อรรถกถาเล่มที่ ๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ที.อ. (สุมงฺคล.๑)

                         ๘. มหาสีหนาทสุตฺต
                        อเจลกสฺสปวตฺถุวณฺณนา
      [๓๘๑] เอวมฺเม สุตํ ฯเปฯ อุรุญฺายนฺติ มหาสีหนาทสุตฺตํ.
ตตฺรายํ อนุปุพฺพปทวณฺณนา:- อุรุญฺายนฺติ อุรุญฺาติ ตสฺส รฏฺสฺสปิ
นครสฺสปิ เอตเทว นามํ, ภควา อุรุญฺานครํ อุปนิสฺสาย วิหรติ. กณฺณกถเล ๑-
มิคทาเยติ ตสฺส นครสฺส อวิทูเร กณฺณกถลํ นาม เอโก รมณีโย ภูมิภาโค
อตฺถิ. โส มิคานํ อภยตฺถาย ทินฺนตฺตา "มิคทาโย"ติ วุจฺจติ, ตสฺมึ กณฺณกถเล
มิคทาเย.
      อเจโลติ นคฺคปริพฺพาชโก. กสฺสโปติ ตสฺส นามํ. ตปสฺสินฺติ
ตปนิสฺสิตกํ. ลูขาชีวนฺติ อเจลกมุตฺตาจาราทิวเสน ลูโข อาชีโว อสฺสาติ ลูขาชีวี,
ตํ ลูขาชีวึ. อุปกฺโกสตีติ อุปฺผณฺเฑติ. ๒- อุปวทตีติ หีเฬติ วมฺเภติ. ธมฺมสฺส
จ อนุธมฺมํ พฺยากโรนฺตีติ โภตา โคตเมน วุตฺตการณสฺส อนุการณํ กเถนฺติ.
สหธมฺมิโก  วาทานุวาโทติ  ปเรหิ วุตฺตการเณน สการโณ หุตฺวา ตุมฺหากํ วาโท
วา อนุวาโท วา วิญฺูหิ   ครหิตพฺพํ การณํ โกจิ อปฺปมตฺตโกปิ กึ น
อาคจฺฉตีติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "กึ สพฺพากาเรนปิ ตว วาเท คารยฺหํ การณํ
นตฺถี"ติ. อนพฺภกฺขาตุกามาติ น อภูเตน วตฺตุกามา.
      [๓๘๒] เอกจฺจํ ตปสฺสึ ลูขาชีวินฺติ อาทีสุ อิเธกจฺโจ
อเจลกปพฺพชฺชาทิตปนิสฺสิตตฺตา ตปสฺสี "ลูเขน ชีวิตํ กปฺเปสฺสามี"ติ
ติณโคมยาทิภกฺขนาทีหิ นานปฺปกาเรหิ อตฺตานํ กิลเมติ,  อปฺปปุญฺตาย จ สุเขน
ชีวิตวุตฺติเมว น ลภติ, โส ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปูเรตฺวา นิรเย นิพฺพตฺตติ.
      อปโร ตาทิสํ ตปํ นิสฺสิโตปิ ปุญฺวา โหติ, ลภติ ลาภสกฺกกรํ.
โส "นทานิ มยา สทิโส อตฺถี"ติ อตฺตานํ อุจฺเจ าเน สมฺภาเวตฺวา "ภิยฺโยโส
มตฺตาย ลาภํ อุปฺปาเทสฺสามี"ติ อเนสนาวเสน ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปูเรตฺวา นิรเย
นิพฺพตฺตติ.  อิเม เทฺว สนฺธาย ปมนโย วุตฺโต.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กณฺณกตฺถเล. เอวมุปริปิ       ๒ ฉ.ม. อุปณฺเฑติ.
      อปโร ตปนิสฺสิตโกปิ ลูขาชีวี อปฺปปุญฺโ โหติ, น ลภติ สุเขน
ชีวิตวุตฺตึ. โส "มยฺหํ ปุพฺเพปิ อกตปุญฺตาย สุขชีวิกา นุปฺปชฺชติ, หนฺททานิ
ปุญฺานิ กโรมี"ติ ตีณิ สุจริตานิ ปูเรตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺตติ.
      อปโร ลูขาชีวี ปุญฺวา โหติ, ลภติ สุเขน ชีวิตวุตฺตึ. โส "มยฺหํ
ปุพฺเพปิ กตปุญฺตาย สุขชีวิกา อุปฺปชฺชตี"ติ จินฺเตตฺวา อเนสนํ ปหาย ตีณิ
สุจริตานิ ปูเรตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺตติ. อิเม เทฺว สนฺธาย ทุติยนโย วุตฺโต.
      เอโก ปน ตปสฺสี อปฺปทุกฺขวิหารี โหติ พาหิรกาจารยุตฺโต ตาปโส
วา ฉนฺนปริพฺพาชโก วา, อปฺปปุญฺตาย จ มนาเป ปจฺจเย น ลภติ. โส
อเนสนาวเสน ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปูเรตฺวา อตฺตานํ สุเขตฺวา นิรเย นิพฺพตฺตติ.
      อปโร ปุญฺวา โหติ, โส "นทานิ มยา สทิโส อตฺถี"ติ มานํ
อุปฺปาเทตฺวา อเนสนาวเสน ลาภสกฺการํ วา อุปฺปาเทนฺโต มิจฺฉาทิฏฺิวเสน
"สุโข อิมิสฺสา ปริพฺพาชิกาย ทหราย มุทุกาย โลมสาย ๑- สมฺผสฺโส"ติ อาทีนิ
จินฺเตตฺวา กาเมสุ ปาตพฺยตํ วา อาปชฺชนฺโต ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปูเรตฺวา นิรเย
นิพฺพตฺตติ. อิเม เทฺว สนฺธาย ตติยนโย วุตฺโต.
      อปโร ปน อปฺปทุกฺขวิหารี อปฺปปุญฺโ โหติ, โส "อหํ ปุพฺเพปิ
อกตปุญฺตาย สุเขน ชีวิตํ น ลภามี"ติ ตีณิ สุจริตานิ ปูเรตฺวา สคฺเค
นิพฺพตฺตติ.
      อปโร ปุญฺวา โหติ, โส "ปุพฺเพวาหํ ๒- กตปุญฺตาย สุขํ  ลภามิ,
อิทานิ ปุญฺาเนว กริสฺสามี"ติ ตีณิ สุจริตานิ ปูเรตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺตติ. อิเม
เทฺว สนฺธาย จตุตฺถนโย วุตฺโต. อิทํ ติตฺถิยวเสน อาคตํ, สาสเนปิ ปน ลพฺภติ.
