อรรถกถาเล่มที่ ๔๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๘ ปญฺญาส-อสีตินิปาต

                     อสีตินิปาตวณฺณนา
                       --------
                       จุลฺลหํสชาตกํ
     สุมุขาติ อิทํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต อายสฺมโต อานนฺทตฺเถรสฺส
ชีวิตปริจฺจาคํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     เทวทตฺเตน หิ ตถาคตํ ชีวิตา โวโรเปตุํ ปโยชิเตสุ เตสุ
ธนุคฺคเหสุ สพฺพปมํ เปสิเตน อาคนฺตฺวา นาหํ ภนฺเต สกฺโกมิ
ตํ ภควนฺตํ ชีวิตา โวโรเปตุํ มหิทฺธิโก โส ภควา มหานุภาโวติ
วุตฺเต โส เทวทตฺโต อาห อลํ อาวุโส มา ตฺวํ สมณํ โคตมํ
ชีวิตา โวโรเปหิ อหเมว สมณํ โคตมํ ชีวิตา โวโรเปสฺสามีติ
วตฺวา ตถาคเต คิชฺฌกูฏสฺส ปพฺพตสฺส ปจฺฉิมฉายาย จงฺกมนฺเต
สยํ คิชฺฌกูฏปพฺพตํ อภิรุหิตฺวา ยนฺตเวเคน มหตึ สิลํ ปวิชฺฌิ
อิมาย สิลาย สมณํ โคตมํ ชีวิตา โวโรเปสฺสามีติ ฯ ตทา
เทฺว ปพฺพตกูฏา สมาคนฺตฺวา ตํ ขิตฺตเสลํ สมฺปฏิจฺฉึสุ ฯ ตโต
ปปฺปฏิกาปิ ปติตฺวา ภควโต ปาทํ ปหริตฺวา รุธิรํ อุปฺปาเทสิ ฯ
พลวเวทนา ปวตฺตึสุ ฯ ชีวโก ตถาคตสฺส ปาทํ สตฺถเกน ผาเลตฺวา
ทุฏฺโลหิตํ โมเจตฺวา ปูติมํสํ อปเนตฺวา โธวิตฺวา เภสชฺชํ อาลิมฺเปตฺวา
นีโรคมกาสิ ฯ สตฺถา ปุริมสทิโส เอว มหาภิกฺขุสงฺฆปริวุโต มหติยาว
พุทฺธลีลาย นครํ ปาวิสิ ฯ
     อถ นํ ทิสฺวา เทวทตฺโต จินฺเตสิ สมณสฺส โคตมสฺส
รูปโสภคฺคปฺปตฺตํ สรีรํ ทิสฺวา โกจิ มนุสฺสภูโต อุปสงฺกมิตุํ น
สกฺโกติ รญฺโ โข ปน นาลาคิริ นาม หตฺถี อตฺถิ โส
จณฺโฑ ผรุโส มนุสฺสฆาฏโก พุทฺธธมฺมสงฺฆคุเณ อชานนฺโต ตํ
ชีวิตกฺขยํ ปาเปสฺสตีติ ฯ โส คนฺตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจสิ ฯ ราชา
สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา หตฺถาจริยํ ปกฺโกสาเปตฺวา สมฺม เสฺว
นาลาคิรึ มตฺตํ กตฺวา ปาโตว สมเณน โคตเมน ปฏิปนฺนวีถิยํ
วิสชฺเชหีติ อาห ฯ เทวทตฺโตปิ นํ อญฺเสุ ทิวเสสุ กิตฺตกํ
สุรํ ปิวตีติ ปุจฺฉิตฺวา อฏฺ ฆเฏ ภนฺเตติ วุตฺเต เสฺว ตํ โสฬส
ฆเฏ ปาเยตฺวา สมเณน โคตเมน ปฏิปนฺนวีถิยํ อภิมุขํ กเรยฺยาสีติ
อาห ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ ราชา นคเร เภริญฺจาราเปตฺวา
เสฺว นาลาคิรึ มตฺตํ กตฺวา นคเร วิสชฺเชสฺสติ นาครา ปาโตว
กตฺตพฺพกิจฺจานิ กตฺวา อนฺตรวีถึ มา ปฏิปชฺชึสูติ อาห ฯ เทวทตฺโตปิ
ราชนิเวสนโต โอรุยฺห หตฺถิสาลํ คนฺตฺวา หตฺถิโคปเก อามนฺเตตฺวา
มยํ ภเณ อุจฺจฏฺานโต นีจฏฺาเน นีจฏฺานโต อุจฺจฏฺาเน กาตุํ
สมตฺถา สเจ โว ยเสน อตฺโถ เสฺว ปาโตว นาลาคิรึ
ติขิณสุราย โสฬส ฆเฏ ปาเยตฺวา สมณสฺส โคตมสฺส อาคมนเวลาย
ตุณฺฑโตมเรหิ วิชฺฌนฺตา วิชฺฌนฺตา กุชฺฌาเปตฺวา หตฺถิสาลํ
ภินฺทาเปตฺวา สมเณน โคตเมน ปฏิปนฺนวีถิยํ อภิมุขํ กตฺวา สมณํ
โคตมํ ชีวิตกฺขยํ ปาเปถาติ อาห ฯ เต สาธูติ สมฺปฏิจฺฉึสุ ฯ
สา ปวุตฺติ สกลนคเร วิตฺถาริตา อโหสิ ฯ พุทฺธธมฺมสงฺฆมามกา
อุปาสกา ตํ สุตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ภนฺเต เทวทตฺโต
รญฺา สทฺธึ เอกโต หุตฺวา เสฺว ตุมฺเหหิ ปฏิปนฺนวีถิยํ นาลาคิรึ
วิสชฺชาเปสฺสติ เสฺว ปิณฺฑาย อปวิสิตฺวา อิเธว โหถ มยํ
วิหาเรเยว พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ภิกฺขํ ทสฺสามาติ วทึสุ ฯ
สตฺถา เสฺว ปิณฺฑาย น ปวิสิสฺสามีติ อวตฺวาว อหํ เสฺว
นาลาคิรึ ทเมตฺวา ปาฏิหาริยํ กตฺวา ติตฺถิเย มทฺทิตฺวา ราชคเห
ปิณฺฑาย จริตฺวาว ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต นครา นิกฺขมิตฺวา เวฬุวนเมว
คมิสฺสามิ ราชคหวาสิโน พหูนิ ภตฺตภาชนานิ คเหตฺวา เวฬุวนเมว
อาคมิสฺสนฺติ เสฺว วิหาเรเยว ภตฺตคฺคํ ภวิสฺสตีติ อิมินา การเณน
เตสํ อธิวาเสสิ ฯ เต ตถาคตสฺส อธิวาสนํ วิทิตฺวา ภตฺตภาชนานิ
อาหริตฺวา วิหาเรเยว ทานํ ทสฺสามาติ ปกฺกมึสุ ฯ
     สตฺถาปิ ปมยาเม ธมฺมํ เทเสตฺวา มชฺฌิมยาเม เทวตาย
ปญฺหํ วิสชฺเชตฺวา ปจฺฉิมยามสฺส ปมโกฏฺาเส สีหเสยฺยํ กปฺเปตฺวา
ทุติยโกฏฺาเส ผลสมาปตฺติโย สมาปชฺชิตฺวา ตติยโกฏฺาเส
กรุณาสมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา โพเธยฺยพนฺธเว โอโลเกนฺโต
นาลาคิริทมเน จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมยํ ทิสฺวา ปภาตาย
รตฺติยา กตสรีรปฏิชคฺคโน หุตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตตฺวา
อานนฺท ราชคหปริวตฺตเกสุ อฏฺารสสุ มหาวิหาเรสุ สพฺเพสํปิ ภิกฺขูนํ
มยา สทฺธึ ราชคหํ ปวิสิตุํ อาโรเจหีติ อาห ฯ เถโร ตถา อกาสิ ฯ
สพฺเพ ภิกฺขู เวฬุวเน สนฺนิปตึสุ ฯ สตฺถา มหาภิกฺขุสงฺฆปริวุโต
ราชคหํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ ฯ อถ หตฺถิเมณฺฑา ยถานุสิฏฺ
ปฏิปชฺชึสุ ฯ มหนฺโต สมาคโม อโหสิ ฯ สทฺธาสมฺปนฺนา มนุสฺสา
อชฺช กิร พุทฺธมหานาคสฺส ติรจฺฉานนาเคน สทฺธึ สงฺคาโม ภวิสฺสติ
อโนปมาย พุทฺธลีลาย นาลาคิริโน ทมนํ ปสฺสิสฺสามาติ
ปาสาทหมฺมิยเคหจฺฉทนาทีนิ อภิรุยฺห อฏฺสุ ฯ อสทฺธา ปน
มิจฺฉาทิฏฺิกา อยํ นาลาคิริ จณฺโฑ ผรุโส มนุสฺสฆาฏโก พุทฺธาทิคุณํ
น ชานาติ โส อชฺช สมณสฺส โคตมสฺส สุวณฺณวณฺณํ สรีรํ วิทฺธํเสตฺวา
ชีวิตกฺขยํ ปาเปสฺสติ อชฺเชว ปจฺจามิตฺตสฺส ปิฏฺึ ปสฺสิสฺสามาติ
รุกฺขปาสาทาทีสุ อฏฺสุ ฯ หตฺถีปิ ภควนฺตํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา
มนุสฺเส ตาเสนฺโต เคหานิ วิทฺธํเสนฺโต สกฏานิ สญฺจุณฺเณนฺโต
โสณฺฑํ อุสฺสาเปตฺวา ปหฏฺกณฺณวาโล ปพฺพโต วิย อชฺโฌตฺถรนฺโต
เยน ภควา เตน อภิธาวิ ฯ ตํ ภิกฺขู ทิสฺวา ภควนฺตเมตทโวจุํ
อยํ ภนฺเต นาลาคิริ จณฺโฑ ผรุโส มนุสฺสฆาฏโก อิมํ รจฺฉํ
ปฏิปนฺโน น โข ปนายํ พุทฺธาทิคุณํ ชานาติ ปฏิกฺกมตุ
ภนฺเต ภควา ปฏิกฺกมตุ สุคโตติ ฯ มา ภิกฺขเว ภายิตฺถ
ปฏิพโลหํ นาลาคิรึ ทเมตุนฺติ ฯ
     อถ อายสฺมา สารีปุตฺโต สตฺถารํ ยาจิ ภนฺเต ปิตุ อุปฺปนฺนกิจฺจํ
นาม เชฏฺปุตฺตสฺส ภาโร อหเมว นํ ทเมมีติ ฯ อถ นํ สตฺถา
สารีปุตฺต พุทฺธพลํ นาม อญฺ สาวกพลํ อญฺ ติฏฺ ตฺวนฺติ
ปฏิพาหิ ฯ เอวํ เยภุยฺเยน อสีติมหาเถรา ยาจึสุ ฯ สตฺถา
สพฺเพปิ ปฏิพาหิ ฯ อถายสฺมา อานนฺโท สตฺถริ พลวสิเนเหน
อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต อยํ หตฺถี ปมํ มํ มาเรตูติ
ตถาคตสฺสตฺถาย ชีวิตํ ปริจฺจชิตฺวา คนฺตฺวา สตฺถุ ปุรโต อฏฺาสิ ฯ
อถ นํ สตฺถา อเปหิ อานนฺท อเปหิ อานนฺท มา เม
ปุรโต อฏฺาสีติ อาห ฯ ภนฺเต อยํ หตฺถี จณฺโฑ ผรุโส
มนุสฺสฆาฏโก กปฺปุฏฺานคฺคิสทิโส ปมํ มํ มาเรตฺวา ปจฺฉา
ตุมฺหากํ สนฺติกํ อาคจฺฉตูติ ฯ เถโร ยาวตติยํ วุจฺจมาโนปิ ตเถว
ิโต น ปฏิกฺกมิ ฯ อถ นํ สตฺถา อิทฺธิพเลน ปฏิกฺกมาเปตฺวา
ภิกฺขูนํ อนฺตเร เปสิ ฯ ตสฺมึ ขเณ เอกา อิตฺถี นาลาคิรึ
ทิสฺวา มรณภยภีตา ปลายมานา องฺเกน คหิตํ ทารกํ หตฺถิโน จ
ตถาคตสฺส จ อนฺตเร ฉฑฺเฑตฺวา ปลายิ ฯ หตฺถี ตํ อนุพนฺธิตฺวา
นิวตฺติตฺวา ทารกสฺส สนฺติกํ อคมาสิ ฯ ทารโก มหารวํ รวิ ฯ
สตฺถา นาลาคิรึ อุทฺทิสฺส เมตฺตาย ผริตฺวา สุมธุรพฺรหฺมสรํ
นิจฺฉาเรตฺวา อมฺโภ นาลาคิริ ตํ โสฬส สุราฆเฏ ปาเยตฺวา
มตฺตํ กโรนฺตา น อญฺ คณฺหิสฺสตีติ กรึสุ มํ คณฺหิสฺสตีติ ปน กรึสุ
มา อการเณน ชงฺฆาโย กิลเมนฺโต วิจริ อิโต เอหีติ ปกฺโกสิ ฯ
โส สตฺถุ วจนํ สุตฺวา อกฺขีนิ อุมฺมิเลตฺวา ภควโต รูปสิรึ
โอโลเกนฺโต ปฏิลทฺธสํเวโค พุทฺธเตเชน ปจฺฉินฺนสุรามโท โสณฺฑํ
โอลมฺพนฺโต กณฺเณ โอลมฺพนฺโต คนฺตฺวา ตถาคตสฺส ปาเทสุ ปติ ฯ
     อถ นํ สตฺถา นาลาคิริ ตฺวํ ติรจฺฉานหตฺถี อหํ พุทฺธวารโณ
อิโต ปฏฺาย มา จณฺโฑ มา ผรุโส มา มนุสฺสฆาฏโก
ภว เมตฺตจิตฺตํ ปฏิลภาหีติ วตฺวา ทกฺขิณหตฺถํ
ปสาเรตฺวา กุมฺเภ ปรามสิตฺวา อิมา คาถา อาห
                มา กุญฺชร นาคมาสโท
                ทุกฺโข หิ กุญฺชร นาคมาสโท
                น หิ นาคหตสฺส กุญฺชร
                สุคติ โหติ อิโต ปรํ ยโต ฯ
                มา จ มโท มา จ ปมาโท
                น หิ ปมตฺตา สุคตึ วชนฺติ
                เตน ตฺวญฺเว ตถา กริสฺสสิ
                เยน ตฺวํ สุคตึ คมิสฺสสีติ ฯ
เอวํ ธมฺมํ เทเสสิ ฯ ตสฺส สกลสรีรํ ปีติยา นิรนฺตรํ ผุฏฺ
อโหสิ ฯ สเจ ติรจฺฉานคโต นาภวิสฺส โสตาปตฺติผลํ อธิคมิสฺส ฯ
มนุสฺสา ตํ ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา อุนฺนทึสุ อปฺโปยึสุ สญฺชาตโสมนสฺสา
นานาภรณานิ ขิปึสุ ฯ ตานิ หตฺถิสฺส สรีรํ ปฏิจฺฉาทยึสุ ฯ
ตโต ปฏฺาย นาลาคิริ ธนปาลโก นาม ชาโต ฯ ตสฺมึ
ขเณ ปน ธนปาลกสมาคเม จตุราสีติปาณสหสฺสานิ อมตํ ปิวึสุ ฯ
สตฺถา ธนปาลกํ ปญฺจสุ สีเลสุ ปติฏฺาเปสิ ฯ โส โสณฺฑาย
ภควโต ปาทปํสูนิ คเหตฺวา อุปริ มุทฺธนิ อากิริตฺวา ปฏิกฺกุฏิโก
ปฏิกฺกมิตฺวา ทสฺสนูปจาเร ิโต ทสพลํ วนฺทิตฺวา นิวตฺติตฺวา
หตฺถิสาลํ ปาวิสิ ฯ ตโต ปฏฺาย เอวํ ทนฺเตสุ ทนฺโต หุตฺวา น
กิญฺจิ วิเหเสิ ฯ สตฺถา นิปฺผนฺนมโนรโถ เยหิ ยํ ธนํ ขิตฺตํ
ตํ เตสํเยว โหตูติ อธิฏฺาย อชฺช มยา มหนฺตํ ปาฏิหาริยํ
กตํ อิมสฺมึ นคเร ปิณฺฑาย จรณํ อปฺปฏิรูปนฺติ ติตฺถิเย มทฺทิตฺวา
ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ชยปฺปตฺโต วิย ขตฺติโย นครา นิกฺขมิตฺวา
เวฬุวนเมว คโต ฯ นครวาสิโนปิ พหุํ อนฺนปานขาทนียํ อาทาย
วิหารํ คนฺตฺวา มหาทานํ ปวตฺตยึสุ ฯ ตํ ทิวสํ สายณฺหสมเย ธมฺมสภํ
ปูเรตฺวา สนฺนิปติตฺวา ภิกฺขู กถํ สมุฏฺาเปสุํ อาวุโส อายสฺมตา
อานนฺเทน ตถาคตสฺสตฺถาย อตฺตโน ชีวิตํ ปริจฺจชนฺเตน ทุกฺกรํ
กตํ นาลาคิรึ ทิสฺวา สตฺถารา ติกฺขตฺตุํ ปฏิพาหิยมาโนปิ อนปคโต
อโห ทุกฺกรการโก อาวุโส อายสฺมา อานนฺโทติ ฯ อถ นํ สตฺถา
ทิพฺพโสตธาตุยา สุตฺวา อานนฺทสฺส คุณกถา ปวตฺตติ คนฺตพฺพํ
มยา เอตฺถาติ คนฺธกุฏิโต นิกฺขมิตฺวา อาคนฺตฺวา กายนุตฺถ ภิกฺขเว
เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต
น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ อานนฺโท ติรจฺฉานโยนิยํ นิพฺพตฺโตปิ
มมตฺถาย ชีวิตํ ปริจฺจชิเยวาติ วตฺวา ตุณฺหี อโหสิ เตหิ ยาจิโต
อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต ภิกฺขเว มหิสกรฏฺเ สาคลนคเร สาคโล นาม ราชา
ธมฺเมน รชฺชํ กาเรสิ ฯ ตทา นครโต อวิทูเร เอกสฺมึ เนสาทคามเก
อญฺตโร เนสาโท ปาเสหิ สกุเณ พนฺธิตฺวา นคเร วิกฺกีณนฺโต
ชีวิตํ กปฺเปสิ ฯ นครโต จ อวิทูเร อาวฏฺฏโต ทฺวาทสโยชนิโก
มานุสิโย นาม ปทุมสโร อโหสิ ฯ โส ปญฺจวณฺณปทุมสญฺฉนฺโน ฯ
ตตฺถ นานปฺปกาโร สกุณสงฺโฆ โอตริ ฯ โส เนสาโท ตตฺถ
อนิยาเมน ปาเส โอฑฺเฑสิ ฯ ตสฺมึ กาเล ธตรฏฺหํสราชา
ฉนฺนวุติสหสฺสปริวุโต จิตฺตกูฏปพฺพเต สุวณฺณคุหายํ ปฏิวสติ ฯ สุมุโข
นามสฺส เสนาปติ อโหสิ ฯ อเถกทา ตโต หํสยูถา กติปยา
สุวณฺณหํสา มานุสิยํ สรํ คนฺตฺวา ปหูตโคจเร ตสฺมึ สเร ยถาสุขํ
วิจริตฺวา จิตฺตกูฏํ อาคนฺตฺวา ธตรฏฺสฺส อาโรเจสุํ มหาราช
