ ตํ อนุคิชฺฌนฺติ     เต โหนฺติ จกฺกธาริโน ฯ
        พหุภณฺฑญฺจ โอหาย      มคฺคํ อปฺปฏิเวกฺขิย
        เยสํ เจตํ อสงฺขาตํ     เต โหนฺติ จกฺกธาริโน ฯ
                กมฺมํ สเมกฺเขยฺย วิปุลญฺจ โภคํ
                อิจฺฉํ น เสเวยฺย อนตฺถสณฺหิตํ
                กเรยฺย วากฺยํ อนุกมฺปกานํ
                ตํ ตาทิสํ นาติวเตยฺย จกฺกนฺติ ฯ
     ตตฺถ ลทฺธา สตสหสฺสานิ อติเรกานิ วิสตีติ ตฺวํ อุโปสถํ
กริตฺวา มาตุ สนฺติกา สหสฺสํ คเหตฺวา โวหารํ กโรนฺโต สหสฺสญฺจ
สตสหสฺสานิ จ อติเรกานิ วีสติสหสฺสานิ ลภิตฺวา ฯ นากรีติ เตน
ธเนน อสนฺตุฏฺโฐ นาวาย สมุทฺทํ ปวิสนฺโต สมุทฺเท อาทีนวํ
กเถตฺวา มาตรา วาริยมาโนปิ อนุกมฺปกานํ ญาตีนํ สมฺมาวจนํ
นากริ โสตาปนฺนํ มาตรํ ปหริตฺวา อนฺตรํ กตฺวา นิกฺขนฺโตเยวาสีติ
ทีเปติ ฯ ลงฺฆินฺติ นาวํ อุลฺลงฺฆนสมตฺถํ ฯ ปกฺขนฺทีติ ปกฺขนฺโตสิ ฯ
อปฺปสิทฺธิกนฺติ มนฺทสิทฺธึ วินาสพหุลํ ฯ จตุพฺภิ อฏฺฐาติ อถ ตํ
นิสฺสาย เอกทิวสํ กตสฺส อุโปสถกมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน ผลิกวิมาเน
จตสฺโส อิตฺถิโย ลภิตฺวา ตโต รชตวิมาเน อฏฺฐ มณิวิมาเน
โสฬส กนกวิมาเน ทฺวตฺตึส อธิคโตสีติ ฯ อติจฺฉํ จกฺกมาสโทติ
อถ ตฺวํ ยถา ลทฺเธน อสนฺตุฏฺโฐ อตฺร อุตฺตริตรํ ลภิสฺสามีติ เอวํ
ลทฺธํ ลทฺธํ อติกฺกมนโลลสงฺขาตาย อติจฺฉาย สมนฺนาคตตฺตา อติจฺโฉ
ปาปปุคฺคโล ตสฺส อุโปสถกมฺมสฺส ขีณตฺตา ทฺวตฺตึส อิตฺถิโย
อติกฺกมิตฺวา อิมํ เปตนครํ อาคนฺตฺวา ตสฺส มาตุปฺปหารทานอกุสลสฺส
นิสฺสนฺเทน อิทํ จกฺกํ สมฺปตฺโตสิ ฯ อตฺริจฺฉนฺติปิ ปาโฐ ฯ อตฺร
อตฺร อิจฺฉมาโนติ อตฺโถ ฯ อตฺริจฺฉาติปิ ปาโฐ ฯ อตฺริจฺฉายาติ
อตฺโถ ฯ ภมตีติ ตสฺส เต อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส อิทํ จกฺกํ มตฺถกํ
ปึสมานํ อิทานิ กุมฺภการจกฺกํ วิย มตฺถเก ภมตีติ อตฺโถ ฯ เย
จ ตํ อนุคิชฺฌนฺตีติ ตณฺหา นาเมสา คจฺฉนฺตี อุปรุปริ วิสาลา
โหติ สมุทฺโท วิย ทุปฺปูรา รูปาทีสุ ตสฺส ตสฺส อิจฺฉนอิจฺฉาย
วิปตฺติคามินี ตํ เอวรูปํ ตณฺหํ เย อนุคิชฺฌนฺติ คิทฺธา คธิตา หุตฺวา
ปุนปฺปุนํ อลฺลียนฺติ ฯ เต โหนฺติ จกฺกธาริโนติ เต เอวํ คจฺฉนฺตา
ขุรจกฺกํ ธาเรนฺติ ฯ พหุภณฺฑนฺติ มาตาปิตูนํ สนฺตกํ พหุธนํ โอหาย ฯ
มคฺคนฺติ คนฺตพฺพํ อปฺปสิทฺธิกํ สมุทฺทมคฺคํ อปจฺจเวกฺขิตฺวา ยถา
ตฺวํ ปฏิปนฺโน เอวเมว อญฺเญสํปิ เยสํ เอตํ อสงฺขาตํ อวีมํสิตํ
เต ยถา ตฺวํ ตเถว ตณฺหาวสิกา หุตฺวา ธนํ โอหาย คมนมคฺคํ
อนเปกฺขิตฺวา ปฏิปนฺนา จกฺกธาริโน โหนฺติ ฯ กมฺมํ สเมกฺเขยฺยาติ
