อรรถกถาเล่มที่ ๔๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๙ มหานิปาต(๑)

                     มหานิปาต วณฺณนา
                     -------------
                      สุวณฺณสามชาตกํ
     โก นุ มํ อุสุนา วิชฺฌีติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
เอกํ มาตุโปสกํ ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     สาวตฺถิยํ กิร อฏฺารสโกฏิวิภวสฺส เอกสฺส เสฏฺิกุลสฺส
เอกปุตฺตโก อโหสิ ฯ โส มาตาปิตูนํ ปิโย มนาโป อโหสิ ฯ
โส เอกทิวสมฺหิ ปาสาทวรคโต สีหปญฺชรํ อุคฺฆาเฏตฺวา มหาวิถิยํ
โอโลเกนฺโต คนฺธมาลาทิหตฺถํ มหาชนํ ธมฺมสฺสวนตฺถาย เชตวนํ
คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา อหํปิ เตน สทฺธึ คมิสฺสามีติ คนฺธมาลาทีนิ คาหาเปตฺวา
วิหารํ คนฺตฺวา วตฺถเภสชฺชปานกาทีนิ สํฆสฺส ทาเปตฺวา
คนฺธมาลาทีหิ จ ภควนฺตํ ปูเชตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน
ธมฺมํ สุตฺวา กาเมสุ อาทีนวํ ทิสฺวา ปพฺพชฺชาย อานิสํสํ สลฺลกฺเขตฺวา
ปริสาย วุฏิตาย ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิ ฯ อถ
นํ ภควา เอวมาห มาตาปิตูหิ อนนุญฺาตํ ปุตฺตํ ตถาคตา น
ปพฺพาเชนฺตีติ ฯ ตํ สุตฺวา กุลปุตฺโต ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา เคหํ
คนฺตฺวา สคารเวน มาตาปิตโร วนฺทิตฺวา เอวมาห อมฺมตาต
ตถาคตสฺส สนฺติเก ปพฺพชิสฺสามีติ ฯ อถสฺส มาตาปิตโร ตสฺส
วจนํ สุตฺวา เอกปุตฺตกภาเวน สตฺตธา ภิชฺชมานหทยา วิย
ปุตฺตสิเนเหน กมฺปมานา เอวมาหํสุ ตาต ปิยปุตฺตก ตาต กุลงฺกุร
ตาต นยน ตาต ปาณสทิส ตยา วินา กถํ ชีวาม ตยิ ปฏิพทฺธํ
โน ชีวิตํ มยํ หิ ตาต ชราชิณฺณา วุฑฺฒา มหลฺลกา อชฺช วา
สุเว วา ปรสุเว วา มรณํ ปาปุณิสฺสาม อมฺเห โอหาย คจฺฉาหิ
ตาต ปพฺพชฺชา นาม อติทุกฺกรา สีเตน อตฺเถ สติ อุณฺหํ ลภติ
อุณฺเหน อตฺเถ สติ สีตํ ลภติ ตสฺมา ตาต มา ปพฺพชาหีติ ฯ
ตํ สุตฺวา กุลปุตฺโต ทุกฺขี ทุมฺมโน โอนตสีโส ปชฺฌายนฺโต นิสีทิ
สตฺตาหํ นิราหาโร อโหสิ ฯ อถสฺส มาตาปิตโร เอวํ จินฺตยึสุ
สเจ โน ปุตฺโต อนนุญฺาโต มริสฺสติ น ปุน ปสฺสาม ปพฺพชฺชาย
ชีวมานํ ปุน ปสฺสิสฺสามาติ จินฺเตตฺวา จ ปน ตาต ปิยปุตฺตก
ตํ  ปพฺพชฺชาย อนุชานาม ปพฺพชาหีติ อนุชานึสุ ฯ ตํ สุตฺวา
กุลปุตฺโต ตุฏฺมานโส หุตฺวา สกลสรีรํ โอนาเมตฺวา มาตาปิตูนํ
ปาเทสุ วนฺทิตฺวา อาปุจฺฉิตฺวา สาวตฺถินครโต นิกฺขมิตฺวา เชตวนํ
คนฺตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิ ฯ สตฺถา เอกํ ภิกฺขุํ
อาณาเปสิ ฯ โส ตํ ปพฺพาเชสิ ฯ ตสฺส ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺาย
มหาลาภสกฺกาโร นิพฺพตฺติ ฯ โส อาจริยุปชฺฌาเย อาราเธตฺวา
ลทฺธูปสมฺปโท ปญฺจ วสฺสานิ ธมฺมํ ปริยาปุณิตฺวา จินฺเตสิ อหํ
อิธ อากิณฺโณ วิหรามิ นเมตํ ปฏิรูปนฺติ ฯ วิปสฺสนาธุรํ ปูเรตุกาโม
หุตฺวา อุปชฺฌายสฺส สนฺติเก กมฺมฏฺานํ อุคฺคเหตฺวา เชตวนา
นิกฺขมิตฺวา เอกํ ปจฺจนฺตคามํ คนฺตฺวา ตํ นิสฺสาย อรญฺเ
วิหาสิ ฯ โส ตตฺถ วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา ทฺวาทส วสฺสานิ ฆเฏนฺโตปิ
วายมนฺโตปิ วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุํ นาสกฺขิ ฯ มาตาปิตโรปิสฺส