มนุสฺสปเถ มานุสิโย นาม ปทุมสโร สมฺปนฺนโคจโร ตตฺถ
โคจรํ คณฺหิตุํ คจฺฉามาติ ฯ โส มนุสฺสปโถ นาม สาสงฺโก
สปฺปฏิภโย มา โว รุจฺจตีติ ปฏิกฺขิปิตฺวาปิ เตหิ ปุนปฺปุนํ
วุจฺจมาโน สเจ ตุมฺหากํ รุจฺจติ คจฺฉามาติ สปฺปริวาโร
ตํ สรํ อคมาสิ ฯ โส อากาสโต โอตรนฺโต ปาทํ ปาเส
ปเวสนฺโตเยว โอตริ ฯ อถสฺส ปาโส ปาทํ อยปฏฺฏเกน ฆฏฺเฏนฺโต
วิย อาพนฺธิตฺวา คณฺหิ ฯ อถสฺส ฉินฺทิสฺสามิ นนฺติ อากฑฺฒนฺตสฺส
ปมวาเร จมฺมํ ฉิชฺชิ ทุติยวาเร มํสํ ฉิชฺชิ ตติยวาเร นหารุ
ฉิชฺชิ จตุตฺถวาเร โส ปาโส อฏฺึ อาหจฺจ อฏฺาสิ ฯ โลหิตํ
ปคฺฆรติ พลวเวทนา ปวตฺตึสุ ฯ โส จินฺเตสิ สจาหํ พนฺธนรวํ
รวิสฺสามิ าตกา เม จิตฺตุตฺราสา หุตฺวา โคจรํ อคณฺหิตฺวา
ฉาตชฺฌตฺตาว ปลายนฺตา ทุพฺพลตาย สมุทฺเท ปติสฺสนฺตีติ ฯ โส
เวทนํ อธิวาเสตฺวา าตีนํ ยาวทตฺถํ โคจรํ คณฺหิตฺวา หํสานํ
กีฬนกาเล มหนฺเตน สทฺเทน พนฺธนวรํ รวิ ฯ ตํ สุตฺวา หํสา
มรณภยตชฺชิตา วคฺควคฺคา หุตฺวา จิตฺตกูฏาภิมุขา ปกฺขนฺทึสุ ฯ
เตสุ ปกฺกนฺเตสุ สุมุโข หํสเสนาปติ กจฺจิ นุโข อิทํ ภยํ
มหาราชสฺส อุปฺปนฺนํ อหํ ชานิสฺสามิ นนฺติ เวเคน ปกฺขนฺทิตฺวา
ปุรโต คจฺฉนฺตสฺส หํสคณสฺส อนฺตเร มหาสตฺตํ อทิสฺวา
มชฺฌิมหํสคณํ วิจินิตฺวา ตตฺถาปิ ตํ อทิสฺวา ปจฺฉิมหํสคณํ วิจินิตฺวา
ตตฺถาปิ มหาสตฺตํ อทิสฺวา นิสฺสํสยํ ตสฺเสว ตํ ภยํ อุปฺปนฺนนฺติ
นิวตฺติตฺวา อาคจฺฉนฺโต มหาสตฺตํ ปาเส พนฺธํ ทิสฺวา โลหิตมกฺขิตํ
ทุกฺขาตุรํ ปงฺกปิฏฺเ นิสินฺนํ ทิสฺวา มา ภายิ มหาราชาติ วตฺวา
อหํ มม ชีวิตํ ปริจฺจชิตฺวา ตุมฺเห ปาสโต โมเจสฺสามีติ วทนฺโตว
โอตริตฺวา มหาสตฺตํ อสฺสาเสนฺโต ปงฺกปิฏฺเ นิสีทิ ฯ อถ นํ
วีมํสนฺโต มหาสตฺโต ปมํ คาถมาห
       สุมุข อนุวิจินนฺตา            ปกฺกมนฺติ วิหงฺคมา
       คจฺฉ ตุวํปิ มา กงฺขิ          นตฺถิ พนฺเธ สหายตาติ ฯ
     ตตฺถ อนุวิจินนฺตาติ สิเนเหน อาลยวเสน อโนโลเกนฺตา ฯ
ปกฺกมนฺตีติ เอเต ฉนฺนวุติหํสสหสฺสา าติคณวิหงฺคมา มํ ฉฑฺเฑตฺวา
คจฺฉนฺติ ตฺวํปิ คจฺฉ มา อิธ วาสํ อากงฺขิ เอวํ หิ ปาเสน
พนฺเธ มยิ สหายตา นาม นตฺถิ น หิ เต อหํ อิทานิ กิญฺจิ
สหายกิจฺจํ กาตุํ สกฺขิสฺสามิ กินฺเต มยา นิรุปกาเรน ปปญฺจํ
อกตฺวา คจฺเฉวาติ วทติ ฯ
     ตโต ปรํ สุมุโข อาห
       คจฺเฉ วาหํ น วา คจฺเฉ      น เตน อมโร สิยํ
       สุขิตนฺตํ อุปาสิตฺวา           ทุกฺขิตนฺตํ กถํ ชเห ฯ
       มรณํ วา ตยา สทฺธึ          ชีวิตํ วา ตยา วินา
       ตเทว มรณํ เสยฺโย          ยญฺเจ ชีเว ตยา วินา ฯ
       เนส ธมฺโม มหาราช         ยํ ตํ เอวํ คตํ ชเห
       ยา คติ ตุมฺหํ สา มยฺหํ        รุจฺจเต วิหคาธิปาติ ฯ
ตโต มหาสตฺโต อาห
       กา นุ ปาเสน พนฺธสฺส        คติ อญฺา มหานสา
       สา กถํ เจตยานสฺส          มุตฺตสฺส ตว รุจฺจติ ฯ
       กํ วา ตฺวํ ปสฺสสิ อตฺถํ        มม ตุยฺหญฺจ ปกฺขิม
       าตีนํวาวสิฏฺานํ            อุภินฺนํ ชีวิตกฺขเย ฯ
       ยนฺน กญฺจนเทปิจฺฉ           อนฺเธน ตมสา กตํ
       ตาทิเส สญฺจชํ ปาณํ          กิมตฺถมภิโชตเยติ ฯ
สุมุโข อาห
       กถํ นุ ปตตํ เสฏฺ           ธมฺเม อตฺถํ น พุชฺฌสิ
       ธมฺโม อปจิโต สนฺโต         อตฺถํ ทสฺเสติ ปาณินํ ฯ
       โสหํ ธมฺมํ อเปกฺขาโน        ธมฺมา จตฺถํ สมุฏฺิตํ
       ภตฺติญฺจ ตยิ สมฺปสฺสํ          นาวกงฺขามิ ชีวิตํ ฯ
       อทฺธา เอโส สตํ ธมฺโม       โย มิตฺโต มิตฺตมาปเท
       น จเช ชีวิตสฺสาปิ           เหตุ ธมฺมํ อนุสฺสรนฺติ ฯ
ตโต มหาสตฺโต อาห
       สฺวายํ ธมฺโม จ เต จิณฺโณ     ภตฺตี จ วิทิตา มยิ
       กามํ กรสฺสุ มยฺเหตํ          คจฺเฉวานุมโต มยา ฯ
       อปิเตฺววํ คเต กาเล        ยํ ขณฺฑํ าตินํ มยา
       ตยา ตํ พุทฺธิสมฺปนฺน         อสฺส ปรมสํวุตนฺติ ฯ
       อิจฺเจวํ มนฺตยนฺตานํ         อริยานํ อริยวุตฺตินํ
       ปจฺจทิสฺสถ เนสาโท         อาตุรานมิวนฺตโก ฯ
       เต สตฺตุมภิสิญฺจิกฺข          ทีฆรตฺตํ หิตา ทิชา
       ตุณฺหี มาสิตฺถ อุภโย         น จลญฺเจสุ อาสนา ฯ
       ธตรฏฺเ จ ทิสฺวาน         สมุฑฺเฑนฺเต ตโต ตโต
       อภิกฺกมถ เวเคน           ทิชสตฺตุ ทิชาธิเป ฯ
       โส จ เวเคนาภิกฺกมฺม       อาสชฺช ปรเม ทิเช
       ปจฺจกมฺปิตฺถ เนสาโท        พนฺธา อิติ วิจินฺตยํ ฯ
       เอกญฺจ พนฺธมาสีนํ          อพนฺธญฺจ ปุนาปรํ
       อาสชฺช พนฺธมาสีนํ          เปกฺขมานมทีนวํ ฯ
       ตโต โส วิมโตเยว         ปณฺฑเร อชฺฌภาสถ
       ปวฑฺฒกาเย อาสีเน         ทิชสงฺฆคณาธิเป ฯ
       ยนฺนุ ปาเสน มหตา         พนฺโธ น กุรุเต ทิสํ
       อถ กสฺมา อพนฺโธ ตฺวํ       พลี ปกฺขี น คจฺฉสิ ฯ
       กึ นุ ตฺยายํ ทิโช โหติ       มุตฺโต พนฺธํ อุปาสสิ
       โอหาย สกุณา ยนฺติ         กึ เอโก อวหียสีติ ฯ
สุมุโข อาห
       ราชา เม โส ทิชามิตฺต      สขา ปาณสโม จ เม
       เนว นํ วิชหิสฺสามิ          ยาว กาลสฺส ปริยายนฺติ ฯ
     เนสาโท อาห
       กถํ ปนายํ วิหงฺโค          นาทฺทส ปาสโมฑฺฑิตํ
       ปทํ เหตํ มหนฺตานํ          โพทฺธุมรหนฺติ อาปทนฺติ ฯ
     สุมุโข อาห
       ยทา ปราภโว โหติ         โปโส ชีวิตสงฺขเย
       อถ ชาลญฺจ ปาสญฺจ         อาสชฺชาปิ น พุชฺฌตีติ ฯ
     เนสาโท อาห
       อปิ เตฺวว มหาปญฺ         ปาสา พหุวิธา ตตา
