ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๒ ภาษาบาลีอักษรไทย ชา.อ.๘ ปญฺญาส-อสีตินิปาต

                      อุมฺมาทนฺตีชาตกํ
     นิเวสนํ กสฺส นุทํ สุนนฺทาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
อุกฺกณฺฐิตภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     โส กิร เอกทิวสํ สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จรนฺโต เอกํ อลงฺกตปฏิยตฺตํ
อุตฺตมรูปธรํ อิตฺถึ โอโลเกตฺวา ปฏิพทฺธจิตฺโต หุตฺวา จิตฺตํ นิวตฺเตตุํ
อสกฺโกนฺโต วิหารเมว อาคนฺตฺวา ตโต ปฏฺฐาย สลฺลวิทฺโธ
วิย โรคาตุโร ภนฺตมิคปฏิภาโค กีโส ธมนิสณฺฐตคตฺโต
อุปณฺฑูปณฺฑุกชาโต อนภิรโต เอกิริยาปเถปิ จิตฺตสฺสาทํ อลภนฺโต
อาจริยูปชฺฌายวตฺตาทีนิ ปหาย อุทฺเทสปริปุจฺฉากมฺมฏฺฐานานุโยครหิโต
วิหาสิ ฯ โส สหายกภิกฺขูหิ ปุพฺเพ ตฺวํ อาวุโส ปสนฺนินฺทฺริโย
วิปฺปสนฺนมุขวณฺโณ อิทานิ โน ตถา กินฺนุ โข การณนฺติ
ปุฏฺโฐ อาวุโส อนภิรโตสฺมีติ อาห ฯ อถ นํ เต อภิรมาวุโส
พุทฺธุปฺปาโท นาม ทุลฺลโภ ตถา สทฺธมฺมสฺสวนํ มนุสฺสปฏิลาโภ จ โส
ตฺวํ มนุสฺสปฏิลาภํ ลภิตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตกิริยํ ปตฺถยมาโน อสฺสุมุขํ
ญาติชนํ ปหาย สทฺธาย ปพฺพชิตฺวา กึการณา กิเลสวสํ ยาสิ กิเลสา
นาเมเต คณฺฑุปฺปาทกปาณกํ อุปาทาย สพฺพพาลชนสาธารณา
รุกฺขผลูปมา เย เตสํ วตฺถุภูตา เตปิ อปฺปสฺสาทา
กามา พหุทุกฺขา  พหูปายาสา อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย
อฏฺฐิกงฺขลูปมา กามา มํสเปสูปมา กามา ติณุกฺกูปมา กามา
องฺคารกาสูปมา กามา สุปินกูปมา กามา ยาจิตกูปมา กามา
วิสรุกฺขผลูปมา กามา สตฺติสูลูปมา กามา สปฺปสิรูปมา กามา ตฺวํ
นาม เอวรูเป สาสเน ปพฺพชิตฺวา เอวํ อนตฺถการกานํ กิเลสานํ
วสํ คโตสีติ โอวทิตฺวา อตฺตโน กถํ คาหาเปตุํ อสกฺโกนฺโต
สตฺถุ สนฺติกํ ธมฺมสภํ เนตฺวา กึ ภิกฺขเว อนิจฺฉมานกํ ภิกฺขุํ
อานยิตฺถาติ วุตฺเต ภนฺเต อยํ กิร อุกฺกณฺฐิโตติ อาหํสุ ฯ
สตฺถา สจฺจํ กิราติ ปุจฺฉิตฺวา สจฺจํ ภนฺเตติ วุตฺเต ภิกฺขุ
โปราณกปณฺฑิตา รชฺชํ อนุสาสนฺตาปิ กิเลเส อุปฺปนฺเน ตสฺส วสํ
อคนฺตฺวา จิตฺตํ นิวาเรตฺวา น อยุตฺตกํ กรึสูติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต สีวิรฏฺเฐ อริฏฺฐปุรนคเร สีวี นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิ ฯ
โพธิสตฺโต ตสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติ ฯ สีวิกุมาโรเตฺววสฺส
นามํ กรึสุ ฯ เสนาปติสฺสาปิ ปุตฺโต วิชายิ ฯ อภิปารโกติสฺส
นามํ กรึสุ ฯ เต อุโภปิ สหายา หุตฺวา อภิวฑฺฒนฺตา โสฬสวสฺสิกา
หุตฺวา ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา สิปฺปํ อุคฺคณฺหิตฺวา อาคมึสุ ฯ ราชปุตฺตสฺส
รชฺชํ อทาสิ ฯ โสปิ อภิปารกํ เสนาปติฏฺฐาเน ฐเปตฺวา ธมฺเมน
รชฺชํ กาเรสิ ฯ ตสฺมึเยว นคเร ติริฏิวจฺฉสฺส นาม อสีติโกฏิวิภวสฺส
เสฏฺฐิโน ธีตา นิพฺพตฺติ อุตฺตมรูปธรา โสภคฺคปฺปตฺตา สุภลกฺขเณน
สมนฺนาคตา ฯ ตสฺสา นามคหณทิวเส อุมฺมาทนฺตีติ นามํ กรึสุ ฯ
สา โสฬสวสฺสิกกาเล อติกฺกนฺตมานุสวณฺณา เทวจฺฉรา วิย อภิรูปา
ทสฺสนียา อโหสิ  ฯ เย เย ปุถุชฺชนา ตํ ปสฺสนฺติ เต เต
สกภาเวน สณฺฐาเรตุํ อสกฺโกนฺตา ปานมเทน วิย กิเลสมเทน
มตฺตา หุตฺวา สตึ ปจฺจุปฏฺฐเปตุํ สมตฺถา นาม นาเหสุํ ฯ อถสฺสา
ปิตา ติริฏิวจฺโฉ ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา เทว มม เคเห อิตฺถีรตนํ
อุปฺปนฺนํ รญฺโญ อนุจฺฉวิกํ ลกฺขณปาฐเก พฺราหฺมเณ เปเสตฺวา
ตํ วีมํสาเปตฺวา ยถารุจึ กโรหีติ อาห ฯ ราชา สาธูติ วตฺวา
พฺราหฺมเณ เปเสสิ ฯ เต เสฏฐิเคหํ คนฺตฺวา กตสกฺการสมฺมานา
ปายาสํ ปริภุญฺชึสุ ฯ
     ตสฺมึ ขเณ อุมฺมาทนฺตี สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตา เตสํ สนฺติกํ
อคมาสิ ฯ เต ตํ ทิสฺวา สตึ ปจฺจุปฏฺฐเปตุํ อสกฺโกนฺตา กิเลสมทมตฺตา
หุตฺวา อตฺตโน วิปฺปกตโภชนภาวํ น ชานึสุ ฯ เอกจฺเจ อาโลปํ
คเหตฺวา ภุญฺชามาติ สญฺญาย สีเส ฐเปสุํ ฯ เอกจฺเจ อุปกจฺฉนฺตเร
ขิปึสุ เอกจฺเจ ภิตฺตึ ปหรึสุ ฯ สพฺเพปิ อุมฺมตฺตกา อเหสุํ ฯ
สา เต ทิสฺวา อิเม กิร มม ลกฺขณํ วีมํสิสฺสนฺติ คีวายํ
เน คเหตฺวา นีหราถาติ เต นีหราเปสิ ฯ เต มงฺกุภูตา ราชนิเวสนํ
คนฺตฺวา อุมฺมาทนฺติยา กุทฺธา  เทว สา อิตฺถี กาฬกณฺณี น
ตุมฺหากํ อนุจฺฉวิกาติ วทึสุ ฯ ราชา กาฬกณฺณี กิราติ น ตํ
อานาเปสิ ฯ สา ตํ ปวุตฺตึ สุตฺวา อหํ กิร กาฬกณฺณีติ
รญฺญา น คหิตา กาฬกณฺณิโย นาม เอวรูปา น โหนฺตีติ
วตฺวา โหตุ สเจ ปน ตํ ราชานํ ปสฺสิสฺสามิ  ชานิสฺสามีติ
ตสฺมึ อาฆาฏํ พนฺธิ ฯ อถ นํ ปิตา อภิปารกสฺส อทาสิ ฯ สา
ตสฺส ปิยา อโหสิ มนาปา ฯ กสฺส ปน กมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน
สา เอวรูปา อโหสึติ ฯ รตฺตวตฺถทานสฺส นิสฺสนฺเทน ฯ
