อรรถกถาเล่มที่ ๔๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๗ วีสติ-จตฺตาฬีส

                       อโยฆรชาตกํ
      ยเมกรตฺตึ ปมนฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
มหาภินิกฺขมนญฺเว อารพฺภ กเถสิ ฯ
      ตทาปิ หิ โส น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ ตถาคโต
มหาภิเนกฺขมฺมํ นิกฺขนฺโตเยวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
      อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต พฺรหฺมทตฺตสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๔.
รญฺโ อคฺคมเหสี คพฺภํ ปฏิลภิตฺวา ลทฺธคพฺภปริหารา ปริณตคพฺภา
ปจฺจูสสมนนฺตเร ปุตฺตํ วิชายิ ฯ ตสฺสา ปุริมภเว เอกา สปติกา
ตว ชาตํ ชาตํ ปชํ ขาทิตุํ ลภิสฺสามีติ ปตฺถนํ เปสิ ฯ สา
กิร สยํ วญฺฌา หุตฺวา ปุตฺตมาตุโกเธน ตํ ปตฺถนํ กตฺวา ยกฺขินิโยนิยํ
นิพฺพตฺติ ฯ อิตรา รญฺโ อคฺคมเหสี หุตฺวา อิมํ ปุตฺตํ วิชายิ ฯ
สา ยกฺขินี ตทา โอกาสํ ลภิตฺวา เทวิยา ปสฺสนฺติยาว ตุจฺฉรูปา
วิย อาคนฺตฺวา ตํ ทารกํ คเหตฺวา ปลายิ ฯ เทวี ยกฺขินี เม ปุตฺตํ
คเหตฺวา ปลายีติ มหาสทฺเทน วิรวิ ฯ อิตราปิ ทารกํ มูลกนฺทํ วิย
มุรุมุรายนฺตี ขาทิตฺวา เทวิยา หตฺถวิการาทีนิ ทสฺเสตฺวา ตชฺเชนฺตี
ปกฺกามิ ฯ ราชา ตํ วจนํ สุตฺวา ยกฺขินิยา กึ สกฺกา กาตุนฺติ
ตุณฺหี อโหสิ ฯ ปุน เทวิยา วิชายนกาเล ทฬฺหํ อารกฺขมกาสิ ฯ
เทวี ปุน ปุตฺตํ วิชายิ ฯ ยกฺขินี อาคนฺตวา ตํปิ ขาทิตฺวา
คตา ฯ ตติยวาเร ตสฺสา กุจฺฉิยํ มหาสตฺโต ปฏิสนฺธึ คณฺหิ ฯ
ราชา มหาชนํ สนฺนิปาเตตฺวา เทวิยา ชาตํ ชาตํ ปชํ เอกา
ยกฺขินี ขาทติ กึ นุโข กาตพฺพนฺติ ปุจฺฉิ ฯ อเถโก ยกฺขินี
นาม ตาลปณฺณสฺส ภายนฺติ เทวิยา หตฺถปาเทสุ ตาลปณฺณํ
พนฺธิตุํ วฏฺฏตีติ อาห ฯ อปโร ยกฺขินี นาม อโยฆรสฺส ภายนฺติ
อโยฆรํ กาตุํ วฏฺฏตีติ อาห ฯ ราชา สาธูติ อตฺตโน วิชิเต
กมฺมาเร สนฺนิปาเตตฺวา อโยฆรํ กาเรถาติ อาณาเปตฺวา อายุตฺตเก
อทาสิ ฯ อนฺโตนคเรเยว รมณีเย ภูมิภาเค เคหํ ปติฏฺาเปสุํ ฯ
ถมฺเภ อาทึ กตฺวา สพฺเพ เคหสมฺภารา อโยมยาว อเหสุํ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๕.