ตสฺมา ปณฺฑิโต ปุริโส อตฺตนา กตฺตพฺพํ กมฺมํ สโทสํ นุ โข
นิทฺโทสนฺติ สเมกฺเขยฺย ปจฺจเวกฺเขยฺย ฯ วิปุลญฺจ โภคนฺติ อตฺตโน
ธมฺมลทฺธธนราสึปิ สเมกฺเขยฺย ฯ นาติวเตยฺยาติ ตํ ตาทิสํ ปุคฺคลํ
อิทํ จกฺกํ น อติวตฺเตยฺย น อวตฺถเรยฺย ฯ นาติวตฺเตตีติปิ ปาโฐ ฯ
นาวตฺถรตีติ อตฺโถ ฯ
     ตํ สุตฺวา มิตฺตวินฺทุโก อิมินา เทวปุตฺเตน มยา กตกมฺมํ
ตตฺตโต ญาตํ อยํ มยฺหํ ปจฺจนปฺปมาณํปิ ชานิสฺสติ ปุจฺฉามิ
นนฺติ จินฺเตตฺวา นวมํ คาถมาห
        กีว จิรํ นุ เม ยกฺข    จกฺกํ สิรสิ ฐสฺสติ
        กติ วสฺสสหสฺสานิ      ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโตติ ฯ
     อถสฺส กเถนฺโต มหาสตฺโต ทสมํ คาถมาห
        อติสโร อจฺจสโร      มิตฺตวินฺทุ สุโณหิ เม
        จกฺกนฺเต สิรสฺมิมาวิทฺธํ  น ตฺวํ ชีวํ ปโมกฺขสีติ ฯ
     ตตฺถ อติสโรติ อติสรีติปิ อติสโร อติสริสฺสตีติปิ อติสโร ฯ
อจฺจสโรติ ตสฺเสว เววจนํ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ อมฺโภ มิตฺตวินฺทุก
สุโณหิ เม วจนํ ตฺวํ หิ อติทารุณสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา อติสโร
ตสฺส ปน น สกฺกา วสฺสคฺคณนาย วิปากํ สญฺญาเปตุนฺติ อปริมาณํ
อติมหนฺตํ วิปากทุกฺขํ สริสฺสสิ ปฏิปชฺชิสฺสสีติ จ อติสโร ฯ
เตน เต เอตฺตกานิ วสฺสสหสฺสานิ วสฺสสตสหสฺสานีติ วตฺตุํ น
สกฺโกมิ ฯ สิรสฺมิมาวิทฺธนฺติ ยํ ปน เต อิทํ จกฺกํ สิรสฺมึ อาวิทฺธํ
กุมฺภการจกฺกมิว ภมติ ฯ น ตฺวํ ชีวํ ปโมกฺขสีติ ตํ ตฺวํ ยาว
เต กมฺมวิปากํ น ขียติ ตาว ชีวมาโน น โมกฺขสิ กมฺมวิปาเก
ปน ขีเณ อิทํ จกฺกํ ปหาย ยถากมฺมํ คมิสฺสสีติ ฯ
     อิทํ วตฺวา เทวปุตฺโต อตฺตโนเทววิมานเมว คโต ฯ อิตโรปิ
มหาทุกฺขํ ปฏิปชฺชิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา
มิตฺตวินฺทุโก อยํ ทุพฺพจภิกฺขุ อโหสิ เทวราชา ปน อหเมวาติ ฯ
                   จตุทฺวารชาตกํ ปฐมํ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๙ หน้า ๔๑๙-๔๒๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=39&A=8452&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=39&A=8452&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1319
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=5454
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=5513
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=5513
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27