บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๔. โสณทณฺฑสุตฺต [๓๐๐] เอวมฺเม สุตํ ฯเปฯ องฺเคสูติ โสณทณฺฑสุตฺตํ. ตตฺรายมนุปุพฺพปทวณฺณนา:- องฺเคสูติ องฺคา นาม องฺคปาสาทิกตาย เอวํ ลทฺธโวหารา ชานปทิโน ราชกุมารา, เตสํ นิวาโส เอโกปิ ชนปโท รุฬฺหิสทฺเทน องฺคาติ วุจฺจติ, ตสฺมึ องฺเคสุ ชนปเท. จาริกนฺติ อิธาปิ อตุริตจาริกาเจว นิพทฺธจาริกา จ อธิปฺเปตา. ตทา กิร ภควโต ทสสหสฺสีโลกธาตุํ โอโลเกนฺตสฺส โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ ญาณชาลสฺส อนฺโต ปญฺญายิตฺถ. อถ ภควา "อยํ พฺราหฺมโณ มยฺหํ ญาณชาเล ปญฺญายติ, อตฺถิ นุขฺวาสฺสูปนิสฺสโย"ติ วีมํสนฺโต อทฺทส "มยิ ตตฺถ คเต เอตสฺส อนฺเตวาสิโน ทฺวาทสหากาเรหิ พฺราหฺมณสฺส วณฺณํ ภาสิตฺวา มม สนฺติเก อาคนฺตุํ น ทสฺสนฺติ. โส ปน เตสํ วาทํ ภินฺทิตฺวา เอกูนตึสายากาเรหิ มม วณฺณํ ภาเสตฺวา มํ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสติ. โส ปญฺหาวิสฺสชฺชนปริโยสาเน สรณํ คมิสฺสตี"ติ, ทิสฺวา ปญฺจสตภิกฺขุปริวาโร ตํ ชนปทํ ปฏิปนฺโน. เตน วุตฺตํ "องฺเคสุ จาริกํ จรมาโน ฯเปฯ เยน จมฺปา ตทวสรี"ติ. คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเรติ ตสฺส จมฺปานครสฺส อวิทูเร คคฺคราย นาม ราชมเหสิยา ๑- ขณิตตฺตา คคฺคราติ ลทฺธโวหารา โปกฺขรณี อตฺถิ, ตสฺสา ตีเร สมนฺตโต นีลาทิปญฺจวณฺณกุสุมปฏิมณฺฑิตํ มหนฺตํ จมฺปากวนํ. ๒- ตสฺมึ ภควา กุสุมคนฺธสุคนฺเธ จมฺปากวเน วิหรติ. ตํ สนฺธาย "คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเร"ติ วุตฺตํ. มาคเธน เสนิเยน พิมฺพิสาเรนาติ เอตฺถ โส ราชา มคธานํ อิสฺสรตฺตา มาคโธ. มหติยา เสนาย สมนฺนาคตตฺตา เสนิโย. พิมฺพีติ สุวณฺณํ ตสฺมา สารสุวณฺณสทิสวณฺณตาย ๓- พิมฺพิสาโรติ วุจฺจติ. [๓๐๑-๓๐๒] พหู พหู หุตฺวา สํหตาติ สํฆา, เอเกกิสฺสาย ทิสาย สํโฆ เอเตสํ อตฺถีติ สํฆี. ปุพฺเพ นครสฺส อนฺโต อคณา พหิ นิกฺขมิตฺวา คณตํ ปตฺตาติ คณีภูตา. ขตฺตํ อามนฺเตสีติ ขตฺตา วุจฺจติ ปุจฺฉิตปญฺหาพฺยากรณสมตฺโถ ๔- @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ราชคฺคมเหสิยา ๒ ฉ.ม., อิ. จมฺปกวนํ ๓ ฉ.ม. สารสุวณฺณสทิสตาย @๔ ฉ.ม. ปุจฺฉิตปเญฺห พฺยากรณสมตฺโถ, อิ. ปุจฺฉิตปุจฺฉิตปญฺหํ วฺยากรณสมตฺโถ มหามตฺโต, ตํ อามนฺเตสิ. อาคเมนฺตูติ มุหุตฺตํ ปฏิมาเนนฺตุ, มา คจฺฉนฺตูติ วุตฺตํ โหติ. โสณทณฺฑคุณกถา [๓๐๓] นานาเวรชฺชกานนฺติ นานาวิเธสุ รชฺเชสุ อญฺเญสุ อญฺเญสุ กาสิโกสลาทีสุ รชฺเชสุ ชาตา, ตานิ วา เตสํ นิวาสา, ตโต วา อาคตาติ นานาเวรชฺชกา, เตสํ นานาเวรชฺชกานํ. เกนจิเทว กรณีเยนาติ ตสฺมึ กิร นคเร ทฺวีหิ กรณีเยหิ พฺราหฺมณา สนฺนิปตนฺติ ยญฺญานุภาวนตฺถํ วา มนฺตสชฺฌายนตฺถํ วา. ตทา จ ตสฺมึ นคเร ยญฺโญ นตฺถิ. โสณทณฺฑสฺส ปน สนฺติเก มนฺตสชฺฌายนตฺถํ เอเต สนฺนิปติตา. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "เกนจิเทว กรณีเยนา"ติ. เต ตสฺส คมนํ สุตฺวา จินฺเตสุํ "อยํ โสณทณฺโฑ อุคฺคตพฺราหฺมโณ ๑- เยภุยฺเยน จ อญฺเญ พฺราหฺมณา สมณํ โคตมํ สรณํ คตา, อยเมว น คโต. สฺวายํ สเจ ตตฺถ คมิสฺสติ, อทฺธา สมณสฺส โคตมสฺส อาวฏฺฏนิยา มายาย อาวฏฺฏิโต ตํ สรณํ คมิสฺสติ, ตโต เอตสฺสาปิ เคหทฺวาเร พฺราหฺมณานํ อสนฺนิปาโต ๒- ภวิสฺสตี"ติ ๒- "หนฺทสฺส คมนนฺตรายํ กโรมา"ติ สมฺมนฺตยิตฺวา ตตฺถ อคมํสุ. ตํ สนฺธาย "อถ โข เต พฺราหฺมณา"ติ อาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ อิมินาปงฺเคนาติ อิมินาปิ การเณน. เอวํ เอตํ การณํ วตฺวา ปุน "อตฺตโน วณฺเณ ภญฺญมาเน อตุสฺสนกสตฺโต นาม นตฺถิ, หนฺทสฺส วณฺณภณเนน คมนํ นิวาเรสฺสามา"ติ ๓- จินฺเตตฺวา "ภวํ หิ โสณทณฺโฑ อุภโต สุชาโต"ติ อาทีนิ การณานิ อาหํสุ. อุภโตติ ทฺวีหิปิ ปกฺเขหิ. มาติโต จ ปิติโต จาติ โภโต มาตา พฺราหฺมณี, มาตุมาตา พฺราหฺมณี, ตสฺสาปิ มาตา พฺราหฺมณี, ปิตา พฺราหฺมโณ, ปิตุปิตา พฺราหฺมโณ, ตสฺสาปิ ปิตา พฺราหฺมโณติ เอวํ ภวํ อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ. สํสุทฺธคหณิโกติ สํสุทฺธา เต มาตุคหณี, กุจฺฉีติ อตฺโถ. สมเวปากินิยา คหณิยาติ เอตฺถ ปน กมฺมชเตโชธาตุ "คหณี"ติ วุจฺจติ. ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคาติ เอตฺถ ปิตุปิตา ปิตามโห, ปิตามหสฺส ยุคํ ปิตามหยุคํ. ยุคนฺติ อายุปฺปมาณํ วุจฺจติ. อภิลาปมตฺตเมว เจตํ. อตฺถโต ปน @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุตฺตมพฺราหฺมโณ ๒ ก. สนฺนิปาโต น ภวิสฺสติ ๓ ก.สี. นิวาเรมาติ ปิตามโหเยว ปิตามหยุคํ. ตโต อุทฺธํ สพฺเพปิ ปุพฺพปุริสา ปิตามหคฺคหเณเนว คหิตา. เอวํ ยาว สตฺตโม ปุริโส, ตาว สํสุทฺธคหณิโก. อถวา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทนาติ ทสฺเสนฺติ. อกฺขิตฺโตติ "อปเนถ เอตํ, กึ อิมินา"ติ เอวํ อกฺขิตฺ โตอนวกฺขิตฺโต. อนุปกฺกุฏฺโฐติ น อุปกฺกุฏฺโฐ, น อกฺโกสํ วา นินฺทํ วา ลทฺธปุพฺโพ. เกน การเณนาติ? ชาติวาเทน. "อิติปิ หีนชาติโก เอโส"ติ เอวรูเปน วจเนนาติ อตฺโถ. อฑฺโฑติ อิสฺสโร. มหทฺธโนติ มหตา ธเนน สมนฺนาคโต. ภวโต หิ เคเห ปฐวิยํ ปํสุวาลิกา วิย พหุธนํ, สมโณ ปน โคตโม อธโน ภิกฺขาย อุทรํ ปูเรตฺวา ยาเปตีติ ทสฺเสนฺติ. มหาโภโคติ ปญฺจกามคุณวเสน มหาอุปโภโค. เอวํ ยํ ยํ คุณํ วทนฺติ, ตสฺส ตสฺส ปฏิปกฺขวเสน ภควโต อคุณํเยว ทสฺเสมาติ มญฺญมานา วทนฺติ. อภิรูโปติ อญฺเญหิ มนุสฺเสหิ อภิรูโป อธิกรูโป. ทสฺสนีโยติ ทิวสํปิ ปสฺสนฺตานํ อติตฺติกรณโต ทสฺสนโยคฺโค. ทสฺสเนเนว จิตฺตปฺปสาทชนนโต ปาสาทิโก. โปกฺขรตา วุจฺจติ สุนฺทรภาโว, วณฺณสฺส โปกฺขรตา วณฺณโปกฺขรตา, ตาย วณฺณสมฺปตฺติยา ยุตฺโตติ อตฺโถ. โปราณา ปนาหุ "โปกฺขรนฺติ สรีรํ วทนฺติ, วณฺณํ วณฺณเมวา"ติ. เตสํ มเตน วณฺโณ จ โปกฺขรญฺจ วณฺณโปกฺขรานิ. เตสํ ภาโว วณฺณโปกฺขรตา. อิติ ปรมาย วณฺณโปกฺขรตายาติ อุตฺตเมน ปริสุทฺเธน วณฺเณน เจว สรีรสณฺฐานสมฺปตฺติยา จาติ อตฺโถ. พฺรหฺมวณฺณีติ เสฏฺฐวณฺณี. ปริสุทฺธวณฺเณสุปิ เสฏฺเฐน สุวณฺณวณฺเณน สมนฺนาคโตติ อตฺโถ. พฺรหฺมวจฺฉสีติ มหาพฺรหฺมุโน สรีรสทิเสเนว สรีเรน สมนฺนาคโต. อกฺขุทฺทาวกาโส ทสฺสนายาติ "โภโต สรีเร ทสฺสนสฺส โอกาโส น ขุทฺทโก มหา, สพฺพาเนว เต องฺคปจฺจงฺคานิ ทสฺสนียาเนว, ตานิ จาปิ มหนฺตาเนวา"ติ ทีเปนฺติ. สีลมสฺส อตฺถีติ สีลวา. วุฑฺฒํ วฑฺฒิตํ ๑- สีลมสฺสาติ วุฑฺฒสีลี. ๒- วุฑฺฒสีเลนาติ วุฑฺเฒน วฑฺฒิเตน สีเลน. สมนฺนาคโตติ ยุตฺโต, อิทํ วุฑฺฒสีลีปทสฺเสว เววจนํ. สพฺพเมตํ ปญฺจสีลมตฺตเมว สนฺธาย วทนฺติ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วุทฺธํ วทฺธิตํ, อิ. วทฺธํ วฑฺฒิตํ เอวมุปริปิ. ๒ ฉ.