      เอกจฺโจ หิ ธุตงฺคสมาทานวเสน ลูขาชีวี โหติ, อปฺปปุญฺตาย วา
สกลมฺปิ คามํ วิจริตฺวา อุทรปูรํ น ลภติ. โส "ปจฺจเย อุปฺปาเทสฺสามี"ติ
เวชฺชกมฺมาทิวเสน วา อเนสนํ กตฺวา, อรหตฺตํ วา ปฏิชานิตฺวา ตีณิ วา
กุหนวตฺถูนิ ปฏิเสวิตฺวา นิรเย นิพฺพตฺตติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. โลมสาย พาหาย           ๒ ฉ.ม. ปุพฺเพปาหํ, สี. ปุพฺเพปหํ
      อปโร จ ตาทิโสว ปุญฺวา โหติ, โส ตาย ปุญฺสมฺปตฺติยา มานํ
ชนยิตฺวา อุปฺปนฺนลาภํ ถาวรํ กตฺตุกาโม  อเนสนาวเสน ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปูเรตฺวา
นิรเย นิพฺพตฺตติ.
      อปโร สมาทินฺนธุตงฺโค  อปฺปปุญฺโว โหติ, น ลภติ สุเขน
ชีวิตวุตฺตึ. โส "ปุพฺเพวาหํ อกตปุญฺตาย กิญฺจิ น ลภามิ, สเจ อิทานิ
อเนสนํ กริสฺสํ, อายติมฺปิ ทุลฺลภสุโข ภวิสฺสามี"ติ ตีณิ สุจริตานิ ปูเรตฺวา
อรหตฺตํ ปตฺตุํ อสกฺโกนฺโต สคฺเค นิพฺพตฺตติ.
      อปโร ปุญฺวา โหติ, โส "ปุพฺเพวาหํ กตปุญฺตาย เอตรหิ
สุขิโต, อิทานิปิ ปุญฺ กริสฺสามี"ติ อเนสนํ ปหาย ตีณิ สุจริตานิ ปูเรตฺวา
อรหตฺตํ ปตฺตุํ  อสกฺโกนฺโต  สคฺเค นิพฺพตฺตติ.
      [๓๘๓] อาคติญฺจาติ "อสุกฏฺานโต นาม อิเม อาคตา"ติ เอวํ
อาคติญฺจ. คติญฺจาติ อิทานิ คนฺตพฺพฏฺานญฺจ. จุติญฺจาติ ตโต จวนญฺจ
อุปปตฺติญฺจาติ ตโต จุตานํ ปุน อุปปตฺติญฺจ. กึ สพฺพนฺตปํ ครหิสฺสามีติ
"เกน การเณน ครหิสฺสามิ. ครหิตพฺพเมว หิ มยํ ครหาม, ปสํสิตพฺพํ ปสํสาม,
น หิ ภณฺฑิกํ กโรนฺโต มหารชโก วิย โธตญฺจ อโธตญฺจ เอกโต กโรมา"ติ
ทสฺเสติ.
      [๓๘๔] อิทานิ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต "สนฺติ กสฺสป เอเก สมณพฺราหฺมณา"ติ
อาทิมาห. ยํ เต เอกจฺจนฺติ ปญฺจวิธํ สีลํ, ตญฺหิ โลเก น โกจิ
"น สาธู"ติ วทติ. ปุน ยํ เต เอกจฺจนฺติ ปญฺจวิธํ เวรํ, ตํ น โกจิ
"สาธู"ติ วทติ. ปุน ยํ เต เอกจฺจนฺติ  ปญฺจทฺวาเร อสํวรํ, เต กิร "จกฺขุ
นาม น นิรุนฺธิตพฺพํ, จกฺขุนา มนาปํ รูปํ ทฏฺพฺพนฺ"ติ วทนฺติ, เอส นโย
โสตาทีสุ. ปุน ยํ เต เอกจฺจนฺติ ปญฺจทฺวาเร สํวรํ.
      เอวํ ปเรสํ วาเทน สห อตฺตโน วาทสฺส สมานาสมานตํ ทสฺเสตฺวา
อิทานิ อตฺตโน วาเทน สห ปเรสํ วาทสฺส สมานาสมานตํ ทสฺเสนฺโต "ยํ
มยนฺ"ติ อาทิมาห. ตตฺราปิ ปญฺจสีลาทิวเสเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
                        สมนุยุญฺชาปนกถาวณฺณนา
      [๓๘๕] สมนุยุญฺชนฺตนฺติ สมนุยุญฺชนฺตุ, เอตฺถ จ ลทฺธึ ปุจฺฉนฺโต
สมนุยุญฺชติ นาม, การณํ ปุจฺฉนฺโต สมนุคาหติ นาม, อุภยํ ปุจฺฉนฺโต
สมนุภาสติ นาม. สตฺถารา วา สตฺถารนฺติ สตฺถารา วา สทฺธึ สตฺถารํ
อุปสํหริตฺวา "กินฺเต สตฺถา เต ธมฺเม สพฺพโส ปหาย ปวตฺตติ, อุทาหุ สมโณ
โคตโม"ติ. ทุติยปเทปิ เอเสว นโย.
      อิทานิ ตมตฺถํ โยเชตฺวา ทสฺเสนฺโต "เย อิเมสํ ภวตนฺ"ติ อาทิมาห.
ตตฺถ อกุสลา อกุสลสงฺขาตาติ อกุสลา เจว "อกุสลา"ติ จ สงฺขาตา าตา,
โกฏฺาสํ วา กตฺวา ปิตาติ อตฺโถ. เอส นโย สพฺพปเทสุ. อปิเจตฺถ
สาวชฺชาติ สโทสา. น อลมริยาติ นิทฺโทสฏฺเน อริยา ภวิตุํ นาลํ อสมตฺถา.
      [๓๘๖-๓๙๒] ยํ วิญฺู สมนุยุญฺชนฺตาติ เยน วิญฺู อเมฺห จ
อญฺเ จ ปุจฺฉนฺตา เอวํ วเทยฺยุํ, ตํ านํ วิชฺชติ, อตฺถิ ตํ การณนฺติ อตฺโถ.