     สา กิร อตีเต พาราณสิยํ ทลิทฺทกุเล นิพฺพตฺติตฺวา อุสฺสวทิวเส
ปุญฺญสมฺปนฺนา อิตฺถิโย กุสุมฺภรตฺตวตฺถํ นิวาเสตฺวา อลงฺกตา
กีฬนฺติโย ทิสฺวา ตาทิสํ วตฺถํ นิวาเสตฺวา กีฬิตุกามา หุตฺวา
มาตาปิตูนํ อาโรเจตฺวา เตหิ อมฺม มยํ ทลิทฺทา  กุโต โน
เอวรูปํ วตฺถนฺติ วุตฺเต เตนหิ มํ เอกสฺมึ อฑฺฒกุเล ภตึ กาตุํ
อนุชานาถ  เต มม คุณํ ญตฺวา ทสฺสนฺตีติ วตฺวา เตหิ อนุญฺญาตา
เอกํ กุลํ อุปสงฺกมิตฺวา  กุสุมฺภรตฺตวตฺเถน ภตึ กโรมีติ อาห ฯ
อถ นํ เต ตีณิ สํวจฺฉรานิ กมฺเม กเต ตว คุณํ ญตฺวา
ทสฺสามาติ วทึสุ ฯ สา สาธูติ ปฏิสฺสุณิตฺวา กมฺมํ  ปฏิปชฺชิ ฯ
เต ตสฺสา คุณํ ญตฺวา อปริปุณฺเณสุเยว ตีสุ สํวจฺฉเรสุ ตสฺสา
ฆนกุสุมฺภรตฺตวตฺเถน สทฺธึ อญฺญํปิ วตฺถํ ทตฺวา ตว สหายิกาหิ
สทฺธึ คนฺตฺวา นหาตฺวา นิวาเสหีติ ตํ เปสยึสุ ฯ สา สหายิกาหิ
อาทาย คนฺตฺวา รตฺตวตฺถํ ตีเร ฐเปตฺวา นหายิ ฯ ตสฺมึ
ขเณ เอโก กสฺสปทสพลสฺส สาวโก อจฺฉินฺนจีวโร สาขาภงฺคํ
นิวาเสตฺวา จ ปารุปิตฺวา จ ตํ ปเทสํ ปาปุณิ ฯ สา ตํ ทิสฺวา
อยํ ภทฺทนฺโต อจฺฉินฺนจีวโร ภวิสฺสติ ปุพฺเพปิ อทินฺนภาเวน
มม นิวาสนํ ทุลฺลภํ ชาตนฺติ ตํ วตฺถํ ทฺวิธา ผาเลตฺวา
เอกํ โกฏฺฐาสํ อยฺยสฺส ทสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อุตฺตริตฺวา อตฺตโน
นิวาสนํ นิวาเสตฺวา  ติฏฺฐถ ภนฺเตติ วตฺวา คนฺตฺวา เถรํ วนฺทิตฺวา
วตฺถํ มชฺเฌ ผาเลตฺวา ตสฺเสเวกํ โกฏฺฐาสํ อทาสิ ฯ โส เอกมนฺเต
ปฏิจฺฉนฺเน ฐตฺวา สาขาภงฺคํ ฉฑฺเฑตฺวา ตสฺเสเวกํ กณฺณํ นิวาเสตฺวา
เอกํ ปารุปิตฺวา นิกฺขมิ ฯ อถสฺส วตฺโถภาเสน สกลสรีรํ ตรุณสุริโย
วิย เอโกภาสํ อโหสิ ฯ สา ตํ ทิสฺวา  มยฺหํ อยฺโย ปฐมํ น
โสภติ  อิทานิ ตรุณสุริโย  วิย วิโรจติ  อิทมฺปิ เอตสฺเสว
ทสฺสามีติ ทุติยมฺปิ โกฏฺฐาสํ ทตฺวา  ภนฺเต อหํ ภเว วิจรนฺตี
อุตฺตมรูปธรา ภเวยฺยํ มํ ทิสฺวา โกจิ ปุริโส สกภาเวน สณฺฐาเรตุํ
นาสกฺขิ มยา อภิรูปตรา นาม อญฺญา มา โหตูติ ปตฺถนํ
ปฏฺฐเปสิ ฯ เถโรปิ อนุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิ ฯ สา เทวโลเก
สํสรนฺตี ตสฺมึ กาเล อริฏฺฐปุเร นิพฺพตฺเตตฺวา ตถา อภิรูปา อโหสิ ฯ
     อถ ตสฺมึ นคเร กตฺติกฉณํ โฆสยึสุ ฯ กตฺติกปุณฺณมายํ
นครํ สชฺชยึสุ ฯ อภิปารโก อตฺตโน รกฺขณฏฺฐานํ  คจฺฉนฺโต ตํ
อามนฺเตตฺวา  ภทฺเท อุมฺมาทนฺตี อชฺช กตฺติกรตฺติวาเร ฉโณ
ราชา นครํ ปทกฺขิณํ กโรนฺโต ปฐมํ อิมํ เคหทฺวารํ อาคมิสฺสติ มา
โข ตสฺส  อตฺตานํ ทสฺเสสิ  โสปิ ตํ ทิสฺวา สตึ อุปฏฺฐเปตุํ น
สกฺขิสฺสตีติ อาห ฯ สา คจฺฉ ตฺวํ สามิ อหํ ชานิสฺสามีติ
สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตสฺมึ คเต ทาสึ อาณาเปสิ รญฺโญ อิมํ เคหทฺวารํ
อาคตกาเล มยฺหํ อาโรเจยฺยาสีติ ฯ อถสฺส สุริเย อตฺถงฺคเต อุคฺคเต
ปุณฺณจนฺเท  เทวนคเร วิย นคเร อลงฺกเต สพฺพทิสาสุ ทีเปสุ
ชลิเตสุ ราชา สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิโต อาชญฺญรถวรคโต
อมจฺจคณปริวุโต มหนฺเตน ยเสน นครํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ปฐมเมว
อภิปารกสฺส เคหทฺวารํ อคมาสิ ฯ ตํ ปน เคหํ
มโนสิลาวณฺณปาการปริกฺขิตฺตํ อลงฺกตทฺวารฏฺฏาลกโสภคฺคปฺปตฺตํ ปาสาทิกํ ฯ
ตสฺมึ ขเณ ทาสี อุมฺมาทนฺติยา อาโรเจสิ ฯ สา ปุปฺผสมุคฺคํ คาหาเปตฺวา
กินฺนรีลีลาย วาตปานํ นิสฺสาย ฐิตา รญฺโญ ปุปฺผานิ ขิปิ ฯ โส ตํ
โอโลเกนฺโต กิเลสมทมตฺโต สตึ อุปฏฺฐเปตุํ อสกฺโกนฺโต อภิปารกสฺเสตํ
เคหนฺติ สญฺชานิตุํ นาสกฺขิ ฯ
     อถ สารถึ อามนฺเตตฺวา ปุจฺฉนฺโต เทฺว คาถา อภาสิ
                นิเวสนํ กสฺส นุทํ สุนนฺท
                ปากาเรน ปณฺฑุมเยน คุตฺตํ
                กา ทิสฺสติ อคฺคิสิขาว ทูเร
                เวหาสยํ ปพฺพตคฺเคว อจฺจิ ฯ
                ธีตา นายํ กสฺส สุนนฺท โหติ
                สุณิสา นายํ กสฺส อโถปิ ภริยา
                อกฺขาหิ เม ขิปฺปมิเธว ปุฏฺโฐ
                อวาวตา ยทิ วา อตฺถิ ภตฺตาติ  ฯ
     ตตฺถ กสฺส นุทนฺติ กสฺส นุ อิทํ ฯ ปณฺฑุมเยนาติ รตฺติฏฺฐก-
ปาการมเยน ฯ ทิสฺสตีติ วาตปาเน ฐิตา ปญฺญายติ ฯ อจฺจีติ
อนีลชาลกฺขนฺโธ  ฯ ธีตา นายนฺติ ธีตา นุ อยํ ฯ อวาวตาติ
อเปตาวรณา อปริคฺคหา ฯ ภตฺตาติ ยทิ วา อสฺสา สามิโก อตฺถิ
เอตํ เม อกฺขาหีติ ฯ
     อถสฺส โส อาจิกฺขนฺโต เทฺว คาถา อภาสิ
                อหํ หิ ชานามิ ชนินฺท เอตํ
                มตฺยา จ เปตฺยา จ อโถปิ อสฺสา
                ตเวว โส ปุริโส ภูมิปาล
                รตฺตินฺทิวํ อปฺปมตฺโต ตวตฺเถ ฯ
                อิทฺโธ จ ผีโต จ สุวฑฺฒิโต จ
                อมจฺโจ จ เต อญฺญตโร ชนินฺท
                ตสฺเสว สา ภริยา อภิปารกสฺส
                อุมฺมาทนฺตีติ นามธยฺเยน ราชาติ ฯ
     ตตฺถ มตฺยา จาติ มาติโต จ ปิติโต เจตํ ชานามิ ฯ
อโถปิติ อถ สามิกํปิสฺสา ชานามีติ วทติ ฯ อิทฺโธติ สมิทฺโธ ฯ
ผีโตติ วตฺถาลงฺกาเรหิ ปุปฺผิโต ฯ สุวฑฺฒิโตติ สุฏฺฐุ อฑฺโฒ ฯ
นามเธยฺเยนาติ นาเมน ฯ อยํ หิ  โย นํ ปสฺสติ ตํ อุมฺมาเทติ
สติมสฺส ปจฺจุปฏฺฐเปตุํ น เทติ  ตสฺมา  อุมฺมาทนฺตีติ วุจฺจติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา นามมสฺสา โถเมนฺโต อนนฺตรํ คาถมาห
                อมฺโภ อมฺโภ นามมิทํ อิมิสฺสา
                มตฺยา จ เปตฺยา จ กตํ สุสาธุ
                ตถาหิ มยฺหํ อวโลกยนฺตี
                อุมฺมตฺตกํ อุมฺมาทนฺตี อกาสีติ ฯ
     ตตฺถ มตฺยา จ เปตฺยา จาติ มาตรา จ ปิตรา จ ฯ มยฺหนฺติ
อุปโยคตฺเถ สมฺปทานํ ฯ อวโลกยนฺตีติ มยา อวโลกิตา สยํปิ มํ
อวโลเกนฺตี มํ อุมฺมตฺตกํ อกาสีติ อตฺโถ ฯ
     สาปิสฺส กมฺปิตภาวํ ญตฺวา วาตปานํ ถเกตฺวา สิริคพฺภเมว
อคมาสิ ฯ รญฺโญปิ ตสฺสา ทิฏฺฐกาลโต ปฏฺฐาย นครปทกฺขิณกรเณ
จิตฺตเมว นาโหสิ ฯ โส สารถึ อามนฺเตตฺวา สมฺม สุนนฺท รถํ
นิวตฺเตหิ อยํ ฉโณ อมฺหากํ นานุจฺฉวิโก อภิปารกเสนาปติสฺสานุจฺฉวิโก
รชฺชํปิ ตสฺเสวานุจฺฉวิกนฺติ รถํ นิวตฺตาเปตฺวา ปาสาทํ อภิรุยฺห
สิริสยเน นิปชฺชิตฺวา วิปฺปลปนฺโต อาห
                ยา ปุณฺณมาเส มิคมนฺทโลจนา
                อุปาวิสี ปุณฺฑรีกตฺตจงฺคี
                เทฺว ปุณฺณมาโย ตทหู อมญฺญึ
                ทิสฺวาน ปาราวตรตฺตวาสินึ  ฯ
                อฬารปมฺเหหิ สุเภหิ วคฺคุภิ
                ปโลภยนฺตี มํ ยทา อุทิกฺขติ
                วิชมฺหมานา หรเตว เม มโน
                ชาตา วเน กึปุริสีว ปพฺพเต ฯ
         ตทา หิ พฺรหตี สามา     อามุตฺตมณิกุณฺฑลา
         เอกจฺจวสนา นารี       มิคี ภนฺตาวุทิกฺขติ  ฯ
                กทาสฺสุ มํ ตมฺพนขา สุโลมา
                พาหามุทู  จนฺทนสารลิตฺตา
                วฏฺฏงฺคุลี  สนฺนตธีรกุตฺติยา
                นารี  อุปญฺญิสฺสติ สีสโต สุภา  ฯ
                กทาสฺสุ มํ กาญฺจนชาลุรจฺฉทา
                ธีตา ติริฏิสฺส วิลากมชฺฌา
                มุทูหิ พาหาหิ ปลิสฺสชิสฺสติ
                พฺรหาวเน ชาตทุมํว มาลุวา ฯ
                กทาสฺสุ ลาขารสรตฺตสุจฺฉวี
                พินฺทุตฺถนี  ปุณฺฑรีกตฺตจงฺคี
                มุขํ มุเขน อุปนามยิสฺสติ
                โสณฺโฑว โสณฺฑสฺส สุราย ถาลํ ฯ
         ยทาทฺทสํ ตํ ติฏฺฐนฺตึ     สพฺพคตฺตํ มโนรมํ
         ตโต สกสฺส จิตฺตสฺส     นาวโพธามิ  กญฺจิ นํ ฯ
         อุมฺมาทนฺตี มยา ทิฏฺฐา   อามุตฺตมณิกุณฺฑลา
         น สุปฺปามิ ทิวารตฺตึ     สหสฺสํว ปราชิโต ฯ
         สกฺโก จ เม วรํ ทชฺชา  โส จ ลเภถ เม วโร
         เอกรตฺตํ ทฺวิรตฺตํ วา    ภเวยฺย อภิปารโก
         อุมฺมาทนฺตฺยา รมิตฺวา    สีวิราชา ตโต สิยาติ ฯ
     ตตฺถ ปุณฺณมาเสติ ปุณฺณจนฺทาย รตฺติยา ฯ มิคมนฺทโลจนาติ
กณฺฑกสนฺตาเสน ปลายิตฺวา วนนฺตเร ฐตฺวา ลุทฺทํ โอโลเกนฺติยา
มิคิยา วิย มนฺทานิ  โลจนานิ อสฺสาติ มิคมนฺทโลจนา ฯ อุปาวิสีติ
ปทุมวณฺเณน กรตเลน ปุปฺผานิ ขิปิตฺวา มํ โอโลเกนฺตี วาตปาเน
นิสีทิ ฯ ปุณฺฑรีกตฺตจงฺคีติ รตฺตปทุมวณฺณสรีรา ฯ เทฺว
ปุณฺณมาโยติ อหํ ตทหุ ตสฺมึ ฉณทิวเส ตํ ปาราวตปาทสมานวณฺณรตฺต-
วตฺถนิวตฺถํ ทิสฺวา ตสฺสา มุขโสภํ โอโลเกนฺโต เอกสฺส ปาจีนโลก-
ธาตุโก เอกสฺส อภิปารกสฺส เสนาปติโน นิเวสเน ทฺวินฺนํ
ปุณฺณจนฺทานํ อุคฺคตตฺตา เทฺว ปุณฺณมาโย อมญฺญึ ฯ อฬารปมฺเหหีติ
วิสาลปมุเขหิ ฯ สุเภหีติ ปริสุทฺเธหิ ฯ วคฺคูภีติ มธุรากาเรหิ ฯ
อุทิกฺขตีติ เอวรูเปหิ เนตฺเตหิ ยสฺมึ ขเณ โอโลเกนฺตี ฯ ปพฺพเตติ
ยถา หิมวนฺตปพฺพเต สุผุลฺลิตวเน วีณํ อาทาย ตนฺติสฺสเรน อตฺตโน
สรํ สํสนฺเทนฺตี กึปุริสี กึปุริสสฺส มนํ อาหรติ เอวํ หรเตว มม
มโนติ  วิปฺปลปติ ฯ พฺรหตีติ อุฬารา ฯ สามาติ สุวณฺณวณฺณสามา ฯ
เอกจฺจวสนาติ  เอกจฺจิกวสนา เอกวตฺถนิวตฺถาติ อตฺโถ ฯ
ภนฺตาวุทิกฺขตีติ สณฺหเกสา ปุถุนลาฏา อายตภมู วิสาลกฺขี
ตุงฺคนาสา รตฺโตฏฺฐี เสตทนฺตา ติขิณทาฐา สุวฏฺฏิตคีวา ตนุพาหุ
สุสณฺฐิตปโยธรา มิคมชฺฌา วิสาลโสณี สุวณฺณกทลิสมานรูปา สา
อุตฺตมิตฺถี ตสฺมึ ขเณ มํ โอโลเกนฺตี ภเยน วนํ ปวิสิตฺวา ปุน
นิวตฺติตฺวา ลุทฺทํ อุทิกฺขนฺตี ภนฺตา มิคีว มํ อุทิกฺขตีติ วทติ ฯ
พาหามุทูติ มุทุพาหา ฯ สนฺนตธีรกุตฺติยาติ สุผุสิตเฉกกรณา ฯ
อุปญฺญิสฺสติ มนฺติ สา สุภา นารี กทา นุ มํ เตหิ ตมฺพนเขหิ
สีสโต ปฏฺฐาย สนฺนเตน ธีเรน กรเณน ปริโตเสสฺสตีติ ปตฺเถนฺโต
วิลปติ ฯ กาญฺจนชาลุรจฺฉทาติ กาญฺจนมยอุรจฺฉทาลงฺกตา ฯ
วิลากมชฺฌาติ วิลคฺคสรีรา ฯ พฺรหาวเนติ มหาวเน ฯ รตฺตสุจฺฉวีติ
หตฺถปาทตลอคฺคนขโอฏฺฐมํเสสุ  ลาขารสรตฺตมณิปวาฬวณฺณา  ฯ
พินฺทุตฺถนีติ อุทกพุพฺพุลปริมณฺฑลตฺถนี ฯ ตโตติ ยทา ตํ ติฏฺฐนฺตึ
อทฺทสํ ตโต ปฏฺฐาย ฯ สกสฺส จิตฺตสฺสาติ อตฺตโน จิตฺตสฺส