คจฺฉนฺเต กาเล ทุคฺคตา อเหสุํ ฯ เย หิ เนสํ เขตฺตํ วา วณิชฺชํ วา
ปโยเชสุํ เต อิมสฺมึ กุเล ปุตฺโต วา ภาตโร วา โจเทตฺวา
สาเรตฺวา อมฺเห คณฺหนฺตา นาม นตฺถีติ อตฺตโน อตฺตโน
หตฺถคตํ ธนํ คเหตฺวา ยถารุจึ ปลายึสุ ฯ เคเห ทาสกมฺมกราทโยปิ
หิรญฺสุวณฺณาทีนิ คเหตฺวา ปลายึสุ ฯ อปรภาเค เทฺว
ชนา ทุคฺคตตรา กปณา หุตฺวา หตฺเถ อุทกสิญฺจนํปิ อลภิตฺวา เคหํ
วิกฺกีณิตฺวา อฆรา หุตฺวา ปรมการุญฺภาวปฺปตฺตา ปิโลติกํ นิวาเสตฺวา
กปาลหตฺถา อิโตจิโตจ ภิกฺขาย จรึสุ ฯ ตสฺมึ กาเล เอโก ภิกฺขุ
เชตวนา นิกฺขมิตฺวา ตสฺส วสนฏฺานํ อคมาสิ ฯ โส ตสฺส
อาคนฺตุกวตฺตํ กตฺวา สุขนิสินฺโนว ภนฺเต กุโต อาคตตฺถาติ ปุจฺฉิตฺวา
เชตวนา อาวุโสติ วุตฺเต สตฺถุโน เจว มหาสาวกาทีนญฺจ อาโรคยํ
ปุจฺฉิตฺวา ตโต มาตาปิตูนํ ปวุตฺตึ ปุจฺฉิ กึ ภนฺเต สาวตฺถิยํ อสุกสฺส
นาม เสฏฺิกุลสฺส อาโรคยนฺติ ฯ อาวุโส มา ตสฺส กุลสฺส ปวุตฺตึ
ปุจฺฉาติ ฯ กึ ภนฺเตติ ฯ อาวุโส ตสฺส กิร กุลสฺส เอโก ปุตฺโต
อตฺถิ โส สาสเน ปพฺพชิโต ตสฺส ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺาย เอวญฺเจตํ
กุลํ ปริกฺขีณํ อโหสิ อิทานิ เทฺว ชนา กปณา ปรมการุญฺปฺปตฺตา
กปาลหตฺถา ภิกฺขาย จรนฺตีติ ฯ โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา
สกภาเวน สณฺาเรตุํ อสกฺโกนฺโต อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ
โรทิตุํ อารภิ ฯ เถโร ตํ ทิสฺวา อาวุโส กึ โรทสีติ ฯ ภนฺเต
เต มยฺหํ มาตาปิตโร อหํ เตสํ ปุตฺโตติ ฯ อาวุโส ตว มาตาปิตโร
ตํ นิสฺสาย วินาสํ ปตฺตา คจฺฉ ตวํ เน ปฏิชคฺคาหีติ ฯ
โส อหํ ทฺวาทส วสฺสานิ ฆเฏนฺโตปิ วายมนฺโตปิ มคฺคํ วา ผลํ
วา นิพฺพตฺเตตุํ นาสกฺขึ อหํ อภพฺโพ ภวิสฺสามิ กึ เม ปพฺพชฺชาย
อหํ คิหี หุตฺวา มาตาปิตโร โปเสตฺวา ทานํ ทตฺวา สคฺคปรายโน
ภวิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อรญฺวาสํ ตสฺส เถรสฺส นิยฺยาเทตฺวา ตํ
วนฺทิตฺวา ปุน ทิวเส อรญฺโต นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพน คนฺตฺวา
สาวตฺถิโต อวิทูเร เชตวนปิฏฺิวิหารํ สมฺปาปุณาติ ฯ ตตฺถ เทฺว
มคฺคา อเหสุํ ฯ เตสุ เอโก มคฺโค เชตวนํ คจฺฉติ เอโก สาวตฺถิยํ
คจฺฉติ ฯ โส ตตฺเถว ตฺวา กึ นุโข ปมํ มาตาปิตโร ปสฺสิสฺสามิ
อุทาหุ ทสพลนฺติ จินฺเตตฺวา มยา มาตาปิตโร จิรํ ทิฏฺปุพฺพา
อิโต ปฏฺาย ปน เม พุทฺธสฺส ทสฺสนํ ทุลฺลภํ ภวิสฺสติ
อชฺช สมฺมาสมฺพุทฺธํ ทิสฺวา ธมฺมํ สุตฺวา เสฺว ปาโตว มาตาปิตฺโร
ปสฺสิสฺสามีติ สาวตฺถิมคฺคํ ปหาย เชตวนมคฺคํ คนฺตวา สายณฺหสมเย
เชตวนํ ปาวิสิ ฯ
     ตํ ทิวสํ ปน สตฺถา ปจฺจูสกาเล โลกํ โอโลเกนฺโต อิมสฺส
กุลปุตฺตสฺส อุปนิสฺสยํ อทฺทส ฯ โส ตสฺส อาคมนกาเล มาตุโปสกสุตฺเตน
มาตาปิตูนํ คุณํ วณฺเณสิ ฯ โส ปน ภิกฺขุ ปริสปริยนฺเต
ตฺวา มธุรธมฺมกถํ สุณนฺโต ว จินฺเตสิ อหํ คิหี หุตฺวา
มาตาปิตโร ปฏิชคฺคิตุํ สกฺโกมีติ จินฺเตสึ สตฺถา ปน ปพฺพชิโตปิ
สมาโน มาตาปิตูนํ อุปการโก นามาติ วทติ สจาหํ สตฺถารํ
อทิสฺวา ว คโต อสฺสํ เอวรูปาย ปพฺพชฺชาย ปริหีโน ภเวยฺยํ
อิทานิ ปน คิหี อหุตฺวา ปพฺพชิโตว สมาโน มาตาปิตโร
โปเสสฺสามีติ ฯ โส สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เชตวนา นิกฺขมิตฺวา สลากคฺคํ