ยํ วา ปน โภนฺโต ปเร คณาจริยาติ ปเร ปน โภนฺโต คณาจริยา ยํ วา
ตํ วา ๑- อปฺปมตฺตกํ ปหาย วตฺตนฺตีติ อตฺโถ. อเมฺหว ตตฺถ เยภุยฺเยน
ปสํเสยฺยุนฺติ อิทํ ภควา สตฺถารา สตฺถารํ สมนุยุญฺชเนปิ อาห, สํเฆน สํฆํ
สมนุยุญฺชเนปิ. กสฺมา? สํฆปสํสายปิ สตฺถุเยว ปสํสาสิทฺธิโต. ปสีทมานาปิ หิ
พุทฺธสมฺปตฺติยา สํเฆ, สํฆสมฺปตฺติยา จ พุทฺเธ ปสีทนฺติ, ตถา หิ ภควโต
สรีรนิปฺปตฺตึ ๒- ทิสฺวา ธมฺมเทสนํ วา สุตฺวา ภวนฺติ วตฺตาโร "ลาภา วต โภ
สาวกานํ เย เอวรูปสฺส สตฺถุ สนฺติกาวจรา"ติ, เอวํ พุทฺธสมฺปตฺติยา สํเฆ
ปสีทนฺติ. ภิกฺขูนํ ปนาจารโคจรํ อภิกฺกมปฏิกฺกมาทีนิ จ ทิสฺวา ภวนฺติ วตฺตาโร
"สนฺติกาวจรานํ วต โภ สาวกานํ อยญฺจ อุปสมคุโณ สตฺถุ กีวรูโป ภวิสฺสตี"ติ.
เอวํ สํฆสมฺปตฺติยา พุทฺเธ ปสีทนฺติ. อิติ ยา สตฺถุ ปสํสา, สา สํฆสฺส, ยา
สํฆสฺส ปสํสา, สา สตฺถูติ สํฆปสํสายปิ สตฺถุเยว ปสํสาสิทฺธิโต ภควา ทฺวีสุปิ
นเยสุ "อเมฺหว ตตฺถ เยภุยฺเยน ปสํเสยฺยุนฺ"ติ อาห. สมโณ โคตโม อิเม
ธมฺเม อนวเสสํ ปหาย วตฺตติ ยํ วา ปน โภนฺโต ปเร คณาจริยาติ อาทีสุปิ
ปเนตฺถ ๓- อยมธิปฺปาโย:- สมฺปตฺตสมาทานเสตุฆาตวเสน หิ ติสฺโส วิรติโย. ตาสุ
@เชิงอรรถ: ๑ ก. ยถา วา ตถา วา ตํ      ๒ ฉ.ม. สรีรสมฺปตฺตึ        ๓ ม. ปเทสุ.
สมฺปตฺตสมาทานวิรติมตฺตเมว อญฺเสํ โหติ, เสตุฆาตวิรติ ปน สพฺเพน สพฺพํ
นตฺถิ. ปญฺจสุ ปน ตทงฺควิกฺขมฺภนสมุจฺเฉทปฏิปฺปสฺสทฺธินิสฺสรณปฺปหาเนสุ อฏฺ-
สมาปตฺติวเสน เจว วิปสฺสนามตฺตวเสน จ ตทงฺควิกฺขมฺภนปฺปหานมตฺตเมว อญฺเสํ
โหติ. อิตรานิ ตีณิ ปหานานิ สพฺเพน สพฺพํ นตฺถิ. ตถา หิ สีลสํวโร
ขนฺติสํวโร าณสํวโร สติสํวโร วิริยสํวโรติ ปญฺจ สํวรา, เตสุ ปญฺจสีลมตฺตเมว
อธิวาสนขนฺติมตฺตเมว จ อญฺเสํ โหติ, เสสํ สพฺเพน สพฺพํ นตฺถิ. ปญฺจ โข
ปนิเม อุโปสถุทฺเทสา, เตสุ ปญฺจสีลมตฺตเมว อญฺเสํ โหติ. ปาฏิโมกฺขสํวรสีลํ
สพฺเพน สพฺพํ นตฺถิ.
      อิติ อกุสลปฺปหาเน จ กุสลสมาทาเน จ ตีสุ วิรตีสุ ปญฺจสุ
ปหาเนสุ ปญฺจสุ สํวเรสุ ปญฺจสุ อุทฺเทเสสุ "อหเมว จ มยฺหญฺจ สาวกสํโฆ
โลเก ปญฺายติ, มยา หิ สทิโส สตฺถา นาม มยฺหญฺจ สาวกสํเฆน สทิโส
สํโฆ นาม นตฺถี"ติ ภควา สีหนาทํ นทติ. ๑-
                        อริยอฏฺงฺคิกมคฺควณฺณนา
      [๓๙๓] เอวํ สีหนาทํ นทิตฺวา ตสฺส สีหนาทสฺส อวิปรีตภาวาวโพธนตฺถํ
"อตฺถิ กสฺสป มคฺโค"ติ อาทิมาห. ตตฺถ มคฺโคติ โลกุตุตรมคฺโค.
ปฏิปทาติ ปุพฺพภาคปฏิปทา. กาลวาทีติ อาทีนิ พฺรหฺมชาเล วณฺณิตานิ. อิทานิ
ตํ ทุวิธํปิ มคฺคญฺจ ปฏิปทญฺจ เอกโต กตฺวา เทเสนฺโต ๒- "อยเมว อริโย"ติ.
อาทิมาห. อิทํ ปน สุตฺวา อเจโล จินฺเตสิ "สมโณ โคตโม `มยฺหํเยว มคฺโค
จ ปฏิปทา จ อตฺถิ, อญฺเสํ นตฺถี'ติ มญฺติ, หนฺทสฺสาหํ อมฺหากํปิ มคฺคํ
กเถมี"ติ. ตโต อเจลกปฏิปทํ กเถสิ. เตนาห "เอวํ วุตฺเต อเจโล กสฺสโป
ภควนฺตํ เอตทโวจ อิเมปิ โข ฯเปฯ อุทโกโรหณานุโยคมนุยุตฺโต วิหรตี"ติ.
                        ตโปปกฺกมกถาวณฺณนา
      [๓๙๔] ตตฺถ ตโปปกฺกมาติ ตปารมฺภา, ตโปกมฺมานีติ อตฺโถ.
