อรรถกถาเล่มที่ ๓๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๕ ฉกฺก-ทสกนิปาต

                      จุลฺลโพธิชาตกํ
     โย เต อิมํ วิสาลกฺขินฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกํ
โกธนภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     โส กิร ภิกฺขุ นิยฺยานิเก พุทฺธสาสเน ปพฺพชิตฺวาปิ โกธํ
นิคฺคเหตุํ นาสกฺขิ ฯ โกธโนว อโหสิ อุปายาสพหุโล ฯ อปฺปมฺปิ
วุตฺโต สมาโน อภิสชฺชิ กุปฺปิ พฺยาปชฺชิ ปติฏฺฐิยีติ ฯ สตฺถา ตํ ตสฺส
โกธนภาวํ สุตฺวา ปกฺโกสาเปตฺวา สจฺจํ กิร ตฺวํ ภิกฺขุ โกธโนติ
ปุจฺฉิตฺวา สจฺจํ ภนฺเตติ วุตฺเต ภิกฺขุ โกโธ นาม วาเรตพฺโพ
เอวรูโป หิ อิธ โลเก จ ปรโลเก จ อตฺถการโก นาม นตฺถิ ตฺวํ
นิกฺโกธสฺส พุทฺธสฺส สาสเน ปพฺพชิตฺวา กสฺมา กุชฺฌสิ โปราณก-
ปณฺฑิตา หิ พาหิรกสาสเน ปพฺพชิตฺวาปิ โกธํ น กรึสูติ วตฺวา
อตีตํ อาหริ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต อญฺญตรสฺมึ กาสี-
นิคเม เอโก พฺราหฺมโณ อทฺโธ มหทฺธโน มหาโภโค อปุตฺตโก
อโหสิ ฯ ตสฺส พฺราหฺมณี ปุตฺตํ ปตฺเถติ ฯ ตทา โพธิสตฺโต
พฺรหฺมโลกา จวิตฺวา ตสฺสา กุจฺฉิยํ นิพฺพตฺติ ฯ ตสฺส นามคฺคหณ-
ทิวเส โพธิกุมาโรติ นามํ กรึสุ ฯ ตสฺส วยปฺปตฺตกาเล ตกฺกสิลํ
คนฺตฺวา สพฺพสิปฺปานิ อุคฺคณฺหิตฺวา ปจฺฉาคตสฺส อนิจฺฉมานสฺเสว
มาตาปิตโร สมานชาติกํ กุมาริกํ อาเนสุํ ฯ สาปิ พฺรหฺมโลกา
จุตาว อุตฺตมรูปธรา เทวจฺฉรปฏิภาคา ฯ เตสํ อนิจฺฉมานญฺเญว
อญฺญมญฺญํ อาวาหวิวาหํ กรึสุ ฯ อุภินฺนมฺปิ ปน เตสํ กิเลส-
สมุทาจาโร นาม น ภูตปุพฺโพ สราควเสน อญฺญมญฺญสฺส
โอโลกนํ นาม นาโหสิ สุปิเนปิ เมถุนธมฺโม นาม น
ทิฏฺฐปุพฺโพ เอวํ ปริสุทฺธสีลา อเหสุํ ฯ อถาปรภาเค มหาสตฺโต
มาตาปิตูสุ กาลกเตสุ เตสํ สรีรกิจฺจํ กตฺวา ตํ ปกฺโกสิตฺวา ภทฺเท
ตฺวํ อิมํ อสีติโกฏิธนํ คเหตฺวา สุเขน ชีวาหีติ อาห ฯ ตฺวํ ปน
อยฺยปุตฺตาติ ฯ มยฺหํ ธเนน กิจฺจํ นตฺถิ หิมวนฺตปฺปเทสํ ปวิสิตฺวา
อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อตฺตโน ปติฏฺฐํ กริสฺสามีติ ฯ กึ ปน
อยฺยปุตฺต ปพฺพชฺชา นาม ปุริสานญฺเญว วฏฺฏตีติ ฯ อิตฺถีนมฺปิ
วฏฺฏติ ภทฺเทติ ฯ เตนหิ อหํ ตยา ฉฑฺฑิตํ เขฬํ น คณฺหิสฺสามิ
มยฺหมฺปิ ธเนน กิจฺจํ นตฺถิ อหมฺปิ ปพฺพชิสฺสามีติ ฯ สาธุ
ภทฺเทติ ฯ เต อุโภปิ มหาทานานิ ทตฺวา นิกฺขมิตฺวา รมณีเย