นวหิ มาเสหิ อโยมยํ มหนฺตํ จตุสาลํ นิฏฺานํ อคมาสิ ฯ ตํ
นิจฺจํ ปชฺชลิตปทีปสทิสเมว โหติ ฯ ราชา เทวิยา คพฺภปริปากํ
ตฺวา อโยฆรํ อลงฺการาเปตฺวา ตํ อาทาย อโยฆรํ ปาวิสิ ฯ
สา ตตฺถ ธญฺปุญฺลกฺขณสมฺปนฺนํ ปุตฺตํ วิชายิ ฯ
อโยฆรกุมาโรเตฺววสฺส นามํ กรึสุ ฯ ตํ ธาตีนํ ทตฺวา มหนฺตํ อารกฺขํ
สํวิทหิตฺวา ราชา เทวึ อาทาย นครํ ปทกฺขิณํ กตฺวา
อลงฺกตปาสาทตลเมว อภิรุหิ ฯ ยกฺขินีปิ อุทกวารํ คนฺตฺวา เวสฺสวณสฺส
อุทกํ วหนฺตี ชีวิตกฺขยํ ปตฺตา ฯ มหาสตฺโต อโยฆเรเยว วฑฺฒิตฺวา
วิญฺุตํ ปตฺโต ตตฺเถว สพฺพสิปฺปานิ อุคฺคณฺหิ ฯ ราชา โก เม
ปุตฺตสฺส วยปฺปเทโสติ อมจฺเจ ปุจฺฉิตฺวา โสฬสวสฺโส เทว สูโร
ถามสมฺปนฺโน ยกฺขสหสฺสํปิ ปฏิพาหิตุํ สมตฺโถติ สุตฺวา รชฺชมสฺส
ทสฺสามิ สกลนครํ อลงฺการาเปตฺวา อโยฆรโต ตํ นีหริตฺวา
อาเนถาติ อาห ฯ อมจฺจา สาธุ เทวาติ ทฺวาทสโยชนิกํ พาราณสึ
อลงฺการาเปตฺวา สพฺพาลงฺการภูสิตํ มงฺคลวารณํ อาทาย ตตฺถ
คนฺตฺวา กุมารํ อลงฺกริตฺวา หตฺถิกฺขนฺเธ นิสีทาเปตฺวา เทว กุลสนฺตกํ
อลงฺกตนครํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ปิตรํ กาสิกราชานํ วนฺทถ อชฺเชว
เสตจฺฉตฺตํ ลภิสฺสถาติ อาหํสุ ฯ มหาสตฺโต นครํ ปทกฺขิณํ
กโรนฺโต อารามรามเณยฺยกํ วนโปกฺขรณิภูมิภาครามเณยฺยกปาสาท-
รามเณยฺยกาทีนิ ทิสฺวา จินฺเตสิ มม ปิตา มํ เอตฺตกํ กาลํ
พนฺธนาคาเร วสาเปสิ เอวรูปํ อลงฺกตนครํ ทฏฺุํ นาทาสิ โก
นุโข มยฺหํ โทโสติ อมจฺเจ ปุจฺฉิ ฯ เทว นตฺถิ ตุมฺหากํ โทโส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๖.
