อรรถกถาเล่มที่ ๔๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๘ ปญฺญาส-อสีตินิปาต

                      มหาโพธิชาตกํ
     กินฺนุ ทณฺฑํ กิมาชินนฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
ปญฺาปารมึ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     วตฺถุ มหาอุมฺมงฺคชาตเก อาวิภวิสฺสติ ฯ
     ตทา ปน สตฺถา น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ ตถาคโต
ปญฺวา ปรสฺส วาทมทฺทโนเยวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
กาสิกรฏฺเ อสีติโกฏิวิภวสฺส อุทิจฺจพฺราหฺมณมหาสาลสฺส  กุเล
นิพฺพตฺติ ฯ โพธิกุมาโรติสฺส  นามํ กรึสุ ฯ โส วยปฺปตฺโต ตกฺกสิลายํ
อุคฺคหิตสิปฺโป ปจฺจาคนฺตฺวา อคารมชฺเฌ วสนฺโต อปรภาเค กาเม
ปหาย หิมวนฺตปฺปเทสํ ปวิสิตฺวา ปริพฺพาชกปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา
ตตฺเถว วนมูลผลาหาโร จิรํ วสิตฺวา วสฺสารตฺตสมเย หิมวนฺตา
โอรุยฺห จาริกํ จรมาโน อนุปุพฺเพน พาราณสึ ปตฺวา ราชุยฺยาเน
วสิตฺวา ปุนทิวเส ปริพฺพาชกสารุปฺเปน นคเร ภิกฺขาย จรนฺโต
ราชทฺวารํ ปาปุณิ ฯ ตเมนํ สีหปญฺชเร ิโต ราชา ทิสฺวา ตสฺส
อุปสเม  ปสีทิตฺวา ตํ อตฺตโน ภวนํ ปเวเสตฺวา กตปฏิสนฺถาโร
โถกํ ธมฺมกถํ สุตฺวา นานคฺครสโภชนํ ทาเปสิ ฯ มหาสตฺโต
ภตฺตํ คเหตฺวา จินฺเตสิ อิทํ ราชกุลํ นาม พหุโทสํ พหู
ปจฺจามิตฺตา โหนฺติ โก นุโข มม อุปฺปนฺนํ ภยํ นิตฺถริสฺสตีติ  ฯ
โส อวิทูเร ิตํ ราชวลฺลภํ เอกํ ปิงฺคลสุนขํ ทิสฺวา มหนฺตํ ภตฺตปิณฺฑํ
คเหตฺวา ตสฺส ทาตุกามตาการํ ทสฺเสสิ ฯ ราชา ตฺวา สุนขสฺส
ภาชนํ อาหราเปตฺวา ภตฺตํ คาหาเปตฺวา ทาเปสิ ฯ มหาสตฺโตปิ
ตสฺส ภตฺตกิจฺจํ นิฏฺเปสิ ฯ ราชาปิ ตสฺส ปฏิญฺ คเหตฺวา
อนฺโตนคเร ราชุยฺยาเน ปณฺณสาลํ กาเรตฺวา ปพฺพชิตปริกฺขาเร
ทตฺวา ตํ ตตฺถ วสาเปสิ ฯ เทวสิกํ  จสฺส เทฺว ตโย วาเร อุปฏฺานํ
อคมาสิ ฯ โภชนกาเล ปน มหาสตฺโต นิจฺจํ ราชปลฺลงฺเกเยว
นิสีทิตฺวา ราชโภชนเมว ภุญฺชติ ฯ เอวํ ทฺวาทส สํวจฺฉรานิ
อตีตานิ  ฯ ตสฺส ปน รญฺโ ปญฺจ อมจฺจา อตฺถญฺจ  ธมฺมญฺจ
อนุสาสนฺติ ฯ เตสุ เอโก อเหตุกวาที เอโก อิสฺสรกรณวาที เอโก
ปุพฺเพกตวาที เอโก อุจฺเฉทวาที เอโก ขตฺตวิชฺชวาที ฯ เตสุ
อเหตุกวาที อิเม สตฺตา สํสารสุทฺธิกาติ มหาชนํ อุคฺคณฺหาเปสิ ฯ
อิสฺสรกรณวาที อยํ โลโก อิสฺสรนิมฺมิโตติ มหาชนํ อุคฺคณฺหาเปสิ ฯ
ปุพฺเพกตวาที อิเมสํ สตฺตานํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อุปฺปชฺชมานํ
ปุพฺเพ กเตเนว อุปฺปชฺชตีติ มหาชนํ อุคฺคณฺหาเปสิ ฯ
อุจฺเฉทวาที อิโต ปรโลกํ คโต นาม นตฺถิ อยํ โลโก
อุจฺฉิชฺชตีติ มหาชนํ อุคฺคณฺหาเปสิ ฯ ขตฺตวิชฺชวาที มาตาปิตโรปิ
มาเรตฺวา อตฺตโนว อตฺโถ กาตพฺโพติ มหาชนํ อุคฺคณฺหาเปสิ ฯ
เต รญฺโ วินิจฺฉเย นิยุตฺตา ลญฺจขาทกา หุตฺวา อสฺสามิกํ สามิกํ
สามิกํ อสฺสามิกํ กโรนฺติ  ฯ
     อเถกทิวสํ เอโก ปุริโส กูฏฏฺฏปราชิโต มหาสตฺตํ ภิกฺขาย
จรนฺตํ ราชเคหํ ปวิสนฺตํ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา ภนฺเต ตุมฺเห ราชเคเห
ภุญฺชมานา วินิจฺฉยามจฺเจ ลญฺจํ คเหตฺวา โลกํ วินาเสนฺเต กสฺมา
อชฺฌุเปกฺขถ อิทานิมฺหิ ปญฺจหิ อมจฺเจหิ กูฏฏฺฏการกสฺส หตฺถโต
ลญฺจํ คเหตฺวา สามิโกว สมาโน อสฺสามิโก กโตติ ปริเทวิ ฯ
โส ตสฺมึ การุญฺวเสน วินิจฺฉยํ คนฺตฺวา ธมฺเมน วินิจฺฉินิตฺวา
สามิกํเยว สามิกํ อกาสิ ฯ มหาชโน เอกปฺปหาเรเนว มหาสทฺเทน
สาธุการํ อทาสิ ฯ ราชา ตํ สทฺทํ สุตฺวา กึสทฺโท นามายนฺติ
ปุจฺฉิตฺวา ตมตฺถํ สุตฺวา กตภตฺตกิจฺจํ มหาสตฺตํ อุปนิสีทิตฺวา ปุจฺฉิ
ภนฺเต อชฺช กิร โว อฏฺโฏ วินิจฺฉิโตติ ฯ อาม มหาราชาติ ฯ
ภนฺเต ตุมฺเหสุ วินิจฺฉินนฺเตสุ มหาชนสฺส วุฑฺฒิ ภวิสฺสติ อิโต
ปฏฺาย ตุมฺเห วินิจฺฉินถาติ ฯ มหาราช มยํ ปพฺพชิตา นาม
เนตํ อมฺหากํ กมฺมนฺติ ฯ ภนฺเต มหาชเน การุญฺเน กาตุํ วฏฺฏติ
ตุมฺเห สกลทิวสํ มา วินิจฺฉินถ อุยฺยานโต ปน อิธาคจฺฉนฺตา
วินิจฺฉยฏฺานํ คนฺตฺวา ปาโตว จตฺตาโร อฏฺเฏ วินิจฺฉินถ ภุตฺวา
อุยฺยานํ คจฺฉนฺตา จตฺตาโร เอวํ มหาชนสฺส วุฑฺฒิ ภวิสฺสตีติ ฯ
โส เตน ปุนปฺปุนํ ยาจิยมาโน สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ ตโต ปฏฺาย
ตถา อกาสิ ฯ กูฏฏฺฏการกา โอกาสํ น ลภึสุ ฯ เตปิ อมจฺจา
ลญฺจํ อลภนฺตา ทุคฺคตา หุตฺวา จินฺตยึสุ โพธิปริพฺพาชกสฺส
วินิจฺฉยกาลโต ปฏฺาย มยํ กิญฺจิ น ลภาม หนฺท นํ ราชเวริโกติ
รญฺโ อนฺตเร ปริภินฺทิตฺวา มาราเปสฺสามาติ ฯ เต ราชานํ
อุปสงฺกมิตฺวา มหาราช โพธิปริพฺพาชโก ตุมฺหากํ อนตฺถกาโมติ วตฺวา
อสทฺทหนฺเตน รญฺา สีลวา เอโส าณสมฺปนฺโน น เอวรูปํ
กริสฺสตีติ วุตฺเต มหาราช เตน สกลนครวาสิโน อตฺตโน หตฺเถ
กตา เกวลํ อมฺเหเยว ปญฺจ ชเน กาตุํ น สกฺโกติ สเจ อมฺหากํ
วจนํ น สทฺทหถ ตสฺส อิธาคมนกาเล ปริสํ โอโลเกยฺยาถาติ
อาหํสุ ฯ ราชา สาธูติ สีหปญฺชเร ิโต ตํ อาคจฺฉนฺตํ
โอโลเกนฺโต ปริวารํ ปสฺสิตฺวา อตฺตโน อาเณน อฏฺฏการกมนุสฺเส
ตสฺส ปริวาราติ มญฺมาโน ภิชฺชิตฺวา เต  อมจฺเจ ปกฺโกสาเปตฺวา