ภูมิภาเค อสฺสมํ กตฺวา ปพฺพชิตฺวา อุญฺฉาย ผลาผเลหิ ยาเปนฺติ
ตตฺถ ทสมตฺตานิ สํวจฺฉรานิ วสึสุ ฯ ฌานมฺปน เนสํ น ตาว
อุปฺปชฺชติ ฯ เต ตตฺถ ปพฺพชฺชาสุเขเนว ทส สํวจฺฉเร วสิตฺวา
โลณมฺพิลเสวนตฺถาย ชนปทจาริกํ จรนฺตา อนุปุพฺเพน พาราณสึ
ปตฺวา ราชุยฺยาเน วสึสุ ฯ อเถกทิวสํ ราชา อุยฺยานปาลํ ปณฺณาการํ
อาทาย อาคตํ ทิสฺวา อุยฺยานกีฬํ กีฬิสฺสามิ อุยฺยานํ โสเธหีติ
วตฺวา เตน โสธิตํ สชฺชิตํ อุยฺยานํ มหนฺเตน ปริวาเรน อคมาสิ ฯ
ตสฺมึ ขเณ เต อุโภปิ ชนา อุยฺยานสฺส เอกสฺมึ ปสฺเส ปพฺพชฺชาสุเขน
วีตินาเมนฺตา นิสินฺนา โหนฺติ ฯ อถ ราชา อุยฺยาเน วิจรนฺโต
เต อุโภปิ นิสินฺนเก ทิสฺวา ปรมปาสาทิกํ อุตฺตมรูปธรํ ปริพฺพาชิกํ
โอโลเกนฺโต ปฏิพทฺธจิตฺโต อโหสิ ฯ โส กิเลสวเสน กมฺเปนฺโต
ปุจฺฉิสฺสามิ ตาว อยํ ปริพฺพาชิกา อิมสฺส กึ โหตีติ โพธิสตฺตํ
อุปสงฺกมิตฺวา ปพฺพชิต อยนฺเต ปริพฺพาชิกา กึ โหตีติ ปุจฺฉิ ฯ
มหาราช กิญฺจิ น โหติ เกวลํ เอกปพฺพชฺชาย ปพฺพชิตา อปิจ
โข ปน เม คิหิกาเล ปาทปริจาริกา อโหสีติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา
อยํ กิร ตสฺส กิญฺจิ น โหติ อปิจ โข ปน คิหิกาเล ปาทปริจาริกา
กิรสฺส อโหสิ สเจ ปนาหํ อิมํ อิสฺสริยพเลน คเหตฺวา คจฺเฉยฺยํ
กึ นุ โข เอส กริสฺสติ ปริคฺคณฺหิสฺสามิ ตาว นนฺติ จินฺเตตฺวา
อุปสงฺกมิตฺวา ปฐมํ คาถมาห
        โย เต อิมํ วิสาลกฺขึ      ปิยํ สํสิลหาสินึ
        อาทาย พลา คจฺเฉยฺย     กึ นุ กยิราสิ พฺราหฺมณาติ ฯ
     ตตฺถ สํสิลหาสินินฺติ มนฺทหสิตหาสินึ ฯ พลา คจฺเฉยฺยาติ
พลกฺกาเรน อาทาย คจฺเฉยฺย ฯ กึ นุ กยิราสีติ ตสฺส ตฺวํ
พฺราหฺมณ กึ กเรยฺยาสีติ ฯ
     อถสฺส กถํ สุตฺวา มหาสตฺโต ทุติยํ คาถมาห
        อุปฺปชฺชิ เม น มุญฺเจยฺย    น เม มุญฺเจยฺย ชีวโต
        รชํว วิปุลา วุฏฺฐิ         ขิปฺปเมว นิวารเยติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ มหาราช สเจ อิมํ คเหตฺวา คจฺฉนฺเต กิสฺมิญฺจิ
มม อพฺภนฺตเร โกโธ อุปฺปชฺเชยฺย โส เม อนฺโต อุปฺปชฺชิวา
น มุญฺเจยฺย ยาวาหํ ชีวามิ ตาว เม น มุญฺเจยฺย นาสฺส
อนฺโต ฆนสนฺนิวาเสน ปติฏฺฐาตุํ ทสฺสามิ อถ โข ยถา อุปฺปนฺนํ
รชํ วิปุลา เมฆวุฏฺฐิ ขิปฺปํ นิวาเรติ ตถา ขิปฺปํ เมตฺตาภาวนาย
นิคฺคเหตฺวา วาเรยฺยามีติ ฯ
     เอวํ มหาสตฺโต สีหนาทํ นทิ ฯ ราชา ปนสฺส กถํ สุตฺวาปิ