ม., อิ. วุทฺธสีลี กลฺยาณวาโจติ อาทีสุ กลฺยาณา สุนฺทรา ปริมณฺฑลปทพฺยญฺชนา วาจา อสฺสาติ กลฺยาณวาโจ. กลฺยาณํ มธุรํ วากฺกรณํ อสฺสาติ กลฺยาณวากฺกรโณ. วากฺกรณนฺติ อุทาหรณโฆโส. คุณปริปุณฺณภาเวน ปุเร ภวาติ โปรี. ปุเร วา ภวตฺตา โปรี. โปริยา นาคริกิตฺถิยา สุขุมาลตฺตเนน สทิสาติ โปรี. ตาย โปริยา. วิสฺสฏฺฐายาติ อปลิพุทฺธาย สนฺนิทฺธวิลมฺพิตาทิโทสรหิตาย. ๑- อเนฬคลายาติ เอฬคเลน วิรหิตาย. ยสฺส กสฺสจิ หิ กเถนฺตสฺส เอฬา คลนฺติ, ๒- ลาลา วา ปคฺฆรนฺติ, เขฬผุสิตานิ วา นิกฺขมนฺติ, ตสฺส วาจา เอฬคลา ๓- นาม โหติ, ตพฺพิปริตายาติ อตฺโถ. อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยาติ อาทิมชฺฌปริโยสานํ ปากฏํ กตฺวา ภาสิตตฺถสฺส วิญฺญาปนสมตฺถาย. ชิณฺโณติ ชราชิณฺณตาย ชิณฺโณ. วุฑฺโฒติ องฺคปจฺจงฺคานํ วุฑฺฒิภาวมริยาทํ ปตฺโต. มหลฺลโกติ ชาติมหลฺลกตาย สมนฺนาคโต. จิรกาลปฺปสุโตติ วุตฺตํ โหติ. อทฺธคโตติ อทฺธานํ คโต, เทฺว ตโย ราชปริวฏฺเฏ อตีโตติ อธิปฺปาโย. วโยอนุปฺปตฺโตติ ปจฺฉิมวยํ สมฺปตฺโต, ปจฺฉิมวโย นาม วสฺสสตสฺส ปจฺฉิโม ตติโย ภาโค. อปิจ ชิณฺโณติ โปราโณ, จิรกาลปฺปวตฺตกุลนฺวโยติ วุตฺตํ โหติ. วุฑฺโฒติ สีลาจาราทิคุณวุฑฺฒิยา ยุตฺโต. มหลฺลโกติ วิภวมหนฺตตาย สมนฺนาคโต. อทฺธคโตติ มคฺคปฏิปนฺโน พฺราหฺมณานํ วตฺตจริยาทิมริยาทํ ๔- อวีติกฺกมฺมจรณสีโล. วโยอนุปฺปตฺโตติ ชาติวุฑฺฒภาวํปิ อนฺติมวยํ อนุปฺปตฺโต. พุทฺธคุณกถา [๓๐๔] เอวํ วุตฺเตติ เอวนฺเตหิ พฺราหฺมเณหิ วุตฺเต. โสณทณฺโฑ "อิเม พฺราหฺมณา ชาติอาทีหิ มม วณฺณํ วทนฺติ, น โข ปน เมตํ ยุตฺตํ อตฺตโน วณฺเณ รชฺชิตุํ. หนฺทาหํ เอเตสํ วาทํ ภินฺทิตฺวา สมณสฺส โคตมสฺส มหนฺตภาวํ ญาเปตฺวา เอเตสํ ตตฺถ คมนํ กโรมี"ติ จินฺเตตฺวา "เตนหิ โภ มมปิ สุณาถา"ติอาทิมาห. ตตฺถ เยปิ "อุภโต สุชาโต"ติ อาทโย อตฺตโน คุเณหิ @เชิงอรรถ: ๑ ก. สนฺทิฏฺฐวิลมฺพิตาทิ... ๒ ฉ.ม. คฬนฺติ @๓ ฉ.ม. เอฬคฬํ ๔ ฉ.ม., วตจริยาทิมริยาทํ. สทิสา คุณา, เตปิ. "โก จาหํ, เก จ สมณสฺส โคตมสฺส ชาติสมฺปตฺติอาทโย คุณา"ติ อตฺตโน คุเณหิ อุตฺตริตเรเยว มญฺญมาโน, อิตเร ปน เอกนฺเตเนว ภควโต คุณมหนฺตภาวทีปนตฺถํ ๑- ปกาเสติ. มยเมว อรหามาติ เอวํ นิยาเมนฺโตเวตฺถ อิทํ ทีเปติ "ยทิ คุณมหนฺตตาย อุปสงฺกมิตพฺโพ นาม โหติ. ยถา หิ สิเนรุํ อุปนิธาย สาสโป, มหาสมุทฺทํ อุปนิธาย โคปทกํ สตฺตสุ มหาสเรสุ อุทกํ อุปนิธาย อุสฺสาวพินฺทุ ปริตฺโต ลามโก, เอวเมว ๒- สมณสฺส โคตมสฺส ชาติสมฺปตฺติอาทโยปิ คุเณ อุปนิธาย อมฺหากํ คุณา ปริตฺตา ลามกา, ตสฺมา มยเมว อรหาม ตํ ภวนฺตํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุนฺ"ติ. มหนฺตํ ญาติสงฺฆํ โอหายาติ มาติปกฺเข อสีติกุลสหสฺสานิ ปิติปกฺเข อสีติกุลสหสฺสานีติ เอวํ สฏฺฐิกุลสตสหสฺสํ โอหาย ปพฺพชิโต. ภูมิคตญฺจ เวหาสฏฺฐญฺจาติ เอตฺถ ราชงฺคเณเจว อุยฺยาเน จ สุธามฏฺฐโปกฺขรณิโย สตฺตรตนปูรานํ ปูเรตฺวา ๓- ภูมิยํ ฐปิตํ ธนํ ภูมิคตํ นาม, ปาสาทนิยูหาทโย ปน ปูเรตฺวา ๔- ฐปิตํ เวหาสฏฺฐํ นาม. เอตํ ตาว กุลปริยาเยน อาคตํ. ตถาคตสฺส ปน ชาตทิวเสเยว สงฺโข เอโล อุปฺปโล ปุณฺฑริโกติ จตฺตาโร นิธโย อุคฺคตา. เตสุ สงฺโข คาวุติโก, เอโล อฑฺฒโยชนิโก, อุปฺปโล ติคาวุติโก, ปุณฺฑริโก โยชนิโก. เตสุปิ คหิตํ คหิตํ ปูรติเยว, อิติ ภควา ปหูตํ หิรญฺญสุวณฺณํ โอหาย ปพฺพชิโตติ เวทิตพฺโพ. ทหโรว สมาโนติ ตรุโณว สมาโน. สุสุกาฬเกโสติ สุฏฺฐุ กาฬเกโส, อญฺชนวณฺณสทิสเกโส หุตฺวา วาติ อตฺโถ. ภเทฺรนาติ ภทฺทเกน. ปฐเมน วยสาติ ติณฺณํ วยานํ ปฐมวเยน. อกามกานนฺติ อนิจฺฉมานานํ. อนาทรตฺเถ สามิวจนํ. อสฺสูนิ มุเข เอเตสนฺติ อสฺสุมุขา, เตสํ อสฺสุมุขานํ, อสฺสุกิลินฺนมุขานนฺติ อตฺโถ. รุทนฺตานนฺติ กนฺทิตฺวา โรทมานานํ. อกฺขุทฺทาวกาโสติ เอตฺถ ภควโต อปริมาโณเยว ทสฺสนาย โอกาโสติ เวทิตพฺโพ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. มหนฺตภาวทีปนตฺถํ ๒ ก. เอวํ @๓ ก., สี. สตฺตรตนปูรา กตฺวา ๔ ฉ.