ตุมฺหากํ ปน เทฺว ภาติเก เอกา ยกฺขินี ขาทิ เตน โว ปิตา
อโยฆเร วสาเปสิ อโยฆเรน ตุมฺหากํ ชีวิตํ ลทฺธนฺติ ฯ โส
เตสํ วจนํ สุตฺวา จินฺเตสิ อหํ ทส มาเส โลหกุมฺภินิรเย วิย
คูถนิรเย วิย จ มาตุกุจฺฉิมฺหิ วสิตฺวา มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขนฺตกาลโต
ปฏฺาย โสฬสวสฺสานิ เอตสฺมึ พนฺธนาคาเร วสึ พหิ โอโลเกตุํปิ
น ลภึ อุสฺสุทนิรเย ขิตฺโต วิย อโหสึ ยกฺขินิยา หตฺถโต
มุตฺโตปิ ปนาหํ เนว อชโร น อมโร กึ เม รชฺเชน รชฺเช
ิตกาลโต ปฏฺาย ทุนฺนิกฺขมนํ โหติ อชฺเชว มม ปิตรํ ปพฺพชฺชํ
อนุชานาเปตฺวา หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา ปพฺพชิสฺสามีติ ฯ โส นครํ
ปทกฺขิณํ กตฺวา ราชกุลํ ปวิสิตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา อฏฺาสิ ฯ
ราชา ตสฺส สรีรโสภํ โอโลเกตฺวา พลวสิเนเหน อมจฺเจ โอโลเกสิ ฯ
เต กึ กโรม เทวาติ วทึสุ ฯ ปุตฺตํ เม รตนราสิมฺหิ เปตฺวา ตีหิ
สงฺเขหิ อภิสิญฺจิตฺวา กาญฺจนมาลํ เสตจฺฉตฺตญฺจ อุสฺสาเปถาติ ฯ
มหาสตฺโต ปิตรํ วนฺทิตฺวา น มยฺหํ รชฺเชนตฺโถ อหํ ปพฺพชิสฺสามิ
ปพฺพชฺชํ เม อนุชานาถาติ  ปิตรํ ปฏิกฺขิปิ ฯ ตาต รชฺชํ
ปฏิกฺขิปิตฺวา กึการณา ปพฺพชิสฺสสีติ ฯ เทว อหํ มาตุกุจฺฉิมฺหิ
ทส มาเส คูถนิรเย วิย วสิตฺวา กุจฺฉิโต นิกฺขนฺโต ยกฺขินิภเยน
โสฬส วสฺสานิ พนฺธนาคาเร วสนฺโต พหิ โอโลเกตุํปิ น ลภึ
อุสฺสุทนิรเย ขิตฺโต วิย อโหสึ ยกฺขินิยา หตฺถโต มุตฺโตมฺหิ
น อชโร อมโร โหมิ มจฺจุ นาเมส สกฺกา เกนจิ ชินิตุํ
วญฺเจตุํ ภเว อุกฺกณฺิโตสฺมิ ยาว เม พฺยาธิชรามรณานิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๗.
นาคจฺฉนฺติ ตาวเทว ปพฺพชิตฺวา ธมฺมํ จริสฺสามิ อลํ เม
รชฺเชน อนุชานาถ มํ เทวาติ วตฺวา ปิตุ ธมฺมํ เทเสนฺโต อาห
      ยเมกรตฺตึ ปมํ       คพฺเภ วสติ มาณโว
      อพฺภุฏฺิโตว โส ยาติ   ส คจฺฉํ น นิวตฺตติ ฯ
                น ยุชฺฌมานา น พเลน วสฺสิตา
                นรา น ชีรนฺติ น จาปิ มิยฺยเร
                สพฺพํ หิ ตํ ชาติชรายุปทฺทุตํ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                จตุรงฺคินึ เสน สุภึสรูปํ
                ชยนฺติ รฏฺาธิปตี ปสยฺห
                น มจฺจุโน ชินิตุมุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                หตฺถีหิ อสฺเสหิ รเถหิ ปตฺตีหิ
                ปริวาริตา มุจฺจเร เอกจฺจยา
                น มจฺจุโน ภญฺชิตุมุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                หตฺถีหิ อสฺเสหิ รเถหิ ปตฺตีหิ
                สูรา ปภิญฺชนฺติ ปธํสยนฺติ
                น มจฺจุโน มทฺทิตุมุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๘.