สามญฺสงฺขาตาติ สมณกมฺมสงฺขาตา พฺรหฺมญฺสงฺขาตาติ พฺราหฺมณกมฺมสงฺขาตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. นทิ             ๒ ฉ.ม. ทสฺเสนฺโต
อเจลโกติ นิจฺเจโล, นคฺโคติ อตฺโถ. มุตฺตาจาโรติ วิสฏฺาจาโร, อุจฺจารกมฺมาทีสุ
โลกิยกุลปุตฺตาจาเรน วิรหิโต ิตโกว อุจฺจารํ กโรติ ปสฺสาวํ กโรติ ขาทติ
ภุญฺชติ จ. หตฺถาวเลขโนติ ๑- หตฺเถ ปิณฺฑมฺหิ นิฏฺิเต ชิวฺหาย หตฺถํ อวลิขติ, ๒-
อุจฺจารํ วา กตฺวา หตฺถสฺมิญฺเว ทณฺฑกสญฺี หุตฺวา  หตฺเถน อวลิขติ. ๒-
ภิกฺขาคหณตฺถํ "เอหิ ภทฺทนฺเต"ติ วุตฺโต น เอตีติ น เอหิภทฺทนฺติโก. "เตนหิ
ติฏฺ ภทฺทนฺเต"ติ วุตฺโตปิ น ติฏฺตีติ น ติฏฺภทฺทนฺติโก. ตทุภยํปิ กิร
โส "เอตสฺส วจนํ กตํ ภวิสฺสตี"ติ น กโรติ. อภิหฏฺนฺติ ปุเรตรํ คเหตฺวา
อาหฏํ ภิกฺขํ. อุทฺทิสฺส กตนฺติ "อิมํ ตุเมฺห อุทฺทิสฺส กตนฺ"ติ เอวํ อาโรปิตํ
ภิกฺขํ. น นิมนฺตนนฺติ "อสุกํ นาม กุลํ วา วีถึ วา คามํ วา ปวิเสยฺยาถา"ติ
เอวํ นิมนฺติตภิกฺขํปิ น สาทิยติ น คณฺหาติ. น กุมฺภีมุขาติ กุมฺภิโต อุทฺธริตฺวา
ทิยฺยมานํ ภิกฺขํ น คณฺหาติ. น กโฬปีมุขาติ กโฬปีติ อุกฺขลิ วา ปจฺฉิ วา,
ตโตปิ น คณฺหาติ. กสฺมา? กุมฺภีกโฬปิโย มํ นิสฺสาย กฏจฺฉุนา ปหารํ
ลภนฺตีติ. น เอฬกมนฺตรนฺติ อุมฺมารํ อนฺตรํ กตฺวา ทิยฺยมานํ ๓- น คณฺหาติ.
กสฺมา? "อยํ มํ นิสฺสาย อนฺตรกรณํ ลภตี"ติ. ทณฺฑมุสเลสุปิ เอเสว นโย.
      น ทฺวินฺนนฺติ ทฺวีสุ ภุญฺชมาเนสุ เอกสฺมึ อุฏฺาย เทนฺเต น
คณฺหาติ. กสฺมา? เอกสฺส กวฬนฺตราโย โหตีติ. น คพฺภินิยาติ อาทีสุ ปน
"คพฺภินิยา กุจฺฉิยํ ทารโก กิลมติ, ปายนฺติยา ทารกสฺส ขีรนฺตราโย โหติ,
ปุริสนฺตรคตาย รติอนฺตราโย โหตี"ติ น คณฺหาติ. สํกิตฺตีสูติ สํกิตฺเตตฺวา
กตภตฺเตสุ, ทุพฺภิกฺขสมเย กิร อเจลกสาวกา อเจลกานํ อตฺถาย ตโต ตโต
ตณฺฑุลาทีนิ สมาทเปตฺวา ภตฺตํ ปจนฺติ.  อุกฺกฏฺโ อเจลโก ตโตปิ น
ปฏิคฺคณฺหาติ. น ยตฺถ สาติ ยตฺถ สุนโข "ปิณฺฑํ ลภิสฺสามี"ติ อุปฏฺิโต
โหติ, ตสฺส ตตฺถ อทตฺวา อาหฏํ น คณฺหาติ. กสฺมา? เอตสฺส ปิณฺฑนฺตราโย
โหตีติ. สณฺฑสณฺฑจารินีติ สมูหสมูหจารินี, สเจหิ  อเจลกํ ทิสฺวา "อิมสฺส ภิกฺขํ
ทสฺสามา"ติ มานุสกา ๔- ภตฺตเคหํ ปวิสนฺติ, เตสุ จ ปวิสนฺเตสุ กโฬปีมุขาทีสุ
@เชิงอรรถ: ๑ หตฺถาปเลขโน ๒ ฉ.ม. อปลิขติ ๓ ก. นิยฺยมานํ ๔ ฉ.ม. มนุสฺสา
นิลีนา มกฺขิกา อุปฺปติตฺวา สณฺฑสณฺฑา จรนฺติ, ตโต อาหฏํ ภิกฺขํ น คณฺหาติ.
กสฺมา? มํ นิสฺสาย มกฺขิกานํ โคจรนฺตราโย ชาโตติ.
      ถุโสทกนฺติ สพฺพสสฺสสมฺภาเรหิ กตํ โสวีรกํ. เอตฺถ จ สุราปานเมว
สาวชฺชํ, อยํ ปน สพฺเพสุปิ สาวชฺชสญฺี. เอกาคาริโกติ โย เอกสฺมึเยว
เคเห ภิกฺขํ ลภิตฺวา นิวตฺตติ. เอกาโลปิโกติ โย เอเกเนว อาโลเปน ยาเปติ.
ทฺวาคาริกาทีสุปิ เอเสว นโย. เอกิสฺสาปิ ทตฺติยา เอกาย ทตฺติยา. ทตฺติ ๑-
นาม เอกา ขุทฺทกปาติ โหติ, ยตฺถ อคฺคภิกฺขํ ปกฺขิปิตฺวา เปนฺติ. เอกาหิกนฺติ
เอกทิวสนฺตริกํ. อฑฺฒมาสิกนฺติ อฑฺฒมาสนฺตริกํ. ปริยายภตฺตโภชนนฺติ
วารภตฺตโภชนํ, เอกาหวาเรน ทฺวีหวาเรน สตฺตาหวาเรน อฑฺฒมาสวาเรนาติ เอวํ
ทิวสวาเรน อาคตภตฺตโภชนํ.
      [๓๙๕] สากภกฺโขติ อลฺลสากภกฺโข. สามากภกฺโขติ สามากตณฺฑุลภกฺโข.
นีวาราทีสุ นีวารา ๒- นาม อรญฺเ สยญฺชาตวีหิชาติ. ททฺทุลนฺติ จมฺมกาเรหิ
จมฺมํ ลิขิตฺวา ฉฑฺฑิตกสฏํ. หฏํ วุจฺจติ สิเลโสปิ เสวาโลปิ. กณนฺติ
กุณฺฑกํ. อาจาโมติ ภตฺตอุกฺขลิกาย ลคฺโค ฌามโอทโน, ตํ ฉฑฺฑิตฏฺานโตว
คเหตฺวา ขาทติ, "โอทนกญฺชิยนฺติ"ปิ วทนฺติ. ปิญฺากาทโย ปากฏาเอว.
ปวตฺตผลโภชีติ ปติตผลโภชี.
      [๓๙๖] สาณานีติ สาณวากโจฬานิ. มสาณานีติ มิสฺสกโจฬานิ.