ม. ปริปูเรตฺวา ตตฺริทํ วตฺถุ:- ราชคเห กิร อญฺญตโร พฺราหฺมโณ "สมณสฺส กิร โคตมสฺส ปมาณํ คเหตุํ น สกฺโกตี"ติ สุตฺวา ภควโต ปิณฺฑาย ปวิสนกาเล สฏฺฐิหตฺถํ เวฬุํ คเหตฺวา นครทฺวารสฺส พหิ ฐตฺวา สมฺปตฺเต ภควติ เวฬุํ คเหตฺวา สมีเป อฏฺฐาสิ. เวฬุ ภควโต ชาณุกมตฺตํ ปาปุณิ. ปุนทิวเส เทฺว เวฬู ฆเฏตฺวา สมีเป อฏฺฐาสิ. ภควาปิ ทฺวินฺนํ เวฬูนํ อุปริ กฏิมตฺตเมว ปญฺญายมาโน "พฺราหฺมณ กึ กโรสี"ติ อาห. ตุมฺหากํ ปมาณํ คณฺหามีติ. "พฺราหฺมณ สเจปิ ตฺวํ สกลจกฺกวาฬคพฺภํ ปูเรตฺวา ฐิเต เวฬู ฆเฏตฺวา อาคมิสฺสสิ, เนว เม ปมาณํ คเหตุํ สกฺขิสฺสสิ. น หิ มยา จตฺตาริ อสงฺเขยฺยานิ, กปฺปสตหหสฺสํ จ ตถา ปารมิโย ปูริตา, ยถา เม ปโร ปมาณํ คเณฺหยฺย, อตุโล พฺราหฺมณ ตถาคโต อปฺปเมยฺโย"ติ วตฺวา ธมฺมปเท คาถมาห. "เต ตาทิเส ปูชยโต, นิพฺพุเต อกุโตภเย. น สกฺกา ปุญฺญํ สงฺขาตุํ, อิเมตฺตมปิ เกนจี"ติ. ๑- คาถาปริโยสาเน จตุราสีติปาณสหสฺสานิ อมตํ ปิวึสุ. อปรํปิ วตฺถุ:- ราหุ กิร อสุรินฺโท จตฺตาริ โยชนสหสฺสานิ, อฏฺฐ จ โยชนสตานิ อุจฺโจ. พาหนฺตรมสฺส ทฺวาทส โยชนสตานิ. พหลนฺตเรน ฉ โยชนสตานิ. หตฺถตลปาทตลานํ ปุถุลโต ตีณิ โยชนสตานิ. องฺคุลิปพฺพานิ ปณฺณาสโยชนานิ. ภมุกนฺตรํ ปญฺญาสโยชนํ. มุขํ ทฺวิโยชนสตํ ติโยชนสตคมฺภีรํ ติโยชนสตปริมณฺฑลํ. คีวา ติโยชนสตํ. นลาฏํ ติโยชนสตํ. สีสํ นวโยชนสตํ. โส "อหํ อุจฺโจสฺมิ สตฺถารํ โอนมิตฺวา โอโลเกตุํ น สกฺขิสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา นาคจฺฉิ. ๒- โส เอกทิวสํ ภควโต วณฺณํ สุตฺวา "ยถา กถํ จ โอโลเกสฺสามี"ติ อาคโต. อถ ภควา ตสฺส อชฺฌาสยํ วิทิตฺวา "จตูสุ อริยาปเถสุ กตเรน ทสฺเสสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา "ฐิตโก นาม นีโจปิ อุจฺโจ วิย ปญฺญายติ, นิปนฺโน ปนสฺส ๓- อตฺตานํ ทสฺเสสฺสามึ"ติ "อานนฺท คนฺธกุฏิปริเวเณ มญฺจกํ ปญฺญาเปหี"ติ วตฺวา ตตฺถ สีหเสยฺยํ กปฺเปสิ. ราหุ อาคนฺตฺวา นิปนฺนํ ภควนฺตํ คีวํ อุนฺนาเมตฺวา นภมชฺเฌ ปุณฺณจนฺทํ วิย อุลฺโลเกสิ. "กิมิทํ อสุรินฺทา"ติ จ วุตฺเต @เชิงอรรถ: ๑ ขุ. ธมฺมปท. ๒๕/๑๙๖/๕๑ พุทธวคฺค, ขุ. อปทาน. ๓๒/๒/๑๘๖ สุธาปิณฺฑิยตฺเถราปทาน @๒ ก., สี. นาคจฺฉติ, สํ. สคา. ๑๕/๙๑/๕๘, สา. ปกา. ๑/๑๒๘ @๓ ฉ.ม. นิปนฺโนวสฺส, สี. นิปนฺโน จสฺส "ภควา โอนมิตฺวา โอโลเกตุํ น สกฺขิสฺสามี"ติ นาคจฺฉินฺติ. น มยา อสุรินฺท อโธมุเขน ปารมิโย ปูริตา, อุทฺธคฺคเมว กตฺวา ทานํ ทินฺนนฺติ. ตํ ทิวสํ ราหุ สรณํ อคมาสิ. เอวํ ภควา อกฺขุทฺทาวกาโส ทสฺสนาย. จตุปาริสุทฺธิสีเลน สีลวา, ตํ ปน สีลํ อริยํ อุตฺตมํ ปริสุทฺธํ. เตนาห "อริยสีลี"ติ. ตเทตํ อนวชฺชฏฺเฐน กุสลํ. เตนาห "กุสลสีลี"ติ. กุสลสีเลนาติ อิทมสฺส เววจนํ. พหุนฺนํ อาจริยปาจริโยติ ภควโต เอเกกาย ธมฺมเทสนาย จตุราสีติ ปาณสหสฺสานิ อปริมาณาปิ เทวมนุสฺสา มคฺคผลามตํ ปิวนฺติ, ตสฺมา พหุนฺนํ อาจริโย. สาวกเวเนยฺยานํ ปน ปาจริโยติ. ขีณกามราโคติ เอตฺถ กามํ ภควโต สพฺเพปิ กิเลสา ขีณา, พฺราหฺมโณ ปน เต น ชานาติ. อตฺตโน ชานนฏฺฐาเนเยว คุณํ กเถติ. วิคตจาปลฺโลติ "ปตฺตมณฺฑนา จีวรมณฺฑนา เสนาสนมณฺฑนา อิมสฺส วา ๑- ปูติกายสฺส ฯเปฯ เกฬนา ปริเกฬนาติ ๒- เอวํ วุตฺตจาปนฺลา วิรหิโต. อปาปปุเรกฺขาโรติ อปาเป นว โลกุตฺตรธมฺเม ปุรโต กตฺวา วิจรติ. พฺรหฺมญฺญาย ปชายาติ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานมหากสฺสปาทิเภทาย พฺราหฺมณปชาย, เอติสฺสาย จ ปชาย ปุเรกฺขาโร. อยํ หิ ปชา สมณํ โคตมํ ปุรกฺขตฺวา ๓- จรตีติ อตฺโถ. อปิจ อปาปปุเรกฺขาโรติ น ปาปํ ปุรโต กตฺวา จรติ, น ปาปํ อิจฺฉตีติ อตฺโถ. ตสฺสา พฺรหฺมญฺญาย ปชาย. อตฺตนา สทฺธึ ปฏิวิรุทฺธายปิ พฺราหฺมณปชาย อวิรุทฺโธ หิตสุขตฺถิโกเยวาติ วุตฺตํ โหติ. ติโรรฏฺฐาติ ปรรฏฺฐโต. ติโรชนปทาติ ปรชนปทโต. ปญฺหํ ปุจฺฉิตุํ อาคจฺฉนฺตีติ ขตฺติยปณฺฑิตาทโย เจว เทวพฺรหฺมนาคคนฺธพฺพาทโย จ "ปเญฺห อภิสงฺขริตฺวา ปุจฺฉิสฺสามา"ติ อาคจฺฉนฺติ. ตตฺถ เกจิ ปุจฺฉาย วา โทสํ, วิสฺสชฺชนสมฺปฏิจฺฉเน วา อสมตฺถตํ สลฺลกฺเขตฺวา อปุจฺฉิตฺวาว ตุณฺหี นิสีทนฺติ. เกจิ ปุจฺฉนฺติ. เกสญฺจิ ภควา ปุจฺฉาย อุสฺสาหํ ชเนตฺวา วิสฺสชฺเชติ. เอวํ @เชิงอรรถ: ๑ ก., ม. อิมสฺส จ ๒ อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๘๕๔/๔๒๙ ๓ ก., ม. ปุรกฺขิตฺวา. สพฺเพสํปิ เตสํ วิมติโย ตีรํ ปตฺวา มหาสมุทฺทสฺส อูมิโย วิย ภควนฺตํ ปตฺวา ภิชฺชนฺติ. เอหิ สฺวาคตวาทีติ เทวมนุสฺสปพฺพชิตคหฏฺเฐสุ ตํ ตํ อตฺตโน สนฺติกํ อาคตํ "เอหิ สฺวาคตนฺ"ติ เอวํ วทตีติ อตฺโถ. สขิโลติ ตตฺถ กตมํ สาขลฺยํ. "ยา สา วาจา เนฬา กณฺณสุขา"ติ ๑- อาทินา นเยน วุตฺตสาขเลฺยน สมนฺนาคโต, มุทุวจโนติ อตฺโถ. สมฺโมทโกติ ปฏิสนฺถารกุสโล, อาคตาคตานํ จตุนฺนํ ปริสานํ "กจฺจิ ภิกฺขเว ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียนฺ"ติ อาทินา นเยน สพฺพํ อทฺธานทรถํ วูปสเมนฺโต วิย ปฐมตรํ สมฺโมทนียํ กถํ กตฺตาติ อตฺโถ. อพฺภากุฏิโกติ ยถา เอกจฺเจ ปริสํ ปตฺวา ถทฺธมุขา สงฺกุฏิกมุขา โหนฺติ, น เอทิโส, ปริสทสฺสเนน ปนสฺส พาลาตปสมฺผสฺเสน วิย ปทุมํ มุขปทุมํ วิกสติ ปุณฺณจนฺทสสฺสิริกํ วิย โหติ. อุตฺตานมุโขติ ยถา เอกจฺเจ นิกฺกุชฺชิตมุขา วิย สมฺปตฺตาย ปริสาย น กิญฺจิ กเถนฺติ, อติทุลฺลภกถา โหนฺติ, น เอวรูโป. สมโณ ปน โคตโม สุลภกโถ. น ตสฺส สนฺติกํ อาคตาคตานํ "กสฺมา มยํ อิธาคตา"ติ วิปฺปฏิสาโร อุปฺปชฺชติ, ธมฺมํ ปน สุตฺวา อตฺตมนาว โหนฺตีติ ทสฺเสติ. ปุพฺพภาสีติ ภาสนฺโต จ ปฐมตรํ ภาสติ, ตญฺจ โข กาลยุตฺตํ ปมาณยุตฺตํ อตฺถสนฺนิสฺสิตเมว ภาสติ, น นิรตฺถกกถํ. น ตสฺมึ คาเม วาติ ยตฺถ กิร ภควา ปฏิวสติ, ตตฺถ มเหสกฺขา เทวตา อารกฺขํ คณฺหนฺติ, ตา ๒- นิสฺสาย มนุสฺสานํ อุปทฺทโว น โหติ, ปํสุปิสาจาทโยเอว หิ มนุสฺเส วิเหเฐนฺติ, เต ตาสํ อานุภาเวน ทูรํ อปกฺกมนฺติ. อปิจ ภควโต เมตฺตาพเลนปิ น อมนุสฺสา มนุสฺเส วิเหเฐนฺติ. สํฆีติอาทีสุ:- อนุสาสิตพฺโพ, สยํ วา อุปฺปาทิโต สํโฆ อสฺส อตฺถีติ สํฆี, ตาทิโส วสฺส คโณ อตฺถีติ คณี. ปุริมปทสฺเสว เววจนเมตํ. อาจารสิกฺขาปนวเสน คณสฺสาจริโยติ คณาจริโย. ปุถุติตฺถกรานนฺติ พหุนฺนํ ติตฺถกรานํ. ยถา วา ตถา วาติ เยน วา เตน วา. อเจลกาทิมตฺตเกนาปิ การเณน. สมุทาคจฺฉตีติ สมนฺตโต อุปคจฺฉติ อภิวฑฺฒติ. @เชิงอรรถ: ๑ อภิ. สงฺ. ๓๔/๑๓๕๐/๓๐๒ ๒ ฉ.ม., สี., อิ. ตํ อติถิโน เต โหนฺตีติ เต อมฺหากํ อาคนฺตุกา นวกา, ปาหุนกา โหนฺตีติ อตฺโถ. ปริยาปุณามีติ ชานามิ. อปริมาณวณฺโณติ ตถารูเปเนว สพฺพญฺญุนาปิ อปฺปเมยฺยวณฺโณ "ปเคว มาทิเสนา"ติ ทสฺเสติ. วุตฺตมฺปิ เจตํ:- "พุทฺโธปิ พุทฺธสฺส ภเณยฺย วณฺณํ, กปฺปมฺปิ เจ อญฺญมภาสมาโน. ขีเยถ กปฺโป จิรทีฆมนฺตเร, วณฺโณ น ขีเยถ ตถาคตสฺสา"ติ. ๑- [๓๐๕] อิมํ ปน สตฺถุ คุณกถํ สุตฺวา เต พฺราหฺมณา จินฺตยึสุ "ยถา โสณทณฺโฑ พฺราหฺมโณ สมณสฺส โคตมสฺส วณฺเณ ภณติ, อโนมคุโณ โส ภวํ โคตโม, เอวนฺตสฺส คุเณ ชานมาเนน โข ปน อาจริเยน อติจิรํ อธิวาสิตํ, หนฺท นํ อนุวตฺตามา"ติ อนุวตฺตึสุ. ตสฺมา เอวํ วุตฺเต "เต พฺราหฺมณา"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ อลเมวาติ ยุตฺตเมว. อปิ ปุโฏเสนาติ ปุโฏสํ วุจฺจติ ปาเถยฺยํ, ตํ คเหตฺวาปิ อุปสงฺกมิตุํ ยุตฺตเมวาติ อตฺโถ. ปุฏํเสนาติปิ ปาโฐ, ตสฺสตฺโถ:- ปุโฏ อํเส อสฺสาติ ปุฏํโส, เตน ปุฏํเสน. อํเสน หิ ปาเถยฺยปุฏํ วหนฺเตนาติปิ วุตฺตํ โหติ. โสณทณฺฑปริวิตกฺกวณฺณนา [๓๐๖-๓๐๗] ติโรวนสณฺฑคตสฺสาติ อนฺโตวนสณฺฑคตสฺส, วิหารพฺภนฺตรํ ปวิฏฺฐสฺสาติ อตฺโถ. อญฺชลึ ปณาเมตฺวาติ เย ๒- เต อุภยโต ปกฺขิกา, เต เอวํ จินฺตยึสุ "สเจปิ ๓- โน มิจฺฉาทิฏฺฐิกา โจเทสฺสนฺติ `กสฺมา ตุเมฺห สมณํ โคตมํ วนฺทิตฺถา'ติ. เตสํ `กึ อญฺชลิมตฺตกรเณนปิ วนฺทนํ นาม โหตี'ติ วกฺขาม. สเจ โน สมฺมาทิฏฺฐิกา โจเทสฺสนฺติ `กสฺมา ภควนฺตํ น วนฺทิตฺถา'ติ. `กึ สีเสน ภูมิยํ ปหรนฺเตเนว วนฺทนํ โหติ, นนุ อญฺชลิกมฺมํปิ วนฺทนํเอวา'ติ วกฺขามา"ติ. นามโคตฺตนฺติ "โภ โคตม อหํ อสุกสฺส ปุตฺโต ทตฺโต นาม, มิตฺโต นาม, อิธ อาคโต"ติ วทนฺตา นามํ สาเวนฺติ นาม. "โภ โคตม อหํ วาเสฏฺโฐ นาม, กจฺจาโน นาม, อิธาคโต"ติ วทนฺตา โคตฺตํ สาเวนฺติ นาม. เอเต กิร @เชิงอรรถ: ๑ สุ.วิ. ๓/๘๐, ป.สู. ๓/๓๘๘ จริยฏฺฐ. ๑๑, ๔๕๖, พุทฺธวํสฏฺฐ. ๒๑๔, อุทานฏฺฐ. ๔๒๖ @๒ ฉ.ม. เอเต. ๓ ฉ.ม., อิ. สเจ. ทลิทฺทา ชิณฺณา กุลปุตฺตา "ปริสมชฺเฌ นามโคตฺตวเสน ปากฏา ภวิสฺสามา"ติ เอวํ อกํสุ. เย ปน ตุณฺหีภูตา นิสีทึสุ, เต เกราฏิกา เจว อนฺธพาลา จ. ตตฺถ เกราฏิกา "เอกํ เทฺว กถาสลฺลาเปปิ กโรนฺโต วิสฺสาสิโก โหติ, อถ วิสฺสาเส สติ เอกํ เทฺว ภิกฺขา อทาตุํ น ยุตฺตนฺ"ติ ตโต อตฺตานํ โมเจตฺวา ตุณฺหี นิสีทนฺติ. อนฺธพาลา อญฺญาณตาเยว อวกฺขิตฺตมตฺติกาปิณฺโฑ วิย ยตฺถ กตฺถจิ ตุณฺหีภูตา นิสีทนฺติ. พฺราหฺมณปญฺญตฺติวณฺณนา [๓๐๙] เจตสา เจโตปริวิตกฺกนฺติ ภควา "อยํ พฺราหฺมโณ อาคตกาลโต ปฏฺฐาย อโธมุโข ถทฺธคตฺโต กึ จินฺตยมาโน นิสินฺโน, กึ นุโข จินฺเตตี"ติ อาวชฺเชนฺโต ๑- อตฺตโน เจตสา ตสฺส จิตฺตํ อญฺญาสิ. เตน วุตฺตํ "เจตสา เจโตปริวิตกฺกมญฺญายา"ติ. วิหญฺญตีติ วิฆาตํ อาปชฺชติ. [๓๑๑] อนุวิโลเกตฺวา ปริสนฺติ ภควตา ๒- สกสมเย ปณฺหาปุจฺฉเนน อุทเก นิยฺยมาโน ๓- อุกฺขิปิตฺวา ถเล ฐปิโต วิย สมปสฺสทฺธกายจิตฺโต ๔- หุตฺวา ปริสสงฺคณฺหณตฺถํปิ ทิฏฺฐิสญฺชาเนเนว "อุปธาเรนฺตุ เม ภวนฺโต วจนนฺ"ติ วทนฺโต วิย อนุวิโลเกตฺวา ปริสํ ภควนฺตํ เอตทโวจ. สุชํ ปคฺคณฺหนฺตานนฺติ ยญฺญยชนตฺถาย สุชํ ปคฺคณฺหนฺเตสุ พฺราหฺมเณสุ ปฐโม วา ทุติโย วาติ อตฺโถ. สุชาย ทิยฺยมานํ มหายาคํ ปฏิคฺคณฺหนฺตานนฺติ โปราณา. อิติ พฺราหฺมโณ สกสมยวเสน สมฺมเทว ปญฺหํ วิสฺสชฺเชสิ. ภควา ปน วิเสสโต อุตฺตมพฺราหฺมณสฺส ทสฺสนตฺถํ "อิเมสํ ปนา"ติ อาทิมาห. [๓๑๓] เอตทโวจุนฺติ สเจ ชาติวณฺณมนฺตสมฺปนฺโน พฺราหฺมโณ น โหติ, อถ โก จรหิ โลเก พฺราหฺมโณ ภวิสฺสติ. นาเสติ โน อยํ โสณทณฺโฑ, หนฺทสฺส วาทํ ปฏิกฺขิปามาติ จินฺเตตฺวา เอตทโวจุํ. อปวทตีติ ปฏิกฺขิปติ. อนุปกฺขนฺทตีติ อนุปวิสติ. อิทํ "สเจ ตฺวํ ปสาทวเสน สมณํ โคตมํ สรณํ คนฺตุกาโม คจฺฉ, มา พฺราหฺมณสมยํ ภินฺที"ติ อธิปฺปาเยน อาหํสุ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อาวชฺชนฺโต ๒ ฉ.ม., อิ. ภควโต @๓ ฉ.