       คุยฺหมาสชฺช พชฺฌนฺติ         อเถวํ ชีวิตกฺขเยติ ฯ
     อิมาสํ คาถานํ อตฺโถ ปาลินเยเนว เวทิตพฺโพ ฯ
     ตตฺถ คจฺเฉ วาติ มหาราช อหํ อิโต คจฺเฉยฺยํ วา น วา
นาหํ เตน คมเนน วา อคมเนน วา อมโร สิยํ อหํ หิ อิโต
คโตปิ อคโตปิ มรณโต อมุตฺโตว อิโต ปุพฺเพ ปน สุขิตํ ตํ
อุปาเสตฺวา อิทานิ ทุกฺขิตํ ตํ กถํ ชเหยฺยนฺติ วทติ ฯ มรณํ
วาติ มม อคจฺฉนฺตสฺส วา ตยา สทฺธึ มรณํ ภเวยฺย คจฺฉนฺตสฺส
วา ตยา วินา ชีวิตํ เตสุ ทฺวีสุ ยํ ตยา สทฺธึ มรณํ ตเทว
เม วรํ ยํ ปน ตยา วินา ชีเวยฺยํ น เม ตํ วรตรนฺติ
อตฺโถ ฯ รุจฺจเตติ ยา นิปฺผตฺติ สาว มยฺหํ รุจฺจติ ฯ สา
กถนฺติ สมฺม สุมุข มม ตาว ทฬฺเหน วาฬมยปาเสน พนฺธสฺส
ปรหตฺถคตสฺส สา คติ รุจฺจตุ ตว ปน เจตยานสฺส ปญฺวโต
มุตฺตสฺส กถํ รุจฺจติ ฯ ปกฺขิมาติ ปกฺขสมฺปนฺน ฯ อุภินฺนนฺติ
อมฺหากํ ทฺวินฺนํปิ ชีวิตกฺขเย สติ ตฺวํ มม วา ตว วา อวสิฏฺานํ
าตีนํ วา กิมตฺถํ ปสฺสสิ ฯ ยนฺนาติ เอตฺถ นกาโร อุปมาเน ฯ
กญฺจนเทปิจฺฉาติ กาญฺจนเทฺวปิจฺฉ ฯ อยเมว วา ปาโ ฯ
กญฺจนสทิส อุภยปกฺขาติ อตฺโถ ฯ ตมสาติ ตมสิ ฯ อยเมว วา
ปาโ ฯ ปุริมสฺส นการสฺส อิมินา สมฺพนฺโธ ฯ กตนฺติ กตํ
วิยาติ อตฺโถ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ตยิ ปาณํ จชนฺเตปิ อจชนฺเตปิ
มม ชีวิตสฺส อภาโว ยํ ตว ปาณสญฺจชนํ ตํ อนฺเธน ตมสิ กตํ
วิย กิญฺจิเทว อนุปคมฺม อปจฺจกฺขคุณํ ตาทิเส ตว อปจฺจกฺขคุเณ
สญฺจชเน ตฺวํ ปาณํ สญฺจชนฺโต กิมตฺถมภิโชตเยยฺยาสีติ ฯ ธมฺโม
อปจิโต สนฺโตติ ธมฺโม ปูชิโต มานิโต สมฺมานิโต สมาโน ฯ
อตฺถํ ทสฺเสตีติ วุฑฺฒึ ทสฺเสติ ฯ อเปกฺขาโนติ อเปกฺขนฺโต ฯ
ธมฺมา จตฺถนฺติ ธมฺมโต จ อตฺถํ สมุฏฺิตํ ปสฺสนฺโต ฯ ภตฺตินฺติ
สิเนหํ ฯ สตํ ธมฺโมติ ปณฺฑิตานํ สภาโว ฯ โย มิตฺโตติ โย
มิตฺโต อาปเทสุ มิตฺตํ น จเช ตสฺส อจชนฺตสฺส มิตฺตสฺส เอส
สภาโว นาม อทฺธา สตํ ธมฺโม วิทิโต ปากโฏ ชาโต ฯ
กามํ กรสฺสูติ เอตํ มม กามํ มยา อิจฺฉิตํ มม วจนํ กรสฺสุ ฯ
อปิเตฺววํ คเต กาเลติ อปิตุ เอวํ คเต กาเล มยิ อิมสฺมึ าเน
ปาเสน พนฺเธ ฯ ปรมสํวุตนฺติ ปรมปฏิจฺฉนฺนํ ฯ
     อิจฺเจวํ มนฺตยนฺตานนฺติ คจฺฉ น คจฺฉามีติ เอวํ กเถนฺตานํ ฯ
อริยานนฺติ อาจารอริยานํ ฯ ปจฺจทิสฺสถาติ กาสายานิ นิวาเสตฺวา
รตฺตมาลํ ปิลนฺธิตฺวา มุคฺครํ อาทาย อาคจฺฉนฺโตว อทิสฺสถ ฯ
อาตุรานนฺติ คิลานานํ มจฺจุ วิย ฯ อภิสิญฺจิกฺขาติ ภิกฺขเว เต
อุโภปิ สตฺตุํ อายนฺตํ ปสฺสิตฺวา ฯ หิตาติ ทีฆรตฺตํ อญฺมญฺสฺส
หิตา มุทุจิตฺตา ฯ น จลญฺเจสุนฺติ อาสนโต น จลึสุ ยถานิสินฺนาว
อเหสุํ ฯ สุมุโข ปน อยํ เนสาโท อาคนฺตฺวา ปหรนฺโต มํ ปมํ
ปหรตูติ จินฺเตตฺวา มหาสตฺตํ ปจฺฉโต กตฺวา นิสีทิ ฯ ธตรฏฺเติ
หํเส ฯ สมุฑฺเฑนฺเตติ มรณภเยน อิโตจีโตจ อุปคจฺฉนฺเต ทิสฺวา ฯ
อาสชฺชาติ อิตเร เทฺว ชเน อุปคนฺตฺวา ฯ ปจฺจกมฺปิตฺถาติ พนฺธา
น พนฺธาติ จินฺเตนฺโต อุปธาเรนฺโต อกมฺปิตฺถ เวคํ หาเปตฺวา
สนิกํ อคมาสิ ฯ อาสชฺช พนฺธนฺติ พนฺธํ มหาสตฺตํ อุปคนฺตฺวา นิสินฺนํ
สุมุขํ ฯ อาทีนวนฺติ อาทีนวเมว หุตฺวา มหาสตฺตํ โอโลเกนฺตํ
ทิสฺวา ฯ วิมโตติ กินฺนุ โข อพนฺโธ พนฺธสฺส สนฺติเก นิสินฺโน
การณํ ปุจฺฉิสฺสามีติ วิมติชาโต หุตฺวาติ อตฺโถ ฯ ปณฺฑเรติ
หํเส อถวา ปริสุทฺเธ นิมฺมเล สุปหฏฺกญฺจนวณฺเณติ อตฺโถ ฯ
ปวฑฺฒกาเยติ วฑฺฒิตกาเย มหาสรีเร ฯ ยนฺนูติ ยนฺตาว เอโส
มหาปาเสน พนฺโธ ฯ ทิสํ น กุรุเตติ ปลายนตฺถาย เอกํ ทิสํ น
ภชติ ตํ ยุตฺตนฺติ อธิปฺปาโย ฯ พลีติ พลสมฺปนฺโน หุตฺวา ฯ
ปกฺขีติ ตํ อาลปติ ฯ โอหายาติ ฉฑฺเฑตฺวา ฯ ยนฺตีติ เสสสกุณา
คจฺฉนฺติ ฯ อวหียสีติ โอหียสิ ฯ ทิชามิตฺตาติ ทิชานํ อมิตฺต ฯ
ยาว กาลสฺส ปริยายนฺติ ยาว มรณสฺส วาโร อาคจฺฉติ ฯ กถํ
ปนายนฺติ ตฺวํ ราชา เม โสติ วทสิ ราชาโน จ นาม ปณฺฑิตา
โหนฺติ อิติปิ ปณฺฑิโต สมาโน เกน การเณน โอฑฺฑิตํ ปาสํ
น อทฺทส ฯ ปทํ เหตนฺติ ยสมหตฺตํ วา าณมหตฺตํ วา ปตฺตานํ
อตฺตโน อาปเท พุชฺฌนํ นาม ปทํ การณํ ตสฺมา เต อาปทํ
โพทฺธุํ อรหนฺติ ฯ ปราภโวติ อวุฑฺฒิ ฯ อาสชฺชาปีติ อุปคนฺตฺวาปิ
น พุชฺฌติ ฯ ตตาติ วิตตา โอฑฺฑิตา ฯ คุยฺหมาสชฺชาติ เตสุ
ปาเสสุ โย คุยฺโห ปฉิจฺฉนฺโน ปาโส ตํ อาสชฺช พชฺฌนฺติ ฯ
อเถวนฺติ อถ เอวํ ชีวิตกฺขเย สติ พชฺฌนฺติเยวาติ อตฺโถ ฯ
     อิติ โส ตํ กถาสลฺลาเปน มุทุหทยํ กตฺวา มหาสตฺตสฺส ชีวิตํ
ยาจนฺโต คาถมาห
       อปิ นายํ ตยา สทฺธึ      สํวาสสฺส สุขุทฺรโย
       อปิ โน อนุมญฺาสิ       อปิ โน ชีวิตํ ทเทติ ฯ
     ตตฺถ อปิ นายนฺติ อปิ นุ อยํ ฯ สุขุทฺรโยติ สุขผโล ฯ
อปิ โน อนุมญฺาสีติ จิตฺตกูฏํ คนฺตฺวา าตเก ปสฺสิตุํ ตฺวํ
อนุชาเนยฺยาสิ ฯ อปิ โน ชีวิตํ ทเทติ อปิ โน อิมาย กถาย
อุปฺปนฺนวิสฺสาโส  น มาเรยฺยาสีติ ฯ
     โส ตสฺส มธุรกถาย พชฺฌิตฺวา คาถมาห
       น เจว เม ตฺวํ พนฺโธสิ   นปิ อิจฺฉามิ เต วธํ
       กามํ ขิปฺปมิโต คนฺตฺวา    ชีว ตฺวํ อนิโฆ จิรนฺติ ฯ
     ตโต สุมุโข จตสฺโส คาถา อภาสิ
       เนวาหเมตํ อิจฺฉามิ      อญฺเตฺรตสฺส ชีวิตา
       สเจ เอเกน ตุฏฺโสิ     มุญฺเจตํ มุญฺจ ภกฺขย ฯ
        อาโรหปริณาเหน       ตุลฺยสฺมา วยสา อุโภ
        น เต ลาเภน โอนตา   เอเตน นิมินา ตุวํ ฯ
        ตทิงฺฆ สมเปกฺขสฺสุ      โหตุ คิทฺธิ ตวสฺมสุ
        มํ ปุพฺเพ พนฺธปาเสน    ปจฺฉา มุญฺจ ทิชาธิปํ ฯ
        ตาวเทว จ เต ลาโภ   กตสฺส ยาจนาย จ
        เมตฺตี จ ธตรฏฺเหิ     ยาว ชีวาย เต สิยาติ ฯ
