อรรถกถาเล่มที่ ๔๐ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๖ เอกาทสก-ปกิณฺณก

                     ๑๐. สรภชาตกํ ฯ
     อาสึเสเถว ปุริโสติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อตฺตนา
สงฺขิตฺเตน ปุจฺฉิตปญฺหสฺส ธมฺมเสนาปติโน วิตฺถาเรน พฺยากรณํ
อารพฺภ กเถสิ ฯ ตทา ปน สตฺถา เถรํ สงฺขิตฺเตน ปญฺหํ ปุจฺฉิ
เทโวโรหเณ ตตฺรายํ สงฺเขปโต อนุปุพฺพิกถา ฯ
     ราชคหเสฏฺฐิโน หิ สนฺตเก จนฺทนปตฺเต อายสฺมตา ปิณฺโฑล-
ภารทฺวาเชน อิทฺธิยา คหิเต สตฺถา ภิกฺขูนํ อิทฺธิปาฏิหาริยกรณํ
ปฏิกฺขิปิ ฯ ตทาปิ ติตฺถิยา ปฏิกฺขิตฺตํ สมเณน โคตเมน
อิทฺธิปาฏิหาริยกรณํ อิทานิ สยํปิ น กริสฺสตีติ จินฺเตตฺวา มงฺกุภูเตหิ
อตฺตโน สาวเกหิ กึ ภนฺเต อิทฺธิยา ปตฺตํ น คณฺหิตฺถาติ วุจฺจมานา
เนตํ อาวุโส อมฺหากํ ทุกฺกรํ ฉวสฺส ปน ทารุปตฺตสฺสตฺถาย
อตฺตโน สณฺหสุขุมคุณํ โก คิหีนํ ปกาเสสฺสตีติ น คณฺหิมฺหา
สมณา ปน สากฺยปุตฺติยา โลลพาลตาย อิทฺธึ ทสฺเสตฺวา คณฺหึสุ
มา อมฺหากํ อิทฺธิกรณํ ภาโรติ จินฺตยิตฺถ มยํ หิ ติฏฺฐนฺตุ
สมณสฺส โคตมสฺส สาวกา อากงฺขมานา ปน สมเณน โคตเมน
สทฺธึ อิทฺธึ ทสฺเสยฺยาม สเจ หิ สมโณ โคตโม เอกํ ปาฏิหาริยํ
กริสฺสติ มยํปิ ทิคุณํ กริสฺสามาติ กถยึสุ ฯ ตํ สุตฺวา ภิกฺขู
ภควโต อาโรเจสุํ ภนฺเต ติตฺถิยา กิร ปาฏิหาริยํ กริสฺสนฺตีติ ฯ
สตฺถา อาห ภิกฺขเว กโรนฺตุ อหํปิ กริสฺสามีติ ฯ ตํ สุตฺวา
พิมฺพิสาโร อาคนฺตฺวา ภควนฺตํ ปุจฺฉิ ภนฺเต ปาฏิหาริยํ กิร
กริสฺสถาติ ฯ อาม มหาราชาติ ฯ นนุ ภนฺเต สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตนฺติ ฯ
มหาราช ตํ มยา สาวกานํ ปญฺญตฺตํ พุทฺธานมฺปน สิกฺขาปทํนาม
นตฺถิ ยถา หิ มหาราช ตว อุยฺยาเน ปุปฺผผลํ อญฺเญสํ วาริตํ
น ตว เอวํ สมฺปทมิทํ ทฏฺฐพฺพนฺติ ฯ กหํ ปน ภนฺเต ปาฏิหาริยํ
กริสฺสถาติ ฯ สาวตฺถินครทฺวาเร คณฺฑามฺพรุกฺขมูเลติ ฯ อมฺเหหิ
ตตฺถ กึ กตฺตพฺพนฺติ ฯ น กิญฺจิ มหาราชาติ ฯ ปุนทิวเส สตฺถา
กตภตฺตกิจฺโจ จาริกํ ปกฺกามิ ฯ มนุสฺสา กุหึ ภนฺเต สตฺถา
คจฺฉตีติ ปุจฺฉนฺติ ฯ สาวตฺถินครทฺวาเร คณฺฑามฺพรุกฺขมูเล
ติตฺถิยมทฺทนํ ยมกปาฏิหาริยํ กาตุนฺติ ฯ เตสํ ภิกฺขูนํ กถํ สุตฺวา
มหาชโน อจฺฉริยรูปํ กึ ปาฏิหาริยํ ภวิสฺสติ ปสฺสิสฺสาม นนฺติ
ฆรทฺวารานิ นิกฺกฑฺเฒตฺวา สตฺถาราเยว สทฺธึ อคมาสิ ฯ อญฺญติตฺถิยา
มยมฺปิ สมณสฺส โคตมสฺส ปาฏิหาริยกรณฏฺฐาเน ปาฏิหาริยํ กริสฺสามาติ
อุปฏฺฐาเกหิ สทฺธึ สตฺถารเมว อนุพนฺธึสุ ฯ สตฺถา อนุปุพฺเพน
สาวตฺถึ คนฺตฺวา รญฺญา ปาฏิหาริยํ กิร ภนฺเต กริสฺสถาติ
ปุจฺฉิโต กริสฺสามีติ วตฺวา กทา ภนฺเตติ วุตฺเต อิโต สตฺตเม
ทิวเส อาสาฬฺหปุณฺณมาสิยนฺติ อาห ฯ มณฺฑปํ กโรมิ ภนฺเตติ ฯ
อลํ มหาราช มม ปาฏิหาริยกรณฏฺฐาเน สกฺโก ทฺวาทสโยชนิกํ
รตนมณฺฑปํ กริสฺสตีติ ฯ เอตํ การณํ นคเร อุคฺโฆสาเปมิ ภนฺเต ติ ฯ
อุคฺโฆสาเปหิ มหาราชาติ ฯ ราชา ธมฺมโฆสกํ อลงฺกตหตฺถิปิฏฺฐิยํ
อาโรเปตฺวา สตฺถา กิร สาวตฺถีนคเร คณฺฑามฺพรุกฺขมูเล