ฉวทุสฺสานีติ มตสรีรโต ฉฑฺฑิตวตฺถานิ, เอรกติณาทีนิ วา คนฺเถตฺวา
กตนิวาสนานิ. ปํสุกูลานีติ ปวิยํ ฉฑฺฑิตนนฺตกานิ. ติรีฏานีติ รุกฺขตจวตฺถานิ. ๓-
อชินนฺติ อชินมิคจมฺมํ. อชินกฺขิปนฺติ ตเทว มชฺเฌ ผาลิตกํ. กุสจีรนฺติ
กุสติณานิ คนฺเถตฺวา กตจีรํ. วากจีรผลกจีเรสุปิ เอเสว นโย. เกสกมฺพลนฺติ
มนุสฺสเกเสหิ กตกมฺพลํ, ยํ สนฺธาย วุตฺตํ:-
      "เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ยานิ กานิจิ ตนฺตาวุตานํ วตฺถานํ, ๔- เกสกมฺพโล
เตสํ ปฏิกฺกิฏฺโ อกฺขายติ. เกสกมฺพโล ภิกฺขเว สีเต สีโต จ อุเณฺห อุโณฺห จ
อปฺปคฺโฆ จ ทุพฺพณฺโณ จ ทุคฺคนฺโธ จ ทุกฺขสมฺผสฺโส จา"ติ. ๕-
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เอกทตฺติ           ๒ สี. นีวาโร             ๓ สี. ติรีฏกรุกฺขตจวตฺถานิ
@๔ ก. ตนฺตาวุตานิ วตฺถานิ   ๕ อํ. ติก. ๒๐/๑๓๘/๒๗๙
      วาลกมฺพลนฺติ อสฺสวาเลหิ กตกมฺพลํ. อุลูกปกฺขิกนฺติ อุลูกปกฺขานิ
คนฺเถตฺวา ๑- กตนิวาสนํ. อุกฺกุฏิกปฺปธานมนุยุตฺโตติ อุกฺกุฏิกวิริยํ อนุยุตฺโต,
คจฺฉนฺโตปิ อุกฺกุฏิโกว หุตฺวา อุปฺปติตฺวา อุปฺปติตฺวา คจฺฉติ. กณฺฏกปสฺสยิโกติ
อยกณฺฏเก วา ปกติกณฺฏเก วา ภูมิยํ โกฏฺเฏตฺวา ตตฺถ จมฺมํ อตฺถริตฺวา
านจงฺกมาทีนิ กโรติ. เสยฺยนฺติ สยนฺโตปิ ตตฺเถว เสยฺยํ กปฺเปติ. ผลกเสยฺยนฺติ
รุกฺขผลเก เสยฺยํ. ถณฺฑิลเสยฺยนฺติ ถณฺฑิเล อุจฺเจ ภูมิฏฺาเน เสยฺยํ.
เอกปสฺสยิโกติ เอกปสฺเสเนว สยติ. รโชชลฺลธโรติ สรีรํ เตเลน มกฺเขตฺวา
รชุฏฺานฏฺาเน ติฏฺติ, อถสฺส สรีเร รโชชลฺลํ ลคฺคติ, ตํ ธาเรติ.
ยถาสนฺถติโกติ ลทฺธํ อาสนํ อโกเปตฺวา ยเทว ลภติ, ตตฺเถว นิสีทนสีโล.
เวกฏิโกติ วิกฏขาทนสีโล. วิกฏนฺติ คูถํ วุจฺจติ. อปานโกติ ปฏิกฺขิตฺตสีตูทกปาโน.
สายํ ตติยมสฺสาติ สายตติยกํ. ปาโต มชฺฌนฺติเก สายนฺติ ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ ปาปํ
ปวาเหสฺสามีติ อุทโกโรหณานุโยคํ อนุยุตฺโต วิหรตีติ.
                       ตโปปกฺกมนิรตฺถกตาวณฺณนา
      [๓๙๗] อถ ภควา สีลสมฺปทาทีหิ วินา เตสํ ตโปปกฺกมานํ
นิรตฺถกตฺตํ ทสฺเสนฺโต "อเจลโก เจปิ กสฺสป โหตี"ติ อาทิมาห. ตตฺถ อารกา จาติ ๒-
ทูเรเยว. อเวรนฺติ โทสเวรวิรหิตํ. อพฺยาปชฺชนฺติ ๓- โทมนสฺสพฺยาปชฺชวิรหิตํ.
      [๓๙๘] ทุกฺกรํ โภ โคตมาติ อิทํ กสฺสโป "มยํ ปุพฺเพ เอตฺตกมตฺตํ
สามญฺญฺจ พฺรหฺมญฺญฺจาติ วิจราม, ตุเมฺห ปน อญฺเยว สามญฺญฺจ
พฺรหฺมญฺญฺจ วทถา"ติ ทีเปนฺโต อาห. ปกติ โข เอสาติ ปกติ กถา เอสา.
อิมาย จ  กสฺสป มตฺตายาติ "กสฺสป ยทิ อิมินา ปมาเณน เอวํ ปริตฺตเกน
ปฏิปตฺติกฺกเมน สามญฺ วา พฺรหฺมญฺ วา ทุกฺกรํ สุทุกฺกรํ นาม อภวิสฺส,
ตโต เนตํ   อภวิสฺส กลฺลํ วจนาย ทุกฺกรํ สามญฺ ทุกฺกรํ  พฺรหฺมญฺนฺติ
อยเมตฺถ ปทสมฺพนฺเธน สทฺธึ อตฺโถ. เอเตน นเยน สพฺพตฺถ ปทสมฺพนฺโธ
เวทิตพฺโพ.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. พนฺธิตฺวา       ๒ ฉ.ม. อารกา วาติ        ๓ สี. อพฺยาปชฺฌนฺติ
      [๓๙๙]  ทุชฺชาโนติ อิทํปิ โส อิมินา "มยํ ปุพฺเพ เอตฺตเกน
สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา โหตีติ วิจราม, ตุเมฺห ปน อญฺถาว วทถา"ติ
อิทํ สนฺธายาห. อถสฺส ภควา ตํ ปกติวาทํ ปฏิกฺขิปิตฺวา สภาวโตว ทุชฺชานภาวํ
อาวิกโรนฺโต ปุนปิ "ปกติ โข"ติ อาทิมาห. ตตฺราปิ วุตฺตนเยเนว ปทสมฺพนฺธํ
กตฺวา อตฺโถ เวทิพตฺโพ.
                       สีลจิตฺตปญฺาสมฺปทาวณฺณนา
      [๔๐๐-๔๐๑] กตมา ปน สา โภ โคตมาติ กสฺมา ปุจฺฉติ? อยํ
กิร ปณฺฑิโต ภควโต กเถนฺตสฺเสว กถํ อุคฺคเหสิ, อถ อตฺตโน ปฏิปตฺติยา
นิรตฺถกตํ วิทิตฺวา สมโณ โคตโม "ตสฺส `จายํ สีลสมฺปทา จิตฺตสมฺปทา
ปญฺาสมฺปทา อภาวิตา โหติ อสจฺฉิกตา, อถโข โส อารกาว สามญฺา'ติอาทิมาห.