     ตตฺถ เอตนฺติ ยํ อญฺตฺร เอตสฺส ชีวิตา มม ชีวิตํ เอตํ
อหํ เนว อิจฺฉามิ ฯ ตุลฺยสฺมาติ สมา โหม ฯ นิมินา ตุวนฺติ
ปริวตฺเตหิ ตุวํ ฯ ตวสฺมสูติ ตว อมฺเหสุ คิทฺธิ โหตุ กินฺเต เอเตน
มยิ โลภํ อุปฺปาเทหีติ วทติ ฯ ตาวเทวาติ ตตฺตโกเยว ฯ ยาจนาย
จาติ ยา มม ยาจนา สาว กตา อสฺสาติ อตฺโถ ฯ
     อิติ โส ตาย ธมฺมเทสนาย เตเลสุ ปกฺขิตฺตกปฺปาสปิจุ วิย
มุทุกตหทโย มหาสตฺตํ ตสฺส ทายํ กตฺวา ททนฺโต อาห
        ปสฺสนฺตุ โน มหาสงฺฆา    ตยา มุตฺตํ อิโต คตํ
        มิตฺตามจฺจา จ ภจฺจา จ   ปุตฺตทารา จ พนฺธวา ฯ
        น จ เต ตาทิสา มิตฺตา   พหูนํ อิธ วิชฺชเร
        ยถา ตฺวํ ธตรฏฺสฺส      ปาณสาธารโณ สขา ฯ
        โส เต สหายํ มุญฺจามิ    โหตุ ราชา ตวานุโค
        กามํ ขิปฺปมิโต คนฺตฺวา    าติมชฺเฌ วิโรจถาติ ฯ
     ตตฺถ โนติ นิปาตมตฺตํ ฯ ตยา มุตฺตนฺติ อิมํ หิ ตฺวํเยว
มุญฺจสิ นาม ตสฺมา อิมํ ตยา มุตฺตํ อิโต จิตฺตกูฏปพฺพตํ คตํ
มหนฺตา าติสงฺฆา จ เอเต จ มิตฺตาทโย ปสฺสนฺตุ ฯ เอตฺถ
จ พนฺธวาติ เอกโลหิตสมฺพนฺธา ฯ วิชฺชเรติ วิชฺชนฺติ ฯ
ปาณสาธารโณติ สาธารณปาโณ อวิภตฺตชีวิโก ยถา ตฺวํ เอตสฺส
สขา เอตาทิสา อญฺเสํ พหูนํปิ มิตฺตา นาม น วิชฺชนฺติ ฯ
ตวานุโคติ เอตํ ทุกฺขิตํ อาทาย ปุรโต คจฺฉ ตสฺส ตว อยํ
อนุโค โหตูติ ฯ
     เอวํ วตฺวา จ ปน เนสาทปุตฺโต เมตฺตจิตฺเตน มหาสตฺตํ
อุปสงฺกมิตฺวา พนฺธนํ ฉินฺทิตฺวา อาลิงฺคิตฺวา สรโต นิกฺขมิตฺวา
สรตีเร ตรุณทพฺพติณปิฏฺเ นิสีทาเปตฺวา ปาเท พนฺธปาสํ มุทุจิตฺเตน
สนิกํ โมเจตฺวา ทูเร ขิปิตฺวา มหาสตฺเต พลวสิเนหํ ปจฺจุปฏฺเปตฺวา
เมตฺตจิตฺเตน อุทกํ อาทาย โลหิตํ โธวิตฺวา ปุนปฺปุนํ ปริมชฺชิ ฯ
ตสฺส เมตฺตจิตฺตานุภาเวน โพธิสตฺตสฺส ปาเท สิรา สิราหิ มํสํ
มํเสน จมฺมํ จมฺเมน ฆฏฺฏิตํ ตาวเทว ปาโท สํรุฬฺโห สุจฺฉวี
สญฺชาตโลโม อโหสิ อพนฺธปาเสน นิพฺพิเสโส ฯ โพธิสตฺโต สุขิโต
ปกติภาเวเนว นิสีทิ ฯ อถ สุมุโข อตฺตานํ นิสฺสาย มหาสตฺตสฺส
สุขิตภาวํ วิทิตฺวา สญฺชาตโสมนสฺโส เนสาทสฺส ถุติมกาสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
        โส ปตีโต ปมุตฺเตน    ภตฺตุโน ภตฺตุคารโว
        อชฺฌภาสถ วงฺกงฺโค    วาจํ กณฺณสุขํ ภณํ
        เอวํ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ    สห สพฺเพหิ าติภิ
        ยถาหมชฺช นนฺทามิ     มุตฺตํ ทิสฺวา ทิชาธิปนฺติ ฯ
     ตตฺถ วงฺกงฺโคติ วงฺกคีโว ฯ
     เอวํ ลุทฺทกาติ ถุตึ กตฺวา สุมุโข โพธิสตฺตํ อาห มหาราช
อิมินา อมฺหากํ มหาอุปกาโร กโต อยํ หิ อมฺหากํ วจนํ อกตฺวา
กีฬหํเส โน กตฺวา อิสฺสรานํ เทนฺโต พหุํ ธนํ ลเภยฺย มาเรตฺวา
วา มํสํ วิกฺกีณนฺโต พหุํ ธนํปิ ลภเตว อตฺตโน ปน ชีวิตํ
อโนโลเกตฺวา อมฺหากํ วจนํ กริ อิมํ รญฺโ สนฺติกํ เนตฺวา
สุขํ ชีวิตํ กโรมาติ ฯ มหาสตฺโต สมฺปฏิจฺฉิ ฯ สุมุโข อตฺตโน
ภาสาย มหาสตฺเตน สทฺธึ กเถตฺวา ปุน มนุสฺสภาสาย ลุทฺทปุตฺตํ
อามนฺเตตฺวา สมฺม ตฺวํ กิมตฺถํ ปาสํ โอฑฺเฑสีติ ปุจฺฉิตฺวา
ธนตฺถนฺติ วุตฺเต เอวํ สนฺเต อมฺเห อาทาย นครํ ปวิสิตฺวา รญฺโ
ทสฺเสหิ พหุํ ธนํ เต ธนํ ทาเปสฺสามาติ วตฺวา อาห
        เอหิ ตํ อนุสิกฺขามิ      ยถา ตฺวมปิ ลจฺฉสิ
        ลาภํ ตวายํ ธตรฏฺโ    ปาปํ กิญฺจิ น ทกฺขติ ฯ
        ชิปฺปมนฺเตปุรํ คนฺตฺวา    รญฺโ ทสฺเสหิ โน อุโภ
        อพนฺเธ ปกตีภูเต       กาเช อุภยโต ิเต ฯ
        ธตรฏฺา มหาราช      หํสาธิปติโน อิเม
        อยํ หิ ราชา หํสานํ     อยํ เสนาปตีตโร ฯ
        อสํสยํ อิมํ ทิสฺวา       หํสราชํ นราธิโป
        ปตีโต สุมโน วิตฺโต     พหุํ ทสฺสติ เต ธนนฺติ ฯ
     ตตฺถ อนุสิกฺขามีติ อนุสาสามิ ฯ ปาปนฺติ ลามกํ ฯ รญฺโ
ทสฺเสหิ โน อุโภติ อมฺเห อุโภปิ รญฺโ ทสฺเสหิ ฯ โพธิสตฺตสฺส
ปญฺานุภาวทสฺสนตฺถํ อตฺตโน มิตฺตธมฺมสฺเสว อาวิภาวตฺถํ ลุทฺทสฺส
ธนลาภตฺถํ รญฺโ สีเล ปติฏฺาปนตฺถญฺจาติ จตูหิ การเณหิ เอวมาห ฯ
ธตรฏฺาติ เนตฺวา จ ปน โน รญฺโ เอวํ อาจิกฺเขยฺยาสิ มหาราช
อิเม ธตรฏฺกุเล ชาตา เทฺว หํสาธิปติโน เอเตสุ อยํ ราชา
อิตโร เสนาปตีติ อิติ นํ สิกฺขาเปสิ ฯ ปตีโตติ อาทีนิ ตีณิปิ
ตุฏฺาการวจนาเนว ฯ
     เอวํ วุตฺเต ลุทฺโท สามิ มา โว รญฺโ เอว ทสฺสนํ รุจิ
ราชาโน นาม จลจิตฺตา กีฬหํเส วา โว กเรยฺยุํ มาเรยฺยุํ วาติ
วตฺวา สมฺม มา ภายิ อหํ ตาทิสํปิ กกฺขลํ ลุทฺทํ โลหิตปาณึ
ธมฺมกถาย มุทุกํ กตฺวา มม ปาเทสุ ปาเตสึ ราชาโน นาม
ปญฺวนฺโต ปุญฺวนฺโต จ สุภาสิตํ ทุพฺภาสิตํ ชานนฺติ ขิปฺปํ อมฺเห
รญฺโ ทสฺเสหีติ วุตฺเต เตนหิ มา มยฺหํ กุชฺฌิตฺถ อหํ อวสฺสํ
ตุมฺหากํ รุจิยา เนมีติ วตฺวา อุโภปิ กาชํ อาโรเปตฺวา ราชกุลํ
คนฺตฺวา รญฺโ ทสฺเสตฺวา รญฺา ปุฏฺโ ยถาภูตํ อาโรเจสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
        ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา     กมฺมุนา อุปปาทยิ
        ขิปฺปมนฺเตปุรํ คนฺตฺวา    รญฺโ หํเส อทสฺสยิ
        อพนฺเธ ปกตีภูเต       กาชํ อุภยโต ิเต ฯ
        ธตรฏฺา มหาราช      หํสาธิปติโน อิเม
        อยํ หิ ราชา หํสานํ     อยํ เสนาปตีตโรติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา อาห
        กถํ ปนิเม วิหงฺคา      ตว หตฺถตฺถมาคตา
        กถํ ลุทฺโท มหนฺตานํ     อิสฺสเร อิธ อชฺฌคาติ ฯ
     เนสาโท อาห