อนฺธพาลตาย ปฏิพทฺธํ อตฺตโน จิตฺตํ นิวาเรตุํ อสกฺโกนฺโต อญฺญตรํ
อมจฺจํ อาณาเปสิ อิมํ ปริพฺพาชิกํ ราชนิเวสนํ เนหีติ ฯ โส
สาธูติ ปฏิสุณิตฺวา อธมฺโม โลเก วตฺตติ อยุตฺตนฺติ อาทีนิ
วตฺวา ปริเทวมานญฺเญว ตํ อาทาย ปายาสิ ฯ โพธิสตฺโต ตสฺสา
ปริเทวนสทฺทํ สุตฺวา เอกวารํ โอโลเกตฺวา ปุน น โอโลเกสิ ฯ ตํ
โรทนฺตึ ปริเทวนฺตึ ราชนิเวสนํ นยึสุ ฯ โสปิ พาลราชา อุยฺยาเน
ปปญฺจํ อกตฺวา สีฆํ สีฆํ คนฺตฺวา ตํ ปริพฺพาชิกํ ปกฺโกสาเปตฺวา
มหนฺเตน ยเสน นิมนฺเตสิ ฯ สา ปน ยสสฺส อคุณํ ปพฺพชฺชายเอว
จ คุณํ กเถสิ ฯ ราชา เกนจิ ปริยาเยน ตสฺสา มนํ อลภนฺโต
ตํ เอกสฺมึ คพฺเภ กาเรตฺวา จินฺเตสิ อยํ ปริพฺพาชิกา สีลวตี
กลฺยาณธมฺมา เอวรูปํ ยสํ น อิจฺฉติ โลปิ ตาปโส เอวรูปํ
มาตุคามํ คเหตฺวา คจฺฉนฺเต กุชฺฌิตฺวา โอโลกิตมตฺตมฺปิ น อกาสิ
ปพฺพชิตา โข ปน พหุมายา โหนฺติ กิญฺจิ ปโยเชตฺวา อนตฺถมฺปิ
เม กเรยฺย คจฺฉามิ ตาว ชานามิ กึ กโรนฺโต นิสินฺโนติ
สณฺฐาเรตุํ อสกฺโกนฺโต อุยฺยานํ อคมาสิ ฯ โพธิสตฺโตปิ จีวรํ
สิพฺพนฺโต นิสีทิ ฯ ราชา มนฺทปริวาโร มหาปทสทฺทํ อกโรนฺโต
สณิกํ อุปสงฺกมิ ฯ โพธิสตฺโต ราชานํ อโนโลเกตฺวา จีวรเมว
สิพฺพิ ฯ ราชา อยํ กุชฺฌิตฺวา มยา สทฺธึ น สลฺลปตีติ มญฺญมาโน
อยํ กูฏตาปโส โกธสฺส อุปฺปชฺชิตุํ น ทสฺสามิ อุปฺปนฺนมฺปิ นํ
ขิปฺปเมว นิคฺคหิสฺสามีติ ปฐมเมว คชฺชิตฺวา อิทานิ โกธเนน ถทฺโธ
หุตฺวา มยา สทฺธึ น สลฺลปตีติ สญฺญาย ตติยํ คาถมาห
        ยํ นุ ปุพฺเพ วิกตฺถิโต       พลมฺหิว อปสฺสิโต
        สฺวาชฺช ตุณฺหีกโต ทานิ      สงฺฆาฏึ สิพฺพมจฺฉสีติ ฯ
     ตตฺถ พลมฺหิว อปสฺสิโตติ พลนิสฺสิโต วิย หุตฺวา ฯ ตุณฺหีกโตติ
กิญฺจิ อวทนฺโต ฯ สิพฺพมจฺฉสีติ สิพฺพนฺโต อจฺฉสิ ฯ
     ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต อยํ ราชา โกธวเสน มํ นาลปตีติ
มญฺญติ กเถสฺสามิ ทานิสฺส อุปฺปนฺนสฺส โกธสฺส วสํ อคตภาวนฺติ
จินฺเตตฺวา จตุตฺถํ คาถมาห
        อุปฺปชฺชิ เม น มุญฺจิตฺถ      น เม มุญฺจิตฺถ ชีวโต
        รชํว วิปุลา วุฏฺฐิ          ขิปฺปเมว นิวารยินฺติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ มหาราช อุปฺปชฺชิ เม อุปฺปชฺชิตฺวา น ปุน
เม มุญฺจิตฺถ นาสฺส ปวิสิตฺวา หทเย ฐาตุํ อทาสึ อิติ โส