กินฺติ กโรมาติ ปุจฺฉิ ฯ คณฺหาเปถ นํ เทวาติ ฯ โอฬาริกํ
อปราธํ อปสฺสนฺตา กถํ คณฺหาเปสฺสามาติ ฯ เตนหิ มหาราช
ปกติปริหารมสฺส หาเปถ ตํ ปริหายนฺตํ ทิสฺวา ปณฺฑิโต ปริพฺพาชโก
กสฺสจิ อนาโรเจตฺวา สยเมว ปลายิสฺสตีติ ฯ
     ราชา สาธูติ วตฺวา อนุปุพฺเพน ตสฺส ปริหารํ ปริหาเปสิ ฯ
ปมทิวสํ ตาว นํ ตุจฺฉปลฺลงฺเกเยว นิสีทาเปสุํ ฯ โส ตุจฺฉปลฺลงฺกํ
ทสฺวาว รญฺโ ปริภินฺนภาวํ ตฺวา สยเมว อุยฺยานํ คนฺตฺวา ตํ
ทิวสเมว ปกฺกมิตุกาโม หุตฺวาปิ เอกนฺเตน ตฺวา ปกฺกมิสฺสามีติ
น ปกฺกามิ ฯ อถสฺส ปุนทิวเส ตุจฺฉปลฺลงฺเก  นิสินฺนสฺส รญฺโ
ปกติภตฺตญฺจ อญฺญฺจ คเหตฺวา มิสฺสกภตฺตํ อทํสุ ฯ ตติยทิวเส
มหาตลํ ปวิสิตุํ อทตฺวา โสปานสีเสเยว เปตฺวา มิสฺสกภตฺตํ
อทํสุ ฯ โส ตํปิ คเหตฺวา อุยฺยานํ คนฺตฺวา ภตฺตกิจฺจํ  อกาสิ ฯ
จตุตฺถทิวเส เหฏฺา ปาสาเทว เปตฺวา กาณาชกภตฺตํ อทํสุ ฯ
โส ตํปิ คเหตฺวา อุยฺยานํ คนฺตฺวา ภตฺตกิจฺจํ อกาสิ ฯ ราชา
อมจฺเจ ปุจฺฉิ มหาโพธิปริพฺพาชโก สกฺกาเร ปริหาปิเตปิ น
ปกฺกมติ กินฺติ กโรมาติ ฯ เทว น โส ภตฺตตฺถาย จรติ
ฉตฺตตฺถาย ปน จรติ  สเจ ภตฺตตฺถาย จเรยฺย ปมทิวเสเยว
ปลาเยยฺยาติ ฯ อิทานิ กึ กโรมาติ ฯ เสฺว ฆาฏาเปถ นํ มหาราชาติ ฯ
โส สาธูติ เตสญฺเว หตฺเถ ขคฺเค เปตฺวา เสฺว อนฺตรทฺวาเร
ตฺวา ปวิสนฺตสฺเสวสฺส สีสํ ฉินฺทิตฺวา ขณฺฑาขณฺฑิกํ กตฺวา กิญฺจิ
อชานาเปตฺวา วจฺจกุฏิยํ ปกฺขิปิตฺวา นหาตฺวา อาคจฺเฉยฺยาถาติ
อาห ฯ เต  สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เสฺว อาคนฺตฺวา เอวํ กริสฺสามาติ
อญฺมญฺ วิจาเรตฺวา อตฺตโน นิเวสนานิ อคมํสุ ฯ ราชาปิ
สายํ ภุตฺตโภชโน สิริสยเน นิปชฺชิตฺวา มหาสตฺตสฺส คุเณ อนุสฺสริ ฯ
อถสฺส ตาวเทว โสโก อุปฺปชฺชิ ฯ สรีรโต เสทา มุญฺจนฺติ
สยเน อสฺสาทํ อลภนฺโต อปราปรํ ปริวตฺติ ฯ อถสฺส อคฺคมเหสี
อุปนิปชฺชิ ฯ โส ตาย สทฺธึ สลฺลาปมตฺตํปิ น กริ ฯ อถ นํ
สา กึ นุโข มหาราช สลฺลาปมตฺตํปิ น กโรถ อปิ นุโข
เม โกจิ อปราโธ อตฺถีติ ปุจฺฉิ ฯ นตฺถิ เทวิ อปิ จ โข
โพธิปริพฺพาชโก กิร อมฺหากํ ปจฺจตฺถิโก ชาโตติ ตสฺส เสฺว
ฆาฏนตฺถาย ปญฺจ อมจฺเจ อาณาเปสึ เต นํ หนิตฺวา ขณฺฑาขณฺฑิกํ
กตฺวา วจฺจกูเป ขิปิสฺสนฺติ โส ปน อมฺหากํ ทฺวาทส สํวจฺฉรานิ
พหุธมฺมํ เทเสสิ เอกาปราโธปิสฺส มยา ปจฺจกฺขโต น ทิฏฺปุพฺโพ
ปรปตฺติเยน ปน หุตฺวา ตสฺส มยา วโธ อาณตฺโต เตน
การเณน โสจามีติ ฯ
     อถ นํ สา สเจ เทว โส ปจฺจตฺถิโก ชาโต ตํ
ฆาเฏนฺโต กึ โสจสิ ปจฺจตฺถิกํ นาม ปุตฺตํปิ ฆาเฏตฺวา อตฺตโน
โสตฺถิภาโว กาตพฺโพว มา โสจิตฺถาติ อสฺสาเสสิ ฯ โส
ตสฺสา วจเนน ปฏิลทฺธสฺสาโส นิทฺทํ โอกฺกมิ ฯ ตสฺมึ ขเณ
โกเลยฺยโก ปิงฺคลสุนโข ตํ กถํ สุตฺวา เสฺว มยา อตฺตโน
พเลน ตสฺส ชีวิตํ ทาตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา ปุนทิวเส ปาโตว
ปาสาทา โอรุยฺห มหาทฺวารํ อาคนฺตฺวา อุมฺมาเร สีสํ กตฺวา
มหาสตฺตสฺส อาคมนมคฺคํ โอโลเกนฺโต นิปชฺชิ ฯ เตปิ โข อมจฺจา
ปาโตว ขคฺคหตฺถา อาคนฺตฺวา ทฺวารนฺตเร อฏฺสุ ฯ โพธิสตฺโตปิ
เวลํ สลฺลกฺเขตฺวา อุยฺยานา นิกฺขมฺม ราชทฺวารํ อาคญฺฉิ ฯ อถ
นํ สุนโข ทิสฺวา มุขํ วิวริตฺวา จตสฺโส ทาา ทสฺเสตฺวา กึ
ตฺวํ ภนฺเต ชมฺพูทีปตเล อญฺตฺถ ภิกฺขํ น ลภสิ อมฺหากํ
ราชา ตํ มารณตฺถาย ปญฺจ อมจฺเจ ขคฺคหตฺเถ ทฺวารนฺตเร
เปสิ มา ตฺวํ นลาเฏ มจฺจุํ  คเหตฺวา อาคมิสฺสสิ สีฆํ
ปกฺกมาติ มหาสทฺเทน วิรวิ ฯ โส สพฺพรุทญฺุตาย ตมตฺถํ ตฺวา
ตโตว นิวตฺติตฺวา อุยฺยานํ คนฺตฺวา ปกฺกมนตฺถาย ปริกฺขาเร
อาทิยิ ฯ ราชาปิ สีหปญฺชเร ิโต ตํ อาคจฺฉนฺตญฺจ คจฺฉนฺตญฺจ
ทิสฺวา สเจ อยํ มม ปจฺจตฺถิโก ภเวยฺย อุยฺยานํ คนฺตฺวา
พลํ สนฺนิปาตาเปตฺวา กมฺมสชฺโช ภวิสฺสติ โน เจ อตฺตโน
ปริกฺขาเร คเหตฺวา คมนสชฺโช ภวิสฺสติ ชานิสฺสามิ ตาวสฺส
กิริยนฺติ อุยฺยานํ คนฺตฺวา มหาสตฺตํ อตฺตโน ปริกฺขาเร อาทาย
คมิสฺสามีติ ปณฺณสาลโต นิกฺขนฺตํ จงฺกมโกฏิยํ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา
เอกมนฺตํ ิโต คาถมาห
        กินฺนุ ทณฺฑํ กิมาชินํ     กึ ฉตฺตํ กึ อุปาหนํ
        กึ องฺกุสญฺจ ปตฺตญฺจ    สงฺฆาฏิญฺจาปิ พฺราหฺมณ
        ตรมานรูโป คณฺหาสิ    กินฺนุ ปตฺถยเส ทิสนฺติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ ภนฺเต ปุพฺเพ ตฺวํ อมฺหากํ ฆรํ อาคจฺฉนฺโต
ทณฺฑาทีนิ น คณฺหสิ อชฺช ปน เกน การเณน ทณฺฑญฺจ อชินญฺจ
ฉตฺตญฺจ อุปาหนญฺจ มตฺติกปสิพฺพโกลมฺพนองฺกุสญฺจ มตฺติกปตฺตญฺจ
สงฺฆาฏิญฺจาติ สพฺเพปิเม ปริกฺขาเร ตรมาโน  คณฺหาสิ กตรํ นุ
ทิสํ ปตฺเถสิ กตฺถ คนฺตุกาโมสีติ ปุจฺฉิ ฯ
     ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต อยํ อตฺตนา กตกมฺมํ น ชานาตีติ
มญฺติ  ชานาเปสฺสามิ นนฺติ จินฺเตตฺวา เทฺว คาถา อภาสิ
       ทฺวาทเสตานิ วสฺสานิ   วสิตานิ ตฺวนฺติเก
       นาภิชานามิ โสเตน    ปิงฺคเลนาภิกุชฺชิตํ ฯ
       สฺวายํ ทตฺโตว นทติ    สุกฺกทา วิทํสยิ
       ตว สุตฺวา สภริยสฺส    วีตสทฺธสฺส มํ ปตีติ ฯ