        วิหิตา สนฺติเม ปาสา    ปลฺลเลสุ ชนาธิป
        ยํ ยทายตนํ มญฺเ      ทิชานํ ปาณโรธนํ ฯ
        ตาทิสํ ปาสมาสชฺช      หํสราชา อพชฺฌถ
        ตํ อพนฺโธ อุปาสีโน     มมายํ อชฺฌภาสถ ฯ
        สุทุกฺกรํ อนริเยหิ       ทหเต ภาวมุตฺตมํ
        ภตฺตุรตฺเถ ปรกฺกนฺโต    ธมฺมยุตฺโต วิหงฺคโม ฯ
        อตฺตโนยํ จชิตฺวาน      ชีวิตํ ชีวิตารโห
        อนุตฺถุนนฺโต อาสีโน     ภตฺตุ ยาจิตฺถ ชีวิตํ ฯ
        ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา     ปาสาทมหมชฺฌคํ
        ตโต นํ ปมุญฺจึ ปาสา    อนุญฺาสึ สุเขน จ ฯ
        โส ปตีโต ปมุตฺเตน     ภตฺตุนา ภตฺตุคารโว
        อชฺฌภาสถ วงฺกงฺโค     วาจํ กณฺณสุขํ ภณํ ฯ
        เอวํ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ     สห สพฺเพหิ าติภิ
        ยถาหมชฺช นนฺทามิ      มุตฺตํ ทิสฺวา ทิชาธิปํ ฯ
        เอหิ ตํ อนุสิกฺขามิ      ยถา ตฺวมปิ ลจฺฉเส
        ลาภํ ตฺยายํ ธตรฏฺโ    ปาปํ กิญฺจิ น ทกฺขติ ฯ
        ขิปฺปมนฺเตปุรํ คนฺตฺวา    รญฺโ ทสฺเสหิ โน อุโภ
        อพนฺเธ ปกตีภูเต       กาเช อุภยโต ิเต ฯ
        ธตรฏฺา มหาราช      หํสาธิปติโน อิเม
        อยญฺหิ ราชา หํสานํ     อยํ เสนาปตีตโร ฯ
        อสํสยํ อิมํ ทิสฺวา       หํสราชํ นราธิโป
        ปตีโต สุมโน วิตฺโต     พหุํ ทสฺสติ เต ธนํ ฯ
        เอวเมตสฺส วจนา      อานีตา เม อุโภ มยา
        เอตฺเถว หิ อิเม อสฺสุ   อุโภ อนุมตา มยา ฯ
        โสยํ เอวํ คโต ปกฺขี    ทิโช ปรมธมฺมิโก
        มาทิสสฺส หิ ลุทฺทสฺส     ชนเยยฺยาถ มทฺทวํ ฯ
        อุปยานญฺจ เต เทว     นาญฺ ปสฺสามิ เอทิสํ
        สพฺพสากุณิกคาเม       ตํ ปสฺสมนุชาธิปาติ ฯ
     ตตฺถ กมฺมุนา อุปปาทยีติ ยํ โส อวจ ตํ กโรนฺโต
กายกมฺเมน สมฺปาเทสิ ฯ คนฺตฺวาติ หํสราเชน นิสินฺนกาชโกฏึ
อุจฺจตรํ เสนาปตินา นิสินฺนกาชโกฏึ โถกํ นีจํ กตฺวา อุโภปิ เต
ปกฺขิปิตฺวา หํสราชา จ เสนาปติ จ ราชานํ ปสฺสิตุํ คจฺฉนฺติ
อุสฺสรถ อุสฺสรถาติ ชนํ อุสฺสาเรนฺโต เอวรูปา นาม โสภคฺคปฺปตฺตา
สุวณฺณวณฺณา หํสราชาโน น ทิฏฺปุพฺพาติ มนุสฺเสสุ หาสมฺปตฺเตสุ
ขิปฺปมนฺเตปุรํ คนฺตฺวา ฯ อทสฺสยีติ หํสราชาโน ตุมฺเห ทฏฺุํ อาคตาติ
รญฺโ อาโรจาเปตฺวา เตน ตุฏฺจิตฺเตน อาคจฺฉตูติ ปกฺโกสาปิโต
อติหริตฺวา ทสฺเสสิ ฯ หตฺถตฺถนฺติ หตฺเถสุ อาคตํ ปตฺตนฺติ
วุตฺตํ โหติ ฯ มหนฺตานนฺติ ยสมหนฺตปฺปตฺตานํ สุวณฺณวณฺณานํ
ธตรฏฺหํสานํ อิสฺสเร สามิโน กถํ ตฺวํ ลุทฺโท หุตฺวา อธิคโตติ
ปุจฺฉติ ฯ อิสฺสรมิธมชฺฌคาติปิ ปาโ ฯ เอเตสํ อิสฺสริยํ ตฺวํ กถํ
อชฺฌคาติ อตฺโถ ฯ วิหิตาติ โยชิตา ฯ ยํ ยทายตนํ มญฺเติ
มหาราช ยํ ยํ สโมสรณฏฺานํ ทิชานํ ปาณโรธนํ ชีวิตกฺขยกรํ
มญฺามิ ตตฺถ ตตฺถ มยา ปลฺลเลสุ ปาสา วิหิตา ฯ ตาทิสนฺติ
มานุสิยสเร ตถาวิธํ ปาณโรธนํ มยา วิหิตํ ฯ ปาสนฺติ ตํ เอตํ
ตตฺถ พนฺธํ ฯ อุปาสีโนติ อตฺตโน ชีวิตํ อคเณตฺวา อุปคนฺตฺวา
นิสินฺโน ฯ มมายนฺติ มํ อยํ เสนาปติ อชฺฌภาสถ มยา สทฺธึ
กเถสิ ฯ สุทุกฺกรนฺติ ตสฺมึ ขเณ เอส อมฺหาทิเสหิ อนริเยหิ
สุทุกฺกรํ อกาสิ ฯ ทหเต ภาวมุตฺตมนฺติ อตฺตโน อุตฺตมํ อชฺฌาสยํ
ทหติ ปกาเสติ ฯ อตฺตโนยนฺติ อตฺตโน อยํ ฯ อนุตฺถุนนฺโตติ
ภตฺตุ คุเณ วณฺเณนฺโต ตสฺส ชีวิตํ มุญฺจาติ มํ ยาจิ ฯ ตสฺสาติ
ตสฺส ตถา ยาจนฺตสฺส สุเขน จิตฺตกูฏํ คนฺตฺวา าติสงฺฆํ ปสฺสถาติ
จ อนุชานึ ฯ เอตฺเถว หีติ มยา ปน อิเม เทฺว เอตฺถ มานุสิยสเรเยว
จิตฺตกูฏคมนาย อนุมตา อเหสุํ ฯ เอวํ คโตติ เอวํ สตฺตุหตฺถคโต ฯ
ชนเยยฺยาถ มทฺทวนฺติ อตฺตนิ เมตฺตจิตฺตํ ชเนสิ ฯ อุปยานนฺติ
ปณฺณาการํ ฯ สพฺพสากุณิกคาเมติ สพฺพสฺมึปิ สากุณิกคาเม นาหํ
อญฺ ตว เอวรูปํ เตน สากุณิเกน อาคตปุพฺพํ อุปยานํ น
ปสฺสามีติ ฯ ตํ ปสฺสาติ ตํ มยา อาภตํ อุปยานํ ปสฺส มนุชาธิปาติ ฯ
     เอวํ โส ิตโกว สุมุขสฺส คุณํ กเถสิ ฯ ตโต ราชา
หํสรญฺโ มหารหํ อาสนํ สุมุขสฺส จ สุวณฺณภทฺทปีกํ ทาเปตฺวา
เตสํ ตตฺถ นิสินฺนานํ สุวณฺณภาชเนหิ ลาชมธุผาณิตาทีนิ ทาเปตฺวา
นิฏฺิเต จ น โภชนกิจฺเจ อญฺชลึ ปคฺคยฺห มหาสตฺตํ ธมฺมกถํ
ยาจิตฺวา สุวณฺณปีเ นิสีทิ ฯ โส เตน ยาจิโต ปฏิสนฺถารมกาสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
        ทิสฺวา นิสินฺนํ ราชานํ     ปีเ โสวณฺณมเย สุเภ
        อชฺฌภาสถ วงฺกงฺโค      วาจํ กณฺณสุขํ ภณํ ฯ
        กจฺจิ นุ โภโต กุสลํ      กจฺจิ โภโต อนามยํ
        กจฺจิ รฏฺมิทํ ผีตํ        ธมฺเมน มนุสาสสีติ ฯ
     ราชา อาห
        กุสลญฺเจว เม หํส       อโถ หํส อนามยํ
        อโถ รฏฺมิทํ ผีตํ        ธมฺเมน มนุสาสิหนฺติ ฯ
     มหาสตฺโต อาห
        กจฺจิ โภโต อมจฺเจสุ     โทโส โกจิ น วิชฺชติ
        กจฺจิ จ เต ตวตฺเถสุ     นาวกงฺขนฺติ ชีวิตนฺติ ฯ
     ราชา อาห
        อโถปิ เม อมจฺเจสุ      โทโส โกจิ น วิชฺชติ
        อโถปิ เต มมตฺเถสุ      นาวกงฺขนฺติ ชีวิตนฺติ ฯ
     มหาสตฺโต อาห
        กจฺจิ เต สาทิสี ภริยา    อสฺสวา ปิยภาณินี
        ปุตฺตรูปยสูเปตา         ตว ฉนฺทวสานุคาติ ฯ
     ราชา อาห
        อโถ เม สาทิสี ภริยา    อสฺสวา ปิยภาณินี
        ปุตฺตรูปยสูเปตา         มม ฉนฺทวสานุคาติ ฯ
     ตตฺถ ราชานนฺติ สาคลราชานํ ฯ วงฺกงฺโคติ หํสราชา ฯ
ธมฺเมน มนุสาสสีติ ธมฺเมน อนุสาสสิ ฯ โทโสติ อปราโธ ฯ