มม ชีวโต น มุญฺจิตฺถ รชํว วิปุลา วิย ขิปฺปเมว นิวารยินฺติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา กินฺนุ โข เอส โกธเมว สนฺธาย วทติ
อุทาหุ อญฺญํ กิญฺจิ สิปฺปํ สนฺธาย กเถติ ปุจฺฉิสฺสามิ ตาว
นนฺติ จินฺเตตฺวา ปุจฺฉนฺโต ปญฺจมํ คาถมาห
        กินฺเต อุปฺปชฺชิ โน มุญฺจิ     กินฺเต น มุญฺจิ ชีวโต
        รชํว วิปุลา วุฏฺฐิ          กตมํ ตฺวํ นิวารยีติ ฯ
     ตตฺถ กินฺเต อุปฺปชฺชิ โน มุญฺจีติ กึ ตว อุปฺปชฺชิ เจว
น มุญฺจิ ฯ
     ตํ สุตฺวา โพธิสตฺโต มหาราช เอวํ โกโธ อเนกาทีนโว
มหาวินาสตาย โกโธ เอโก มม อุปฺปชฺชิ อุปฺปนฺนํ ปน เมตฺตา-
ภาวนาย นิวาเรสินฺติ โกเธ อาทีนวํ ปกาเสนฺโต
        ยมฺหิ ชาเต น ปสฺสติ       อชาเต สาธุ ปสฺสติ
        โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุญฺจิ    โกโธ ทุมฺเมธโคจโร ฯ
        เยน ชาเตน นนฺทนฺติ       อมิตฺตา ทุกฺขเมสิโน
        โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุญฺจิ    โกโธ ทุมฺเมธโคจโร ฯ
        ยสฺมิญฺจ ชายมานสฺมึ        สทตฺถํ นาวพุชฺฌติ
        โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุญฺจิ    โกโธ ทุมฺเมธโคจโร ฯ
                เยนาภิภูโต กุสลํ ชหาติ
                ปรกฺกเร วิปุลญฺจาปิ อตฺถํ
                ส ภีมเสโน พลวา ปมทฺที
                โกโธ มหาราช น เม อมุญฺจิตฺถ ฯ
        กฏฺฐสฺมึ มตฺถมานสฺมึ        ปาวโก นาม ชายติ
        ตเมว กฏฺฐํ ฑหติ          ยสฺมา โส ชายเต คินิ ฯ
        เอวํ มนฺทสฺส โปสสฺส       พาลสฺส อวิชานโต
        สารมฺภา ชายเต โกโธ     โสปิ เตเนว ฑยฺหติ ฯ
        อคฺคีว ติณกฏฺฐสฺมึ          โกโธ ยสฺส ปวฑฺฒติ
        นิหียติ ตสฺส ยโส          กาฬปกฺเขว จนฺทิมา ฯ
        อนินฺโท ธูมเกตุว          โกโธ ยสฺสุปสมฺมติ
        อาปูรติ ตสฺส ยโส         สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมาติ
อิมา คาถา อาห ฯ
     ตตฺถ น ปสฺสตีติ อตฺตตฺถํปิ น ปสฺสติ ปเคว ปรตฺถํ ฯ สาธุ
ปสฺสตีติ อตฺตตฺถํ ปรตฺถํ อุภยตฺถํ สาธุ ปสฺสติ ฯ ทุมฺเมธโคจโรติ
นิปฺปญฺญานํ อาธารภูโต กโรติ ฯ ทุกฺขเมสิโนติ ทุกฺขํ อิจฺฉนฺโต ฯ
สทตฺถนฺติ อตฺตโน อตฺถภูตํ อตฺถโต เจว ธมฺมโต จ วุฑฺฒึ ฯ
ปรกฺกเรติ วิปุลํปิ อตฺถํ อุปฺปนฺนํ ปรโต กาเรติ อปเนถ น