คนฺตฺวา สลากภตฺตญฺจ สลากยาคุญฺจ คเหตฺวา ทฺวาทส วสฺสานิ
อรญฺเ วุฏฺภิกฺขุ ปาราชิกปตฺโต วิย อโหสิ ฯ โส ปาโตว
สาวตฺถิยํ ปวิสิตฺวา กึ นุโข ปมํ ยาคุํ คณฺหิสฺสามิ อุทาหุ
มาตาปิตโร ปสฺสิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา กปณานํ สนฺติกํ ตุจฺฉหตฺเถน
คนฺตุํ อยุตฺตนฺติ จินฺเตตฺวา ยาคุํ คเหตฺวา เอเตสํ โปราณเคหทฺวารํ
คโต ฯ มาตาปิตโรปิสฺส ยาคุํ ภิกฺขาย จริตฺวา ปรเคหภิตฺตึ
นิสฺสาย วิหรนฺติ ฯ โส อุปคนฺตฺวา เต นิสินฺนเก กปณภาวมาปนฺเน
ทิสฺวา อุปฺปนฺนโสโก อสฺสุปณฺเณหิ เนตฺเตหิ เตสํ อวิทูเร
อฏฺาสิ ฯ เต ตํ ทิสฺวาปิ น สญฺชานึสุ ฯ อถสฺส มาตา ภิกฺขุ
ภิกฺขตฺถาย ิโต ภวิสฺสตีติ สญฺาย ภนฺเต ตุมฺหากํ ทาตพฺพยุตฺตกํ
นตฺถิ อติจฺฉถ ภนฺเตติ อาห ฯ โส ตสฺสา กถํ สุตฺวา อุปฺปนฺนพลวโสโก
หทยรูปํ โสกํ คเหตฺวา อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ ตตฺเถว
อฏฺาสิ ตาย ทุติยมฺปิ ตติยมฺปิ วุจฺจมาโนปิ อฏฺาสิเยว ฯ อถสฺส
ปิตา มาตรํ อาห คจฺฉ ตํ ชานาหิ ปุตฺโต นุโข โน เอโสติ ฯ
สา อุฏฺาย ตสฺส สนฺติกํ คนฺตวา โอโลเกตฺวา ตํ สญฺชานิตฺวา
ปุตฺตสฺส ปาทมูเล นิปติตฺวา ปริเทวิ ฯ ปิตาปิสฺส ตตฺเถว คนฺตฺวา
ปโรทิ ฯ มหนฺตํ การุญฺ อโหสิ ฯ โสปิ มาตาปิตโร ทิสฺวา
สกภาเวน สณฺาเรตุํ อสกฺโกนฺโต อสฺสูนิ ปวตฺเตสิ ฯ โส โสกํ
อธิวาเสตฺวา อมฺมตาต มา จินฺตยิตฺถ อหํ โว โปเสสฺสามีติ
มาตาปิตโร อสฺสาเสตฺวา ยาคุํ ปาเยตฺวา เอกมนฺเต นิสีทาเปตฺวา
ปุน ภิกฺขํ อาหริตฺวา เต โภเชตฺวา อตฺตโน ภิกฺขํ ปริเยสิตฺวา
เตสํ สนฺติกํ คนฺตวา ปุน ภตฺเตน ปุจฺฉิตฺวา เตหิ น ภุญฺชามาติ
วุตฺเต สยํ ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา เต เอกมนฺเต วสาเปสิ ฯ โส ตโต
ปฏฺาย อิมินา นิยาเมน มาตาปิตโร ปฏิชคฺคิ ฯ อตฺตนา ลทฺธานิ
ปกฺขิกภตฺตาทีนิปิ เตสํเยว ทตฺวา สยํ ภิกฺขาย จริตฺวา ลภมาโน
ภุญฺชติ อลภมาโน น ภุญฺชติ วสฺสาวาสิกมฺปิ อญฺปิ ยํ กิญฺจิ
ลาภํ ลภิตฺวา เตสํเยว เทติ เตหิ ปริภุตฺตํ ชิณฺณปิโลติกํ อคฺคฬํ
กตฺวา โธวิตฺวา รชิตฺวา สยํ ปริภุญฺชติ ฯ ภิกฺขํ ลภมานทิวสํ
ปนสฺส อปฺปํ  อลภมานทิวสา พหุตรา อเหสุํ ฯ อถสฺส
นิวาสนปารุปฺปนํปิ อติลูขํ โหติ ฯ โส มาตาปิตโร ปฏิชคฺคนฺโตเยว
อปรภาเค กีโส ลูโข ทุพฺพณฺโณ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาโต
ธมนิสณฺตคตฺโต อโหสิ ฯ อถ นํ สนฺทิฏฺา สมฺภตฺตา ภิกฺขู ทิสฺวา
ปุจฺฉึสุ อาวุโส ปุพฺเพ ตว สรีรวณฺโณ โสภติ อิทานิ ปน กีโส
ลูโข ทุพฺพณฺโณ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาโต ธมนิสณฺตคตฺโตสิ พยาธิ
นุโข เต อุปฺปนฺโนติ ฯ โส นตฺถิ เม อาวุโส พยาธิ อปิจ
ปลิโพโธ เม อตฺถีติ ตํ ปวุตฺตึ อาโรเจสิ ฯ อาวุโส สตฺถา
สทฺธาเทยฺยํ วินิปาเตตุํ น เทติ ตวํ ปน สทฺธาเทยฺยํ คเหตฺวา
คิหีนํ ททมาโน อยุตฺตํ กโรสีติ อาหํสุ ฯ โส เตสํ กถํ สุตฺวา
ลชฺชิโต โอหิยิ ฯ เต เอตฺตเกนาปิ อสนฺตุฏฺา ภควโต สนฺติกํ
คนฺตวา ภนฺเต อสุโก นาม ภิกฺขุ สทฺธาเทยฺยํ วินิปาเตตฺวา คิหิโน
โปเสสีติ สตฺถุโน อาโรเจสุํ ฯ สตฺถา ตํ ภิกฺขุํ ปกฺโกสาเปตฺวา
สจฺจํ กิร ตวํ ภิกฺขุ สทฺธาเทยฺยํ คเหตฺวา คิหิโน โปเสสีติ