                มตฺตา คชา ภินฺนคฬา ปภินฺนา
                นครานิ มทฺทนฺติ ชนํ หนนฺติ
                น มจฺจุโน มทฺทิตุมุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                อิสฺสาสิโน กตหตฺถาปิ ธีรา
                ทูเรปาตี อกฺขณเวธิโนปิ
                น มจฺจุโน วิชฺฌิตุมุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                สรานิ ขิยฺยนฺติ สเสลกานนา
                สพฺพํปิ ตํ ขิยฺยติ ทีฆมนฺตรํ
                สพฺพํ หิ ตํ ภญฺชเร กาลปริยายํ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                สพฺเพสํ เอวํ หิ นารีนรานํ
                จลาจลํ ปาณภุโนธ ชีวิตํ
                ปโฏว ธุตฺตสฺส ทุโมว กูลโช
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                ทุมปฺผลาเนว ปตนฺติ มาณวา
                ทหรา จ วุฑฺฒา จ สรีรเภทา
                นาริโย นรา มชฺฌิมโปริสา จ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๙.
                นายํ วโย ตารกราชสนฺนิโภ
                ยทพฺภตีตํ คตเมวทานิ ตํ
                ชิณฺณสฺส หี นตฺถิ รตี กุโต สุขํ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                ยกฺขา ปิสาจา อถวาปิ เปตา
                กุปฺปิตา เต อสฺสสนฺติ มนุสฺเส
                น มจฺจุโน อสฺสสิตุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                ยกฺเข ปิสาเจ อถวาปิ เปเต
                กุปฺปิเตปิ เต นิชฺฌปนํ กโรนฺติ
                น มจฺจุโน นิชฺฌปนํ กโรนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                อปราธเก ทูสเก เหเก จ
                ราชาโน ทณฺเฑนฺติ วิทิตฺวาน โทสํ
                น มจฺจุโน ทณฺฑยิตุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                อปราธกา ทูสกา เหกา จ
                ลภนฺติ เต ราชิโน นิชฺฌเปตุํ
                น มจฺจุโน นิชฺฌปนํ กโรนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๐.
                น ขตฺติโยปิ น จ พฺราหฺมโณปิ
                น อฑฺฒกา พลวา เตชวาปิ
                น มจฺจุราชสฺส อเปกฺขมตฺถิ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                สีโห จ พฺยคฺโฆ จ อโถ ทีปิโย จ
                ปสยฺห ขาทนฺติ วิผนฺทมานํ
                น มจฺจุโน ขาทิตุมุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                มายาการา รงฺคมชฺเฌ กโรนฺตา
                โมเหนฺติ จกฺขูนิ ชนสฺส ตาวเท
                น มจฺจุโน โมหยิตุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                อาสีวิสา กุปฺปิตา อุคฺคเตชา
                ฑํสนฺติ มาเรนฺติปิ เต มนุสฺเส
                น มจฺจุโน ฑํสิตุมุสฺสหนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                อาสีวิสา กุปฺปิตา ยํ ฑํสนฺติ
                ติกิจฺฉกา เตส วิสํ หรนฺติ
                น มจฺจุโน ทุฏฺ วิสํ หรนฺติ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๑.
                ธมฺมนฺตรี เวตฺตรุโณ จ โภโช
                วิสานิ หนฺตฺวาน ภุชงฺคมานํ
                สุยฺยนฺติ เต กาลกตา ตเถว
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                วิชฺชาธรา โฆรมธียมานา
                อทสฺสนํ โอสเธภิ วชนฺติ
                น มจฺจุราชสฺส วชนฺตทสฺสนํ
                ตมฺเม มตี โหติ จรามิ ธมฺมํ ฯ
                ธมฺโม หเว รกฺขติ ธมฺมจารึ
                ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ
                เอสานิสํโส ธมฺเม สุจิณฺเณ
                น ทุคฺคตึ คจฺฉติ ธมฺมจารี ฯ
        นหิ ธมฺโม อธมฺโม จ     อุโภ สมวิปากิโน
        อธมฺโม นิรยํ เนติ       ธมฺโม ปาเปติ สุคฺคตินฺติ ฯ
      ตตฺถ ยเมกรตฺตินฺติ เยภุยฺเยน สตฺตา มาตุกุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ
คณฺหนฺตา รตฺตึ คณฺหนฺติ ตสฺมา เอวมาห ฯ อยํ ปเนตฺถ อตฺโถ
ยํ เอกรตฺตึ วา ทิวํ วา ปมเมว ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา มาตุกุจฺฉิสงฺขาเต
คพฺเภ วสติ ฯ มาณโวติ สตฺโต กลลภาเวน ปติฏฺาสิ ฯ
อพฺภุฏฺิโตว โส ยาตีติ โส มาณโว ยถา นาม วลาหกสงฺขาโต
อพฺโภ อุฏฺิโต นิพฺพตฺติโต วายุเวเคน หโต ปฏิคจฺฉติ ตเถว ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๒.