ติตฺถิยมทฺทนํ ปาฏิหาริยํ กริสฺสติ อิโต สตฺตเม ทิวเสติ ยาว ฉฏฺฐทิวสา
เทวสิกํ โฆสนํ กาเรสิ ฯ ติตฺถิยา คณฺฑามฺพรุกฺขมูเล กิร กริสฺสตีติ
สามิกานํ ธนํ ทตฺวา สาวตฺถีสามนฺเต อมฺพรุกฺเข ฉินฺทาเปสุํ ฯ
ธมฺมโฆสโก ปุณฺณมีทิวเส ปาโตว อชฺช ภควโต ปาฏิหาริยํ
ภวิสฺสตีติ อุคฺโฆเสสิ ฯ เทวตานุภาเวน สกลชมฺพุทีเป ทฺวาเร ฐตฺวา
อุคฺโฆสิตํวิย อโหสิ ฯ เย เย คนฺตุํ จิตฺตํ อุปฺปาเทนฺติ เต เต
สาวตฺถีปตฺตเมว อตฺตานํ ปสฺสึสุ ฯ ทฺวาทสโยชนิกา ปริสา อโหสิ ฯ
สตฺถา ปาโตว สาวตฺถึ ปิณฺฑาย ปวิสิตฺวา นิกฺขมิ ฯ คณฺโฑนาม
อุยฺยานปาโล ปิณฺฑิปกฺกเมว กุมฺภปฺปมาณํ มหนฺตํ อมฺพปกฺกํ
รญฺโญ หรนฺโต สตฺถารํ นครทฺวาเร ทิสฺวา ตถาคตสฺเสว
อนุจฺฉวิกนฺติ อทาสิ ฯ สตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ตตฺเถว เอกมนฺตํ นิสินฺโน
ปริภุญฺชิตฺวา อานนฺท อิมํ อมฺพฏฺฐึ อุยฺยานปาลสฺส อิมสฺมึ ฐาเน
โรปนตฺถาย เทหิ เอส คณฺฑามฺโพนาม ภวิสฺสตีติ อาห ฯ
เถโร ตถา อกาสิ ฯ อุยฺยานปาโล ปํสุํ วิยูหิตฺวา โรเปสิ ฯ
ตํ ขณญฺเญว อฏฺฐึ ภิชฺชิตฺวา มูลานิ โอตรึสุ ฯ นงฺคลสีสปฺปมาโณ
รตฺตงฺกุโร อุฏฺฐหิ ฯ มหาชนสฺส โอโลเกนฺตสฺเสว ปณฺณาสหตฺถกฺขนฺโธ
ปณฺณาสหตฺถสาโข อุพฺเพเธนปิ หตฺถสติโก อมฺพรุกฺโข
สมฺปชฺชิ ฯ ตาวเทวสฺส ปุปฺผานิ จ ผลานิ จ อุฏฺฐหึสุ ฯ โส
มธุรสุวณฺณวณฺณผลภริโต นภํ ปูเรตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ วาตปฺปหรณกาเล
มธุรปกฺกานิ ปตึสุ ฯ ปจฺฉา อาคจฺฉนฺตา ภิกฺขู ปริภุญฺชิตฺวา
อาคมึสุ ฯ สายณฺหสมเย เทวราชา อาวชฺชนฺโต สตฺถุ
รตนมณฺฑปกรณํ อมฺหากํ ภาโร โหตีติ ญตฺวา วิสฺสุกมฺมํ เปเสตฺวา
ทฺวาทสโยชนิกํ นีลุปฺปลสญฺฉนฺนํ สตฺตรตนมณฺฑปํ กาเรสิ ฯ เอวํ
ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตา สนฺนิปตึสุ ฯ สตฺถา ติตฺถิยมทฺทนํ อสาธารณํ
สาวเกหิ ยมกปาฏิหาริยํ กริตฺวา พหุชนสฺส ปสนฺนภาวํ ญตฺวา
โอรุยฺห พุทฺธาสเน นิสินฺโน ธมฺมํ เทเสสิ ฯ วีสติปาณโกฏิโย
อมตปานํ ปิวึสุ ฯ ตโต ปุริมพุทฺธา ปน ปาฏิหาริยํ กตฺวา
กตฺถ คจฺฉนฺตีติ อาวชฺเชนฺโต ตาวตึสภวนนฺติ ญตฺวา พุทฺธาสนา
อุฏฺฐาย ทกฺขิณปาทํ ยุคนฺธรมตฺถเก ฐเปตฺวา วามปาเทน
สิเนรุมตฺถกํ อกฺกมิตฺวา ปาริฉตฺตกมูเล ปณฺฑุกมฺพลสิลายํ วสฺสํ อุปคนฺตฺวา
อนฺโตเตมาสํ เทวานํ อภิธมฺมกถํ กเถสิ ฯ ปริสาปิ สตฺถุ คตฏฺฐานํ
อชานนฺตี ทิสฺวาว คมิสฺสามาติ ฯ ตตฺเถว เตมาสํ วสิ ฯ
อุปกฏฺฐาย ปวารณาย มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร คนฺตฺวา ภควโต
อาโรเจสิ ฯ อถ นํ สตฺถา ปุจฺฉิ กหํ ปน เอตรหิ สารีปุตฺโตติ ฯ
เอส ภนฺเต ยมกปาฏิหาริเย ปสีทิตฺวา ปพฺพชิเตหิ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ
สทฺธึ สงฺกสฺสนคเร วสตีติ ฯ โมคฺคลฺลาน อิโต สตฺตเม ทิวเส
สงฺกสฺสนครทฺวาเร โอตริสฺสามิ ตถาคตํ ทฏฺฐุกามา สงฺกสฺสนครทฺวาเร
สนฺนิปตนฺตูติ ฯ เถโร สาธูติ ปฏิสุณิตฺวา อาคนฺตฺวา ปริสาย
อาโรเจสิ สกลปริสํ สาวตฺถิโต ตึสโยชนํ สงฺกสฺสนครํ
เอกมุหุตฺเตเนว ปาเปสิ ฯ สตฺถา วุตฺถวสฺโส ปวาเรตฺวา มหาราช
มนฺสฺสโลกํ คมิสฺสามีติ สกฺกสฺส อาโรเจสิ ฯ สกฺโก วิสฺสุกมฺมํ
อามนฺเตตฺวา ทสพลสฺส มนุสฺสโลกํ คมนตฺถาย โสปาณํ กโรหีติ
อาห ฯ โส สิเนรุมตฺถเก โสปาณสีสํ สงฺกสฺสนครทฺวาเร
ธุรโสปาณํ กตฺวา มชฺเฌ มณิมยํ เอกสฺมึ ปสฺเส รชฏมยํ เอกสฺมึ
ปสฺเส โสวณฺณมยนฺติ ตีณิ โสปาณานิ มาเปสิ สตฺตรตนมยา
เวทิกาปริกฺเขปา ฯ สตฺถา โลกวิวรณํ ปาฏิหาริยํ กตฺวา มชฺเฌ
มณิมเยน โสปาเณน โอตริ ฯ สกฺโก ปตฺตจีวรํ อคฺคเหสิ สุยาโม
วาฬวิชนึ สหมฺปติพฺรหฺมา ฉตฺตํ ธาเรสิ ฯ ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตา
ทิพฺพคนฺธมาลาทีหิ ปูชยึสุ ฯ สตฺถารํ ธุรโสปาเณ ปติฏฺฐหนฺตํ ปฐมเมว
สารีปุตฺตตฺเถโร วนฺทิ ฯ ปจฺฉา เสสปริสา ฯ ตสฺมึ สมาคเม
สตฺถา จินฺเตสิ โมคฺคลฺลาโน อิทฺธิมาติ ปากโฏ อุปาลิ
วินยธโรติ สารีปุตฺตสฺส ปน ปญฺญาคุโณ อปากโฏ ฐเปตฺวา
มํ กิร สมฺมาสมฺพุทฺธํ อญฺโญ เอเตน สทิสปญฺโญนาม
นตฺถิ ปญฺญาคุณมสฺส ปากฏํ กริสฺสามีติ ฯ ปฐมํ ตาว ปุถุชฺชนปญฺหํ
ปุจฺฉิ ฯ ตํ ปุถุชฺชนาว กถยึสุ ฯ ตโต โสตาปนฺนานํ
วิสเย ปญฺหํ ปุจฺฉิ ฯ ตํ โสตาปนฺนาว กถยึสุ ฯ ปุถุชฺชนา น
ชานึสุ ฯ ตโต สกทาคามิวิสเย อนาคามิวิสเย ขีณาสววิสเย
มหาสาวกวิสเย จ ปญฺหํ ปุจฺฉิ ฯ ตํปิ เหฏฺฐิมา น ชานึสุ
อุปริมา จ กถยึสุ ฯ อคฺคสาวกวิสเย ปุฏฺฐปญฺหํปิ อคฺคสาวกา
กถยึสุ ฯ อญฺเญ น ชานึสุ ฯ ตโต สารีปุตฺตตฺเถรสฺส วิสเย
ปญฺหํ ปุจฺฉิ ฯ ตํ เถโรว กเถสิ ฯ อญฺเญ น ชานึสุ ฯ มนุสฺสา โก
นาโม เอส เถโร สตฺถารา สทฺธึ กเถสีติ ปุจฺฉิตฺวา ธมฺมเสนาปติ
สารีปุตฺตตฺเถโรนามาติ สุตฺวา อโห มหาปญฺโญติ วทึสุ ฯ ตโต
ปฏฺฐาย เทวมนุสฺสานํ อนฺตเร เถรสฺส มหาปญฺญาคุโณ ปากโฏ
ชาโต ฯ อถ นํ สตฺถา
        เย จ สงฺขาตธมฺมาเส     เย จ เสขา ปุถู อิธ
        เตสํ เม นิปโก อิริยํ      ปุฏฺโฐ เม พฺรูหิ มาริสาติ
พุทฺธวิสเย ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา อิมสฺส นุโข สารีปุตฺต สงฺขิตฺเตน
ภาสิตสฺส กถํ วิตฺถาเรน อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพติ อาห ฯ เถโร ปญฺหํ
โอโลเกตฺวา สตฺถา มํ เสขาเสขานเมว อาคมนปฏิปทํ ปุจฺฉตีติ
นิกฺกงฺโข หุตฺวา อาคมนปฏิปทานาม ขนฺธาทิวเสน พหูหิ มุเขหิ
สกฺกา กเถตุํ กตรากาเรน นุโข กเถนฺโต สตฺถุ อชฺฌาสยํ คณฺหิตุํ
นาสกฺขิสฺสามีติ อชฺฌาสเย กงฺขิ ฯ สตฺถา สารีปุตฺโต ปญฺเหสุ
นิกฺกงฺโข อชฺฌาสเย ปน เม กงฺขติ มยา ปน นเย อทินฺเน กเถตุํ
น สกฺขิสฺสติ นยมสฺส ทสฺสามีติ นยํ เทนฺโต ภูตมิทํ สารีปุตฺต
สมนุปสฺสสีติ อาห ฯ เอวํ กิรสฺส อโหสิ สารีปุตฺโต มมชฺฌาสยํ
คเหตฺวา กเถนฺโต ขนฺธวเสน กถิสฺสตีติ ฯ เถรสฺส สห นยทาเนน
โส ปญฺโห นยสเตน นยสหสฺเสน อุปฏฺฐาสิ ฯ โส สตฺถารา
ทินฺนนเยน ฐตฺวา พุทฺธวิสเย ปญฺหํ กเถสิ ฯ สตฺถา ทฺวาทสโยชนิกาย
ปริสาย ธมฺมํ เทเสสิ ฯ ตึสปาณโกฏิโย อมตปานํ ปิวึสุ ฯ
สตฺถา ปริสํ อุยฺโยเชตฺวา จาริกํ จรนฺโต อนุปุพฺเพน สาวตฺถึ
คนฺตฺวา ปุนทิวเส สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต
ภิกฺขูหิ วตฺเต ทสฺสิเต คนฺธกุฏึ ปาวิสิ ฯ สายณฺหสมเย ภิกฺขู
เถรสฺส คุณกถํ กเถนฺตา ธมฺมสภายํ นิสีทึสุ มหาปญฺโญ อาวุโส
สารีปุตฺโต ปุถุปญฺโญ ชวนปญฺโญ นิพฺเพธิกปญฺโญ ทสพเลน
สงฺขิตฺเตน ปุจฺฉิตํ ปญฺหํ วิตฺถาเรน อตฺถํ กเถสีติ ฯ สตฺถา
อาคนฺตฺวา กายนุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา
อิมายนามาติ วุตฺเต น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพเปส สงฺขิตฺเตน
ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ กเถสิเยวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
สรภมิคโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา อรญฺเญ ปฏิวสติ ฯ ราชา มิคจิตฺตโก
อโหสิ ถามสมฺปนฺโน อญฺญํ มนุสฺสํ มนุสฺโสติปิ น คเณติ โส
เอกทิวสํ มิควธํ คนฺตฺวา อมจฺเจ อาห ยสฺส ปสฺเสน มิโค
ปลายติ เตเนวสฺส อาณา ทาตพฺพาติ ฯ เต จินฺตยึสุ กทาจิ
เวมชฺเฌ ฐิตมิโค โกฏฺฐกํ วิรุชฺฌติ อุฏฺฐิตํ มิคํ เยนเกนจิ
อุปาเยน รญฺโญ ฐิตฏฺฐานญฺเญว อาโรเปสฺสามาติ จินฺเตตฺวา จ
ปน กติกํ กตฺวา รญฺโญ ทูรมคฺคํ อทํสุ ฯ เต มหนฺตํ คุมฺพํ
ปริกฺขิปิตฺวา มุคฺคราทีหิ ภูมึ ปหรึสุ ฯ ปฐมเมว สรภมิโค
อุฏฺฐาย ติกฺขตฺตุํ คุมฺพํ อนุปริคนฺตฺวา ปลายนฺโต ปลายโนกาสํ
โอโลเกนฺโต เสสทิสาสุ มนุสฺเส พาหาย พาหุํ ธนุนา ธนุํ อาหจฺจ
นิรนฺตเร ฐิเต ทิสฺวา รญฺโญ ฐิตฏฺฐาเนเยว โอกาสํ อทฺทส ฯ
โส อุมฺมิลิเตสุ อกฺขีสุ วาลิกํ ขิปมาโนวิย ราชานํ อภิมุโข
อคมาสิ ฯ ราชา ตํ พลสมฺปนฺนํ ทิสฺวา สรํ ขิปิตฺวา วิรชฺฌิ ฯ
สรภมิคานาม วญฺเจตุํ เฉกา โหนฺติ สเร อภิมุขํ อาคจฺฉนฺเต
เวคํ หาเปตฺวา ติฏฺฐนฺติ ปจฺฉโต อาคจฺฉนฺเต เวเคน ชวนฺติ
อุปริภาเคน อาคจฺฉนฺเต ปิฏฺฐึ นาเมนฺติ ปสฺเสนาคจฺฉนฺเต โถกํ
อปคจฺฉนฺติ กุจฺฉิมชฺฌํ สนฺธายาคจฺฉนฺเต ปริวตฺติตฺวา ปตนฺติ สเร
อติกฺกนฺเต วาตจฺฉินฺนวลาหกเวเคน ปลายนฺตีติ ฯ โสปิ ราชา
ตสฺมึ ปริวตฺติตฺวา ปติเต สรภมิโค เม วิทฺโธติ นาทํ มุญฺจิ ฯ
สรโภ อุฏฺฐาย วาตเวเคน ปลายิ พลมณฺฑลํ ภิชฺชิตฺวา ฯ อุโภสุ
ปสฺเสสุ ฐิตา อมจฺจา สรภํ ปลายมานํ ทิสฺวาว เอกโต
หุตฺวา ปุจฺฉึสุ มิโค กสฺส ฐิตฏฺฐานํ อภิรูหีติ ฯ รญฺโญ
ฐิตฏฺฐานนฺติ ฯ ราชา วิทฺโธ เมติ วทติ ฯ โก เตน วิทฺโธติ ฯ
นิพฺพิรุชฺโฌ โภ อมฺหากํ ราชา ภูมิ เตน วิทฺธาติ อิติ เต
นานปฺปกาเรน รญฺญา สทฺธึ เกฬึ กรึสุ ฯ ราชา จินฺเตสิ อิเม
มํ ปริหาสนฺติ มม ปมาณํ น ชานนฺติ ทฬฺหํ นิวาเสตฺวา
ปตฺติโกว ขคฺคํ อาทาย สรภํ คณฺหิสฺสามีติ เวเคน ปกฺขนฺทิ ฯ
อถ นํ ทิสฺวา ตีณิ โยชนานิ อนุพนฺธิ ฯ สรโภ อรญฺญํ ปาวิสิ ฯ
ราชาปิ ปาวิสิเยว ฯ ตตฺถ สรภมิคสฺส คมนมคฺเค สฏฺฐีมตฺตหตฺโถ
มหาปูติปาทนรกอาวาโฏ อตฺถิ ฯ โส ตึสมตฺตหตฺโถ อุทเกน ปุณฺโณ
ติเณน ปฏิจฺฉนฺโน ฯ สรโภ อุทกคนฺธํ ฆายิตฺวาว อาวาฏภาวํ
ญตฺวา โถกํ โอสกฺกิตฺวา คโต ฯ ราชา ปน อุชุกเมว คจฺฉนฺโต
ตสฺมึปตติ ฯ สรโภ ตสฺส ปทสทฺทํ อสุณนฺโต นิวตฺติตฺวา
ตํ อปสฺสนฺโต นรกอาวาเฏ ปติโต ภวิสฺสตีติ ญตฺวา อาคนฺตฺวา