     ตตฺถ อภิกุชฺชิตนฺติ เอเตน ตว สุนเขน เอวํ มหาวิรเวน
วิรวิตํ น ชานามิ ฯ ทตฺโตวาติ ทปฺปิโต วิย ฯ สภริยสฺสาติ
ตว สภริยสฺส มม มารณตฺถาย ปญฺจนฺนํ อมจฺจานํ อาณตฺตภาวํ
กเถนฺตสฺส สุตฺวา กึ ตฺวํ อญฺตฺถ ภิกฺขํ น ลภสิ รญฺา
เต วโธ อาณตฺโต  อิธ มา คจฺฉาติ ทตฺโตว นทติ ฯ
วีตสทฺธสฺส มํ ปตีติ มมนฺตเร วีตสทฺธสฺส ตว วจนํ สุตฺวา เอวํ
วทตีติ อาห ฯ
     ตโต ราชา อตฺตโน โทสํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตํ ขมาเปนฺโต
     จตุตฺถํ คาถมาห
         อหุ เอส กโต โทโส   ยถา ภาสสิ พฺราหฺมณ
         เอส ภิยฺโย ปสีทามิ    วส พฺราหฺมณ มา คมาติ ฯ
     ตตฺถ ภิยฺโยติ สจฺจํ มยา เอวํ อาณตฺตํ อยํ เม โทโส
เอส ปนาหํ อิทานิ อธิกตรํ ตว ปสีทามิ อิเธว  วส มา
พฺราหฺมณ อญฺตฺถ คมาติ ฯ
     ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต มหาราช ปณฺฑิตา นาม ตาทิเสน
ปรปตฺติเยน อปจฺจกฺขการินา  สทฺธึ น สํวสนฺตีติ วตฺวา ตสฺส
อนาจารํ ปกาเสนฺโต อาห
         สพฺพเสโต ปุเร อาสิ   ตโตปิ สพโล อหุ
         สพฺพโลหิตโก ทานิ     กาโล ปกฺกมิตุํ มม ฯ
         อพฺภนฺตรํ ปุเร อาสิ    ตโต มชฺเฌ ตโต พหิ
         ปุรา นิทฺธมนา โหติ    สยเมว วชามิหํ ฯ
         วีตสทฺธํ น เสเวยฺย    อุทปานํวโนทกํ
         สเจปิ นํ อนุขเน      วาริกทฺทมคนฺธิกํ ฯ
         ปสนฺนเมว เสเวยฺย    อปฺปสนฺนํ วิวชฺชเย
         ปสนฺนํ ปยิรุปาเสยฺย    รหทํโวทกตฺถิโก ฯ
          ภเช ภชนฺตํ ปุริสํ      อภชนฺตํ น ภชฺชเย
          อสปฺปุริสธมฺโม โส     โย ภชนฺตํ น ภชฺชติ  ฯ
          โย ภชนฺตํ น ภชติ     เสวมานํ น เสวติ
          สเว มนุสฺสปาปิฏฺโ    มิโค สาขสฺสิโต ยถา ฯ
          อจฺจาภิกฺขณสํสคฺคา     อสโม สรเณน จ
          เอเตน มิตฺตา ชีรนฺติ   อกาเล ยาจนาย จ ฯ
          ตสฺมา นาภิกฺขณํ คจฺเฉ  น จ คจฺเฉ จิราจิรํ
          กาเลน ยาจํ ยาเจยฺย  เอวํ มิตฺตา น ชีรเร ฯ
          อติจิรํ นิวาเสน       ปิโย ภวติ อปฺปิโย
          อามนฺต โข ตํ คจฺฉาม  ปุรา เต โหม อปฺปิยาติ ฯ
     ตตฺถ สพฺพเสโตติ มหาราช ปมเมว ตาว ตว นิเวสเน
มม โอทโน สพฺพเสโต อโหสิ ยํ ตฺวํ ภุญฺชสิ ตเมว ทาเปสีติ
อตฺโถ ฯ ตโตติ ตโต ปจฺฉา ปริเภทกานํ วจนํ คเหตฺวา ตว
มยิ วิรตฺตกาเลปิ สพโล มิสฺสโกทโน ชาโต ฯ อิทานีติ อิทานิ
สพฺพโลหิตโก ชาโต ฯ กาโลติ อญฺาณสฺส ตว สนฺติกา อิทานิ
มม ปกฺกมิตุํ กาโล ฯ อพฺภนฺตรนฺติ  ปมํ มม อพฺภนฺตรํ อาสนํ
อลงฺกตมหาตลมฺหิ อสฺสิตเสตจฺฉตฺเต ราชปลฺลงฺเกเยว มํ นิสีทาเปสุํ ฯ
มชฺเฌติ  โสปานมตฺถเก ฯ ปุรา นิทฺธมนา โหตีติ ยาว คีวายํ
คเหตฺวา นิกฺกฑฺฒนา โหติ ฯ อนุขเนติ สเจ อนุทกํ อุทปานํ
ปตฺโต ปุริโส อุทกํ อปฺปสฺสนฺโต กลลํ วิยูหิตฺวา อนุขเนยฺย
ตถาปิ ตํ วาริกทฺทมคนฺธิกํ ภเวยฺย อมนุญฺตาย น ปิเวยฺย
ตเถว วีตสทฺธํ ปยิรุปาสนฺเตน ลทฺธปจฺจยาปิ ปริตฺตา เจว ลูขา
จ อมนุญฺา อปริโภคารหาติ อตฺโถ ฯ ปสนฺนนฺติ ปติฏฺิตสทฺธํ ฯ
รหทนฺติ คมฺภีรํ มหารหทํ ฯ ภชนฺตนฺติ อตฺตานํ ภชนฺตเมว ภเชยฺย ฯ
อภชนฺตนฺติ ปจฺจตฺถิกํ ฯ น ภชฺชเยติ น ภเชยฺย ฯ น ภชฺชตีติ
โย ปุริโส อตฺตานํ ภชนฺตํ หิตจิตฺตํ ปุคฺคลํ น ภชติ โส
อสปฺปุริสธมฺโม นามาติ ฯ มนุสฺสปาปิฏฺโติ มนุสฺสลามโก ปฏิกุฏฺโ
ปจฺฉิมโก ฯ สาขสฺสิโตติ มกฺกโฏ ฯ อจฺจาภิกฺขณสํสคฺคาติ อติวิย
อภิณฺหสํสคฺเคน ฯ อกาเลติ อยุตฺตปฺปตฺตกาเล ปรสฺส ปิยภณฺฑํ
ยาจนาย มิตฺตา ชีรนฺติ นาม ตฺวํปิ อติจิรํ นิวาเสน มยิ เมตฺตํ
ภินฺทิ ฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อจฺจาภิกฺขณสํสคฺเคน อสโมสรเณน จ
มิตฺตา ชีรนฺติ ตสฺมา ฯ จิราจิรนฺติ จิรกาลํ วีตินาเมตฺวา จิรํ
น คจฺเฉ น อุปสงฺกเม ฯ ยาจนฺติ ยาจิตพฺพํ ภณฺฑกํ ยุตฺตกาเล
น ยาเจยฺย ฯ น ชีรเรติ เอวํ มิตฺตา น ชีรนฺติ ฯ ปุรา เต
โหมาติ ยาว ตว อปฺปิยา น โหม ตาว อามนฺเตตฺวาว เอวํ
คจฺฉามาติ ฯ
     ราชา อาห
          เอวํ เจ ยาจมานานํ    อญฺชลึ นาวพุชฺฌสิ
          ปริวารกานํ สตฺตานํ     วจนํ น กโรสิ โน
          เอวนฺตํ อภิยาจาม      ปุน กยิราสิ ปริยายนฺติ ฯ
     ตตฺถ นาวพุชฺฌสีติ สเจ ภนฺเต เอวํ ยาจนฺเตน มยา กตํ
อญฺชลึ น ชานาสิ น ปฏิคณฺหสีติ อตฺโถ ฯ ปริยายนฺติ ปุน
อิธาคมนาย เอกวารํ กเรยฺยาสีติ ยาจติ ฯ
     โพธิสตฺโต อาห
          เอวญฺเจ โน วิหรตํ     อนฺตราโย น เหสฺสติ
          ตุมฺหญฺจาปิ มหาราช     อมฺหํ วา รฏฺวฑฺฒน
          อปฺเปว นาม ปสฺเสม    อโหรตฺตานมจฺจเยติ ฯ
     ตตฺถ เอวญฺเจ โนติ สเจ มหาราช เอวํ นานา หุตฺวา
วิหรนฺตานํ อมฺหากํ อนฺตราโย น เหสฺสติ ตุยฺหํ วา มยฺหํ วา
ชีวิตํ ปวตฺติสฺสตีติ ทีเปติ ฯ ปสฺเสมาติ อปิ นาม ปสฺเสยฺยาม ฯ
     เอวํ วตฺวา มหาสตฺโต รญฺโ ธมฺมํ เทเสตฺวา อปฺปมตฺโต
โหหิ มหาราชาติ วตฺวา อุยฺยานา นิกฺขมิตฺวา เอกสฺมึ
สภาคฏฺาเน ภิกฺขาย จริตฺวา พาราณสิโต นิกฺขมฺม อนุปุพฺเพน
หิมวนฺโตกาสเมว คนฺตฺวา กิญฺจิ กาลํ วสิตฺวา ปุน โอตริตฺวา