ปุจฺฉิตฺวา สจฺจํ ภนฺเตติ วุตฺเต ตสฺส ตํ กิริยํ วณฺเณตุกาโม
อตฺตโน จ ปุพฺพจริยํ ปกาเสตุกาโม หุตฺวา ภิกฺขุ ตวํ คิหิโน
โปเสนฺโต เก โปเสสีติ ปุจฺฉิ ฯ มาตาปิตโร เม ภนฺเตติ ฯ สตฺถา
ตสฺส อุสฺสาหํ ชเนตุํ สาธุ สาธุ ภิกฺขูติ ติกฺขตฺตุํ สาธุการํ ทตฺวา
ตวํ มยา คตมคฺเค ิโต อหมฺปิ ปุพฺพจริยํ จรนฺโต มาตาปิตโร
โปเสสินฺติ อาห ฯ โส ภิกฺขุ อสฺสาสํ ปฏิลภิ ฯ อถ สตฺถา ตาย
ปุพฺพจริยาย อาวีกรณตฺถํ เตหิ ภิกฺขูหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต ภิกฺขเว พาราณสินครโต อวิทูเร นทิยา โอริมตีเร
เอโก เนสาทคาโม อโหสิ ฯ ปรตีเรปิ เอโก เนสาทคาโม อโหสิ ฯ
เอเกกสฺมึ คาเม ปญฺจ ปญฺจ กุลสตานิ วสนฺติ ฯ ทฺวีสุ คาเมสุ เทฺว
เนสาทเชฏฺกา สหายกา อเหสุํ ฯ เต ทหรกาเลเยว เอวํ กติกํ กรึสุ
สเจ อมฺเหสุ เอกสฺส ธีตา โหติ เอกสฺส ปุตฺโต เตสํ อาวาหวิวาหํ
กโรมาติ ฯ อถ โอริมตีเร คามเชฏฺกสฺส เคเห ปุตฺโต วิชายิ ฯ
ชาตกฺขเณเยวสฺสทุกูเลน ปฏิคฺคหิตตฺตา ทุกูโล ตเวว นามํ กรึสุ ฯ
อิตรสฺส เคเห ธีตา วิชายิ ฯ ตสฺสา ปรตีเร ชาตตฺตา ปาริกาติ นามํ
กรึสุ ฯ เต อุโภปิ อภิรูปา ปาสาทิกา สุวณฺณวณฺณา อเหสุํ
เต เนสาทกุเล ชาตาปิ ปาณาติปาตนฺนาม น กรึสุ ฯ อปรภาเค
โสฬสวสฺสุทฺเทสิกํ ทุกูลกุมารํ มาตาปิตโร อาหํสุ ตาต กุมาริกํ
เต อาเนสฺสามาติ ฯ โส ปน พฺรหฺมโลกโต อาคโต สุทฺธสตฺโต
อุโภปิ กณฺเณ ปิทหิตฺวา น เม ฆราวาเสน อตฺโถ อมฺมตาต
มา เอวํ อวจุตฺถาติ วตฺวา ยาว ทุติยมฺปิ ตติยมฺปิ วุจฺจมาโนปิ
น อิจฺฉิ ฯ ปาริกาปิ มาตาปิตูหิ อมฺม อมฺหากํ สหายกสฺส ปุตฺโต
อตฺถิ โส อภิรูโป ปาสาทิโก สุวณฺณวณฺโณ ตสฺส ตํ ทสฺสามาติ
วุตฺตาปิ ตเถว วตฺวา อุโภ กณฺเณ ปิทหิ ฯ สาปิ พฺรหฺมโลกโต
อาคตา สุทฺธสตฺตา ฯ ตทา ทุกูลกุมาโรปิ ตสฺสา รหสฺเสน สาสนํ
ปหิณิ สเจ ปาริกา เมถุนธมฺเมน อตฺถิกา อญฺสฺส เคหํ
คจฺฉตุ มม เมถุนฉนฺโท นตฺถีติ ฯ สาปิ ตสฺส ตเถว สาสนํ
เปเสสิ ฯ มาตาปิตโร ปน เตสํ อนิจฺฉมานานญฺเว อาวาหวิวาหํ
กรึสุ ฯ เต อุโภปิ กิเลสสมุทฺทํ อโนตริตฺวา เทฺว มหาพฺรหฺมาโน
วิย เอกโต วสึสุ ฯ ทุกูลกุมาโร ปน มจฺฉํ วา มิคํ วา น มาเรติ
อนฺตมโส อาหฏมํสํปิ น วิกฺกีณาติ ฯ อถ นํ มาตาปิตโร วทึสุ
ตาต ตวํ เนสาทกุเล นิพฺพตฺโตปิ เนว ฆราวาสํ อิจฺฉสิ น ปาณวธํ
กโรสิ กินฺนาม กริสฺสสีติ ฯ โส เอวมาห อมฺมตาต ตุมฺเหสุ
อนุชานนฺเตสุ มยํ ปพฺพชิสฺสามาติ ฯ ตํ สุตฺวา มาตาปิตโร เตนหิ
ปพฺพชถาติ อนุชานึสุ ฯ เต ตุฏฺหฏฺา มาตาปิตโร วนฺทิตฺวา คามโต
นิกฺขมฺม อนุปุพฺเพน คงฺคาตีเรน หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา ยสฺมึ าเน
มิคสมฺมตา นาม นที หิมวนฺตโต โอตริตฺวา คงฺคํ ปตฺตา ตํ
านํ คนฺตฺวา คงฺคํ ปหาย มิคสมฺมตาภิมุขา อคมํสุ ฯ
     ตสฺมึ ขเณ สกฺกสฺส ภวนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสติ ฯ สกฺโก
อาวชฺเชนฺโต ตํ การณํ ตฺวา วิสฺสุกมฺมํ อามนฺเตตฺวา ตาต
วิสฺสุกมฺม เทฺว มหาปุริสา คามา นิกฺขมิตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ
ปพฺพชิตุกามา หิมวนฺตํ ปวิฏฺา เตสํ นิวาสนฏฺานํ ลทฺธุํ วฏฺฏติ
มิคสมฺมตนทิโต อฑฺฒโฆสพฺภนฺตเร เอเตสํ ปณฺณสาลญฺจ
ปพฺพชิตปริกฺขาเร จ มาเปตฺวา เอหีติ อาห ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