โอโลเกนฺโต ตํ คมฺภีรอุทเก อปฺปติฏฺฐํ กิลมนฺตํ ทิสฺวา เตน กตํ
อปราธํ หทเย อกตฺวา สญฺชาตการุญฺโญ มา มยิ ปสฺสนฺเตว
ราชา นสฺสตุ อิมมฺหา ทุกฺขา โมเจสฺสามีติ อาวาฏตีเร ฐิโต
มา ภายิ มหาราช อหํ ตํ ทุกฺขา โมเจสฺสามีติ วตฺวา อตฺตโน
ปิยปุตฺตํ อุทฺธริตุํ อุสฺสาหํ กโรนฺโตวิย ตสฺสุทฺธรณตฺถาย สีลาโยคํ
กตฺวา อุทฺธริสฺสามีติ อาคนฺตฺวา ราชานํ สฏฺฐิหตฺถา นรกา อุทฺธริตฺวา
อสฺสาเสตฺวา ปิฏฺฐึ อาโรเปตฺวา อรญฺญโต นีหริตฺวา เสนาย
อวิทูเร โอตาเรตฺวา โอวาทมสฺส ทตฺวา ปญฺจสุ สีเลสุ ปติฏฺฐาเปสิ ฯ
ราชา มหาสตฺตํ วินา วสิตุํ อสกฺโกนฺโต อาห สามิ สรภมิคราช
มยา สทฺธึ พาราณสึ เอหิ ทฺวาทสโยชนิกาย เต พาราณสิยา
รชฺชํ ทมฺมิ ตํ กาเรหีติ ฯ มหาราช มยํ ติรจฺฉานคตา น
โน รชฺเชนตฺโถ สเจ เต มยิ สิเนโห อตฺถิ มยา ทินฺนานิ
สีลานิ รกฺขนฺโต รฏฺฐวาสิโนปิ สีลํ รกฺขาเปหีติ ตํ โอวทิตฺวา
อรญฺญเมว ปาวิสิ ฯ โส อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ ตสฺส คุเณ
สรนฺโตว เสนํ สมฺปาปุณิตฺวา เสนางฺคปริวุโต นครํ คนฺตฺวา อิโต
ปฏฺฐาย สกลรฏฺฐวาสิโน ปญฺจ สีลานิ รกฺขนฺตูติ ธมฺมเภรึ จาราเปสิ ฯ
มหาสตฺเตน ปน อตฺตโน กตคุณํ กสฺสจิ อกเถตฺวา สายํ
นานคฺครสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา อลงฺกตสยเน สยิตฺวา ปจฺจูสกาเล
มหาสตฺตสฺส คุณํ สริตฺวา อุฏฺฐาย สยนปิฏฺฐิยํ ปลฺลงฺเกน นิสีทิตฺวา
ปีติปุณฺเณน หทเยน ฉหิ คาถาหิ อุทานํ อุทาเนสิ
        อาสึเสเถว ปุริโส        น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต
        ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ      ยถา อิจฺฉึ ตถา อหุ ฯ
        อาสึเสเถว ปุริโส        น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต
        ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ      อุทกา ถลมุพฺภตํ ฯ
        วายเมเถว ปุริโส        น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต
        ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ      ยถา อิจฺฉึ ตถา อหุ ฯ
        วายเมเถว ปุริ โส       น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต
        ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ      อุทกา ถลมุพฺภตํ ฯ
                ทุกฺขูปนี โต ปิ นโร สปญฺโญ
                อาสํ น ฉินฺเทยฺย สุขาคมาย
                พหู หิ ผสฺสา อหิตา หิตา จ
                อวิตกฺกิตา มจฺจุมุปปชฺชนฺติ ฯ
        อจินฺติตมฺปิ ภวติ          จินฺติตมฺปิ วนสฺสติ
        น หิ จินฺตามยา โภคา     อิตฺถิยา ปุริสสฺส วาติ ฯ
     ตตฺถ อาสึเสเถวาติ อาสาเฉทกมฺมํ อกตฺวา อตฺตโน กมฺเมสุ
อาสํ กโรเถว น อุกฺกณฺเฐยฺย ฯ ยถา อิจฺฉินฺติ อหํ หิ สฏฺฐิหตฺถา
นรกา อุฏฺฐานํ อิจฺฉึ โสมฺหิ ตเถว ชาโต ตโต อุฏฺฐิโตเยวาติ
ทีเปติ ฯ อหิตา หิตา จาติ ทุกฺขผสฺสา จ สุขผสฺสา จ
มรณผสฺสา จ ชีวิตผสฺสา จาติปิ อตฺโถ สตฺตานมฺหิ มรณผสฺโส