เอกํ ปจฺจนฺตคามํ นิสฺสาย อรญฺเ วิหาสิ ฯ ตสฺส ปน คตกาลโต
ปฏฺาย เต อมจฺจา ปุน วินิจฺฉเย นิสีทิตฺวา วิโลปํ กโรนฺตา
จินฺตยึสุ สเจ มหาโพธิปริพฺพาชโก ปุน อาคมิสฺสติ ชีวิตํ โน
นตฺถิ กึ นุ ขฺวสฺส อนาคมนการณํ กเรยฺยามาติ ฯ อถ เนสํ
เอตทโหสิ อิเม สตฺตา ปฏิพทฺธฏฺานํ นาม ปชหิตุํ น สกฺโกนฺติ
กึ นุ ขฺวสฺส อิธ ปฏิพทฺธฏฺานนฺติ ฯ ตโต รญฺโ อคฺคมเหสีติ
ตฺวา านํ โข ปเนตํ วิชฺชติ ยํ โส อิมํ  นิสฺสาย  อาคจฺเฉยฺย
ปฏิกจฺเจว นํ มาราเปสฺสามาติ ฯ เต ราชานํ เอตทโวจุํ อิเม
ทิวเส เอกา กถา สุยฺยตีติ ฯ กึกถา นามาติ ฯ มหาโพธิปริพฺพาชโก
จ กิร เทวี จ อญฺมญฺ สาสนปฏิสาสนํ เปเสนฺตีติ ฯ กินฺติ
กตฺวาติ ฯ  เตน กิร เทวิยา  เปสิตํ   สกฺกา นุ โข อตฺตโน
พเลน ราชานํ มาราเปตฺวา มม เสตจฺฉตฺตํ ทาตุนฺติ ตายปิสฺส
เปสิตํ รญฺโ มรณนฺนาม  มม  ภาโร  มหาโพธิปริพฺพาชโก
ขิปฺปํ อาคจฺฉตูติ ฯ ราชา เตสํ ปุนปฺปุนํ กเถนฺตานํ สทฺทหิตฺวา
อิทานิ กึ กาตพฺพนฺติ ปุจฺฉิตฺวา เทวึ มาเรตุํ วฏฺฏตีติ วุตฺเต
อนุปปริกฺขิตฺวาว เตนหิ นํ ตุมฺเหว มาเรตฺวา  ขณฺฑาขณฺฑิกํ
ฉินฺทิตฺวา วจฺจกูเป ขิปถาติ อาห ฯ เต ตถา กรึสุ ฯ ตสฺสา
มาริตภาโว สกลนคเร ปากโฏ  อโหสิ ฯ
     อถสฺสา จตฺตาโร ปุตฺตา อิมินา โน นิรปราธา  มาตา
มาริตาติ รญฺโ ปจฺจตฺถิกา อเหสุํ ฯ ราชา มหาภยปฺปตฺโต
อโหสิ ฯ มหาสตฺโต ปรมฺปราย ตํ ปวุตฺตึ สุตฺวา จินฺเตสิ
เปตฺวา มํ อญฺโ เต กุมาเร สญฺาเปตฺวา ปิตรํ ขมาเปตุํ
สมตฺโถ นาม นตฺถิ รญฺโ จ ชีวิตํ ทสฺสามิ กุมาเร ปาปโต
โมเจสฺสามีติ ฯ โส ปุนทิวเส ปจฺจนฺตคามํ ปวิสิตฺวา มนุสฺเสหิ
ทินฺนํ มกฺกฏมํสํ ขาทิตฺวา ตสฺส จมฺมํ ยาจิตฺวา อสฺสมปเท
สุกฺขาเปตฺวา นิคฺคนฺธํ กตฺวา นิวาเสสิปิ ปารุเปสิปิ อํเสปิ เปสิ ฯ
กึการณา ฯ พหูปกาโร เมติ วจนตฺถาย ฯ โส ตํ จมฺมํ อาทาย
อนุปุพฺเพน พาราณสึ คนฺตฺวา กุมาเร อุปสงฺกมิตฺวา ปิตุฆาฏกมฺมํ
นาม ทารุณํ ตํ โว น กาตพฺพํ อชรามโร สตฺโต นาม
นตฺถิ อหํ ตุมฺเห อญฺมญฺ สมคฺเค กริสฺสามีติ อาคโต
ตุมฺเห มยา ปหิเต สาสเน อาคจฺเฉยฺยาถาติ กุมาเร โอวทิตฺวา
อนฺโตนคเร อุยฺยานํ ปวิสิตฺวา มกฺกฏจมฺมํ อตฺถริตฺวา สิลาปฏฺเฏ
นิสีทิ ฯ อถ นํ  อุยฺยานปาโล ทิสฺวา เวเคน คนฺตฺวา รญฺโ
อาโรเจสิ ฯ ราชา สุตฺวาว สญฺชาตโสมนสฺโส เต อมจฺเจ อาทาย
ตตฺถ คนฺตฺวา มหาสตฺตํ วนฺทิตฺวา นิสีทิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กาตุํ
อารภิ ฯ มหาสตฺโต เตน สทฺธึ อสมฺโมทิตฺวา มกฺกฏจมฺมํเยว
ปริมชฺชิ ฯ อถ นํ เอวมาห ภนฺเต ตุมฺเห มํ อกเถตฺวา มกฺกฏจมฺมเมว
ปริมชฺชถ กึ โว อิทํ มยา พหูปการตรนฺติ ฯ อาม มหาราช
พหูปกาโร เม เอส พานโร อหมสฺส ปิฏฺเ นิสีทิตฺวา วิจริ อยํ
เม ปานียฆฏํ อาหริ วสนฏฺานํ สมฺมชฺชิ อภิสมาจาริกวตฺตปฏิวตฺตํ
เม อกาสิ อหํ ปน อตฺตโน ทุพฺพลจิตฺตตายสฺส มํสํ ขาทิตฺวา
จมฺมํ สุกฺขาเปตฺวา อตฺถริตฺวา นิสีทามิ เจว นิปชฺชามิ จ
เอวํ พหูปกาโร เอส มยฺหนฺติ ฯ อิติ โส เตสํ วาเท ภินฺทนตฺถาย
วานรจมฺเม จ วานเร จ วานรโวหารํ อาโรเปตฺวา ตํ ตํ
ปริยายํ สนฺธาย อิมํ กถํ กเถสิ ฯ โส หิ ตสฺส นิวตฺถปุพฺพตฺตา
ปิฏฺเ นิสีทิตฺวา วิจรินฺติ อาห ฯ ตํ อํเส กตฺวา ปานียฆฏสฺส
อาหฏตฺตา ปานียฆฏํ อาหรตีติ อาห ฯ เตน จมฺเมน ภูมิยํ
สมฺมชฺชปุพฺพตฺตา วสนฏฺานํ สมฺมชฺชีติ อาห ฯ นิปนฺนกาเล
เตน จมฺเมน ปิฏฺิยา อกฺกนฺตกาเล ปาทานํ ผุฏฺปุพฺพตฺตา
วตฺตปฏิวตฺตํ เม อกาสีติ อาห ฯ ฉาตกาเล ปน ตสฺส มํสํ ลภิตฺวา
ขาทิตตฺตา อหํ ปน อตฺตโน ทุพฺพลจิตฺตตายสฺส มํสํ ขาทินฺติ อาห ฯ
     ตํ สุตฺวา เต อมจฺจา  ปาณาติปาโต เตน กโตติ สญฺาย
ปสฺสถ โภ ปพฺพชิตสฺส กมฺมํ มกฺกฏํ กิร มาเรตฺวา มํสํ ขาทิตฺวา
จมฺมํ คเหตฺวา วิจรตีติ ปาณึ ปหริตฺวา ปริหาสมกํสุ ฯ มหาสตฺโต
เต ตถา กโรนฺเต ทิสฺวา อิเม อตฺตโน วาทเภทนตฺถาย มม จมฺมํ
อาทาย อาคตภาวํ น ชานนฺติ ชานาเปสฺสามิ เนติ อเหตุกวาทึ
ตาว อามนฺเตตฺวา ปุจฺฉิ อาวุโส ตฺวํ กสฺมา มํ ปริภาสสีติ ฯ
มิตฺตทุพฺภิกมฺมสฺส  เจว ปาณาติปาตสฺส จ กตตฺตาติ ฯ
     ตโต มหาสตฺโต โย ปน คติยา เจว ทิฏฺิยา จ เต
สทฺทหิตฺวา เอวํ กเรยฺย เตน กึ ทุกฺกฏนฺติ ตสฺส วาทํ
ภินฺทนฺโต อาห
          อุทีรณา เจ สงฺคหตฺยา      ภาวายมนุวตฺตติ
          อกามา อกรณียํ วา        กรณียํ วาปิ กุพฺพติ
          อกามกรณียสฺมึ            กฺวิธ ปาเปน ลิมฺปติ ฯ
          โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ   กลฺยาโณ น จ ปาปโก
          โภโต เจ วจนํ สจฺจํ       สุหโย พานโร มยา  ฯ
          อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส      อปราธํ วิชานิย
          น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ       โภโต วาโท หิ ตาทิโสติ ฯ
     ตตฺถ อุทีรณาติ กถา ฯ สงฺคตฺยาติ สํคติยา ฉนฺนํ อภิชาตีนํ
ตํ ตํ อภิชาตึ อุปคมเนน ฯ ภาวายมนุวตฺตตีติ ภาเวน อนุวตฺตติ  ฯ
กรณตฺเถ  สมฺปทานํ  ฯ อกามาติ อกาเมน อนิจฺฉาย  ฯ อกรณียํ
วาติ อกตฺตพฺพํ ปาปกํ วา ฯ กรณียํ วาติ กตฺตพฺพกุสลํ วา ฯ