เม อิมินา อตฺโถติ วทติ ฯ ส ภีมเสโนติ โส อิมาย ภยชนนิยา
มหติยา กิเลสเสนาย สมนฺนาคโต ฯ ปมทฺทีติ อตฺตโน พหุลภาเวน
อุฬาเรปิ สตฺเต คเหตฺวา อตฺตโน วเส กรเณน มทฺทนสมตฺโถ ฯ
น เม อมุญฺจิตฺถาติ มม สนฺติกา โมกฺขํ น ลภิ หทเย วา
ปน เม ขีรํ วิย มุหุตฺตํ ทธิภาเวน น ปติฏฺฐยิตฺถาติปิ อตฺโถ ฯ
กฏฺฐสฺมึ มตฺถมานสฺมินฺติ อรณิสหิเตน มตฺถิยมาเน ฯ มทฺทมานสฺมินฺติปิ
ปาโฐ ฯ ยสฺมาติ ยโต กฏฺฐา ชายติ ตเมว ฑหติ ฯ คินีติ
อคฺคิ ฯ พาลสฺส อวิชานโตติ พาลสฺส อวิชานนฺตสฺส ฯ สารมฺภา
ชายเตติ อหํ ตฺวนฺติ อากฑฺฒนวิกฑฺฒนํ กโรนฺตสฺส การณุตฺตริย-
ลกฺขณา สารมฺภา อรณิมตฺถนา วิย ปาวโก โกโธ ชายติ ฯ
โสปิ เตเนวาติ โสปิ พาโล เตเนว โกเธน กฏฺฐํ วิย อคฺคินา
ฑยฺหติ ฯ อนินฺโท ธูมเกตุวาติ อนินฺทโน อคฺคิ วิย ฯ ตสฺสาติ
ตสฺส อธิวาสนกฺขนฺติยา สมนฺนาคตสฺส ปุคฺคลสฺส สุกฺกปกฺเข จนฺโท
วิย ลทฺโธ ยโส อปราปรํ อาปูรติ ฯ
     ราชา มหาสตฺตสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา ตุฏฺโฐ เอกํ อมจฺจํ
อาณาเปตฺวา ปริพฺพาชิกํ อาหราเปตฺวา ภนฺเต นิกฺโกธตาย เต
อุโภปิ ตุมฺเห ปพฺพชฺชาสุเขน วีตินาเมนฺตา อิธ อุยฺยาเน วสถ
อหํ โว ธมฺมิการกฺขาวรณคุตฺตึ กริสฺสามีติ วตฺวา ขมาเปตฺวา
วนฺทิตฺวา ปกฺกามิ ฯ เต อุโภปิ ตตฺเถว วสึสุ ฯ อปรภาเค
ปริพฺพาชิกา กาลมกาสิ ฯ โพธิสตฺโต ตสฺสา กาลกตาย หิมวนฺตํ
ปวิสิตฺวา อภิญฺญา จ สมาปตฺติโย จ นิพฺพตฺเตตฺวา จตฺตาโร
พฺรหฺมวิหาเร ภาเวตฺวา พฺรหฺมโลกปรายโน อโหสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ
สโมธาเนสิ ฯ สจฺจปริโยสาเน โกธโน ภิกฺขุ อนาคามิผเล ปติฏฺฐหิ ฯ
ตทา ปริพฺพาชิกา ราหุลมาตา อโหสิ ราชา อานนฺโท ปริพฺพาชโก
ปน อหเมวาติ ฯ
                   จุลฺลโพธิชาตกํ ปญฺจมํ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๙ หน้า ๔๔๘-๔๕๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=39&A=9039&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=39&A=9039&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1367
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=5611
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=5691
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=5691
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27