อหิโต ชีวิตผสฺโส หิโต เตสํ อวิตกฺกิโต อจินฺติโตปิ มรณผสฺโส
อาคจฺฉตีติ ทสฺเสติ ฯ อจินฺติตมฺปีติ มยา อาวาเฏ ปติสฺสามีติ
อจินฺติตํ สรภํ มาเรสฺสามีติ จินฺติตํ อิทานิ ปน เม จินฺติตํ
นฏฺฐํ อจินฺติตเมว ชาตํ ฯ โภคาติ ยสปริวารา เอเต จินฺตามยา
น โหนฺติ ตสฺมา ญาณวตา วิริยเมว กตฺตพฺพํ วิริยวโต หิ
อจินฺติตํปิ กตํ โหติเยว ฯ
     ตสฺส อุทานํ อุทาเนนฺตสฺเสว อรุณํ อุฏฺฐหิ ฯ ปุโรหิโต
ปาโตว สุขเสยฺยาย ปุจฺฉนตฺถํ อาคนฺตฺวา ทฺวาเร ฐิโต ตสฺส
อุทานคีตสทฺทํ สุตฺวา จินฺเตสิ ราชา หีโย มิควธํ อคมาสิ ตํ
สรภมิคํ วิรทฺโธ ภวิสฺสติ ตโต อมจฺเจหิ อวหสิยมาโน มาเรตฺวา
ตํ อาหริสฺสามีติ ขตฺติยมาเนน ตํ อนุพนฺธนฺโต สฏฺฐีหตฺเถ นรเก
ปติโต ภวิสฺสติ ทยาลุนา สรภราเชน รญฺโญ โทสํ อจินฺเตตฺวา
ราชา อุทฺธริโต ภวิสฺสติ เตน มญฺเญ อุทานํ อุทาเนสีติ ฯ
เอวํ พฺราหฺมณสฺส รญฺโญ ปริปุณฺณพฺยญฺชนํ อุทานํ สุตฺวา
สุมชฺชิเต อาทาเส มุขํ โอโลเกนฺตสฺส ฉายาวิย รญฺญา จ สรเภน
จ กตการณํ ปากฏํ อโหสิ ฯ โส นเขน ทฺวารํ อาโกเฏสิ ฯ
ราชา โก เอโสติ ปุจฺฉิ ฯ อหํ เทว ปุโรหิโตติ ฯ อถ ทฺวารํ
วิวริตฺวา อิโต เอหาจริยาติ อาห ฯ โส ปวิสิตฺวา ราชานํ
ชยาเปตฺวา เอกมนฺตํ ฐิโต อหํ มหาราช ตยา อรญฺเญ กตการณํ
ชานามิ ตฺวํ เอกํ สรภมิคํ อนุพนฺธนฺโต นรเก ปติโต อถ นํ
โส สรโภ สีลา โยคํ กตฺวา นรกโต อุทฺธริ โส ตฺวํ ตสฺส
คุณํ สริตฺวา อุทานํ อุทาเนสีติ วตฺวา เทฺว คาถา อภาสิ
        สรภํ คิริทุคฺคสฺมึ          ยํ ตฺวํ อนุสฺสรี ปุเร
        อลีนจิตฺตสฺส ตุวํ          วิกฺกนฺตมนุชีวสิ ฯ
                โย ตํ วิทุคฺคา นรกา สมุทฺธริ
                สีลาย โยคํ สรโภ กริตฺวา
                ทุกฺขูปนีตํ มจฺจุมุขา ปโมจยิ
                อลีนจิตฺตํ ตเมว วเทสีติ ฯ
     ตตฺถ อนุสฺสรีติ อนุพนฺธิ ฯ วิกฺกนฺตนฺติ อุทฺธรณตฺถาย
กตปรกฺกมํ ฯ อนุชีวสีติ อุปชีวสิ ตสฺสานุภาเวน ตยา ชีวิตํ
ลทฺธนฺติ อตฺโถ ฯ อุทฺธรีติ อุตฺตาเรสิ ฯ ตเมว วเทสีติ
สุวณฺณสรภมิคํ อิธ สิริสยเน นิสินฺโน วณฺเณสิ ฯ
     ตํ สุตฺวา อยํ มยา สทฺธึ น มิควธํ คโต สพฺพเมว
ปวุตฺตึ ชานาติ กถํ นุโข ชานาติ ปุจฺฉิสฺสามิ นนฺติ จินฺเตตฺวา
นวมํ คาถมาห
                กึ ตฺวํ ตตฺเถว ตทา อโหสิ
                อุทาหุ เต โกจิ นุ เอตทกฺขา
                วิวฏจฺฉโท นุสิ สพฺพทสฺสี
                ญาณํ นุ เต พฺราหฺมณ ภึสรูปนฺติ ฯ
     ตตฺถ ภึสรูปนฺติ กึ นุ ตว ญาณํ พลวชาติกํ เตเนตํ
ชานาสีติ ฯ
     พฺราหฺมโณ นาหํ สพฺพญฺญู พุทฺโธ พฺยญฺชนํ อมกฺเขตฺวา
ตยา กถิตคาถานํ ปน มยฺหํ อตฺโถ อุปฏฺฐาตีติ ทีเปนฺโต ทสมํ
คาถมาห
                น เจวาหํ ตตฺถ ตทา อโหสึ
                น จาปิ เม โกจิ นํ เอตทกฺขา
                คาถาปทานญฺจ สุภาสิตานํ
                อตฺถํ ตทาเนนฺติ ชนินฺท ธีราติ ฯ
     ตตฺถ สุภาสิตานนฺติ พฺยญฺชนํ อมกฺเขตฺวา สุฏฺฐุ ภาสิตานํ ฯ
อตฺถํ ตทาเนนฺตีติ โย เตสํ อตฺโถ ตํ อาเนนฺติ อุปธาเรนฺตีติ