อนิสฺสโร ชาโตมฺหีติ อธิปฺปาโย ฯ กญฺจิ นนฺติ กญฺจิ อยํ อสุกา
นามาติ น ชานามิ อุมฺมตฺตโก ชาโตมฺหีติ วทติ ฯ ทิฏฺฐาติ
ทิสฺวา ฯ น สุปฺปามีติ เนว รตฺตึ น ทิวา นิทฺทํ ลภามิ ฯ โส
จ ลเภถาติ ยํ เม สกฺโก วรํ ทเทยฺย โส จ เม วโร
ลเภยฺยามหํ ตํ วรนฺติ อตฺโถ ฯ
     อภิปารกสฺสปิ อาโรจยึสุ สามิ ราชา นครํ ปทกฺขิณํ
กโรนฺโต ตุมฺหากํ ฆรทฺวารํ ปตฺวา นิวตฺติตฺวา ปาสาทํ อภิรุหตีติ ฯ
โส อตฺตโน เคหํ คนฺตฺวา อุมฺมาทนฺตึ อมนฺเตตฺวา ภทฺเท กจฺจิ
รญฺโญ อตฺตานํ ทสฺเสสีติ ปุจฺฉติ ฯ สามิ เอโก มโหทโร
มหาทาฐิโก รเถ ฐตฺวา อาคโต ปุริโส อตฺถิ  อหํ ตํ ราชา
วา อราชา วาติ น ชานามิ เอโก อิสฺสโรติ ปน วุตฺเต วาตปาเน
ฐตฺวา ปุปฺผานิ ขิปึ โส ตาวเทว  ฐตฺวา นิวตฺเตตฺวา คโตติ ฯ
โส ตํ สุตฺวา  นาสิโตมฺหิ ตยาติ ปุนทิวเส ปาโตว ราชนิเวสนํ
อารุยฺห สิริคพฺภทฺวาเร ฐตฺวา รญฺโญ อุมฺมาทนฺตึ นิสฺสาย วิลาปํ
สุตฺวา อยํ อุมฺมาทนฺติยา ปฏิพทฺธจิตฺโต ชาโต ตํ อลภนฺโต
มริสฺสติ รญฺโญ จ มมญฺจ อคุณํ โมเจตฺวา อิมสฺส มยา ชีวิตํ
ทาตุํ วฏฺฏตีติ อตฺตโน นิเวสนํ  คนฺตฺวา เอกํ ทฬฺหมิตฺตํ อุปฏฺฐากํ
ปกฺโกสาเปตฺวา  ตาต อสุกฏฺฐาเน สุสิรเจติยรุกฺโข อตฺถิ  ตฺวํ
กญฺจิ อชานาเปตฺวา อตฺถงฺคเต สุริเย ตตฺถ คนฺตฺวา อนฺโตรุกฺเข
นิสีท  อหํ ตตฺถ พลิกมฺมํ กโรนฺโต ตํ ฐานํ ปตฺวา เทวตา
นมสฺสนฺโต สามิ เทวราช อมฺหากํ ราชา นครมฺหิ ฉเณ วตฺตมาเน
อกีฬิตฺวาว สิริคพฺภํ ปวิสิตฺวา วิปฺปลปนฺโต นิปนฺโน มยํ ตตฺถ
การณํ น ชานาม ราชา เทวตานํ พหูปกาโร อนุสํวจฺฉรํ
สหสฺสํ วิสชฺเชตฺวา พลิกมฺมํ กาเรติ อิมํ นาม นิสฺสาย ราชา
วิปฺปลปตีติ อาจิกฺขถ รญฺโญ โน ชีวิตทานํ เทถาติ  ยาจิสฺสามิ
ตฺวํ ตสฺมึ ขเณ สรํ ปริวตฺเตตฺวา เสนาปติ ตุมฺหากํ รญฺโญ พฺยาธิ
นาม นตฺถิ  โส ปน ตว ภริยาย อุมฺมาทนฺติยา ปฏิพทฺธจิตฺโต
สเจ ตํ ลภิสฺสติ ชีวิสฺสติ โน เจ มริสฺสติ สเจ ตสฺส
ชีวิตํ อิจฺฉสิ อุมฺมาทนฺติมสฺส เทหีติ วเทยฺยาสีติ เอวํ ตํ
อุคฺคณฺหาเปตฺวา อุยฺโยเชสิ ฯ โส คนฺตฺวา ตสฺมึ รุกฺเข นิสีทิ ฯ
ปุนทิวเส เสนาปติ ตํ ฐานํ คนฺตฺวา อายาจิ ฯ โส ตถา อกาสิ ฯ
เสนาปติ สาธูติ วตฺวา เทวตํ วนฺทิตฺวา อมจฺเจ ชานาเปตฺวา
นครํ ปวิสิตฺวา ราชนิเวสนํ อารุยฺห สิริคพฺภทฺวารํ อาโกฏฺเฏสิ ฯ
ราชาปิ สตึ อุปฏฺฐเปตฺวา โก เอโสติ ปุจฺฉิ ฯ อหํ เทว
อภิปารโกติ ฯ อถสฺส ราชา ทฺวารํ วิวริ ฯ โส  ปวิสิตฺวา
ราชานํ วนฺทิตฺวา คาถมาห
                ภูตานิ เม ภูตปตี นมสฺสโต
                อาคมฺม ยกฺโข อิทเมตทพฺรวิ
                รญฺโญ มโน อุมฺมาทนฺตฺยา นิวิฏฺโฐ
                ททามิ เต ตํ ปริจารยสฺสูติ ฯ
     ตตฺถ นมสฺสโตติ ตุมฺหากํ วิปฺปลาปการณชานนตฺถํ พลิกมฺมํ
กตฺวา นมสฺสนฺตสฺส ฯ ตนฺติ อหํ ตํ อุมฺมาทนฺตึ ตุมฺหากํ ปริจาริกํ
กตฺวา ททามีติ  ฯ
     อถ นํ ราชา สมฺม  อภิปารก มม อุมฺมาทนฺติยา
ปฏิพทฺธจิตฺตตาย วิปฺปลปิตภาวํ ยกฺขาปิ ชานนฺตีติ ปุจฺฉิ ฯ อาม
เทวาติ ฯ โส สพฺพโลเกน กิร เม ลามกภาโว ญาโตติ ลชฺชิธมฺเม
ปติฏฺฐาย อนนฺตรํ คาถมาห
                ปุญฺญา วิธํเส อมโร น จมฺหิ
                ชโน จ เม ปาปมิทญฺจ ชญฺญา
                ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโฏ
                ทตฺวา ปิยํ อุมฺมาทนฺตึ อทิฏฺฐาติ  ฯ
     ตตฺถ วิธํเสติ สมฺม อภิปารก อหํ ตาย สทฺธึ กิเลสวเสน
ปริจาเรนฺโต ปุญฺญโต ธํเสยฺยํ ตาย สทฺธึ ปริจาริตมตฺเตน
อมโร จ น โหมิ มหาชโน จ อิมํ ลามกภาวํ ชาเนยฺย
ตโต อยุตฺตํ รญฺญา กตนฺติ ครเหยฺย ตวญฺจ มม ทตฺวา ปจฺฉา
ปิยภริยํ อทิฏฺฐา ตว มนโส วิฆาโฏ จสฺสาติ อตฺโถ ฯ
     เสสา อุภินฺนํปิ วจนปฏิวจนคาถา  โหนฺติ
                ชนินฺท นาญฺญตฺร  ตยา มยา วา
                สพฺพาปิ กมฺมสฺส กตสฺส ชญฺญา
                ยนฺเต มยา อุมฺมาทนฺตี ปทินฺนา
                ภุเสหิ ราชา วนถํ สชาหิ ฯ
                โย ปาปกํ กมฺม กรํ มนุสฺโส
                โส มญฺญติ มายิทํ มญฺญึสุ อญฺเญ
                ปสฺสนฺติ ภูตานิ กโรนฺตเมตํ
                ยุตฺตา จ เย โหนฺติ นรา ปฐพฺยา ฯ
                อญฺโญ นุ เต โกจิ นโร ปฐพฺยา
                สทฺทเหยฺย โลกสฺมิ น เม ปิยาติ
                ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโฏ
                ทตฺวา ปิยํ อุมฺมาทนฺตึ อทิฏฺฐา ฯ
                อทฺธา ปิยา มยฺห ชนินฺท เอสา
                น สา มม อปฺปิยา ภูมิปาล
                คจฺเฉว ตฺวํ อุมฺมาทนฺตึ ภทฺทนฺเต
                สีโหว เสลสฺส คุหํ อุเปติ ฯ
                น ปีฬิตา อตฺตทุกฺเขน ธีรา
                สุขปฺผลํ กมฺม ปริจฺจชนฺติ
                สโมหิตา วาปิ สุเขน มตฺตา
                น ปาปกมฺมญฺจ สมาจรนฺติ ฯ
                ตุวญฺหิ มาตา จ ปิตา จ มยฺหํ