มูคปกฺขชาตเก วุตฺตนเยเนว สพฺพํ สํวิทหิตฺวา อมนาปสทฺเท
มิคปกฺขิโนปิ ปลาเปตฺวา เอกปทิกมคฺคํ มาเปตฺวา สกฏฺานเมว คโต ฯ
เตปิ ตํ มคฺคํ ทิสฺวา เตน อสฺสมปทํ ปาปุณึสุ ฯ ทุกูลปณฺฑิโต
ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา ปพฺพชิตปริกฺขาเร ทิสฺวา สกฺเกน มยฺหํ ทินฺนนฺติ
สกฺกทตฺติยภาวํ ตฺวา สาฏกํ โอมุญฺจิตฺวา รตฺตวากจีรํ นิวาเสตฺวา
เอกํ ปารุปิตฺวา อชินจมฺมํ อํเส กตฺวา ชฏามณฺฑลํ พนฺธิตฺวา
อิสิเวสํ คเหตฺวา ปาริกาย ปพฺพชฺชํ อทาสิ ฯ เต อุโภปิ
กามาวจรเมตฺตํ ภาเวตฺวา ตตฺถ ปฏิวสึสุ ฯ เตสํ เมตฺตานุภาเวน
สพฺเพปิ มิคปกฺขิโน อญฺมญฺ เมตฺตจิตฺตเมว ปฏิลภึสุ ฯ เตสุ
น โกจิ กิญฺจิ วิเหเสิ ฯ ปาริกาปิ ปาโต วุฏฺาย ปานียํ
ปริโภชนียํ อุปฏฺเปตฺวา อสฺสมปทํ สมฺมชฺชิตฺวา สพฺพกิจฺจานิ
กโรติ ฯ เต อุโภปิ ผลาผลํ อาหริตฺวา ปริภุญฺชิตฺวา อตฺตโน
อตฺตโน ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺตา ตตฺเถว วาสํ
กปฺเปสุํ ฯ
     สกฺโก เตสํ อุปฏฺานํ อาคจฺฉติ ฯ โส เอกทิวสํ โอโลเกนฺโต
อิเมสํ จกฺขูนิ ปริหายิสฺสนฺตีติ เตสํ อนฺตรายํ ทิสฺวา เทวโลกโต
โอตริตฺวา ทุกูลปณฺฑิตํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ
นิสีทิตฺวา เอวมาห ภนฺเต ตุมฺหากํ อนฺตราโย ปญฺายติ
โว ปฏิชคฺคิตุํ ปุตฺตํ ลทฺธุํ วฏฺฏติ ๑- โลกธมฺมํ ปฏิเสวถาติ ฯ โส
ตสฺส วจนํ สุตฺวา อาห สกฺก กินฺนาเมตํ กเถสิ มยํ อคารมชฺเฌ
วสนฺตาปิ โลกธมฺมํ น เสวาม เอตํ โลกธมฺมํ ปหาย ปุลุวกคูถราสึ
วิย ชิคุจฺฉิมฺหา อิทานิ ปน อรญฺ ปวิสิตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ
ปพฺพชิตฺวา กถํ เอวรูปํ กริสฺสามาติ ฯ ภนฺเต เอวรูปํ น กโรถ
ปาริกาย ตาปสินิยา อุตุนีกาเล นาภึ หตฺเถน ปรามเสยฺยาถาติ
อาห ฯ ทุกูลปณฺฑิโต อิทํ สกฺกา กาตุนฺติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ สกฺโก
ตํ วนฺทิตฺวา สกฏฺานเมว คโต ฯ ทุกูลปณฺฑิโตปิ ปาริกาย
อาจิกฺขิตฺวา ตสฺสา อุตุนีกาเล  หตฺเถน นาภึ ปรามสิ ฯ ตทา
โพธิสตฺโต เทวโลกโต จวิตฺวา ตสฺสา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ ฯ
สา ทสมาสจฺจเยน สุวณฺณวณฺณํ ปุตฺตํ วิชายิ ฯ เตเนวสฺส
สุวณฺณสาโมติ นามํ กรึสุ ฯ ปาริกาย มูลผลาผลตฺถาย อรญฺ
คตกาเล ปพฺพตนฺตเร กินฺนริโย ธาตีกิจฺจํ กรึสุ ฯ เต อุโภปิ
โพธิสตฺตํ นหาเปตฺวา ปณฺสาลายํ นิปชฺชาเปตฺวา ผลาผลตฺถาย
คจฺฉนฺติ ฯ ตสฺมึ ขเณ กินฺนริโย กุมารํ คเหตฺวา กนฺทราทีสุ
นหาเปตฺวา ปพฺพตมตฺถกํ อารุยฺห นานาปุปฺเผหิ อลงฺกริตฺวา
หริตาลมโนสิลาทีนิ สิลาตเล ฆํสิตฺวา นลาเต ติลเก กตฺวา อาเนตฺวา
ปณฺณสาลายํ นิปชฺชาเปนฺติ ฯ ปาริกาปิ อาคนฺตฺวา ปุตฺตํ ถญฺ
ปาเยติ ฯ อปรภาเค ตํ โสฬสวสฺสุทฺเทสิกํ อนุรกฺขนฺตา มาตาปิตโร
ปณฺณสาลายํ นิสีทาเปตฺวา สยเมว วนมูลผลาผลตฺถาย วนํ
@เชิงอรรถ: ๑ ปฏิชคฺคนกํ ปุตฺตํ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติปิ ฯ
คจฺฉนฺติ ฯ อถ มหาสตฺโต จินฺเตสิ กทาจิ โกจิเทว เม มาตาปิตูนํ
อนฺตราโย ภเวยฺยาติ เตสํ คตมคฺคํ สลฺลกฺเขสิ ฯ อเถกทิวสํ
เตสํ วนมูลผลาผลํ อาทาย สายณฺหสมเย นิวตฺตนฺตานํ อสฺสมปทโต