ตวตฺเถสูติ อุปฺปนฺเนสุ ตว ยุทฺธาทีสุ อตฺเถสุ ฯ นาวกงฺขนฺตีติ อุรํ
ทตฺวา ปริจฺจชนฺตา กิญฺจิ อตฺตโน ชีวิตํ น ปตฺเถนฺติ ชีวิตํ
จชิตฺวา ตเววตฺถํ กโรนฺติ ฯ สาทิสีติ สมานชาติกา ฯ อสฺสวาติ
วจนสมฺปฏิจฺฉกา ฯ ปุตฺตรูปยสูเปตาติ ปุตฺเตหิ จ รูเปหิ จ ยเสหิ
จ อุเปตา ฯ ตว ฉนฺทวสานุคาติ กจฺจิ ตว อชฺฌาสยํ ตว วสํ
อนุวตฺตติ น อตฺตโน จิตฺตวเสน วตฺตตีติ ปุจฺฉติ ฯ
     เอวํ โพธิสตฺเตน ปฏิสนฺถาเร กเต ปุน ราชา เตน สทฺธึ
กถํ กเถนฺโต อาห
        ภวนฺตุ กจฺจิ นุ มหา-     สตฺตุหตฺถตฺถตํ คโต
        ทุกฺขมาปชฺช วิปุลํ        ตสฺมึ ปมมาปเท ฯ
        กจฺจิ ยนฺนาปติตฺวาน      ทณฺเฑน สมโปถยิ
        เอวเมเตสํ ชมฺมานํ      ปาติกํ ภวติ ตาวเทติ ฯ
     หํสราชา อาห
        เขมมาสิ มหาราช       เอวมาปริยาสติ
        น จายํ กิญฺจิรสฺมาสุ      สตฺตูว สมปชฺชถ ฯ
        ปจฺจกมฺปิตฺถ เนสาโท     ปุพฺเพว อชฺฌภาสถ
        ตทายํ สุมุโขเยว        ปณฺฑิโต ปจฺจภาสถ ฯ
        ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา      ปสาทมยมชฺฌคา
        ตโต มํ ปามุญฺจิ ปาสา    อนุญฺาสิ สุเขน จ ฯ
        อิทญฺจ สุมุเขเนว        เอตทตฺถาย จินฺติตํ
        โภโค สกาเส อาคมนํ    เอตสฺส ธนมิจฺฉตาติ ฯ
     ราชา อาห
        สฺวาคตญฺเจวิทํ ภวตํ      ปตีโต จสฺมิ ทสฺสนา
        เอโส จาปิ พหุวิตฺตํ      ลภตํ ยาวทิจฺฉตีติ ฯ
     ตตฺถ มหาสตฺตุหตฺถตฺถตํ คโตติ มหนฺตสฺส สตฺตุโน หตฺถตฺถคโต ฯ
อาปติตฺวานาติ อุปธาวิตฺวา ฯ ปาติกนฺติ ปากติกํ ฯ อยเมว
วา ปาโ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ เอเตสํ หิ ชมฺมานํ ตาวเทว
เอวํ ปากติกํ โหติ สกุเณ ทณฺเฑน โปเถตฺวา ชีวิตกฺขยํ
ปาเปนฺโต เวตฺตนํ ลภิสฺสติ ฯ กิญฺจิรสฺมาสูติ กิญฺจิ อมฺเหสุ ฯ
สตฺตูวาติ สตฺตุ วิย ฯ ปจฺจกมฺปิตฺถาติ มหาราช เอส อมฺเห
ทิสฺวา พนฺธาติ สญฺาย โถกํ โอสกฺกิตฺถ ฯ ปุพฺเพวาติ อยเมว
มํ ปมํ อชฺฌภาสิ ฯ ตทาติ ตสฺมึ กาเล ฯ เอตทตฺถายาติ
เอตสฺส เนสาทปุตฺตสฺส อตฺถาย จินฺติตํ ฯ ธนมิจฺฉตาติ เอตสฺส
ธนํ อิจฺฉนฺเตน เตน ตว สนฺตกํ อมฺหากํ อาคมนํ จินฺติตํ ฯ
สฺวาคตญฺเจวิทนฺติ มา โภนฺโต จินฺตยนฺตุ อิทํ ภวนฺตานํ อิธาคมนํ
สฺวาคตเมว ฯ ลภตนฺติ ลภตุ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา ราชา อญฺตรํ อมจฺจํ โอโลเกตฺวา กึ
กโรมิ เทวาติ วุตฺเต อิมํ เนสาทํ กปฺปิตเกสมสฺสุํ นหาตานุลิตฺตํ
สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตํ กาเรตฺวา อาเนหีติ วตฺวา เตน ตถา กตฺวา
อานีตสฺส สํวจฺฉเร สตสหสฺสุฏฺานกํ คามํ เทฺว อิตฺถิโย คเหตฺวา
มหนฺตํ เคหํ รถวรญฺจ อญฺญฺจ พหุํ หิรญฺสุวณฺณํ อทาสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
        สนฺตปฺปยิตฺวา เนสาทํ     โภเคหิ มนุชาธิโป
        อชฺฌภาสถ วงฺกงฺโค      วาจํ กณฺณสุขํ ภณนฺติ ฯ
     อถ มหาสตฺโต รญฺโ ธมฺมํ เทเสสิ ฯ โส ตสฺส ธมฺมกถํ
สุตฺวา ตุฏฺหทโย ธมฺมกถิกสฺส สกฺการํ กริสฺสามีติ เสตจฺฉตฺตํ
ตสฺส ทตฺวา รชฺชํ ปฏิจฺฉาเปนฺโต อาห
         ยํ ขลุ ธมฺมมาธีนํ       วโส วตฺตติ กิญฺจิ นํ
         สพฺพตฺถิสฺสริยํ ภวตํ      ปสาสถ ยทิจฺฉถ ฯ
         ทานตฺถํ อุปโภตฺตุํ วา    ยญฺจญฺมุปกปฺปติ
         เอตํ ททามิ โว วิตฺตํ    อิสฺสริยํ วิสฺสชามิ โวติ ฯ
     ตตฺถ วโส วตฺตตีติ ยตฺถ มม วโส วตฺตติ ฯ กิญฺจิ นนฺติ
ตํ อปฺปมตฺตกมฺปิ ฯ สพฺพตฺถิสฺสริยนฺติ สพฺพํ วิภวํ ตํเยว อิสฺสริยํ
อตฺถุ ฯ ยญฺจญฺมุปกปฺปตีติ ปุญฺกามตาย ทานตฺถํ วา ฉตฺตํ
อุสฺสาเปตฺวา รชฺชเมว อุปโภคํ วา ยํ วา อญฺ ตุมฺหากํ รุจฺจติ
ตํ กโรถ ฯ เอตํ ททามิ โว วิตฺตนฺติ สทฺธึเยว เสตจฺฉตฺเตน มม
สนฺตกํ อิสฺสริยํ วิสชฺชามิ เต ฯ
     อถ มหาสตฺโต รญฺา ทินฺนํ เสตจฺฉตฺตํ ปุน ตสฺเสว อทาสิ ฯ
ราชา จินฺเตสิ หํสรญฺโ ตาว เม ธมฺมกถา สุตา ลุทฺทปุตฺเตน
ปน อยํ สุมุโข มธุรกโถติ อติวิย วณฺณิโต อิมสฺสาปิ ธมฺมกถํ
โสสฺสามีติ ฯ โส เตน สทฺธึ สลฺลปนฺโต อนนฺตรํ คาถมาห
        ยถา จ มยายํ สุมุโข      อชฺฌภาเสยฺย ปณฺฑิโต
        กามสา พุทฺธิสมฺปนฺโน      ตมสฺส ปรมปฺปิยนฺติ ฯ
     ตตฺถ ยถาติ ยทิ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ยทิ จ เม อยํ สุมุโข
ปณฺฑิโต พุทฺธิสมฺปนฺโน กามสา อตฺตโน รุจิยา อชฺฌภาเสยฺย
ตํ เม ปรมปฺปิยํ อสฺสาติ ฯ
     ตโต สุมุโข อาห
        อหํ ขลุ มหาราช        นาคราชาริวนฺตรํ
        ปฏิวตฺตุํ น สกฺโกมิ       น เม โส วินโย สิยา ฯ
        อมฺหากญฺเจว โย เสฏฺโ  ตฺวญฺจ อุตฺตมสตฺตโว
        ภูมิปาโล มนุสฺสินฺโท      ปูชา พหูหิ เหตุภิ ฯ
        เตสํ อุภินฺนํ ภณตํ        วตฺตมาเน วินิจฺฉเย
        นนฺตรํ ปฏิวตฺตพฺพํ        เปสฺเสน มนุชาธิปาติ ฯ
     ตตฺถ นาคราชาริวนฺตรนฺติ เสลาย อพฺภนฺตรํ ปวิฏฺโ นาคราชา
วิย ฯ ปฏิวตฺตุนฺติ ตุมฺหากํ ทฺวินฺนํ อนฺตเร วตฺตุํ น สกฺโกมิ ฯ น เม
โสติ สเจ วเทยฺยํ น เม โส วินโย ภเวยฺย ฯ อมฺหากญฺเจวาติ
อมฺหากญฺเจว ฉนฺนวุติหํสสหสฺสานญฺจ ฯ อุตฺตมสตฺตโวติ
อุตฺตมสตฺโต ฯ ปูชาติ อุโภ ตุมฺเห มยฺหํ พหูหิ การเณหิ ปูชารหา
เจวป สํสารหา จ ฯ เปสฺเสนาติ เวยฺยาวจฺจกเรน เสวเกน ฯ
     ราชา ตสฺส วจนํ สุตฺวา ตุฏฺหทโย ชาโต ฯ เนสาทปุตฺโต
วณฺเณติ น อญฺเน ตุมฺหาทิเสน มธุรธมฺมกถิเกน นาม ภวิตพฺพนฺติ
วตฺวา อาห