                ภตฺตา ปตี โปสโก เทวตา จ
                ทาโส อหํ ตุยฺห สปุตฺตทาโร
                ยถาสุขํ สีวิ กโรหิ กามํ ฯ
                โย อิสฺสโรมฺหีติ กโรติ ปาปํ
                กตฺวา จ โส นุตฺตปเต ปเรสํ
                น เตน โส ชีวติ ทีฆมายุํ
                เทวาปิ ปาเปน สเมกฺขเร นํ ฯ
                อญฺญาตกํ สามิเกหิ ปทินฺนํ
                ธมฺเม ฐิตา เย จ ปฏิจฺฉนฺติ ทานํ
                ปฏิจฺฉกา ทายกา จาปิ ตตฺถ
                สุขปฺผลญฺเญว กโรนฺติ กมฺมํ ฯ
                อญฺโญ นุ เต โกจิ นโร ปฐพฺยา
                สทฺทเหยฺย โลกสฺมิ น เม ปิยาติ
                ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโฏ
                ทตฺวา ปิยํ อุมฺมาทนฺตึ อทิฏฺฐา ฯ
                อทฺธา ปิยา มยฺห ชนินฺท เอสา
                น สา มม อปฺปิยา ภูมิปาล
                ยนฺเต มยา อุมฺมาทนฺตี ปทินฺนา
                ภุเสหิ ราชา วนถํ สชาหิ ฯ
                โย อตฺตทุกฺเขน ปรสฺส ทุกฺขํ
                สุเขน วา อตฺตทุกฺขํ ทหติ
                ยเถวิทํ มยฺห ตถา ปเรสํ
                โย เอวํ ชานาติ ส เวทิ ธมฺมํ ฯ
                อญฺโญ นุ เต โกจิ ปโร ปฐพฺยา
                สทฺทเหยฺย โลกสฺมิ น เม ปิยาติ
                ภุโส จ ตฺยสฺส มนโส วิฆาโฏ
                ทตฺวา ปิยํ อุมฺมาทนฺตึ อทิฏฺฐา ฯ
                ชนินฺท ชานาสิ ปิยา มเมสา
                น สา มม อปฺปิยา ภูมิปาล
                ปิเยน เต ทมฺมิ ปิยํ ชนินฺท
                ปิยทายิโน เทว ปิยํ ลภนฺติ ฯ
          โส นูนาหํ วธิสฺสามิ     อตฺตานํ กามเหตุกํ
          นหิ ธมฺมํ อธมฺเมน      อหํ วธิตุมุสฺสเห ฯ
                สเจ ตุวํ มยฺห สตึ ชนินฺท
                น กามยาสิ นรวีร เสฏฺฐ
                จชามิ นํ สพฺพชนสฺส มชฺเฌ
                มยา ปมุตฺตํ ตโต อวฺหเยสิ นํ ฯ
                อทูสิยญฺเจ อภิปารก ตุวํ
                จชาสิ กตฺเต อหิตาย ตฺยสฺส
                มหา จ เต อุปวาโทปิ อสฺส
                นจาปิ ตฺยสฺส นครมฺหิ ปกฺโข ฯ
                อหํ สหิสฺสํ อุปวาทเมตํ
                นินฺทํ ปสํสํ ครหญฺจ สพฺพํ
                    มเมตํ อาคจฺฉตุ ภูมิปาล
                    ยถาสุขํ สีวิ กโรหิ กามํ ฯ
                    โย เนว นินฺทํ น ปุนปฺปสํสํ
                    อาทิยติ ครหํ โนปิ ปูชํ
                    สิรี จ ลกฺขี จ อเปติ ตมฺหา
                    อาโป สุวุฏฺฐีว ยถา ถลมฺหา ฯ
                    ยํกิญฺจิ ทุกฺขญฺจ สุขญฺจ เอโต
                    ธมฺมาติสารญฺจ มโนวิฆาฏํ
                    อุรสา อหํ ปฏิจฺฉิสฺสามิ สพฺพํ
                    ปฐวี ยถา ถาวรานํ ตสานํ ฯ
                    ธมฺมาติสารญฺจ มโนวิฆาฏํ
                    ทุกฺขญฺจ นิจฺฉามิ อหํ ปเรสํ
                    เอโกปิมํ ตารยิสฺสามิ ภารํ
                    ธมฺเม ฐิโต กิญฺจิ อหาปยนฺโต ฯ
                    สคฺคูปคํ ปุญฺญกมฺมํ ชนินฺท
                    มา เม ตุวํ อนฺตรายํ อกาสิ
                    ททามิ เต อุมฺมาทนฺตึ ปสนฺโน
                    ราชาว ยญฺญํ ธนํ พฺราหฺมณานํ ฯ
                    อทฺธา ตุวํ กตฺเต หิโตสิ มยฺหํ
                    สขา มม อุมฺมาทนฺตี ตุวญฺจ
                    นินฺเทยฺยุ เทวา ปิตโร จ สพฺเพ
                    ปาปญฺจ ปสฺสํ อภิสมฺปรายํ ฯ
                    นเหตํ ธมฺมํ สีวิราช วชฺชุํ
                    สเนคมา ชานปทา จ สพฺเพ
                    ยนฺเต มยา อุมฺมาทนฺตี ปทินฺนา
                    ภุเสหิ ราชา วนถํ สชาหิ ฯ
                    อทฺธา ตุวํ กตฺเต หิโตสิ มยฺหํ
                    สขา มม อุมฺมาทนฺตี ตุวญฺจ
                    สตญฺจ ธมฺมานิ สุกิตฺติตานิ
                    สมุทฺทเวลาว ทุรจฺจยานิ ฯ
                    อาหุเนยฺโย เมสิ หิตานุกมฺปี
                    ธาตา วิธาตา จสิ กามปาโล
                    ตยี หุตา เทว มหปฺผลา หิ
                    กาเมน เม อุมฺมาทนฺตึ ปฏิจฺฉ  ฯ
                    อทฺธา หิ สพฺพํ อภิปารก ตุวํ
                    ธมฺมํ อจารี มม กตฺตุปุตฺต
                    อญฺโญ นุ เต โก อิธ โสตฺถิกตฺตา
                    ทีปโท นโร อรุเณ ชีวโลเก ฯ
                    ตฺวํ นุ เสฏฺโฐ ตฺวมนุตฺตโรสิ
                    ตฺวํ ธมฺมคุตฺโต ธมฺมวิทู สุเมโธ
                    โส ธมฺมคุตฺโต จิรเมว ชีว
                    ธมฺมญฺจ เม เทสย ธมฺมปาล ฯ
           ตทิงฺฆ  อภิปารก          สุโณหิ วจนํ มม