หนฺททานิ นํ ตา สมฺปตฺติโย ปุจฺฉามี"ติ สีลสมฺปทาทิวิชานนตฺถํ ปุจฺฉติ. อถสฺส
ภควา พุทฺธุปฺปาทํ ทสฺเสตฺวา ตนฺติธมฺมํ กเถนฺโต ตา สมฺปตฺติโย ทสฺเสตุํ "อิธ
กสฺสปา"ติ อาทิมาห. อิมาย จ กสฺสป สีลสมฺปทายาติ อิทํ อรหตฺตผลเมว
สนฺธาย วุตฺตํ. อรหตฺตผลปริโยสานํ หิ ภควโต สาสนํ. ตสฺมา อรหตฺตผลสมฺปยุตฺตาหิ
สีลจิตฺตปญฺาสมฺปทาหิ อญฺา อุตฺตริตรา วา ปณีตตรา วา สีลาทิสมฺปทา นตฺถีติ อาห.
                          สีหนาทกถาวณฺณนา
      [๔๐๒] เอวญฺจ ปน วตฺวา อิทานิ อนุตฺตรํ มหาสีหนาทํ ๑- นทนฺโต "สนฺติ
กสฺสป เอเก สมณพฺราหฺณา"ติ อาทิมาห. ตตฺถ อริยนฺติ นิรุปกฺกิเลสํ ปรมวิสุทฺธํ.
ปรมนฺติ อุตฺตมํ. ปญฺจสีลานิ หิ อาทึ กตฺวา ยาว ปาติโมกฺขสํวรสีลา ๒-
สีลเมว, โลกุตฺตรมคฺคผลสมฺปยุตฺตํ ปน ปรมสีลํ นาม. นาหํ ตตฺถาติ ตตฺถ
สีเลปิ ปรมสีเลปิ อหํ  อตฺตโน สมสมํ มม สีลสเมน สีเลน มยา สมํ ปุคฺคลํ
น ปสฺสามีติ อตฺโถ. อหเมว ตตฺถ ภิยฺโยติ อหเมว ตสฺมึ สีเล อุตฺตโม.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. สีหนาทํ, สี. พุทฺธสีหนาทํ.       ๒ สี. ปาติโมกฺขสํวรสีลํ
กตมสฺมินฺติ? ๑- ยทิทํ อธิสีลนฺติ ยํ เอตํ อุตฺตมํ สีลนฺติ อตฺโถ. อิติ อิมํ
ปมํ สีหนาทํ นทติ.
      ตโปชิคุจฺฉวาทาติ เย ตโปชิคุจฺฉํ วทนฺติ. ตตฺถ ตปตีติ ตโป,
กิเลสสนฺตาปกวิริยสฺเสตํ นามํ, ตเทว เต กิเลเส ชิคุจฺฉตีติ ชิคุจฺฉา. อริยา
ปรมาติ เอตฺถ นิทฺโทสตฺตา อริยา, อฏฺอารมฺภวตฺถุวเสนปิ อุปฺปนฺนา
วิปสฺสนาวิริยสงฺขาตา ตโปชิคุจฺฉา ตโปชิคุจฺฉาว, มคฺคผลสมฺปยุตฺตา ปรมา นาม.
อธิเชคุจฺฉนฺติ อิธ ชิคุจฺฉภาโว  เชคุจฺฉํ, อุตฺตมํ เชคุจฺฉํ อธิเชคุจฺฉํ, ตสฺมา
ยทิทํ อธิเชคุจฺฉํ, ตตฺถ อหเมว ภิยฺโยติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺพฺโพ. ปญฺาธิกาเรปิ
กมฺมสฺสกตาปญฺา จ วิปสฺสนาปญฺา จ ปญฺา นาม, มคฺคผลสมฺปยุตฺตา ปรมา
ปญฺา นาม. อธิปฺปญฺนฺติ เอตฺถ ลิงฺควิปลฺลาโส  เวทิตพฺโพ. อยํ ปเนตฺถตฺโถ ยา
อยํ อธิปญฺา นาม, อหเมเวตฺถ ๒- ภิยฺโยติ. วิมุตฺตาธิกาเร
ตทงฺควิกฺขมฺภนวิมุตฺติโย วิมุตฺติ นาม, สมุจฺเฉทปฏิปฺปสฺสทฺธินิสฺสรณวิมุตฺติโย
ปน ปรมา วิมุตฺตีติ เวทิตพฺพา. อิธาปิ จ ยทิทํ อธิวิมุตฺตีติ ยา อยํ
อธิวิมุตฺติ, อหเมเวตฺถ ภิยฺโยติ อตฺโถ.
      [๔๐๓] สุญฺาคาเรติ สุญฺเ ฆเร, เอกโกว นิสีทิตฺวาติ อธิปฺปาโย.
ปริสาสุ จาติ อฏฺสุ ปริสาสุ. วุตฺตมฺปิ เจตํ:-
      "จตฺตาริมานิ สาริปุตฺต ตถาคตสฺส เวสารชฺชานิ, เยหิ เวสารชฺเชหิ
สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภํ านํ ปฏิชานาติ, ปริสาสุ สีหนาทํ นทตี"ติ ๓-
สุตฺตํ วิตฺถาเรตพฺพํ.
      ปญฺหญฺจ นํ ปุจฺฉนฺตีติ ปณฺฑิตา เทวมนุสฺสา ปญฺหํ อภิสงฺขริตฺวา ปุจฺฉนฺติ.
พฺยากโรตีติ ตํขเณเยว วิสฺสชฺเชติ. ๔- จิตฺตํ อาราเธตีติ ปญฺหาวิชฺสชฺชเนน
มหาชนสฺส จิตฺตํ ปริโตเสติเยว. โน จ โข โสตพฺพํ มญฺนฺตีติ จิตฺตํ
อาราเธตฺวา กเถนฺตสฺสปิสฺส วจนํ ปเร โสตพฺพํ น มญฺนฺตีติ เอวญฺจ วเทยฺยุนฺติ
อตฺโถ. โสตพฺพญฺจสฺส มญฺนฺตีติ เทวาปิ มนุสฺสาปิ มหนฺเตเนว อุสฺสาเหน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. กตรสฺมึ                ๒ ฉ.ม. อหเมว ตตฺถ เอวมุปริปิ.
@๓ ม.มู. ๑๒/๑๕๐/๑๑๐         ๔ ก. วิสฺสชฺเชสิ
โสตพฺพํ มญฺนฺติ. ปสีทนฺตีติ สุปสนฺนา กลฺลจิตฺตา มุทุจิตฺตา โหนฺติ.