อตฺโถ ฯ
     ราชา ตสฺส ตุสิตฺวา พหุธนํ อทาสิ ตโต ปฏฺฐาย ทานาทีนิ
ปุญฺญานิ อภิรโต อโหสิ ฯ มนุสฺสาปิ ปุญฺญาภิรตา หุตฺวา
มตมตา สคฺคปูรเมว ปูรยึสุ ฯ อเถกทิวสํ ราชา ลกฺขํ วิชฺฌิสฺสามีติ
ปุโรหิตํ อาทาย อุยฺยานํ คโต ฯ ตทา สกฺโก เทวราชา พหู
นเว เทเวเจว เทวกญฺญาโย จ ทิสฺวา กึ นุโข การณนฺติ
อาวชฺเชนฺโต สรภมิเคน นรกา อุทฺธริตฺวา รญฺญา สีเลสุ
ปติฏฺฐาปิตภาวํ ญตฺวา รญฺโญ อานุภาเวน มหาชนา ปุญฺญานิ
กโรนฺติ เตน เทวโลโก ปริปูรติ อิทานิ โข ปน ราชา ลกฺขํ
วิชฺฌิตุํ อุยฺยานํ คโต ตํปิ วีมํสิตฺวา สีหนาทํ นทาเปตฺวา สรภมิคสฺส
คุณํ กถาเปตฺวา อตฺตโน จ สกฺกภาวํ ชานาเปตฺวา อากาเส
ฐิโต ธมฺมํ เทเสตฺวา เมตฺตาย เจว ปญฺจนฺนญฺจ สีลานํ คุณํ
กเถตฺวา อาคมิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อุยฺยานํ อคมาสิ ฯ ราชาปิ
ลกฺขํ วิชฺฌิสฺสามีติ ธนุํ อาโรเปตฺวา สรํ สนฺนยฺหิ ฯ ตสฺมึ ขเณ
สกฺโก รญฺโญ จ ลกฺขสฺส จ อนฺตเร อตฺตโน อานุภาเวน สรภํ
ทสฺเสสิ ฯ ราชา ตํ ทิสฺวา สรํ น มุญฺจิ ฯ อถ นํ สกฺโก
ปุโรหิตสฺส สรีเร อธิมุจฺจิตฺวา คาถมภาสิ
                อาทาย ปตฺตํ ปรวิริยฆาตึ
                จาเป สรํ กึ วิจิกิจฺฉเส ตุวํ
                นุณฺโณ สโร สรภํ หนฺตุ ขิปฺปํ
                อนฺนํ หิ เอตํ วรปญฺญ รญฺโญติ ฯ
     ตตฺถ ปตฺตนฺติ วาชปตฺเตหิ สมนฺนาคตํ ฯ ปรวิริยฆาตินฺติ
ปเรสํ วิริยฆาตกํ ฯ จาเป สรนฺติ เอตํ ปตฺตสํขาตํ สรํ จาเป
อาทาย สนฺนยฺหิตฺวา อิทานิ ตฺวํ กึ วิจิกิจฺฉสิ ฯ หนฺตูติ ตยา
วิสฺสฏฺโฐ หุตฺวา เอส สโร ขิปฺปํ อิมํ สรภํ หนตุ ฯ อนฺนํ หิ
เอตนฺติ วรปญฺญ มหาราช สรโภนาม รญฺโญ อาหาโร ภกฺโขติ
อตฺโถ ฯ
     ตโต ราชา คาถมาห
                อทฺธา ปชานามิ อหํปิ เอตํ
                อนฺนํ มิโค พฺราหฺมณ ขตฺติยสฺส
                ปุพฺเพ กตญฺจ อปจายมาโน
                ตสฺมา มิคํ สรภํ โน หนามีติ ฯ
     ตตฺถ ปุพฺเพ กตญฺจาติ พฺราหฺมณ อหํ เจตํ เอกํเสน ชานามิ
ยถา มิโค ขตฺติยสฺส อนฺนํ ปุพฺเพ ปน อิมินา มยฺหํ กตคุณํ
ปูเชมิ ตสฺมา ตํ น หนามีติ ฯ
     ตโต สกฺโก คาถทฺวยมาห
        เนโส มิโค มหาราช      อสุเรโส ทิสมฺปติ
        เอตํ หนฺตฺวา มนุสฺสินฺท     ภวสฺสุ อมราธิโป ฯ
                สเจ มหาราช วิจิกิจฺฉเส ตุวํ
                หนฺตุํ มิคํ สรภํ สหายกํ
                สปุตฺตทาโร นรวีริยเสฏฺฐ
                หนฺตฺวา โน เจ ตุวํ เวตรณึ ยมสฺสาติ ฯ
     ตตฺถ อสุเรโสติ อสุโร เอโส อสุรเชฏฺฐโก สกฺโก เอโสติ
อธิปฺปาเยน วทติ ฯ อมราธิโปติ ตฺวํ เอตํ สกฺกํ มาเรตฺวา สยํ
สกฺโก เทวราชา โหหีติ วทติ ฯ เวตรณึ ยมสฺสาติ สเจ เอตํ
สหาโย เมติ จินฺเตตฺวา น หนิสฺสสิ สปุตฺตทาโร ยมสฺส เวตรณีนิริยํ
คนฺตฺวา ภวิสฺสสีติ ตํ ตาเสติ ฯ
     ตโต ราชา เทฺว คาถา อภาสิ
                กามํ อหํ ชานปทา จ สพฺเพ
                ปุตฺตา จ ทารา จ สหายสํฆา
                คจฺฉาม ตํ เวตรณึ ยมสฺส
                น เตฺวว หญฺเญ มม ปาณทสฺส ฯ