ม. มียมาโน, สี. มิยฺยมาโน ๔ ก. ปสฺสทฺธกายจิตฺโต [๓๑๔] เอตทโวจาติ อิเมสุ พฺราหฺมเณสุ เอวํ เอกปฺปหาเรเนว วิรวนฺเตสุ "อยํ กถา ปริโยสานํ น คมิสฺสติ, หนฺท เน นิสฺสทฺเท กตฺวา โสณทณฺเฑเนว สทฺธึ กเถมี"ติ จินฺเตตฺวา เอตํ "สเจ โข ตุมฺหากนฺ"ติ อาทิกํ วจนมโวจ. [๓๑๕-๓๑๖] สหธมฺเมนาติ สการเณน. ๑- สมสโมติ ฐเปตฺวา เอกเทสสมตฺตํ สมภาเวน สโม, สพฺพากาเรน สโมติ อตฺโถ. อหมสฺส มาตาปิตโร ชานามีติ ภคินิยา ปุตฺตสฺส มาตาปิตโร กึ น ชานิสฺสติ, กุลโกฏิปริทีปนํ สนฺธาเยว วทติ. มุสาปิ ภาเสยฺยาติ อตฺถภญฺชกํ มุสาวาทํ กเถยฺย. กึ วณฺโณ กริสฺสตีติ อพฺภนฺตเร คุเณ อสติ กึ กริสฺสติ, กิมสฺส พราหฺมณภาวํ รกฺขิตุํ สกฺขิสฺสตีติ อตฺโถ. อถาปิ สิยา ปุน "ปกติสีเล ฐิตสฺส พฺราหฺมณภาวํ สาเธตี"ติ เอวํปิ สีลเมว สาเธสฺสติ, ตสฺมึ หิสฺส อสติ พฺราหฺมณภาโว นาโหสีติ สมฺโมหมตฺตํ วณฺณาทโย. อิทํ ปน สุตฺวา เต พฺราหฺมณา "สภาวํ อาจริโย อาห, อการณาว มยํ อุชฺฌายิมฺหา"ติ ตุณฺหี อเหสุํ. สีลปญฺญากถาวณฺณนา [๓๑๗] ตโต ภควา "กถิเต ๒- พฺราหฺมเณน ปเญฺห ๒- กึ ปเนตฺถ ปติฏฺฐาตุํ สกฺขิสฺสติ น สกฺขิสฺสตี"ติ ตสฺส วีมํสนตฺถํ "อิเมสํ ปน พฺราหฺมณา"ติ อาทิมาห. สีลปริโธตาติ สีลปริสุทฺธา. ยตฺถ สีลํ ตตฺถ ปญฺญาติ ยสฺมึ ปุคฺคเล สีลํ, ตตฺเถว ปญฺญา, กุโต ทุสฺสีเล ปญฺญา. ปญฺญารหิเต วา ชเฬ เอฬมูเค กุโต สีลนฺติ. สีลปญฺญาณนฺติ สีลญฺจ ปญฺญาณญฺจ สีลปญฺญาณํ. ปญฺญาณนฺติ ปญฺญาเยว. "เอวเมตํ พฺราหฺมณา"ติ ภควา พฺราหฺมณสฺส วจนํ อนุชานนฺโต อาห. ตตฺถ สีลปริโธตา ปญฺญาติ จตุปาริสุทฺธิสีเลน โธตา. กถํ ปน สีเลน ปญฺญํ โธวตีติ? ยสฺส ปุถุชฺชนสฺส สีลํ สฏฺฐิอสีติ วสฺสานิ อขณฺฑํ โหติ, โส มรณกาเลปิ สพฺพกิเลเส ฆาเตตฺวา ๓- สีเลน ปญฺญํ โธวิตฺวา อรหตฺตํ คณฺหาติ. กนฺทรสาลปริเวเณ มหาสฏฺฐิวสฺสตฺเถโร วิย. เถเร กิร มรณมญฺเจ นิปชฺชิตฺวา พลวเวทนาย นิตฺถุนนฺเต ติสฺสวสภมหาราชา ๔- "เถรํ ปสฺสิสฺสามี"ติ คนฺตฺวา @เชิงอรรถ: ๑ ม. สหการเณน. ๒-๒ ฉ.ม., อิ. กถิโต พฺราหฺมเณน ปโณฺห @๓ ม. ฌาเปตฺวา ๔ ฉ.ม. ติสฺสมหาราชา, อิ. วสภมหาราชา. ปริเวณทฺวาเร ฐิโต ตํ สทฺทํ สุตฺวา ปุจฺฉิ "กสฺส สทฺโท อยนฺ"ติ. เถรสฺส นิตฺถุนนสทฺโทติ. "ปพฺพชฺชาย สฏฺฐิวสฺเสน เวทนาปริคฺคหมตฺตํปิ น กตํ, นทานิ นํ วนฺทิสฺสามี"ติ นิวตฺติตฺวา มหาโพธึ วนฺทิตุํ คโต. ตโต อุปฏฺฐากทหโร เถรํ อาห "กินฺโน ภนฺเต ลชฺชาเปถ, สทฺโธปิ ราชา วิปฺปฏิสารี หุตฺวา `น วนฺทิสฺสามี'ติ คโต"ติ. กสฺมา อาวุโสติ? ตุมฺหากํ นิตฺถุนนสทฺทํ สุตฺวาติ. "เตนหิ เม โอกาสํ กโรถา"ติ วตฺวา เวทนํ วิกฺขมฺภิตฺวา อรหตฺตํ ปตฺวา ทหรสฺส สญฺญํ อทาสิ "คจฺฉาวุโส, อิทานิ ราชานํ อเมฺห วนฺทาเปหี"ติ. ทหโร คนฺตฺวา "อิทานิ กิร เถรํ วนฺทถา"ติ อาห. ราชา สุํสุมารปติเตน ๑- เถรํ วนฺทนฺโต "นาหํ อยฺยสฺส อรหตฺตํ วนฺทามิ, ปุถุชฺชนภูมิยํ ปน ฐตฺวา รกฺขิตสีลเมว วนฺทามี"ติ อาห, เอวํ สีเลน ปญฺญํ โธวติ นาม. ยสฺส ปน อพฺภนฺตเร สีลสํวโร นตฺถิ, อุคฺฆฏิตญฺญุตาย ปน จตุปฺปทิกคาถาปริโยสาเน ปญฺญาย สีลํ โธวิตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณาติ. อยํ ปญฺญาย สีลํ โธวติ นาม, เสยฺยถาปิ สนฺตติมหามตฺโต. [๓๑๘] กตมํ ปน ตํ พฺราหฺมณาติ กสฺมา อาห? ภควา กิร จินฺเตสิ "พฺราหฺมณา พฺราหฺมณสมเย ปญฺจสีลานิ `สีลนฺ'ติ ปญฺญาเปนฺติ, เวทตฺตยอุคฺคหณปญฺญํ `ปญฺญา'ติ" ๒- ปญฺญาเปนฺติ. อุปริวิเสสํ น ชานนฺติ, ยนฺนูนาหํ พฺราหฺมณสฺส อุตฺตริวเสสภูตํ มคฺคสีลํ, ผลสีลํ, มคฺคปญฺญํ, ผลปญฺญญฺจ ทสฺเสตฺวา อรหตฺตกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปยฺยนฺติ. อถ นํ กเถตุกมฺยตาย ปุจฺฉนฺโต "กตมํ ปน ตํ พฺราหฺมณ สีลํ, กตมา สา ปญฺญา"ติ อาห. อถ พฺราหฺมโณ "มยา สกสมยวเสน ปโญฺห วิสฺสชฺชิโต. สมโณ ปน มํ โคตโม ปุน นิวตฺติตฺวา ปุจฺฉติ, อิทานิสฺสาหํ จิตฺตํ ปริโตเสตฺวา วิสฺสชฺชิตุํ สกฺกุเณยฺยํ วา น วา, สเจ น สกฺขิสฺสํ, ปฐมํ อุปฺปนฺนาปิ เม ลชฺชา ภิชฺชิสฺสติ. อสกฺโกนฺตสฺส ปน `น สกฺโกมี'ติ วจเน โทโส นตฺถี"ติ ปุน นิวตฺติตฺวา ภควโตเยว ภารํ กโรนฺโต "เอตฺตกปรมาว มยนฺ"ติอาทิมาห. ตตฺถ เอตฺตกปรมาติ เอตฺตกํ สีลปญฺญาณนฺติ วจนเมว ปรมํ อมฺหากํ, เต มยํ เอตฺตกปรมา, อิโต ปรํ เอตสฺส ภาสิตสฺส อตฺถํ น ชานามาติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สํสุมารปติเตน ๒-๒ ฉ.