ปสนฺนาการํ กโรนฺตีติ น มุทฺธปฺปสนฺนาว โหนฺติ, ปณีตานิ จีวราทีนิ
เวฬุวนวิหาราทโย จ มหาวิหาเร ปริจฺจชนฺตา ปสนฺนาการํ กโรนฺติ. ตถตฺตายาติ
ยํ โส ธมฺมํ เทเสติ ตถาภาวาย, ธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺติปูรณตฺถาย ปฏิปชฺชนฺตีติ
อตฺโถ. ตถตฺตาย จ ปฏิปชฺชนฺตีติ ตถาภาวาย ปฏิปชฺชนฺติ, ตสฺส หิ ภควโต
ธมฺมํ สุตฺวา เกจิ สรเณสุ, เกจิ ปญฺจสีเลสุ ปติฏฺหนฺติ, อปเร นิกฺขมิตฺวา
ปพฺพชฺชนฺติ. ปฏิปนฺนา จ อาราเธนฺตีติ ตญฺจ ปน ปฏิปทํ ปฏิปนฺนา ปูเรตุํ
สกฺโกนฺติ, ๑- สพฺพากาเรน ปน ปูเรนฺติ, ปฏิปตฺติปูรเณน ตสฺส โภโต โคตมสฺส
จิตฺตํ อาราเธนฺตีติ วตฺตพฺพา.
      อิมสฺมึ ปโนกาเส ตฺวา สีหนาทา สโมธาเนตพฺพา. เอกจฺจํ ตปสฺสึ
นิรเย นิพฺพตฺตํ ปสฺสามีติ หิ ภควโต เอโก สีหนาโท. อปรํ สคฺเค นิพฺพตฺตํ
ปสฺสามีติ เอโก. อกุสลธมฺมปฺปหาเน อหเมว เสฏฺโติ เอโก. กุสลธมฺมสมาทาเนปิ
อหเมว เสฏฺโติ เอโก. อกุสลธมฺมปฺปหาเน มยฺหเมว สาวกสํโฆ เสฏฺโติ
เอโก. กุสลธมฺมสมาทาเนปิ มยฺหเมว สาวกสํโฆ เสฏฺโติ เอโก. สีเลน มยฺหํ
สทิโส นตฺถีติ เอโก. วิริเยน มยฺหํ สทิโส นตฺถีติ  เอโก. ปญฺาย มยฺหํ
สทิโส นตฺถีติ เอโก. วิมุตฺติยา มยฺหํ สทิโส นตฺถีติ เอโก. สีหนาทํ นทนฺโต
ปริสมชฺเฌ นิสีทิตฺวา นทามีติ เอโก. วิสารโท หุตฺวา นทามีติ เอโก. ปญฺหํ
มํ ปุจฺฉนฺตีติ เอโก. ปญฺหํ ปุฏฺโ วิสฺสชฺเชมีติ เอโก. วิสฺสชฺชเนน ปรสฺส
จิตฺตํ อาราเธมีติ เอโก. สุตฺวา โสตพฺพํ มญฺนฺตีติ เอโก. สุตฺวา เม ปสีทนฺตีติ
เอโก. ปสนฺนา ปสนฺนาการํ กโรนฺตีติ เอโก. ยํ ปฏิปตฺตึ เทเสมิ, ตถตฺตาย
ปฏิปชฺชนฺตีติ เอโก. ปฏิปตฺติยา ๒- จ มํ อาราเธนฺตีติ เอโก. อิติ ปุริมานํ ทสนฺนํ
เอเกกสฺส "ปริสาสุ จ นทตี"ติ อาทโย ทส ทส ปริวารา. เอวนฺเต ทส
ปุริมานํ ทสนฺนํ ปริวารวเสน สตํ ปุริมา จ ทสาติ ทสาธิกํ ๓- สีหนาทสตํ
โหติ. อิโต อญฺสฺมึ ปน สุตฺเต เอตฺตกา สีหนาทา ทุลฺลภา, เตนิทํ สุตฺตํ
มหาสีหนาทนฺติ วุจฺจติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. น ปูเรตุํ น สกฺโกนฺติ        ๒ ฉ.ม. ปฏิปนฺนา.       ๓ สี. ทสุตฺตรํ.
                        ติตฺถิยปริวาสกถาวณฺณนา
      [๔๐๔] อิติ ภควา "สีหนาทํ โข สมโณ โคตโม นทติ,  ตญฺจ
โข สุญฺาคาเร นทตี"ติ เอวํ วาทานุวาทํ ๑- ปฏิเสเธตฺวา อิทานิ ปริสติ
นทิตปุพฺพํ ปุน สีหนาทํ ทสฺเสนฺโต "เอกมิทาหนฺ"ติ อาทิมาห.
      ตตฺถ ตตฺร มํ อญฺตโร เต สพฺรหฺมจารีติ ๒- ตตฺร ราชคเห
คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต วิหรนฺตํ มํ อญฺตโร ตว สพฺรหฺมจารี ๓- นิโคฺรโธ นาม
ปริพฺพาชโก. อธิชิคุจฺเฉติ วิริเยน ปาปชิคุจฺฉนาธิกาเร ปญฺหํ ปุจฺฉิ. อิทํ ยํ ตํ
ภควา คิชฺฌกูเฏ มหาวิหาเร นิสินฺโน อุทุมฺพริกาย เทวิยา อุยฺยาเน นิสินฺนสฺส
นิโคฺรธสฺส จ ปริพฺพาชกสฺส สนฺธานสฺส จ อุปาสกสฺส ทิพฺพาย โสตธาตุยา
กถาสลฺลาปํ สุตฺวา อากาเสนาคนฺตฺวา เตสํ สนฺติเก ปญฺตฺเต อาสเน นิสีทิตฺวา
นิโคฺรเธน อธิเชคุจฺเฉ ปุฏฺปญฺหํ วิสฺสชฺเชสิ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ. ปรํ วิย
มตฺตายาติ ปรมาย มตฺตาย, อติมหนฺเตเนว ปมาเณนาติ อตฺโถ. โก หิ  ภนฺเตติ
เปตฺวา อนฺธพาลํ ทิฏฺิคติกํ อญฺโ ปณฺฑิตชาติโก "โก นาม ภควโต ธมฺมํ
สุตฺวา น อตฺตมโน อสฺสา"ติ วทติ. ลเภยฺยาหนฺติ อิทํ โส "จิรํ วต เม
อนิยฺยานิกปกฺเข โยเชตฺวา อตฺตา กิลมิโต,  `สุกฺขนทีตีเร นฺหายิสฺสามี'ติ
สมฺปริวตฺเตนฺเตน วิย ถุเส โกฏฺเฏนฺเตน วิย น โกจิ อตฺโถ นิปฺผาทิโต. หนฺทาหํ
อตฺตานํ โยเค โยเชสฺสามี"ติ จินฺเตนฺโต ๔- อาห.