        ธมฺเมน กิร เนสาโท    ปณฺฑิโต อณฺฑโช อิติ
        น เหว อกตตฺตสฺส      นโย เอตาทิโส สิยา ฯ
        เอวํ อคฺคปกติมา       เอวํ อุตฺตมสตฺตโว
        ยาวตตฺถิ มยา ทิฏฺา    นาญฺ ปสฺสามิ อีทิสํ ฯ
        ตุฏฺโสฺมิ โว ปกติยา    วากฺเยน มธุเรน จ
        เอโส จาปิ มม ฉนฺโท   จิรํ ปสฺเสยฺย โว อุโภติ ฯ
     ตตฺถ ธมฺเมนาติ สภาเวน การเณน ฯ อกตตฺตสฺสาติ
อสมฺปาทิตอตฺตภาวสฺส มิตฺตทุพฺภิสฺส ฯ นโยติ ปญฺา ฯ อคฺคปกติมาติ
อคฺคสภาโว ฯ อุตฺตมสตฺตโวติ อุตฺตมสตฺโต ฯ ยาวตตฺถิ มยาติ
ยาวตา มยา ทิฏฺา นาม อตฺถิ ฯ นาญฺนฺติ ตสฺมึ มยา
ทิฏฺฏฺาเน อญฺ เอวรูปํปิ น ปสฺสามิ ฯ ตุฏฺโสฺมิ โว
ปกติยาติ สมฺม หํสราช อหํ ปกติยา ปมเมว ตุมฺหากํ ทสฺสเนน
ตุฏฺโ ฯ วากฺเยนาติ อิทานิ ปน โว มธุรวจเนน ตุฏฺโสฺมิ ฯ จิรํ
ปสฺเสยฺย โวติ อิเธว วสาเปตฺวา มุหุตฺตํปิ อวิปฺปวาเสนฺโต จิรํ ตุมฺเห
ปสฺเสยฺยนฺติ เอส เม ฉนฺโทติ วทติ ฯ
     ตโต มหาสตฺโต ราชานํ ปสํสนฺโต อาห
        ยํ กิญฺจิ ปรเม มิตฺเต    กตรสฺมาสุ ตํ ตยา
        จตฺตา นิสฺสํสยํ ตฺยมฺหา   ภตฺติรสฺมาสุ ยา ตว ฯ
        อทุญฺจ นูน สุมหา-      าติสงฺฆสฺสมนฺตรํ
        อทสฺสเนน อสฺมากํ      ทุกฺขํ พหูสุ ปกฺขิสุ ฯ
        เตสํ โสกวิฆาฏาย      ตยา อนุมตา มยํ
        ตํ ปทกฺขิณโต กตฺวา     าตี ปสฺเสมุรินฺทม ฯ
        อทฺธาหํ วิปุลํ ปีตึ       ภวตํ วินฺทามิ ทสฺสนา
        เอโส วาปิ มหาอตฺโถ   าติวิสฺสาสนา สิยาติ ฯ
     ตตฺถ กตรสฺมาสูติ กตํ อมฺเหสุ ฯ จตฺตา นิสฺสํสยํ ตฺยมฺหาติ
มยํ นิสฺสํสเยน ตยา จตฺตาเยว ฯ ภตฺติรสฺมาสุ ยา ตวาติ ยา
ตว อมฺเหสุ ภตฺติ ตาย ภตฺติยา มยํ ตยา นิสฺสํสเยน จตฺตาเยว
น จ วิปฺปยุตฺตา วิปฺปวุฏฺาปิ สห วาสิโนเยว นาม มยนฺติ
ทีเปติ ฯ อสฺมากนฺติ อมฺหากํ ทฺวินฺนํ อทสฺสเนน พหูสุ ปกฺขีสุ
ทุกฺขํ อุปฺปนฺนํ ฯ ปสฺเสมุรินฺทมาติ ปสฺเสยฺยาม อรินฺทม ฯ
ภวตนฺติ โภโต ทสฺสเนน ฯ เอโส วาปิ มหาอตฺโถติ ยา เอสา
าติสงฺคหสงฺขาตา าติวิสฺสาสนา สิยา เอโส วาปิ มหาอตฺโถติ ฯ
     เอวํ วุตฺเต ราชา เตสํ คมนํ อนุชานาติ ฯ มหาสตฺโตปิ
รญฺโ ปญฺจวิเธ ทุสฺสีเล จ อาทีนวํ สีเล จ อานิสํสํ กเถสิ
อิมํ สีลํ รกฺขถ ธมฺเมน รชฺชํ กาเรถ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ
มหาชนํ สงฺคหถาติ โอวทิตฺวา จิตฺตกูฏํ อคมาสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
        อิทํ วตฺวา ธตรฏฺโ    หํสราชา นราธิปํ
        อุตฺตมชวมนฺวาย       าติสงฺฆมุปาคมุํ ฯ
        เต อโรเค อนุปฺปตฺเต  ทิสฺวาน ปรเม ทิเช
        เกเกติมกรุํ หํสา      ปุถุสทฺโท อชายถ ฯ
        เต ปตีตา ปมุตฺเตน    ภตฺตุนา ภตฺตุคารวา
        สมนฺตา ปริกรึสุ       อณฺฑชา ลทฺธปจฺจยาติ ฯ
     ตตฺถ อุปาคมุนฺติ อรุณุคฺคมนเวลายเมว มธุลาชผาณิตาทีนิ
ปริภุญฺชิตฺวา รญฺา จ เทวิยา จ ทฺวีหิ สุวณฺณตาลปตฺเตหิ
อุกฺขิปิตฺวา คนฺธมาลาทีหิ กตสกฺการา สุวณฺณตาลปตฺเตหิ โอตริตฺวา
ราชานํ ปทกฺขิณํ กตฺวา เวหาสํ อุปฺปติตฺวา รญฺา อญฺชลึ ปคฺคยฺห
คจฺฉถ สามิโนติ วุตฺเต สีหปญฺชเรน นิกฺขนฺตา อุตฺตเมน ชเวน
คนฺตฺวา าติคณํ อุปสงฺกมึสุ ฯ ปรเมติ อุตฺตเม ฯ เกเกติ อตฺตโน
สภาวรเวน เกเกติ สทฺทมกาสิ ฯ ภตฺตุนา ภตฺตุคารวาติ ภตฺตริ
สคารวา ฯ ปริกรึสูติ ภตฺตุโน มุตฺตภาเวน ตุฏฺา ตํ ภตฺตารํ
สมนฺตา ปริวารยึสุ ฯ ลทฺธปจฺจยาติ ลทฺธปติฏฺา ฯ
     เอวํ ปริวาเรตฺวา จ ปน เต หํสา กถํ มุตฺโตสิ มหาราชาติ
ปุจฺฉึสุ ฯ มหาสตฺโต สุมุขํ นิสฺสาย มุตฺตภาวํ สาคลรญฺา จ
ลุทฺทปุตฺเตน จ กตกมฺมญฺจ กเถสิ ฯ ตํ สุตฺวา ตุฏฺา หํสคณา
สุมุขเสนาปติ จ ลุทฺทปุตฺโต จ ราชา จ สุขิตา นิทฺทุกฺขา จิรํ
ชีวนฺตูติ ถุตึ อกํสุ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
        เอวํ มิตฺตวตํ อตฺถา    สพฺเพ โหนฺติ ปทกฺขิณา
        หํสา ยถา ธตรฏฺา    าติสงฺฆมุปาคมุนฺติ ฯ
     ตตฺถ มิตฺตวตนฺติ กลฺยาณมิตฺตสมฺปนฺนานํ ฯ ปทกฺขิณาติ สุขนิปฺผตฺติโน
วุฑฺฒิยุตฺตา ฯ ธตรฏฺาติ หํสราชา สุมุโข รญฺา เจว ลุทฺทปุตฺเตน
จาติ ทฺวีหิ เอวํ อุโภปิ เต ธตรฏฺา กลฺยาณมิตฺตสมฺปนฺนา ยถา ฯ
าติสงฺฆมุปาคมุนฺติ าติสงฺฆอุปคมนสงฺขาโต เตสํ อตฺโถ ปทกฺขิโณ
ชาโต เอวํ อญฺเสํปิ มิตฺตวตํ อตฺถา สพฺเพ ปทกฺขิณา โหนฺตีติ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา น ภิกฺขเว อิทาเนว
ปุพฺเพปายํ อานนฺโท มมตฺถาย ชีวิตํ ปริจฺจชีติ วตฺวา ชาตกํ
สโมธาเนสิ ตทา ลุทฺโท ฉนฺนตฺเถโร อโหสิ สาคโล ราชา
สารีปุตฺโต สุมุขเสนาปติ อานนฺทตฺเถโร อโหสิ ฉนฺนวุติหํสสหสฺสา
พุทฺธปริสา ธตรฏฺโ โลกนาโถ เอวํ ธาเรถ ชาตกนฺติ ฯ
                   จุลฺลหํสชาตกํ นิฏฺิตํ ฯ
                         ปมํ ฯ
                      ----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๒ หน้า ๒๑๑-๒๔๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=42&A=4264&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=42&A=4264&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=163
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=1158
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=1380
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=1380
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_28