        ปมํ กลลํ โหติ        กลลา โหติ อพฺภุทํ
        อพฺภุทา ชายเต เปสิ    เปสิยา ชายเต ฆโน
        ฆนา จ สาขา ชายนฺติ   เกสา โลมา นขาปิ จ
        ยญฺจสฺส ภุญฺชติ มาตา    อนฺนํ ปานญฺจ โภชนํ
        เตน โส ตตฺถ ยาเปติ   มาตุกุจฺฉิคโต นโรติ ฯ
ตตฺถ อิมํ มาตุกุจฺฉิยํ กลลาทิภาวํ มาตุกุจฺฉิโต จ นิกฺขนฺโต
มนฺททสกาทิภาวํ อาปชฺชมาโน สสตํ สมิตํ คจฺฉติ ฯ ส คจฺฉํ
น นิวตฺตตีติ สจายํ เอวํ คจฺฉนฺโต ปุน อพฺภุทโต กลลภาวํ
เปสิอาทิโต วา อพฺภุทาทิภาวํ วา ขิฑฺฑาทสกโต มนฺททสกภาวํ
วณฺณทสกาทิโต วา ขิฑฺฑาทสกาทิภาวํ ปาปุณิตุํ น นิวตฺตติ ฯ
ยถา ปน โส วลาหโก วาตเวเคน สญฺจุณฺณิยมาโน อหํ อสุกฏฺาเน
นาม อุฏฺิโต ปุน นิวตฺเตตฺวา ตตฺเถว คนฺตฺวา ปกติภาเวน สฺสามีติ
น ลภติ ยทสฺส คตํ ตํ คตเมว ยํ อนฺตรหิตํ ตํ อนฺตรหิตเมว
โหติ ฯ ตถา โสปิ กลลาทิภาเวน คจฺฉมาโน คจฺฉเตว
ตสฺมึ ตสฺมึ โกฏฺาเส สงฺขารา ปุริมานํ ปจฺจยา หุตฺวา ปจฺฉโต
อนิวตฺเตตฺวา ตตฺถ ตตฺเถว ภิชฺชนฺติ ชรากาเล สงฺขารา อมฺเหหิ
เอส ปุพฺเพ ยุวา ถามสมฺปนฺโน กโต ปุน นํ นิวตฺเตตฺวา ตตฺเถว
กริสฺสามาติ น ลภนฺติ ตตฺถ ตตฺเถว อนฺตรธายนฺตีติ ทสฺเสติ ฯ
น ยุชฺฌมานาติ อุภโต พฺยุเฬฺห สงฺคาเม ยุชฺฌนฺตา ฯ น พเลน
วสฺสิตาติ น กายพเลน โยธพเลน วา อุปคตา สมนฺนาคตา ฯ น
ชีรนฺตีติ ปุริมํ นการํ อาหริตฺวา เอวรูปาปิ นรา น ชีรนฺติ น
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๓.