กุพฺพตีติ กโรติ ฯ กฺวิธาติ โก อิธ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ตฺวํ
อเหตุวาที นตฺถิ เหตุ นตฺถิ ปจฺจโย สตฺตานํ สํกิเลสายาติ
อาทิทิฏฺิโก อยํ โลโก สํคติยา เจว สภาเวน จ อนุวตฺตติ
ปริณมติ ตตฺถ ตตฺถ สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทติ อกามโก จ
ปาปํ วา ปุญฺ วา กโรตีติ วทสิ อยํ ตว อุทีรณา สเจ
ตถา  เอวํ สนฺเต อกามกรณียสฺมึ อตฺตโน ธมฺมตาย  ปวตฺตมาเน
ปาเป โก อิธ สตฺโต ปาเปน ลิมฺปติ ฯ สเจ หิ อตฺตนา อกเตน
ปาเปน ลิมฺปติ น โกจิ น ลิมฺเปยฺยาติ ฯ โส เจติ โส
อเหตุกวาทสงฺขาโต ตว ภาสิตตฺโถ อตฺถตฺโถ จ อตฺถโชตโก จ
ธมฺโม กลฺยาโณ เจ น ปาปโก อเหตู อปจฺจยา สตฺตา สํกิลิสฺสนฺติ
สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวทิยนฺตีติ อิทํ โภโต วจนํ สจฺจํ เจ สุหโต
วานโร มยา โก เอตฺถ มม โทโสติ อตฺโถ ฯ วิชานิยาติ
สมฺม สเจ หิ ตฺวํ อตฺตโน วาทสฺส อปราธํ ชาเนยฺยาสิ น มํ
ครเหยฺยาสิ ฯ กึการณา ฯ โภโต วาโท หิ ตาทิโส ตสฺมา
อยํ มม วาทํ กโรตีติ มํ ปสํเสยฺยาสิ อตฺตโน ปน วาทํ
อชานนฺโต มํ ครหสีติ ฯ
     เอวํ มหาสตฺโต ตํ นิคฺคณฺหิตฺวา อปฺปฏิภาณํ อกาสิ ฯ
โสปิ ราชา ปริสติ มงฺกุภูโต ปตฺตกฺขนฺโธ นิสีทิ ฯ มหาสตฺโตปิ
ตสฺส วาทํ ภินฺทิตฺวา อิสฺสรกรณวาทึ อามนฺเตตฺวา ตฺวํ อาวุโส
มํ กสฺมา ปริหาสสิ ยทิ อิสฺสรนิมฺมิตวาทํ สารโต ปจฺเจสีติ
วตฺวา อาห
          อิสฺสโร สพฺพโลกสฺส        สเจ กปฺเปติ ชีวิตํ
          สเจ อิทฺธึ พฺยสนภาวญฺจ     กมฺมํ กลฺยาณปาปกํ
          นิทฺเทสการี ปุริโส         อิสฺสโร เตน ลิมฺปติ  ฯ
          โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ   กลฺยาโณ น จ ปาปโก
          โภโต เจ วจนํ สจฺจํ       สุหโต วานโร มยา ฯ
          อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส      อปราธํ วิชานิย
          น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ       โภโต วาโท หิ ตาทิโสติ  ฯ
     ตตฺถ กปฺเปติ ชีวิตนฺติ สเจ พฺรหฺมา วา อญฺโ วา โกจิ
อิสฺสโร ตฺวํ กสิยา ชีว ตฺวํ โครกฺเขนาติ เอวํ สพฺพโลกสฺส ชีวิตํ
สํวิทหติ วิจาเรติ ฯ อิทฺธึ พฺยสนภาวญฺจาติ อิติ อิสฺสริยาทิเภทา
อิทฺธิโย จ าติวินาสาทิกํ พฺยสนภาวญฺจ เสสญฺจ กลฺยาณปาปกํ
กมฺมํ สพฺพํ ยทิ อิสฺสโรว กปฺเปติ กโรติ ฯ นิทฺเทสการีติ
ยทิ ตสฺส นิทฺเทสํ อาณตฺติเมว เสโส โย โกจิ ปุริโส กโรติ
เอวํ สนฺเต โย โกจิ ปาปํ กโรติ ตสฺส อิสฺสเรน กตตฺตา
อิสฺสโรว เตน ปาเปน ลิมฺปติ ฯ เสสํ ปุริมนเยน เวทิตพฺพํ ฯ
ยถา จ อิธ เอวํ สพฺพตฺถ ฯ
     อิติ อมฺพโตว มุคฺครํ คเหตฺวา อมฺพํ ปาเตนฺโต วิย
อิสฺสรกรเณเนว อิสฺสรกรณวาทํ ภินฺทิตฺวา ปุพฺเพกตวาทึ อามนฺเตตฺวา
ตฺวํ อาวุโส มํ กึ ปริหาสสิ  ยทิ ปุพฺเพกตวาทํ สจฺจํ มญฺสีติ
วตฺวา  อาห
          สเจ  ปุพฺเพกตเหตุ        สุขทุกฺขํ นิคจฺฉติ
          โปราณกํ กตํ ปาปํ         ตเมโส มุญฺจเต อิณํ
          โปราณกอิณโมกฺโข         กฺวิธ ปาเปน ลิมฺปติ ฯ
          โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ   กลฺยาโณ น จ ปาปโก
          โภโต เจ วจนํ สจฺจํ       สุหโต วานโร มยา  ฯ
          อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส      อปราธํ วิชานิย
          น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ       โภโต วาโท หิ ตาทิโสติ  ฯ
     ตตฺถ ปุพฺเพกตเหตูติ ปุพฺเพกตเหตุ ปุริมภเว กตกมฺมกรเณเนว ฯ
ตเมโส มุญฺจเต อิณนฺติ โย วธพนฺธาทีหิ ทุกฺขํ ปาปุณาติ ยทิ โส ยํ
เตน โปราณกํ กตํ ปาปํ ตํ อิทานิ อิณํ มุญฺจติ  เอวํ สนฺเต มมาปิ
เอส โปราณกอิณโต โมกฺโข อเนน หิ มกฺกเฏน ปุพฺเพ ปริพฺพาชเกน
หุตฺวา อหํ มกฺกโฏ สมาโน มาเรตฺวา ขาทิโต ภวิสฺสามิ สฺวายํ อิธ
มกฺกฏตฺตํ ปตฺโต มยา ปริพฺพาชกตฺตมฺปตฺเตน มาเรตฺวา ขาทิโต
ภวิสฺสติ โก อิธ ปาเปน ลิมฺปตีติ  ฯ
     อิติ โส ตสฺสาปิ วาทํ ภินฺทิตฺวา อุจฺเฉทวาทึ อภิมุขํ กตฺวา
ตฺวํ อาวุโส นตฺถิ ทินฺนนฺติ อาทีนิ วตฺวา อิเธว สตฺตา
อุจฺฉิชฺชนฺติ ปรโลกคตา นาม นตฺถีติ มญฺมาโน กสฺมา มํ
ปริหาสสีติ สนฺตชฺเชตฺวา อาห
          จตุนฺนํเยวุปาทาย         รูปํ สมฺโภติ ปาณินํ
          ยโต จ รูปํ สมฺโภติ       ตตฺเถว อนุปคจฺฉติ ฯ
          อิเธว ชีวติ ชีโว         เปจฺจ เปจฺจ วินสฺสติ
          อุจฺฉิชฺชติ อยํ โลโก       เย พาลา เย จ ปณฺฑิตา
          อุจฺฉิชฺชมาเน โลกสฺมึ      กฺวิธ ปาเปน ลิมฺปติ ฯ
          โส เจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ  กลฺยาโณ น จ ปาปโก
          โภโต เจ วจนํ สจฺจํ      สุหโต พานโร มยา ฯ
          อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส     อปราธํ วิชานิย
          น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ      โภโต วาโท หิ ตาทิโสติ ฯ
     ตตฺถ จตุนฺนนฺติ ปวีอาทีนํ ภูตานํ ฯ รูปนฺติ รูปกฺขนฺโธ ฯ