           ธมฺมนฺเต เทสยิสฺสามิ       สตํ อาเสวิตํ  อหํ ฯ
           สาธุ ธมฺมรุจี ราชา        สาธุ ปญฺญาณวา นโร
           สาธุ มิตฺตานํ อทุพฺโภ       ปาปสฺสากรณํ สุขํ ฯ
           อกฺโกธนสฺส วิชิเต         ฐิตธมฺมสฺส  ราชิโน
           สุขํ มนุสฺสา อาเสถ        สีตจฺฉายาย สํฆเร  ฯ
                    น จาหเมตํ อภิโรจยามิ
                    กมฺมํ อสเมกฺขกตํ อสาธุ
                    เยวาปิ ญตฺวาน สยํ กโรนฺติ
                    อุปมา อิมา มยฺห ตุวํ สุโณหิ  ฯ
           ควญฺเจ ตรมานานํ         ชิมฺหํ คจฺฉติ ปุงฺคโว
           สพฺพา ตาชิมฺหํ คจฺฉนฺติ      เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สติ ฯ
           เอวเมว มนุสฺเสสุ         โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต
           โส เจ อธมฺมํ จรติ        ปเคว อิตรา ปชา
           สพฺพํ รฏฺฐํ ทุกฺขํ เสติ       ราชา เจ โหติ อธมฺมิโก ฯ
           ควญฺเจ ตรมานานํ         อุชุํ คจฺฉติ ปุงฺคโว
           สพฺพา ตา อุชุํ คจฺฉนฺติ      เนตฺเต อุชุคเต สติ ฯ
           เอวเมว มนุสฺเสสุ         โย โหติ เสฏฺฐสมฺมโต
           โส เจปิ ธมฺมํ จรติ        ปเคว อิตรา ปชา
           สพฺพํ รฏฺฐํ สุขํ เสติ        ราชา เจ โหติ ธมฺมิโก ฯ
           น  จาปาหํ อธมฺเมน       อมรตฺตมภิปตฺถเย
           อิมํ วา ปฐวึ สพฺพํ         วิเชตุํ อภิปารก ฯ
           ยํ หิ กิญฺจิ มนุสฺเสสุ        รตนํ อิธ วิชฺชติ
           คาโว ทาโส หิรญฺญญฺจ      วตฺถิยํ หริจนฺทนํ ฯ
                    อสฺสิตฺถิโย จ รตนํ มณิกญฺจ
                    ยญฺจาปิเม จนฺทสุริยาภิปาลยนฺติ
                    น ตสฺส เหตุ วิสมํ จเรยฺย
                    มชฺเฌ สิวีนํ อุสโภสฺมิ ชาโต ฯ
                    เนตา หิตา อุคฺคโต รฏฺฐปาโล
                    ธมฺมํ สิวีนํ อปจายมาโน
                    โส  ธมฺมเมวานุวิจินฺตยนฺโต
                    ตสฺมา สเก จิตฺตวเส น วตฺโต ฯ
           อทฺธา ตุวํ มหาราช         นิจฺจํ อพฺยสนํ สิวํ
           กริสฺสสิ จิรํ รชฺชํ           ปญฺญา หิ ตว ตาทิสี ฯ
           เอตํ เต อนุโมทามิ         ยํ ธมฺมํ นปฺปมชฺชสิ
           ธมฺมํ  ปมชฺช ขตฺติโย        ฐานา จวติ อิสฺสโร ฯ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          มาตาปิตูสุ ขตฺติย
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ  ฯ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          ปุตฺตทาเรสุ ขตฺติย
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ  ฯ
           ธมฺมญฺจร  มหาราช         มิตฺตามจฺเจสุ ขตฺติย
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ  ฯ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          พาหเนสุ พเลสุ จ
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          คาเมสุ นิคเมสุ จ
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ  ฯ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          รฏฺเฐสุ ชนปเทสุ จ
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช  สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          สมเณ พฺราหฺมเณสุ จ
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ  ฯ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          มิคปกฺขีสุ ขตฺติย
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          ธมฺโม จิณฺโณ สุขาวโห
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          อินฺทา เทวา สพฺรหฺมกา
           สุจิณฺเณน ทิวํ ปตฺตา         มา ธมฺมํ ราช ปมาโทติ  ฯ
     ตตฺถ สพฺพาปีติ ชนินฺท อหเมตํ เอกโกว ปฏิจฺฉาเทตฺวา
อาเนสฺสามิ ตสฺมา ฐเปตฺวา ตญฺจ มมญฺจ อญฺญา สพฺพาปิ
ปชา อิมสฺส กตสฺส อาการมตฺตํปิ น ชญฺญา น ชานิสฺสนฺติ ฯ
ภุเสหีติ เต มยา อุมฺมาทนฺตี ปทินฺนา ตาย สทฺธึ อภิรมนฺโต
อตฺตโน ตณฺหาวนถํ ภุสํ กโรหิ วฑฺเฒหิ มโนรถํ ปูเรหิ ฯ
สชาหีติ มโนรถํ ปน ปูเรตฺวา สเจ เต น รุจฺจติ อถ นํ
สชาหิ มยฺหเมว ปฏิเทหิ ฯ กมฺม กรนฺติ สมฺม อภิปารก โย
มนุสฺโส ปาปกํ กมฺมํ กโรนฺโต โส ปจฺฉา มา อิธ อญฺเญ
อิทํ ปาปกมฺมํ มญฺญึสุ มา ชานนฺตูติ มญฺญติ จินฺเตติ  ฯ
ทุจฺจินฺติตเมตํ ตสฺส ฯ กึการณา ฯ ปสฺสนฺติ ภูตานิ กโรนฺตเมตนฺติ
เย จ พุทฺธา ปจฺเจกพุทฺธา พุทฺธปุตฺตา อิทฺธิยา ยุตฺตา  เต จ
นํ ปสฺสนฺติเยว ฯ น เม ปิยาติ สมฺม อภิปารก อญฺโญ นุ
เต โกจิ อิธ โลกสฺมึ สกลาย ปฐวิยา น เม อุมฺมาทนฺตี ปิยาติ
เอวํ สทฺทเหยฺย ฯ สีโหว เสลสฺส คุหนฺติ มหาราช สเจ ตฺวํ ตํ