จาปิ มิยฺยเรติ อตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ สพฺพมฺหิ ตนฺติ มหาราช
สพฺพเมว หิ อิทํ ปาณมณฺฑลํ มหายนฺเตน ปีฬิยมานา อุจฺฉุฆฏิกา
วิย ชาติยา จ ชราย จ อุปทฺทุตํ นิจฺจปีฬิตํ ฯ ตํ เม มตี
โหตีติ เตน การเณนปิ มม ปพฺพชิตฺวา ธมฺมํ จรามีติ มติ โหติ
จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ ฯ จตุรงฺคินินฺติ หตฺถิอาทีหิ จตุรงฺเคหิ สมนฺนาคตํ ฯ
เสนํ สุภึสรูปนฺติ สุฏฺุ ภึสนกชาติกํ เสนํ ฯ ชยนฺตีติ กทาจิ
เอกจฺเจ ราชาโน อตฺตโน เสนาย ชยนฺติ ฯ น มจฺจุโนติ เตปิ
ราชาโน มหาเสนสฺส มจฺจุโน เสนํ ชยิตุํ น อุสฺสหนฺติ น
พฺยาธิชรามรณานิ มทฺทิตุํ สกฺโกนฺติ ฯ มุจฺจเร เอกจฺจยาติ เอเตหิ
หตฺถิอาทีหิ ปริวาริตา เอกจฺเจ ปจฺจามิตฺตานํ หตฺถโต มุจฺจนฺติ มจฺจุโน
ปน สนฺติกา มุจฺจิตุํ น สกฺโกนฺติ ฯ ปภิญฺชนฺตีติ เอเตหิ หตฺถิอาทีหิ
ปจฺจตฺถิกราชูนํ นครานิ ปภิญฺชนฺติ ฯ ปธํสยนฺตีติ มหาชนํ ธํเสนฺตา
วิธํเสนฺตา ชีวิตกฺขยํ ปาเปนฺติ ฯ น มจฺจุโนติ เตปิ มรณกาเล
สมฺปตฺเต มจฺจุโน ภญฺชิตุํ น สกฺโกนฺติ ฯ ภินฺนคฬา ปภินฺนาติ
ตีสุ าเนสุ ปภินฺนา หุตฺวา มทํ คฬนฺตา ปคฺฆริตมทาติ อตฺโถ ฯ
น มจฺจุโนติ เตปิ มหามจฺจุํ มทฺทิตุํ น สกฺโกนฺติ ฯ อิสฺสาสิโนติ
อิสฺสาสา ธนุคฺคหา ฯ กตหตฺถาติ สุสิกฺขิตา ฯ ทูเรปาตีติ ทูเร
ปาเตตุํ สมตฺถา ฯ อกฺขณเวธิโนติ อวิรุทฺธเวธิโน วิชฺชุอาโลเกน
วิชฺฌนสมตฺถา วา ฯ สรานีติ อโนตตฺตาทีนิ มหาสรานิปิ ขียนฺติเยว ฯ
สเสลกานนาติ สปพฺพตวนสณฺฑา มหาปวีปิ ขียติ ฯ สพฺพํ
หิ ตนฺติ สพฺพมิทํ สงฺขารคตํ ทีฆมนฺตรํ ตฺวา ขียเตว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๔.