ม.,อิ. เวทตฺตยอุคฺคหณปญฺญา `ปญฺญา'ติ. อถสฺส ภควา สีลปญฺญาย มูลภูตสฺส ตถาคตสฺส อุปฺปาทโต ปภูติ สีลปญฺญาณํ ทสฺเสตุํ "อิธ พฺราหฺมณ ตถาคโต"ติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ สามญฺญผเล วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ, อยํ ปน วิเสโส:- อิธ ติวิธํปิ สีลํ "อิทํปิสฺส โหติ สีลสฺมินฺ"ติ เอวํ สีลมิจฺเจว นิยฺยาติตํ, ปฐมชฺฌานาทีนิ จตฺตาริ ฌานานิ อตฺถโต ปญฺญาสมฺปทา. เอวํ ปญฺญาวเสน ปน อนิยฺยาเตตฺวา วิปสฺสนาปญฺญาย ๑- ปทฏฺฐานภาวมตฺเตน ทสฺเสตฺวา วิปสฺสนาปญฺญาโต ปฏฺฐาย ปญฺญา นิยฺยาติตาติ. โสณทณฺฑอุปาสกตฺตปฏิเวทนากถา [๓๑๙-๓๒๒] สฺวาตนายาติ ปทสฺส อตฺโถ "อชฺชตนายา"ติ เอตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. เตน มํ สา ปริสา ปริภเวยฺยาติ เตน ตุเมฺห ทูรโตว ทิสฺวา อาสนา วุฏฺฐิตการเณน มํ สา ปริสา "อยํ โสณทณฺโฑ ปจฺฉิมวเย ฐิโต มหลฺลโก, โคตโม ปน ทหโร ยุวา นตฺตาปิสฺส นปฺปโหติ, โส นาม อตฺตโน นตฺตุมตฺตภาวํปิ อปฺปตฺตสฺส อาสนา วุฏฺฐาตี"ติ ปริภเวยฺย. อาสนา เม ตํ ภวํ โคตโม ปจฺจุฏฺฐานนฺติ มม อคารเวน อวุฏฺฐานํ นาม นตฺถิ, โภคนาสนภเยน ปน น วุฏฺฐหิสฺสามิ, ตํ ตุเมฺหหิ เจว มยา จ ญาตุํ วฏฺฏติ. ตสฺมา อาสนา เม เอตํ ภวํ โคตโม ปจฺจุฏฺฐานํ ธาเรตูติ. อิมินา กิร สทิโส กุหโก ทุลฺลโภ, ภควติ ปนสฺส อคารวํ นาม นตฺถิ, ตสฺมา โภคนาสนภเยน ๒- กุหนวเสน เอวํ วทติ. ปรปเทสุปิ เอเสว นโย. ธมฺมิยา กถายาติอาทีสุ ตํขณานุรูปาย ธมฺมิยา กถาย ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกํ อตฺถํ สนฺทสฺเสตฺวา กุสเล ธมฺเม สมาทเปตฺวา คณฺหาเปตฺวา. ตตฺถ นํ สมุตฺเต เชตฺวา สอุสฺสาหํ กตฺวา ตาย จ สอุสฺสาหตาย อญฺเญหิ จ วิชฺชมานคุเณหิ สมฺปหํเสตฺวา ธมฺมรตนวสฺสํ วสฺสิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ. พฺราหฺมโณ ปน อตฺตโน กุหกตาย เอวํปิ ภควติ ธมฺมวสฺสํ วสฺสิเต วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุํ นาสกฺขิ. เกวลมสฺส อายตึ นิพฺพานตฺถาย, วาสนาภาคิยาย จ สพฺพา ปุริมปจฺฉิมกถา อโหสีติ. อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย โสณทณฺฑสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. จตุตฺถํ. @เชิงอรรถ: ๑ ก., สี. วิปสฺสนาทิปญฺญาย. ๒ ฉ.ม. โภคนาสนภยา.อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔ หน้า ๒๕๑-๒๖๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=4&A=6585&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=4&A=6585&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=9&i=178 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=9&A=2833 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=9&A=2829 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=9&A=2829 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๙ http://84000.org/tipitaka/read/?index_9
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]