อิธ น อาเนสิ อถ ยถา สีโห กิเลสปริฬาเห อุปฺปนฺเน สีหโปติกาย
วสนฏฺฐานํ มณิคุหํ อุเปติ เอวํ ตสฺสา วสนฏฺฐานํ คจฺฉ ตตฺถ
อตฺตโน ปตฺถนํ ปูเรหีติ ฯ สุขปฺผลนฺติ สมฺม อภิปารก ปณฺฑิตา
อตฺตโน ทุกฺเขน ผุฏฺฐา สมานา น สุขวิปากทายกํ กมฺมํ
ปริจฺจชนฺติ สมฺโมหิตา วาปิ หุตฺวา โมเหน มุฬฺหา สุเขน มตฺตา
ปาปกมฺมํ นาม น สมาจรนฺติ ฯ ยถาสุขํ สีวิ กโรหิ กามนฺติ
สามิ สีวิราช อตฺตโน ทาสึ ปริจาเรนฺตสฺส ครหา นาม นตฺถิ
ตฺวํ ยถาสุขํ อชฺฌาสยํ กามํ กโรหิ อตฺตโน อิจฺฉํ ปูเรหีติ ฯ
น เตน โส ชีวตีติ สมฺม อภิปารก โย อิสฺสโรมฺหีติ ปาปํ กโรติ
กตฺวา จ กมฺมํ เทวมนุสฺสา วกฺขนฺตีติ น อุตฺตสติ น โอตฺตปฺปติ
โส เตน กมฺเมน น จ ทีฆํ กาลํ ชีวติ ขิปฺปเมว มรติ
เทวตาปิ ปน กึ อิมสฺส ปาปรญฺโญ รชฺเชน วรมสฺส วาลุกฆฏํ
คเล พนฺธิตฺวา มรณนฺติ ลามเกน จกฺขุนา โอโลเกนฺติ ฯ
อญฺญาตกนฺติ มหาราช อญฺเญสํ สนฺตกํ เตหิ สามิเกหิ ปทินฺนํ ทานํ
เย อตฺตโน ธมฺเม ฐิตา ปฏิจฺฉนฺติ เต ตตฺถ ปฏิจฺฉกา จ
ทายกา จ สพฺเพปิ สุขปฺผลเมว กมฺมํ กโรนฺติ ปฏิคฺคาหเก หิ
ปฏิคฺคณฺหนฺเต ตํ ทานํ ทายกสฺส มหนฺตํ วิปากํ เทตีติ อญฺโญ
นุ ฯเปฯ อทฺธา ปิยา ฯเปฯ โย อตฺตทุกฺเขนาติ สมฺม อภิปารก
โย อตฺตโน ทุกฺเขน ปีฬิโต ตํ ทุกฺขํ ปรสฺส ทหติ อตฺตโน
สรีรโต อปเนตฺวา ปรสฺส สรีเร ขิปติ ปรสฺส วา สุเขน อตฺตโน
สุขํ  ทหติ ตํ ปรสฺส สุขํ คเหตฺวา อตฺตนิ ปกฺขิปติ อตฺตโน
ทุกฺขํ หริสฺสามีติ ปรํ ทุกฺขิตํ กโรติ อตฺตานํ สุเขสฺสามีติ ปรํ
ทุกฺขิตํ กโรติ อตฺตานํ สุเขสฺสามีติ ปรสฺส สุขํ นาเสติ น
โส ธมฺมํ ชานาติ ฯ โย ปน เอวํ ชานาติ ยเถวิทํ มยฺหํ
สุขทุกฺขํ ตถา ปเรสนฺติ ส เวทิ  ธมฺมํ โส ธมฺมํ ชานาติ
นามาติ อยเมว ตสฺสา คาถาย อตฺโถ ฯ ปิเยน เต ทมฺมีติ
ปิเยน การณภูเตน ปิยผลํ ปตฺเถนฺโต ทมฺมีติ อตฺโถ ฯ ปิยํ
ลภนฺตีติ สํสาเร สํสรนฺตา ปิยเมว ลภนฺติ ฯ กามเหตุกนฺติ สมฺม
อภิปารก กามเหตุกํ อยุตฺตํ กตฺวา อตฺตานํ วธิสฺสามีติ เม ปริวิตกฺโก
อุปฺปชฺชติ ฯ มยฺห สตินฺติ มม สนฺตกํ ฯ มยฺห สตีติปิ ปาโฐ ฯ
มม สนฺตกา สาติ เอวํ มญฺญมาโน สเจ ตฺวํ ตํ น กาเมสีติ
อตฺโถ ฯ สพฺพชนสฺสาติ สพฺพา เสนิโย สนฺนิปาตาเปตฺวา ตสฺส
สพฺพชนสฺส อยํ มยฺหํ อหิตาติ ปริจฺจชิสฺสามีติ ฯ ตโต อวฺหเยสีติ
ตโต ตํ อปริคฺคหิตตฺตา อาเนยฺยาสิ ฯ อทูสิยนฺติ อนปราธํ ฯ
กตฺเตติ ตเมว อปเรน นาเมน อาลปติ ฯ โส หิ รญฺโญ หิตํ
กโรติ ตสฺมา กตฺตาติ วุจฺจติ ฯ น จาปิ ตฺยสฺสาติ เอวํ
อกิจฺจการีติ นคเร ตว โกจิ ปกฺโขปิ น ภเวยฺย ฯ นินฺทนฺติ น
เกวลํ อุปวาทเมว สเจปิ มํ โกจิ สมฺมุขา นินฺทิสฺสติ วา
ปสํสิสฺสติ วา โทสํ วา ปน อาโรเปนฺโต ครหิสฺสติ ตํปาหํ
นินฺทํ ปสํสํ ครหญฺจ สพฺพํ สหิสฺสามิ สพฺพเมตํ มม อาคจฺฉตูติ
วทติ ฯ ตมฺหาติ โย เอเต นินฺทาทโย น คณฺหติ ตมฺหา ปุริสา
อิสฺสริยสงฺขาตา สิรี จ ปญฺญาสงฺขาตา ลกฺขี จ ถลฏฺฐานโต
สุวุฏฺฐิสงฺขาโต อาโป วิย อเปติ น ปติฏฺฐาตีติ ฯ เอโตติ อิโต
มม ตสฺสา ปริจฺจตฺตการณา ฯ ธมฺมาติสารญฺจาติ ธมฺมํ อติกฺกมิตฺวา
ปวตฺตํ อกุสลํ ยํ วา กิญฺจิ โหติ  ฯ ปฏิจฺฉิสฺสามีติ สมฺปฏิจฺฉิสฺสามิ ฯ
ถาวรานํ ตสานนฺติ ยถา มหาปฐวี ขีณาสวานญฺจ ปุถุชฺชนานญฺจ
น กิญฺจิ น ปฏิจฺฉติ สพฺพํ อธิวาเสติ ตเถวาหํปิ สพฺพเมตํ
สมฺปฏิจฺฉิสฺสามิ อธิวาเสสฺสามีติ ทีเปติ ฯ เอโกปิมนฺติ
อหํปิ เอโกว อิมํ อตฺตโน ทุกฺขภารํ ตารยิสฺสามิ ตริสฺสามิ
วหิสฺสามิ ฯ ธมฺเม ฐิโตติ วินิจฺฉยธมฺเม ปเวณิธมฺเม ติวิธสุจริตธมฺเม
จ ฐิโต หุตฺวา ฯ สคฺคูปคนฺติ เทวปุญฺญกมฺมํ นาเมตํ
สคฺคูปคํ โหติ ฯ ยญฺญํ ธนนฺติ ยญฺเญ ธนํ ฯ อยเมว วา
ปาโฐ ฯ สขาติ อุมฺมาทนฺตีปิ มม สหายิกา ตฺวํปิ สหายโก ฯ
ปิตโรติ พฺรหฺมาโน ฯ สพฺเพติ น เกวลํ เทวา พฺรหฺมาโน จ
สพฺเพ รฏฺฐวาสิโนปิ มํ ปสฺสถ โภ สหายกสฺส ภริยา สหายิกา
อิมินา เคเห กตาติ นินฺเทยฺยุํ  ฯ นเหตํ ธมฺมนฺติ นหิ เอตํ กมฺมํ
ธมฺมิกํ ฯ ยํ เต มยาติ ยสฺมา มยา สา ตุยฺหํ ทินฺนา ตสฺมา
เอตํ อธมฺโมติ เนว ทิสฺสติ ฯ สตนฺติ สนฺตานํ พุทฺธาทีนํ
ขนฺติเมตฺตาภาวนาสีลาจารสงฺขาตานิ ธมฺมานิ สุวณฺณิตานิ ฯ
สมุทฺทเวลาว ทุรจฺจยานีติ ตสฺมา ยถา สมุทฺโท เวลํ นาติกฺกมติ เอวํ
อหํปิ สีลเวลํ นาติกฺกมิสฺสามีติ วทติ ฯ อาหุเนยฺโย เมสีติ มหาราช
ตฺวํ มม อาหุนปาหุนสกฺการสฺส อนุจฺฉวิโก ฯ ธาตา วิธาตา จสิ
กามปาโลติ ตฺวํ มม เทว ธารณโต ธาตา อิสฺสริยสุขสฺส
วิทหนโต วิธาตา อิจฺฉิตปตฺถิตกามานํ ปาลนโก  กามปาโล ฯ
ตยี หุตาติ ตุยฺหํ ทินฺนา ฯ กาเมน เมติ มม กาเมน มม ปตฺถนาย
อุมฺมาทนฺตึ ปฏิจฺฉาติ  ฯ เอวํ อภิปารโก รญฺโญ เทติ ฯ ราชา
น มยฺหํ อตฺโถติ ปฏิกฺขิปติ ฯ ภูมิยํ ปติตํ สากุณิกปจฺฉึ ปิฏฺฐิปาเทน
ปหริตฺวา อฏวิยํ ขิปนฺตา วิย อุโภปิ นํ ชหนฺเตว ฯ
     อิทานิ ราชา ปุน อกถนตฺถาย ตํ สนฺตชฺเชนฺโต อทฺธา หีติ
คาถมาห ฯ ตตฺถ กตฺตุปุตฺตาติ ปิตาปสฺส กตฺตาว เตน นํ