                อยํ มิโค กิจฺฉคตสฺส มยฺหํ
                เอกสฺส กตฺตา วิวนสฺมึ โฆเร
                ตํ ตาทิสํ ปุพฺพกิจฺจํ สรนฺโต
                ชานํ มหาพฺรหฺเม กถํ หเนยฺยนฺติ ฯ
     ตตฺถ มม ปาณทสฺสาติ พฺราหฺมณ โย มม ปาณโท อสฺส
เยน เม ปิยํ ชีวิตํ ทินฺนํ นรกํ ปวิสนฺเตน มยา โส น เตฺวว
หญฺโญ น หนิตพฺโพ อวชฺโฌ เอโสติ วทติ ฯ เอกสฺส กตฺตา
วิวนสฺมึ โฆเรติ ทารุเณ อรญฺเญ ปวิฏฺฐกสฺส สโต เอกสฺส
อสหายกสฺส มม กตฺตา การโก ชีวิตสฺส ทายโก สฺวาหํ ตํ
อิมินา กตํ ตาทิสํ ปุพฺพกิจฺจํ สรนฺโตเยว ตํ คุณํ ชานนฺโตเยว
กถํ หเนยฺยํ ฯ
     อถ สกฺโก ปุโรหิตสฺส สรีรโต อปคนฺตฺวา สกฺกตฺตภาวํ
มาเปตฺวา อากาเส ฐตฺวา รญฺโญ คุณํ ปกาเสนฺโต คาถทฺวยมาห
                มิตฺตาภิราธิ จิรเมว ชีว
                รชฺชํ อิมํ ธมฺมคุเณ ปสาส
                นารีคเณหิ ปริจารยนฺโต
                โมทสฺสุ รฏฺเฐ ติทิเวว วาสโว ฯ
                อกฺโกธโน นิจฺจปสนฺนจิตฺโต
                สพฺพาติถี ยาจโยโค กตฺวา
                ทตฺวา จ ภุตฺวา จ ยถานุภาวํ
                อนินฺทิโต สคฺคมุเปหิ ฐานนฺติ ฯ
     ตตฺถ มิตฺตาภิราธีติ มิตฺเต อาราเธนฺโต มิตฺเต อทุพฺภมาโน ฯ
สพฺพาติถีติ สพฺเพ ธมฺมิกสมณพฺราหฺมเณ อติถี ปาหุนเกเยว กตฺวา
ปริจรนฺโต ยาจิตพฺพยุตฺตโก หุตฺวา ฯ อนินฺทิโตติ ทานาทีนิ
ปุญฺญานิ กรเณน ปมุทิโตเจว โลเกน จ อนินฺทิโต หุตฺวา
สคฺคฏฺฐานํ อุเปหีติ ฯ
     เอวํ วตฺวา สกฺโก เทวราชา อหํ มหาราช ตํ ปริคฺคณฺหิตุํ
อาคโต ตฺวํ อตฺตานํ ปริคฺคหิตุํ นาทาสิ อปฺปมตฺโต โหหีติ
ตํ โอวทิตฺวา สกฏฺฐานเมว คโต ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา น ภิกฺขเว อิทาเนว
ปุพฺเพปิสารีปุตฺโต สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ ชานาติเยวาติ
วตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา ราชา อานนฺโท อโหสิ ปุโรหิโต
สารีปุตฺโต สรภมิโค ปน อหเมว สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ฯ
                     สรภชาตกํ ทสมํ ฯ
                          อิติ
               ชาตกฏฺฐกถาย ทสชาตกปฏิมณฺฑิตสฺส
               เตรสนิปาตสฺสตฺถวณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ
                     -------------
@เชิงอรรถ:
@*** หน้านี้ไม่มีข้อมูล ***

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๐ หน้า ๒๓๑-๒๔๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=40&A=4718&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=40&A=4718&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1854
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=7157
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=7418
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=7418
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27