อวิทูเร สมฺปตฺตานํ มหาเมโฆ อุฏฺหิ ฯ เต เอกํ รุกฺขมูลํ
ปวิสิตฺวา วมฺมิกมตฺถเก อฏฺสุ ฯ ตสฺส จ อพฺภนฺตเร อาสีวิโส
อตฺถิ ฯ เตสํ สรีรโต เสทคนฺธมิสฺสกํ อุทกํ โอตริตฺวา ตสฺส
นาสปูฏํ ปาวิสิ ฯ โส กุชฺฌิตฺวา นาสวาเตน ปหริ ฯ โส เตสํ
จกฺขูนิ ปาปุณิ ฯ เตน เทฺวปิ ชนา อนฺธา หุตฺวา อญฺมญฺ น
ปสฺสึสุ ฯ ทุกูลปณฺฑิโต ปาริกํ อามนฺเตตฺวา ปาริเก มม จกฺขูนิ
ปริหีนานิ ตํ น ปสฺสามีติ อาห ฯ สาปิ ตเถว อาห ฯ เต
นตฺถิ โน อิทานิ ชีวิตนฺติ มคฺคํ อปสฺสนฺตา ปริเทวมานา อฏฺสุ ฯ
     กึ ปน เตสํ ปุพฺพกมฺมนฺติ ฯ เต กิร ปุพฺเพ เวชฺชกุเล
ชาตา อเหสุํ ฯ อถ โส เวชฺโช เอกสฺส มหทฺธนสฺส ปุริสสฺส
อกฺขิโรคํ ปฏิชคฺคิ ฯ โส อกฺขีนิ ลภิตฺวา ตสฺส กิญฺจิ ธนํ น
เทติ ฯ อถ เวชฺโช ตสฺส กุชฺฌิตฺวา เคหํ คนฺตฺวา อตฺตโน
ภริยาย อาโรเจตฺวา ภทฺเท อหํ ตสฺส อกฺขิโรคํ ปฏิชคฺคามิ
อิทานิ มยฺหํ ธนํ น เทติ กึ กโรมาติ อาห ฯ สาปิ สามิกสฺส
วจนํ สุตฺวา กุชฺฌิตฺวา น โน ตสฺส สนฺตเกน ธเนนตฺโถ ตวํ
เภสชฺชํ ตสฺส เอกํ โยคฺคํ ทตฺวา ตสฺส อกฺขีนิ กาณานิ กโรหีติ
อาห ฯ โส สาธูติ ตสฺสา วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เคหโต นิกฺขมิตฺวา
ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ตถา  อกาสิ ฯ โส มหทฺธโน ปุริโส
น จิรสฺเสว อนฺโธ อโหสิ ฯ เต อุโภปิ อิมินา ปาปกมฺเมน
จกฺขูนิ ปริหายึสุ ฯ
     อถ มหาสตฺโต จินฺเตสิ มม มาตาปิตโร อญฺเสุ ทิวเสสุ
อิมาย เวลาย อาคจฺฉนฺติ อิทานิ เนสํ ปวุตฺตึ น ชานามีติ
ปฏิมคฺคํ คนฺตฺวา สทฺทมกาสิ ฯ เต เทฺว ตสฺส สทฺทํ สญฺชานิตฺวา
ปฏิสทฺทํ กตฺวา ปุตฺตสิเนเหน ตาต อิธ ปริปนฺโถ อตฺถิ มา
อาคจฺฉาหีติ วทึสุ ฯ อถ เน มหาสตฺโต อาห เตนหิ อิมํ
ยฏฺิโกฏึ คเหตฺวา เอถาติ ฯ โส เตสํ ทีฆยฏฺึ อทาสิ ฯ เต
ยฏฺิโกฏึ คเหตฺวา ตสฺส สนฺติกํ อาคมึสุ ฯ อถ เน เกน โว
การเณน จกฺขูนิ วินฏฺานีติ ปุจฺฉิ ฯ อถ นํ มาตาปิตโร อาหํสุ ตาต
มยํ เทเว วสฺสนฺเต อิธ รุกฺขมูเล วมฺมิกมตฺถเก ิตา เตน การเณน
อกฺขีนิ วินฏฺานีติ ฯ โส มาตาปิตูนํ กถํ สุตฺวาว อญฺาสิ
ตตฺถ อาสีวิเสน ภวิตพฺพํ เตน กุทฺเธน นาสวาโต วิสฏฺโ
ภวิสฺสตีติ ฯ โส มาตาปิตโร ทิสฺวา โรทิ เจว หสิ จ ฯ อถ
นํ เต ปุจฺฉึสุ กสฺมา ตาต โรทสิ เจว หสิ จาติ ฯ อมฺม
ตาต ตุมฺหากํ ทหรกาเลเยว เอวํ จกฺขูนิ วินฏฺานีติ โรทึ อิทานิ
ปน ตุมฺเห ปฏิชคฺคิตุํ ลภิสฺสามีติ หสึ อมฺมตาต ตุมฺเห มา
จินฺตยิตฺถ อหํ โว ปฏิชคฺคิสฺสามีติ ฯ โส มาตาปิตโร อสฺสาเสตฺวา
อสฺสมปทํ อาเนตฺวา เตสํ รตฺติฏฺาเน ทิวาฏฺาเน จงฺกมฏฺาเน
ปณฺณสาลายํ อุจฺจารปสฺสาวฏฺาเน จาติ สพฺพตฺถ าเนสุ รชฺชุเก
พนฺธิ ฯ ตโต ปฏฺาย เต อสฺสมปเท เปตฺวา สยเมว
วนมูลผลาผลํ อาหริตฺวา ปณฺณสาลาย เปตฺวา ปาโตว เตสํ วสนฏฺานํ
สมฺมชฺชิตฺวา มาตาปิตโร วนฺทิตฺวา ฆฏํ อาทาย มิคสมฺมตนทึ
คนฺตฺวา ปานียํ อาหริตฺวา ปริโภชนียํ อุปฏฺเปตฺวา ทนฺตกฏฺมุโขทกาทีนิ
ทตฺวา มธุรผลาผลํ เทติ เตหิ ปริภุญฺชิตฺวา มุเข
วิกฺขาลิเต สยํ เสสํ ปริภุญฺชติ ปริภุญฺชาวสาเน มาตาปิตโร
วนฺทิตฺวา อาปุจฺฉิตฺวา มิคคณปริวุโต ผลาผลตฺถาย อรญฺ ปาวิสิ ฯ
ตํ ปพฺพตปาเท กินฺนรา ปริวาเรตฺวา ผลาผลํ คเหตฺวา โพธิสตฺตสฺส
อทํสุ ฯ สายณฺหสมเย อสฺสมํ อาคนฺตฺวา ฆเฏน อุทกํ