กปฺปุฏฺานคฺคึ ปตฺวา มหาเมรูปิ อคฺคิมุเข มธุสิฏฺกํ วิย วิลียเตว ฯ
อณุมตฺโตปิ สงฺขาโร าตุํ น สกฺโกติ ฯ กาลปริยายนฺติ กาลปริยายํ
นสฺสนกาลวารํ ปตฺวา สพฺพํ ภญฺชเร สพฺพํ สงฺขารคตํ ภิชฺชเตว ฯ
ตสฺส ปกาสนตฺถํ สตฺตสุริยสุตฺตํ อาหริตพฺพํ ฯ จลาจลนฺติ จญฺจลํ
สกภาเวน าตุํ อสมตฺโถ นานาภาววินาภาโว ฯ ปาณภุโนธ ชีวิตนฺติ
อิธ โลเก อิเมสํ ปาณภูตานํ ชีวิตํ ฯ ปโฏว ธุตฺตสฺส ทุโมว
กูลโชติ สุราธุตฺโต หิ สุรํ ทิสฺวาว อุทเร พนฺธสาฏกํ ทตฺวา ปิวเตว
นทีกูเล ชาตทุโมว กูเล ลุชฺชมาเน ลุชฺชติ ยถา เอส ปโฏ จ
ทุโม จ จญฺจโล เอวํ สตฺตานํ ชีวิตํ เทวาติ ฯ ทุมปฺผลาเนวาติ
ยถา ปกฺกานิ ผลานิ วาตหตานิ ทุมคฺคโต ภูมิยํ ปตนฺติ ตเถว
อิเม มาณวา ชราวาเตน หตา ชีวิตา คฬิตฺวา มรณปวิยํ ปตนฺติ ฯ
ทหราติ อนฺตมโส กลลภาเว ิตาปิ ฯ มชฺฌิมโปริสาติ นารีนรานํ
มชฺเฌ ิตา อุภโตพฺยญฺชนกนปุํสกา ฯ ตารกราชสนฺนิโภติ ยถา
ตารกราชา กาฬปกฺเข ขีโณ ปน ชุณฺหปกฺเข ปูรติ น เอวํ
สตฺตานํ วโย ฯ สตฺตานํ วโย หิ ยทพฺภตีตํ คตเมวทานิ ตํ น
ตสฺส ปุนาคมนํ อตฺถิ ฯ กุโต รตีติ ชราชิณฺณสฺส กามคุเณสุ
รติปิ นตฺถิ เต ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชนกสุขํ กุโตเยว ฯ ยกฺขาติ
มหิทฺธิกา ยกฺขา ฯ ปิสาจาติ ปํสุปิสาจกา ฯ เปตาติ ปิตฺติวิสยิกา ฯ
อสฺสสนฺตีติ อสฺสาสวาเตน อุปหนนฺติ อาวิสนฺตีติ วา อตฺโถ ฯ น
มจฺจุโนติ มจฺจุํ ปน เตปิ อสฺสาเสน วา อุปหนิตุํ อาวิสิตุํ วา
น สกฺโกนฺติ ฯ นิชฺฌาปนํ กโรนฺตีติ พลิกมฺมวเสน ขมาเปนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๕.
ปสาเทนฺติ ฯ อปราธเกติ ราชาปราธการเก ฯ ทูสเกติ รชฺชทูสเก ฯ
เหเกติ สนฺธิจฺเฉทาทีหิ โลกวิเหเก ฯ ราชาโนติ ราชาโน ฯ
วิทิตฺวาน โทสนฺติ โทสํ ชานิตฺวา ยถานุรูเปน ทณฺเฑนฺติ ฯ น
มจฺจุโนติ เตปิ มจฺจุํ ตณฺฑยิตุํ น สกฺโกนฺติ ฯ นิชฺฌาเปตุนฺติ
สกฺขีหิ อตฺตโน นิรปราธภาวํ ปกาเสตฺวา ปสาเทตุํ ฯ น อฑฺฒกา
พลวา เตชวาปีติ อิเม อฑฺฒา อยํ กายพลาณพเลหิ พลวา อยํ
เตชวาติ เอวํปิ น มจฺจุราชสฺส อเปกฺขมตฺถิ เอกสฺมึปิ สตฺเต
อเปกฺขา เปมํ สิเนโห นตฺถิ สพฺพเมวาภิมทฺทตีติ ทสฺเสติ ฯ
ปสยฺหาติ พลกฺกาเรหิ อภิภวิตฺวา ฯ น มจฺจุโนติ เตปิ มจฺจุํ
ขาทิตุํ น สกฺโกนฺติ ฯ กโรนฺตาติ มายํ กโรนฺตา ฯ โมเหนฺตีติ
อภูตํ ภูตํ กตฺวา ทสฺเสนฺตา โมเหนฺติ ฯ อุคฺคเตชาติ อุคฺคเตน
วิสเตเชน สมนฺนาคตา ฯ ติกิจฺฉกาติ วิสเวชฺชา ฯ ธมฺมนฺตรี
เวตฺตรุโณ จ โภโชติ เอเต เอวํนามกา เวชฺชา ฯ โฆรมธียมานาติ