      [๔๐๕] อถ ภควา โย อเนน ขนฺธเก ติตฺถิยปริวาโส ปญฺตฺโต,
ยํ อญฺติตฺถิยปุพฺโพ สามเณรภูมิยํ ิโต "อหํ ภนฺเต อิตฺถนฺนาโม
อญฺติตฺถิยปุพฺโพ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อากงฺขามิ อุปสมฺปทํ สฺวาหํ ภนฺเต สํฆํ
จตฺตาโร มาเส ปริวาสํ ยาจามี"ติ ๕- อาทินา นเยน สมาทิยิตฺวา ปริวสติ, ตํ สนฺธาย
"โย โข กสฺสป อญฺติตฺถิยปุพฺโพ"ติ อาทิมาห.
      ตตฺถ ปพฺพชฺชนฺติ วจนสิลิฏฺตาวเสเนว วุตฺตํ, อปริวสิตฺวาเยว หิ
ปพฺพชฺชํ ลภติ. อุปสมฺปทตฺถิเกน ปน นาติกาเลน คามปฺปเวสนาทีนิ ๖- อฏฺวตฺตานิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วาทีนํ วาทํ, สี. วาทานํ วาทํ.   ๒ ฉ.ม. ตปพฺรหฺมจารีติ. เอวมุปริปิ.
@๓ ฉ.ม. ตปพฺรหฺมจารี  ๔ ฉ.ม. จินฺเตตฺวา ๕ วิ.มหา. ๔/๘๖/๑๐๒  ๖ วิ.มหา. ๔/๘๗/๑๐๓
ปูเรนฺเตน ปริวสิตพฺพํ. อารทฺธจิตฺตาติ อฏฺวตฺตปูรเณน ตุฏฺจิตฺตา, อยเมตฺถ
สงฺเขโป. วิตฺถารโต ปเนส ติตฺถิยปริวาโส สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺกถาย
ปพฺพชฺชาขนฺธกวณฺณนาย วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. อปิจ เมตฺถาติ อปิจ เม
เอตฺถ. ปุคฺคลเวมตฺตตา วิทิตาติ ปุคฺคลนานตฺตํ วิทิตํ. "อยํ ปุคฺคโล
ปริวาสารโห, อยํ น ปริวาสารโห"ติ อิทํ มยฺหํ ปากฏนฺติ ทสฺเสติ. ตโต กสฺสโป
จินฺเตสิ "อโห  อจฺฉริยํ พุทฺธสาสนํ, ยตฺถ เอวํ ฆํสิตฺวา โกฏฺเฏตฺวา ยุตฺตเมว
คณฺหนฺติ, อยุตฺตํ ฉฑฺเฑนฺตี"ติ, ตโต สุฏฺุตรํ ปพฺพชฺชาย สญฺชาตุสฺสาโห "สเจ
ภนฺเต"ติ อาทิมาห.
      อถ โข ภควา ตสฺส ติพฺพจฺฉนฺทตํ วิทิตฺวา "น กสฺสโป ปริวาสํ
อรหตี"ติ อญฺตรํ ภิกฺขุํ  อามนฺเตสิ "คจฺฉ ภิกฺขุ กสฺสปํ นฺหาเปตฺวา
ปพฺพาเชตฺวา อาเนหี"ติ. โส ตถา กตฺวา ตํ ปพฺพาเชตฺวา ภควโต  สนฺติกํ
อาคมาสิ. ภควา ตํ คณมชฺเฌ นิสีทิตฺวา อุปสมฺปาเทสิ เตน วุตฺตํ "อลตฺถ โข
อเจโล กสฺสโป ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, อลตฺถ อุปสมฺปทนฺ"ติ.
อจิรูปสมฺปนฺโนติ อุปสมฺปนฺโน หุตฺวา อจิรเมว. ๑- วูปกฏฺโติ วตฺถุกามกิเลสกาเมหิ
กาเยน เจว จิตฺเตน จ วูปกฏฺโ. อปฺปมตฺโตติ กมฺมฏฺาเน สตึ อวิชหนฺโต.
อาตาปีติ กายิกเจตสิกสงฺขาเตน วิริยาตาเปน อาตาปี. ปหิตตฺโตติ กาเย จ ชีวิเต
จ อนเปกฺขตาย เปสิตจิตฺโต วิสฺสฏฺอตฺตภาโว. ยสฺสตฺถายาติ ยสฺส อตฺถาย.
กุลปุตฺตาติ อาจารกุลปุตฺตา. สมฺมเทวาติ เหตุนาว การเณเนว. ตทนุตฺตรนฺติ ตํ
อนุตฺตรํ. พฺรหฺมจริยปริโยสานนฺติ มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส ปริโยสานภูตํ อรหตฺตผลํ,
ตสฺส หิ อตฺถาย กุลปุตฺตา ปพฺพชฺชนฺติ. ทิฏเว ธมฺเมติ  อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว.
สยํ อภิญฺา สจฺฉิกตฺวาติ อตฺตนาเยว ปญฺาย ปจฺจกฺขํ กตฺวา, อปรปจฺจยํ
กตฺวาติ อตฺโถ. อุปสมฺปชฺช วิหรตีติ ปาปุณิตฺวา สมฺปาเทตฺวา วิหาสิ, เอวํ
วิหรนฺโตปิ ๒- ขีณา  ชาติ ฯเปฯ อพฺภญฺาสีติ.
      เอวมสฺส ปจฺจเวกฺขณภูมึ ทสฺเสตฺวา อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺาเปตุํ
"อญฺตโร โข ปนายสฺมา กสฺสโป อรหตํ อโหสี"ติ วุตฺตํ. ตตฺถ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นจิรเมว             ๒ ฉ.ม. วิหรนฺโต จ
อญฺตโรติ เอโก. อรหตนฺติ อรหนฺตานํ, ภควโต สาวกานํ อรหนฺตานํ
อพฺภนฺตโร อโหสีติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย. ยํ ยํ ปน อนฺตรนฺตรา น วุตฺตํ, ตํ
ตํ ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตตฺตา ปากฏเมวาติ.
                  อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺกถาย
                     มหาสีหนาทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                              อฏฺมํ.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔ หน้า ๒๘๘-๓๐๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=4&A=7552&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=4&A=7552&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=9&i=260
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=9&A=5295
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=9&A=4073
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=9&A=4073
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๙
http://84000.org/tipitaka/read/?index_9