ตตฺเถวาติ ยโต ตํ รูปํ สมฺโภติ นิรุชฺฌนกาเลปิ ตตฺเถว นิคจฺฉติ ฯ
อิมินา ตสฺส จตุมหาภูติโก อยํ ปุริโส ยทา กาลํ กโรติ ปวี
ปวีกายํ อนุเปติ อนุปคจฺฉติ อาโป เตโช วาโย วาโยกายํ
อนุเปติ อนุปคจฺฉติ อากาสํ อินฺทฺริยานิ สงฺกมนฺตึ อาสนฺทิปญฺจมา
ปุริสา มตํ อาทาย คจฺฉนฺติ ยาว อาหฬนปทานิ ปญฺายนฺติ
กาโปตกานิ อฏฺีนิ ภวนฺติ ภสฺมนฺตาหุติโย ทตฺตุปญฺตฺตํ ยทิทํ
ทานํ เตสํ ตุจฺฉา มุสาภิลาปา เย เกจิ  อตฺถิกวาทํ วทนฺติ พาลา
จ ปณฺฑิตา จ กายสฺส เภทา อุจฺฉิชฺชนฺติ วินสฺสนฺติ น โหนฺติ
ปรมฺมรณาติ อิมํ  ทิฏฺึ ปติฏฺาเปสิ ฯ อิเธวาติ อิมสฺมึเยว
โลเก ชีโว ชีวติ ฯ เปจฺจ เปจฺจ วินสฺสตีติ ปรโลเก นิพฺพตฺตสตฺโต
คติวเสน อิธ อนาคนฺตฺวา ตตฺเถว ปรโลเก วินสฺสติ อุจฺฉิชฺชติ
เอวํ อุจฺฉิชฺชมาเน โลกสฺมึ โก อิธ ปาเปน ลิมฺปติ ฯ
     อิติ โส ตสฺสาปิ วาทํ ภินฺทิตฺวา ขตฺตวิชฺชวาทึ อามนฺเตตฺวา
ตฺวํ อาวุโส มาตาปิตโรปิ มาเรตฺวา อตฺตโน อตฺโถ กาตพฺโพติ
อิมํ ลทฺธึ อุกฺขิปิตฺวา วิจรนฺโต กสฺมา มํ ปริหาสสีติ วตฺวา อาห
          อาหุ กตฺตวิธา โลเก     พาลา ปณฺฑิตมานิโน
          มาตรํ ปิตรํ หญฺเ       อโถ เชฏฺปิ ภาตรํ
          หเนยฺย ปุตฺตทาเร จ     อตฺโถ เจ ตาทิโส สิยาติ ฯ
     ตตฺถ กตฺตวิธาติ ขตฺตวิชฺชา  ฯ อยเมว วา ปาโ ฯ
ขตฺตวิชฺชาจริยานํ เอตํ นามํ ฯ พาลา ปณฺฑิตมานิโนติ  พาลา
สมานาปิ ปณฺฑิตา มยํ อตฺตโน ปณฺฑิตภาวํ ปกาเสสฺสามาติ
มญฺมานา ปณฺฑิตมานิโน หุตฺวา เอวมาหุ  ฯ อตฺโถ เจติ สเจ
อตฺตโน ตถารูโป โกจิ อตฺโถ สิยา น กิญฺจิ ปริวชฺเชยฺย
สพฺพํ หเนยฺย วาติ วทนฺติ ตฺวํปิ เนสํ อญฺตโรติ ฯ
     เอวํ ตสฺส ลทฺธึ ปติฏฺเปตฺวา อตฺตโน ลทฺธึ ปกาเสนฺโต อาห
          ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย     นิสีเทยฺย สเยยฺย วา
          น ตสฺส สาขํ ภญฺเชยฺย    มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก ฯ
          อถ อตฺเถ สมุปฺปนฺเน     สมูลมปิ อพฺพเห
          อตฺโถ เม สมฺพเลนาปิ    สุหโต วานโร มยา ฯ
          สเจ อตฺโถ จ ธมฺโม จ   กลฺยาโณ น จ ปาปโก
          โภโต เจ วจนํ สจฺจํ     สุหโต วานโร มยา ฯ
          อตฺตโน เจ หิ วาทสฺส    อปราธํ วิชานิย
          น มํ ตฺวํ ครเหยฺยาสิ     โภโต วาโท หิ ตาทิโสติ ฯ
    ตตฺถ อมฺโภ ขตฺตวิชฺช อมฺหากํ ปน อาจริยา เอวํ วณฺณยนฺติ
อตฺตนา ปริภุตฺตจฺฉายสฺส รุกฺขสฺสาปิ สาขํ วา ปณฺณํ วา น
ภญฺเชยฺย  ฯ กึการณา ฯ มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก ตฺวํ ปน
เอวํ วเทสิ อถ อตฺเถ สมุปฺปนฺเน สมูลมปิ อพฺพเหติ ฯ มมญฺจ
ปาเถยฺเยน อตฺโถ อโหสิ ตสฺมา สเจเปส มยา หโต ตถาปิ
อตฺโถ เม สมฺพเลนาปิ สุหโต วานโร มยาติ ฯ
     เอวํ โส ตสฺสาปิ วาทํ ภินฺทิตฺวา ปญฺจสุปิ เตสุ อปฺปฏิภาเณสุ
นิสินฺเนสุ ราชานํ อามนฺเตตฺวา มหาราช ตฺวํ อิเม ปญฺจรฏฺวิโลปเก
มหาโจเร คเหตฺวา วิจรสิ อโห พาโล เอวรูปานํ หิ สํสคฺเคน
ปุริโส ทิฏฺธมฺมิกมฺปิ สมฺปรายิกมฺปิ มหาทุกฺขํ ปาปุเณยฺยาติ วตฺวา
รญฺโ ธมฺมํ เทเสนฺโต อาห
        อเหตุวาโท ปุริโส       โย จ อิสฺสรกุตฺติโก
        ปุพฺเพกตี จ อุจฺเฉที      โย จ กตฺตวิโธ นโร ฯ
        เอเต อสปฺปุริสา โลเก   พาลา ปณฺฑิตมานิโน
        กเรยฺย ตาทิโส ปาปํ     อโถ อญฺมฺปิ การเย
        อสปฺปุริสสํสคฺโค         ทุกฺกโฏ กฏุกุทฺรโยติ ฯ
     ตตฺถ ตาทิโสติ มหาราช ยาทิสา เอเต ปญฺจ ทิฏฺิคติกา
ตาทิโส ปุริโส สยํปิ ปาปํ กเรยฺย  ยฺวาสฺส วจนํ สุณาติ  ตํ
อญฺปิ การเย ฯ ทุกฺกโฏติ เอวรูเปหิ อสปฺปุริเสหิ สทฺธึ สํสคฺโค
ปรโลเกปิ อิธโลเกปิ ทุกฺกโฏ กฏุกุทฺรโย จ โหติ ฯ อิมสฺส ปนตฺถสฺส
ปกาสนตฺถํ ยานิ กานิจิ ภิกฺขเว ภยานิ อุปฺปชฺชนฺติ สพฺพานิ
ตานิ พาลโตติ สุตฺตํ อาหริตพฺพํ ฯ
โคธชาตกสญฺชีวชาตกอกิตฺติชาตกาทีนิ วายมตฺโถ ทีเปตพฺโพ  ฯ
     อิทานิ โอปมฺมทสฺสนวเสน ธมฺมเทสนํ วฑฺเฒนฺโต อาห
                อุรพฺภรูเปน พกาสุ ปุพฺเพ
                อสํกิโต อชยูถํ อุเปติ
                หนฺตฺวา อุรณึ อชิยํ อชญฺจ
                หนฺตฺวา สยิตฺวา เยน กามํ ปเลติ ฯ
                ตถาวิเธเก สมณพฺราหฺมณาเส
                ฉทนํ กตฺวา วญฺจยนฺติ มนุสฺเส
                อนาสกา ถณฺฑิลเสยฺยกา จ
                รโชชลฺลํ อุกฺกุฏิกปฺปธานํ
                ปริยายภตฺตญฺจ  อปานกตฺตา
                ปาปาจารา อรหนฺโต วทานา ฯ
     เอเต อสปฺปุริสา โลเก       พาลา ปณฺฑิตมานิโน
     กเรยฺย ตาทิโส ปาปํ         อโถ อญฺปิ การเย
     อสปฺปุริสสํสคฺโค             ทุกฺกโฏ กฏุกุทฺรโย ฯ
     ยมาหุ นตฺถิ วิริยนฺติ          เหตุญฺจ อปวทนฺติ
     เย ปรการํ อตฺตการญฺจ       เย ตุจฺฉํ สมวณฺณยุํ  ฯ
     เอเต อสปฺปุริสา โลเก       พาลา ปณฺฑิตมานิโน
     กเรยฺย ตาทิโส ปาปํ         อโถ อญฺปิ การเย
     อสปฺปุริสสํสคฺโค             ทุกฺกโฏ  กฏุกุทฺรโย ฯ
     สเจ หิ วิริยํ นาสฺส          กมฺมํ กลฺยาณปาปกํ