อาหริตฺวา ฆฏํ เปตฺวา อุทกํ ตาเปตฺวา อุณฺโหทเกน เนสํ ยถารุจึ
นหาปนํ วา ปาทโธวนํ วา กตฺวา นหายิตฺวา องฺคารกปลฺลํ
อุปเนตฺวา เตสํ หตฺถปาเท เสเทตฺวา เตสํ นิสินฺนานํ ผลาผลํ
ทตฺวา ขาทาเปตฺวา เตสํ ปริภุญฺชนปริโยสาเน สยมฺปิ ขาทิตฺวา
เสสกํ อสฺสมปเท เปสิ ฯ โส อิมินา นิยาเมเนว มาตาปิตโร
ปฏิชคฺคิ ฯ
     ตสฺมึ สมเย พาราณสิยํ ปิลยกฺโข นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิ ฯ
โส มิคมํสโลเภน มาตรํ รชฺชํ ปฏิจฺฉาเปตฺวา สนฺนทฺธปญฺจาวุโธ
หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา มิเค วธิตฺวา มํสํ ขาทนฺโต มิคสมฺมตนทึ
ปตฺวา อนุปุพฺเพน สามสฺส ปานียคฺคหณติตฺถํ สมฺปตฺโต มิคปทวลญฺชํ
ทิสฺวา มณิวณฺณาหิ สาขาหิ โกฏฺกํ กตฺวา ธนุํ อาโรเปตฺวา
วิสปีตํ สรํ สนฺนยฺหิตฺวา ตตฺถ นิสินฺโนว อจฺฉิ ฯ มหาสตฺโตปิ
สายณฺหสมเย ผลาผลํ อาหริตฺวา อสฺสมปเท เปตฺวา มาตาปิตโร
วนฺทิตฺวา อาปุจฺฉิตฺวา ปานียํ อาหริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ฆฏํ คเหตฺวา
มิคคณปริวุโต เทฺวปิ มิเค เอกโต กตฺวาน เตสํ ปิฏฺิยํ ปานียฆฏํ
เปตฺวา หตฺเถน คเหตฺวา นทีติตฺถํ อคมาสิ ฯ ราชาปิ โกฏฺเก
ิโตว ตํ ตถา อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา มยา เอตฺตกํ กาลํ เอวํ หิมวนฺเต
วิจรนฺเตนาปิ มนุสฺโส นาม น ทิฏฺปุพฺโพ เทโว นุโข เอส นาโค
นุโข สเจ ปนาหํ เอตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิสฺสามิ เทโว เจ อากาสํ
อุปฺปติสฺสติ นาโค เจ ภูมิยํ ปวิสิสฺสติ นโข ปนาหํ สพฺพกาลํ
หิมวนฺเตเยว จริสฺสามิ สจาหํ พาราณสิยํ คมิสฺสามิ ตตฺราปิ มํ
อมจฺจา ปุจฺฉิสฺสนฺติ อปิ นุ เต มหาราช หิมวนฺเต วสนฺเตน
กิญฺจิ อจฺฉริยํ ทิฏฺปุพฺพนฺติ ตตฺราหํ เอวรูโป เม สตฺโต
ทิฏฺปุพฺโพติ วตฺวา เอโส โก นามาติ วุตฺเต สเจ น ชานามีติ
วกฺขามิ มํ ครหิสฺสนฺติ ตสฺมา ตํ วิชฺฌิตฺวา ทุพฺพลํ กตฺวา
ปุจฺฉิสฺสามีติ จินฺเตสิ ฯ อถ เตสุ มิเคสุ ปมเมว โอตริตฺวา ปานียํ
ปิวิตฺวา อุตฺติณฺเณสุ โพธิสตฺโต อุคฺคหิตวตฺโต วิย มหาเถโร
สณิกํ สณิกํ โอตริตฺวา นหาตฺวา ปฏิปฺปสฺสทฺธทรโถ ปจฺจุตฺตริตฺวา
รตฺตวากจีรํ นิวาเสตฺวา เอกํ ปารุปิตฺวา อชินจมฺมํ เอกํสํ กตฺวา
ปานียฆฏํ อุกฺขิปิตฺวา อุทกํ ปุญฺฉิตฺวา วามอํสกูเฏ เปสิ ฯ ตสฺมึ
ปน กาเล อิทานิ วิชฺฌิตุํ สมโยติ ราชา ตํ วิสปีตํ สรํ อุกฺขิปิตฺวา
มหาสตฺตสฺส ทกฺขิณปสฺเสน วิชฺฌิ ฯ สโร วามปสฺเสน นิกฺขมิ ฯ
ตสฺส วิชฺฌิตภาวํ ตฺวา มิคคณา ภีตภีตา ปลายึสุ ฯ
สุวณฺณสามปณฺฑิโต ปน วิทฺโธปิ สมาโน ปานียฆฏํ ยถา วา
ตถา วา อนุสุมฺภิตฺวา สตึ ปจฺจุปฏฺเปตฺวา สณิกํ สณิกํ โอตาเรตฺวา
วาลุกํ วิยูหิตฺวา ฆฏํ เปตฺวา ทิสํ ววฏฺเปตฺวา มาตาปิตูนํ
วสนฏฺานทิสาภาเคน สีสํ กตฺวา รชตปฏวณฺณาย วาลุกาย
สุวณฺณปฏิมา วิย นิปชฺชิตฺวา สตึ ปจฺจุปฏฺเปตฺวา อิมสฺมึ
หิมวนฺตปฺปเทเส มม เวรี นาม นตฺถิ มม มาตาปิตูนมฺปิ เวรี นาม
นตฺถีติ วตฺวา มุเขน โลหิตํ ฉฑฺเฑตฺวา ราชานํ อทิสฺวาว ปุจฺฉนฺโต
ปมํ คาถมาห
           โก นุ มํ อุสุนา วิชฺฌิ       ปมตฺตํ อุทกหาริกํ
           ขตฺติโย พฺราหฺมโณ เวสฺโส   โก มํ วิทฺธา นิลียสีติ ฯ
     ตตฺถ ปมตฺตนฺติ เมตฺตาภาวนาย อนุปฏฺิตสตึ ฯ อิทํ หิ