โฆรํ นาม วิชฺชํ อธิยนฺตา ฯ โอสเธภีติ โฆรํ วา คนฺธาทึ วา
วิชฺชํ สาเวตฺวา โอสธานิ อาทาย เตหิ โอสเธหิ ปจฺจตฺถิกานํ
อทสฺสนํ วชนฺติ ฯ ธมฺโมติ สุจริตธมฺโม ฯ รกฺขตีติ เยน รกฺขิโต
ตํ ปฏิรกฺขติ ฯ สุขนฺติ ฉสุ กามสคฺเคสุ สุขํ อาวหติ ปาเปติ
ปฏิสนฺธิวเสน อุปเนติ ฯ
      เอวํ มหาสตฺโต จตุวีสติยา คาถาหิ ปิตุ ธมฺมํ เทเสตฺวา
มหาราช ตุมฺหากํ รชฺชํ ตุมฺหากเมว โหตุ มยฺหํ อิมินา อตฺโถ
นตฺถิ ตุมฺเหหิ สทฺธึ กเถนฺตเมว มํ พฺยาธิชรามรณานิ อุปคจฺฉนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๖.
ติฏฺถ ตุมฺเหติ วตฺวา อยทามํ ฉินฺทิตฺวา มตฺตหตฺถี วิย
กาญฺจนปญฺชรํ ฉินฺทิตฺวา สีหโปตโก วิย กาเม ปหาย มาตาปิตโร
วนฺทิตฺวา นิกฺขมิ ฯ อถสฺส ปิตา มมปิ รชฺเชน โก อตฺโถติ
รชฺชํ ปหาย เตน สทฺธิญฺเว นิกฺขมิ ฯ ตสฺมึ นิกฺขมนฺเต
เทวีปิ อมจฺจาปิ พฺราหฺมณคหปติกาทโยปีติ สกลนครวาสิโน เคหานิ
ฉฑฺเฑตฺวา นิกฺขมึสุ ฯ สมาคโม มหา อโหสิ ฯ ปริสา
ทฺวาทสโยชนิกา ชาตา ฯ ตํ อาทาย มหาสตฺโต หิมวนฺตํ ปาวิสิ ฯ
สกฺโก ตสฺส นิกฺขนฺตภาวํ ตฺวา วิสฺสกมฺมํ เปเสตฺวา ทฺวาทสโยชนายามํ
สตฺตโยชนวิตฺถารํ อสฺสมปทํ กาเรสิ ฯ สพฺเพ ปพฺพชิตปริกฺขาเร
ปฏิทายาเปสิ ฯ อิโต ปรํ มหาสตฺตสฺส ปพฺพชฺชา จ
โอวาททานญฺจ พฺรหฺมโลกปรายนตา จ ปริสาย อนปายคมนตา จ
สพฺพา เหฏฺา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา ฯ
      สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา เอวํ ภิกฺขเว ปุพฺเพปิ
ตถาคโต มหาภิเนกฺขมฺมํ นิกฺขนฺโตเยวาติ วตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ
ตทา มาตาปิตโร มหาราชกุลานิ อเหสุํ ปริสา พุทฺธปริสา
อโยฆรปณฺฑิโต ปน อหเมว สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ฯ
                   อโยฆรชาตกํ นิฏฺิตํ ฯ
                        จุทฺทสมํ ฯ
                อิติ วีสตินิปาตวณฺณนา นิฏฺิตา ฯ
                     -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๑ หน้า ๑๖๓-๑๗๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=41&A=3355&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=41&A=3355&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=2261
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=9067
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=9651
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=9651
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27