     น ภเร วฑฺฒกึ ราชา         นปิ ยนฺตานิ การเย ฯ
     ยสฺมา จ วิริยํ อตฺถิ          กมฺมํ กลฺยาณปาปกํ
     ตสฺมา ยนฺตานิ กาเรติ        ราชา ภรติ วฑฺฒกึ  ฯ
     ยทิ วสฺสสตํ เทโว           น วสฺเส น หิมํ ปเต
     อุจฺฉิชฺเชยฺย อยํ โลโก        วินสฺเสยฺย อยํ ปชา ฯ
     ยสฺมา จ วสฺสตี เทโว        หิมญฺจาปิ ผุสียติ
     ตสฺมา สสฺสานิ ปจฺจนฺติ        รฏฺญฺจ ปาลยเต จิรํ  ฯ
     ควญฺเจ  ตรมานานํ          ชิมฺหํ คจฺฉติ ปุงฺคโว
     สพฺพา ตา ชิมฺหํ คจฺฉนฺติ       เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สติ ฯ
     เอวเมว มนุสฺเสสุ           โย โหติ เสฏฺสมฺมโต
     โส เจ อธมฺมํ จรติ          ปเคว อิตรา ปชา
     สพฺพํ รฏฺ ทุกฺขํ เสติ         ราชา เจ โหติ อธมฺมิโก ฯ
     ควญฺเจ ตรมานานํ           อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว
     สพฺพา ตา อุชุํ คจฺฉนฺติ        เนตฺเต อุชุํ คเต สติ ฯ
     เอวเมว มนุสฺเสสุ           โย โหติ เสฏฺสมฺมโต
     โส เจว ธมฺมํ จรติ          ปเคว อิตรา ปชา
     สพฺพํ รฏฺ สุขํ เสติ          ราชา เจ โหติ ธมฺมิโก ฯ
     มหารุกฺขสฺส ผลิโน           อามํ ฉินฺทติ โย ผลํ
     รสญฺจสฺส น ชานาติ          พีชญฺจสฺส วินสฺสติ ฯ
     มหารุกฺขูปมํ รฏฺ            อธมฺเมน โย ปสาสติ
     รสญฺจสฺส น ชานาติ          รฏฺญฺจสฺส วินสฺสติ ฯ
     มหารุกฺขสฺส ผลิโน           ปกฺกํ ฉินฺทติ โย ผลํ
     รสญฺจสฺส วิชานาติ           พีชญฺจสฺส น  นสฺสติ ฯ
     มหารุกฺขูปมํ รฏฺ            ธมฺเมน โย ปสาสติ
     รสญฺจสฺส วิชานาติ           รฏฺญฺจสฺส น นสฺสติ ฯ
     โย จ ราชา ชนปทํ          อธมฺเมน ปสาสติ
     สพฺโพสธีภิ โส ราชา         วิรุทฺโธ โหติ ขตฺติโย ฯ
     ตเถว เนคเม หึสํ           เย ยุตฺตา กยวิกฺกเย
     โอชทานพลีกาเร            ส โกเสน วิรุชฺฌติ  ฯ
     ปหารวรเขตฺตญฺู            สงฺคาเม  กตนิสฺสเม
     อุสฺสิเต หึสยํ ราชา          ส พเลน วิรุชฺฌติ ฯ
     ตเถว อิสโย หึสํ            สํยเม พฺรหฺมจาริโน
     อธมฺมจารี ขตฺติโย           โส สคฺเคน วิรุชฺฌติ  ฯ
     โย จ ราชา อธมฺมฏฺโ       ภริยํ หนฺติ อทูสกํ
     ลุทฺทํ    ปสวเต ปาปํ        ปุตฺเตหิ จ วิรุชฺฌติ ฯ
     ธมฺมํ จเร ชานปเท          นิคเมสุ  พเลสุ จ
     อิสโย จ น หึเสยฺย          ปุตฺตทาเร สมญฺจเร  ฯ
     ส ตาทิโส ภูมิปติ            รฏฺปาโล อโกธโน
     สามนฺเต สํปกมฺเปติ          อินฺโทว อสุราธิโปติ  ฯ
     ตตฺถ พกาสุ ปุพฺเพติ พโก ปุพฺเพ ฯ อสูติ นิปาตมตฺตํ ฯ
อิทํ วุตฺตํ โหติ มหาราช ปุพฺเพ เอโก อุรพฺภรูโป พโก อโหสิ
ตสฺส นงฺคุฏฺ มหาทีฆํ ตํ ปน โส อนฺตรสตฺถิมฺหิ ปกฺขิปิตฺวา
อุรพฺภรูเปน อสํกิโต อชยูถํ อุเปติ ตตฺถ อุรณิกญฺจ อชิกญฺจ
อชญฺจ หนฺตฺวา เยน กามํ ปเลติ ฯ ตถาวิเธเกติ ตถาวิธา เอเก
สมณพฺราหฺมณา ปพฺพชฺชาลิงฺเคน ฉทนํ กตฺวา  อตฺตานํ ฉาเทตฺวา
มธุรวจนาทีหิ หิตกามา วิย หุตฺวา โลกํ วญฺเจนฺติ ฯ อนาสกาติ
อาทิ เตสํ ฉทนสฺส ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ ฯ เอกจฺเจ หิ มยํ อนาสกา น กิญฺจิ
อาหาเรมาติ มนุสฺเส วญฺเจนฺติ ฯ อปเร มยํ ถณฺฑิลเสยฺยกาติ ฯ อญฺเสํ
ปน รโชชลฺลํ ฉทนํ ฯ อญฺเสํ อุกฺกุฏิกปฺปธานํ ฯ เต คจฺฉนฺตาปิ
อุปฺปติตฺวา อุกฺกุฏิกาว คจฺฉนฺติ ฯ อญฺเสํ สตฺตาหทสาหาทิวาร-
โภชนสงฺขาตํ ปริยายภตฺตฉทนํ ฯ อปเร อปานกตฺตา โหนฺติ
มยํ ปานียํ น ปิวามาติ วทนฺติ ฯ อรหนฺโต วทานาติ ปาปาจารา
หุตฺวา มยํ อรหนฺโตติ วทนฺตา วิจรนฺติ ฯ เอเตติ มหาราช อิเม
วา ปญฺจ ชนา โหนฺติ อญฺเ วา ยาวนฺโต ทิฏฺิคติกา นาม
สพฺเพปิ เอเต อสปฺปุริสา ฯ ยมาหูติ เย อาหุ เย วทนฺติ ฯ
สเจ หิ วิริยํ นาสฺสาติ มหาราช สเจ าณสมฺปยุตฺตกํ
กายิกเจตสิกวิริยํ น ภเวยฺย ฯ กมฺมนฺติ กลฺยาณปาปกํ กมฺมํปิ ยทิ
น ภเวยฺย ฯ น กเรติ เอวํ สนฺเต วฑฺฒกึ วา อญฺเ วา การเก
ราชา น โปเสยฺย ฯ นปิ ยนฺตานีติ นปิ สตฺตภูมิปาสาทาทีนิ
ยนฺตานิ กเรยฺย ฯ กึการณา ฯ วิริยสฺส เจว กมฺมสฺส จ
อภาวา ฯ อุจฺฉิชฺเชยฺยาติ มหาราช ยทิ เอตฺตกํ กาลํ เนว เทโว
วสฺเสยฺย น หิมํ ปเตยฺย อถ กปฺปุฏฺานกาโล วิย อยํ โลโก
อุจฺฉิชฺเชยฺย อุจฺเฉทวาทินา กถิตนิยาเมน ปน อุจฺเฉโท นาม
นตฺถิ ฯ ปาลยเตติ ปาลยติ ฯ ควญฺเจ ตรมานานนฺติ จตสฺโส
คาถา รญฺา ธมฺมเทสนตฺถเมว วุตฺตา ฯ ตถา มหารุกฺขสฺสาติ
อาทิกา ฯ ตตฺถ มหารุกฺขสฺสาติ มธุรอมฺพรุกฺขสฺส ฯ อธมฺเมนาติ
อคติคมเนน ฯ รสญฺจสฺส น ชานาตีติ อธมฺมิโก ราชา  รฏฺสฺส
รสํ โอชํ น ชานาติ อายสมฺปตฺตึ น ลภติ ฯ วินสฺสตีติ
สุญฺ โหติ ฯ มนุสฺสา คามนิคเม ฉฑฺเฑตฺวา ปจฺจนฺตํ ปพฺพตวิสมํ
ภชนฺติ ฯ สพฺพานิ อายมุขานิ ปจฺฉิชฺชนฺติ ฯ สพฺโพสธีภีติ สพฺเพหิ
มูลตจปณฺณปุปฺผผลาทีหิ เจว สปฺปินวนีตาทีหิ จ โอสเธหิ วิรุชฺฌติ
น ตานิ สมฺปชฺชนฺติ ฯ อธมฺมิกรญฺโ หิ ปวี นิโรชา โหติ ฯ
ตสฺสา นิโรชตาย โอสธานํ โอชํ น โหติ ตานิ โรคํ วูปสเมตุํ