เอวํ อาลปติ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ อทฺธา ตฺวํ อิโต ปุพฺเพ
มยฺหํ สพฺพํ ธมฺมํ  อจริ  หิตเมว วุฑฺฒิเมว อกาสิ อิทานิ
ปน ปฏิปกฺโข หุตฺวา พหุํ กเถสิ มา เอวํ วิปฺปลปสิ อญฺโญ
นุ เต ทีปโท นโร โก อิธ ชีวโลเก อรุเณเยว โสตฺถิกตฺตา
สเจ หิ อหํ วิย อญฺโญ ราชา ตว ภริยาย ปฏิพทฺธจิตฺโต
อภวิสฺส อนฺโตอรุเณเยว ตว สีสํ ฉินฺทาเปตฺวา ตํ อตฺตโน ฆเร
กเรยฺย อหํ ปน อกุสลภเยเนวํ น กโรมิ ตุณฺหี โหหิ น เม
เอตาย อตฺโถติ ตํ สนฺตชฺเชสิ ฯ โส ตํ สุตฺวา กิญฺจิ ปุน
วตฺตุํ อสกฺโกนฺโต รญฺโญ  ถุติวเสน ตฺวํ นูติ คาถมาห ฯ ตสฺสตฺโถ
มหาราช ตฺวญฺเญว สกลชมฺพูทีเป สพฺเพสํ นรินฺทานํ เสฏฺโฐ อนุตฺตโร
ตฺวํ วินิจฺฉยธมฺมปเวณิธมฺมสุจริตธมฺมานํ โคปายเนน ธมฺมคุตฺโต
เตสํ วิทิตตฺตา ธมฺมวิทู ตฺวํ สุเมโธ โส ตฺวํ ยํ ธมฺมํ โคเปสิ
เตเนว คุตฺโต จิรํ ชีว ธมฺมญฺจ เม เทเสหิ ธมฺมปาลก
ธมฺมโคปก ราชวราติ ฯ
     อถ ราชา ธมฺมํ เทเสนฺโต ตทิงฺฆาติ อาทิมาห ฯ ตตฺถ
อิงฺฆาติ โจทนตฺเถ นิปาโต ฯ ยสฺมา มํ โจเทสิ ตสฺมาติ อตฺโถ ฯ
สตนฺติ พุทฺธาทีหิ สปฺปุริเสหิ อาเสวิตํ ฯ สาธูติ สุนฺทโร ปเสฏฺโฐ ฯ
วินิจฺฉยปเวณิสุจริตธมฺเม โรเจตีติ ธมฺมรุจิ ฯ ตาทิโส หิ ชีวิตํ
ชหนฺโตปิ อกิจฺจํ น กโรติ ตสฺมา สาธุ ฯ ปญฺญาณวาติ
ญาณสมฺปนฺโน ฯ มิตฺตานํ อทุพฺโภติ มิตฺตสฺส อทูสนภาโว ฯ
ฐิตธมฺมสฺสาติ ปติฏฺฐิตติวิธธมฺมสฺส ฯ อาเสถาติ อาเสยฺยุํ นิสีเทยฺยุํ ฯ
เทสนาสีสเมว เจตํ ฯ จตฺตาโรปิ อิริยาปเถ สุขํ กปฺเปยฺยุนฺติ อยํ
ปเนตฺถ อตฺโถ ฯ สีตจฺฉายายาติ ปุตฺตทารญาติมิตฺตานํ สีตลาย
ฉายาย ฯ สํฆเรติ สกฆเร อตฺตโน เคเหติ อตฺโถ ฯ
อธมฺมพลิทณฺฑาทีหิ อนุปทฺทุตา สุขํ วเสยฺยุนฺติ ทสฺเสติ ฯ น
จาหเมตนฺติ สมฺม อภิปารก  ยเมตํ อสเมกฺขิตฺวา กตํ อสาธุกตํ
เอตํ อหํ น โรจยามิเยวาติ ฯ ญตฺวานาติ เย วา ปน ราชาโน
ญตฺวา ตุเลตฺวา ตีเรตฺวา สยํ น กโรนฺติ  เตสาหํ กมฺมํ โรเจมีติ
อธิปฺปาโย ฯ อิมา อุปมาติ อิมสฺมึ ปเนตฺถ ตฺวํ มยฺหํ อิมา เทฺว อุปมา
สุณาหิ ฯ ชิมฺหนฺติ วงฺกํ ฯ เนตฺเตติ โย คาวิโย เนติ ตสฺมึ เชฏฺฐอุสเภ ฯ
ปเควาติ ตสฺมึ อธมฺมํ จรนฺเต อิตรา ปชา ปเคว จรติ อติวิย กโรตีติ
อตฺโถ ฯ ธมฺมิโกติ จตฺตาริ อคติคมนานิ ปหาย ธมฺเมน รชฺชํ
กาเรนฺโต ฯ อมรตฺตนฺติ เทวตฺตํ ฯ รตนนฺติ สวิญฺญาณกาวิญฺญาณกรตนํ ฯ
วตฺถิยนฺติ กาสิกวตฺถเมว ฯ อสฺสิตฺถิโยติ วาตสมคติอสฺเสปิ
อุตฺตมรูปธรา อิตฺถิโยปิ ฯ รตนํ มณิกญฺจาติ สตฺตวิธรตนญฺจ
มหคฺฆภณฺฑกญฺจ ฯ อภิปาลยนฺตีติ อาโลกํ กโรนฺตา รกฺขนฺติ ฯ
น ตสฺสาติ ตสฺส จกฺกวตฺติรชฺชสฺสาปิ เหตุ วิสมํ น จเรยฺย ฯ
อุสโภสฺมีติ ยสฺมา อหํ สีวีนํ มชฺเฌ เชฏฺฐกราชา หุตฺวา
ชาโต ตสฺมา จกฺกวตฺติรชฺชการณํปิ วิสมํ น จรามีติ อตฺโถ ฯ
เนตาติ มหาชนํ กุสเล ปติฏฺฐาเปตฺวา เทวนครํ เนตา หิตกรเณน
ตสฺส หิตา สีวิราชา กิร ธมฺมจารีติ สกลชมฺพูทีเป  ญาตตฺตา
อุคฺคโต สเมน รฏฺฐปาลนตาย รฏฺฐปาโล ฯ อปจายมาโนติ
สีวีนํ โปราณกราชูนํ ปเวณิธมฺมํ อปจายมาโน ฯ โสติ โส อหํ
ตเมว ธมฺมํ อนุวิจินฺตยนฺโต ตสฺมา เตน การเณน อตฺตโน
จิตฺตสฺส วเส น วตฺตามิ ฯ
     เอวํ มหาสตฺตสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา อภิปารโก ถุตึ กโรนฺโต
อทฺธาติ อาทิมาห ฯ นปฺปมชฺชสีติ อตฺตนา กถิตธมฺมํ นปฺปมชฺชสิ
ตตฺเถว วตฺเตสิ ฯ ธมฺมํ ปมชฺชาติ ธมฺมํ ปมุสฺสิตฺวา อคติวเสน
คนฺตฺวา ฯ เอวํ โส ตสฺส ถุตึ กตฺวา ธมฺมํ จราติ โยเชนฺโต
อุตฺตรึปิ ทส โอวาทคาถา อภาสิ ฯ ตาสมตฺโถ เหฏฺฐา
เตสกุณชาตเก วณฺณิโตว ฯ
     เอวํ อภิปารกเสนาปตินา รญฺโญ ธมฺเม เทสิเต ราชา
อุมฺมาทนฺติยา  ปฏิพทฺธจิตฺตํ วิโนเทสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ
สโมธาเนสิ ฯ สจฺจปริโยสาเน โส ภิกฺขุ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ ฯ
ตทา สุนนฺโท สารถี อานนฺโท อโหสิ อภิปารโก สารีปุตฺโต
อุมฺมาทนฺตี อุปฺปลวณฺณา  เสสปริสา พุทฺธปริสา สีวิราชา ปน
อหเมวาติ ฯ
                  อุมฺมาทนฺตีชาตกํ นิฏฺฐิตํ ฯ
                         ทุติยํ ฯ
                      ----------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๒ หน้า ๒๕-๕๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=42&A=494&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=42&A=494&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=20              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=141              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=218              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=218              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘ http://84000.org/tipitaka/read/?index_28

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]