น สกฺโกนฺติ ฯ อิติ โส เตหิ วิรุทฺโธ นาม โหติ ฯ เนคเมติ
นิคมวาสี กุฏุมฺพิเก หึสนฺโต ปีเฬนฺโต ฯ เย ยุตฺตาติ เย กยวิกฺกเย
ยุตฺตา อายานํ มุขา ถลชลปถวาณิชา เต จ หึสนฺโต ฯ
โอชทานพลีกาเรติ ตโต ตโต ชนปทโต ภณฺฑหารณสุงฺกทานวเสน
โอชทานญฺเจว ฉภาคทสภาคาทิเภทํ พลิญฺจ กโรนฺเต ฯ ส โกเสนาติ
โส เอเต หึสนฺโต อธมฺมิกราชา ธนธญฺเ ปริหายนฺโต โกเสน
วิรุชฺฌติ นาม ฯ ปหารวรเขตฺตญฺูติ อิมสฺมึ าเน วิชฺฌิตุํ วฏฺฏตีติ
เอวํ ปหารวรานํ เขตฺตํ ชานเน ธนุคฺคเห ฯ สงฺคาเม กตนิสฺสเมติ
ยุทฺเธสุ กตกมฺเม มหาโยเธ ฯ อุสฺสิเตติ อุคฺคเต ปญฺาเต
มหามตฺเต ฯ หึสยนฺติ เอวรูเป สยํ วา หึสนฺโต ปเรหิ วา
หึสาเปนฺโต ฯ พเลนาติ พลกาเยน ฯ ตถาวิธํ หิ ราชานํ อยํ
พหูปกาเร อตฺตโน รชฺชทายเกปิ หึสติ กิมงฺคํ ปน อมฺเหติ
อวเสสาปิสฺส  โยธา วิชหนฺติเยว ฯ อิติ โส พเลน วิรุทฺโธ นาม
โหติ ฯ ตเถว อิสโย หึสนฺติ ยถา จ เนคมาทโย ตเถว
เอสิตคุเณ ปพฺพชิเต อกฺโกสนปหรณาทีหิ หึสนฺโต อธมฺมจารี ราชา
กายสฺส เภทา อปายเมว อุเปติ สคฺเค นิพฺพตฺติตุํ น สกฺโกตีติ
สคฺเคน วิรุทฺโธ นาม โหติ ฯ ภริยํ หนฺติ อทูสกนฺติ อตฺตโน
พาหุจฺฉายาย วฑฺฒิตํ ปุตฺตธีตาหิ สํวฑฺฒํ สีลวตึ ภริยํ มิตฺตปฏิรูปกานํ
โจรานํ วจนํ คเหตฺวา มาเรติ ฯ ลุทฺทํ ปสวเต ปาปนฺติ โส
อตฺตโน นิรยูปปตฺตึ ปสวติ นิปฺผาเทติ ฯ ปุตฺเตหิ จาติ อิมสฺมึเยว
อตฺตภาเว อตฺตโน ปุตฺเตหิ สทฺธึ วิรุชฺฌตีติ ฯ
     เอวมสฺส โส เตสํ ปญฺจนฺนํ ชนานํ กถํ คเหตฺวา เทวิยา
มาริตภาวญฺจ ปุตฺตานํ วิรุทฺธภาวญฺจ สนฺธิมุเข โจรํ จูฬาย คณฺหนฺโต
วิย กเถสิ ฯ มหาสตฺตสฺส หิ เตสํ อมจฺจานํ นิคฺคณฺหนญฺจ
ธมฺมเทสนญฺจ เทวิยา เตหิ มาริตภาวสฺส อาวิกรณตฺถญฺจ ตตฺถ
อนุปุพฺเพน กถํ อาหริตฺวา โอกาสํ กตฺวา เอตมตฺถํ กเถสิ ฯ
ราชา ตสฺส วจนํ สุตฺวา อตฺตโน อปราธํ ชานิ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต
อิโต ปฏฺาย มหาราช เอวรูปานํ ปาปานํ กถํ คเหตฺวา มา ปุน
เอวมกาสีติ วตฺวา โอวทนฺโต ธมฺมญฺจเรติ อาทิมาห ฯ
     ตตฺถ ธมฺมญฺจเรติ มหาราช ราชา นาม ชนปทํ อธมฺมิเกน
พลินา อปีเฬนฺโต ชนปเท ธมฺมํ จเรยฺย สามิเก อสฺสามิเก
อกโรนฺโต เนคเมสุ ธมฺมํ  จเรยฺย อฏฺาเน อกิลมนฺโต พเลสุ
ธมฺมํ จเรยฺย วธพนฺธอกฺโกสปริภาเส ปริหรนฺโต ปจฺจเย จ เนสํ
เทนฺโต อิสโย น วิหึเสยฺย ธีตโร ยุตฺตฏฺาเน ปติฏฺเปนฺโต
ปุตฺเต สิปฺปานิ สิกฺขาเปตฺวา สมฺมาปริหรนฺโต ภริยํ อิสฺสริยโวสฺสคฺค-
อลงฺการสมฺมานนาทีหิ อนุคฺคณฺหนฺโต ปุตฺตทาเร สมญฺจเรยฺยาติ ฯ
ส ตาทิโสติ โส ตาทิโส ราชา ปเวณึ อภินฺทิตฺวา ธมฺเมน รชฺชํ
กาเรนฺโต ราชาณาย ราชเตเชน สามนฺเต สํปกมฺเปติ ตาเปติ จาเลติ ฯ
อินฺโทวาติ อิทํ อุปมตฺถํ วุตฺตํ ฯ ยถา อสุเร เชตฺวา อภิภวิตฺวา
ิตกาลโต ปฏฺาย อสุราธิโปติ สงฺขํ คโต อินฺโท วา อตฺตโน
สปตฺตภูเต อสุเร กมฺเปสิ ตถา กมฺเปตีติ  ฯ
     เอวํ มหาสตฺโต รญฺโ ธมฺมํ เทเสตฺวา จตฺตาโรปิ กุมาเร
ปกฺโกสาเปตฺวา โอวทิตฺวา รญฺโ กตกมฺมํ ปกาเสตฺวา ราชานํ
ขมาเปตฺวา มหาราช อิโต ปฏฺาย อตุเลตฺวา ปริเภทกานํ กถํ
คเหตฺวา มา เอวรูปํ สาหสิกกมฺมํ อกาสิ ตุมฺเหปิ กุมารา
รญฺโ มา ทุพฺภิตฺถาติ สพฺเพสํ โอวาทํ อทาสิ ฯ อถ นํ ราชา
อาห อหํ ภนฺเต ปุตฺเตสุ จ เทวิยา จ อปรชฺฌนฺโต อิเม
นิสฺสาย เอเตสํ  กถํ คเหตฺวา เอตํ ปาปกมฺมํ อกาสึ  อิเม
ปญฺจปิ มาเรมีติ ฯ น ลพฺภา มหาราช เอวํ กาตุนฺติ ฯ เตนหิ
เตสํ หตฺถปาเท ฉินฺทาเปมีติ ฯ อิทํปิ น สกฺกา  กาตุนฺติ ฯ ราชา
สาธุ ภนฺเตติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เต สพฺพสํหรเณ กตฺวา ปญฺจจูฬา-
กรณคทฺทูลพนฺธนโคมยสิญฺจเนหิ อวมาเนตฺวา รฏฺา ปพฺพาเชสิ  ฯ
โพธิสตฺโตปิ ตตฺถ กติปาหํ วสิตฺวา อปฺปมตฺโต โหหีติ ราชานํ
โอวทิตฺวา หิมวนฺตเมว คนฺตฺวา ฌานาภิญฺา นิพฺพตฺเตตฺวา ยาวชีวํ
พฺรหฺมวิหาเร ภาเวตฺวา พฺรหฺมโลกูปโค อโหสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา น ภิกฺขเว อิทาเนว
ปุพฺเพปิ ตถาคโต ปญฺวาเยว ปรปฺปวาทมทฺทโนเยวาติ วตฺวา
ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา ปญฺจ ทิฏฺิคติกา ปูรณกสฺสป
มกฺขลิโคสาลปกุธกจฺจานอชิตเกสกมฺพลนิคนฺถนาฏปุตฺตา อเหสุํ
ปิงฺคลสุนโข อานนฺโท มหาโพธิปริพฺพาชโก ปน อหเมวาติ ฯ
                   มหาโพธิชาตกํ นิฏฺิตํ ฯ
                        ตติยํ  ฯ
               อิติ ปญฺาสนิปาตวณฺณนา นิฏฺิตา ฯ
                    --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๒ หน้า ๕๓-๘๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=42&A=1064&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=42&A=1064&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=52
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=321
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=453
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=453
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_28