โส สนฺธายาห ตสฺมึ ขเณ อตฺตานํ ปมตฺตํ นาม อกาสีติ ฯ
วิทฺธาติ วิชฺฌิตฺวา เอตสฺมึ าเน นิลียสีติ อตฺโถ ฯ มิคสมฺมตนทึ
อุทกหาริกํ คจฺฉนฺตํ มํ อุสุนา วิสปีเตน สลฺเลน วิชฺฌิ โก นุ
นาม ชโน ขตฺติโย วา พฺราหฺมโณ วา เวสฺโส วา มํ วิทฺธา
วิชฺฌิตฺวา นิลียสิ วนคุมฺเพ อตฺตานํ ปฏิจฺฉาเทสิ โก นุ นาม
ชโนติ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา ปุน อตฺตโน สรีรมํสสฺส อภกฺขสมฺมตภาวํ
ทสฺเสตุํ ทุติยํ คาถมาห
           น เม มํสานิ ขชฺชานิ       จมฺเมนตฺโถ น วิชฺชติ
           อถ เกน นุ วณฺเณน        วิทฺเธยฺยํ มํ อมญฺถาติ ฯ
     ตตฺถ โภ มาณว มํสานิ เม มม สรีรมํสานิ น ขชฺชานิ
มนุสฺเสหิ ขาทิตพฺพานิ จมฺเมน เม มม สรีรจมฺเมน มนุสฺสานํ
อตฺโถ น วิชฺชติ อถ เอวํ สนฺเตปิ อยํ ปุริโส วิทฺเธยฺยํ วิชฺฌิตพฺพํ
มํ อมญฺถ อวิจาเรตฺวา มํ วิชฺฌิ เกน วณฺเณน เกน การเณนาติ ฯ
     ทุติยํ คาถํ วตฺวา ตเมว นามาทิวเสน ปุจฺฉนฺโต คาถมาห
           โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต  กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ
           ปุฏฺโ เม สมฺม อกฺขาหิ     กึ มํ วิทฺธา นิลียสีติ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา ตุณฺหี อโหสิ ฯ
      ตํ สุตฺวา ราชา อยํ ปุริโส มยา วิสปีเตน สลฺเลน
วิชฺฌิตฺวา ปติโตปิ เนว มํ อกฺโกสติ น ปริภาสติ มม หทยํ
สมฺพาหนฺโต วิย ปิยวจเนน สมุทาจรติ คจฺฉิสฺสามิ ตสฺส สนฺติกนฺติ
จินฺเตตฺวา คนฺตฺวา ตสฺส สนฺติเก ิโตว อาห
           ราชาหมสฺมิ กาสีนํ         ปิลยกฺโขติ มํ วิทู
           โลภา รฏฺ ปหนฺตฺวาน      มิคเมสํ จรามหํ
           อิสฺสฏฺเ จสฺมิ กุสโล       ทฬฺหธมฺโมติ วิสฺสุโต
           นาโคปิ เม น มุญฺเจยฺย     อาคโต อุสุปาตนนฺติ ฯ
     ตตฺถ ราชาหมสฺมีติ เอวํ กิรสฺส อโหสิ เทวาปิ นาคาปิ
มนุสฺสภาสาย กเถนฺติเยว อหเมตํ เทโว วา นาโค วา มนุสฺโส
วาติ น ชานามิ สเจ กุชฺเฌยฺย วินาเสยฺยาปิ มํ ราชาติ วุตฺเต
โกจิ ปน อภายนฺโต นาม นตฺถีติ ตสฺมา อตฺตโน ราชภาวํ
ชานาเปตุํ ปมํ ราชาหมสฺมีติ อาห ฯ โภ มาณว อหํ กาสีนํ
กาสิกรฏฺวาสีนํ ราชา อสฺมิ ภวามิ ฯ มนฺติ มมํ นาเมน ปิลยกฺโข
ราชา ฯ วิทูติ ชานึสุ ปกฺโกสึสุ ฯ โลภาติ มิคมํสโลเภน รชฺชํ
มาตุยา ปฏิจฺฉาเปตฺวา ฯ มิคเมสนฺติ มิเค เอสนฺโต คเวสนฺโต ฯ
จรามหนฺติ วเน เอกโกว จรามิหํ ฯ ทุติยํ คาถํ อตฺตโน พลํ
ทีเปตุกาโม อาห ฯ ตตฺถ อิสฺสฏฺเติ ธนุสิปฺเป ฯ ทฬฺหธมฺโมติ
ทฬฺหธนุํ สหสฺสถามธนุํ โอโรเปตุญฺจ อาโรเปตุญฺจ สมตฺโถ
สกลชมฺพูทีปตเล วิสฺสุโต ปากโฏ ฯ อาคโต อุสุปาตนนฺติ เม มม
อุสุปาตนฏฺาเน อาคโต พลวนฺโต นาโค สตฺตปทมฺปิ านา น
มุญฺเจยฺยาติ ฯ
     อิติ ราชา อตฺตโน พลํ วณฺเณตฺวา ตสฺส นามโคตฺตํ
ปุตฺฉนฺโต อาห
           โก วา ตวํ กสฺส วา ปุตฺโต  กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ
           ปิตุโน อตฺตโน จาปิ        นามโคตฺตํ ปเวทยาติ ฯ
ตตฺถ ปเวทยาติ กเถยฺยาสิ ฯ
     ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต สจาหํ เทวนาคยกฺขกินฺนราทีสุ วา
ขตฺติยาทีสุ วา อญฺตโรหมสฺมีติ กเถยฺยํ สทฺทหเตว เม เอส
วจนํ สจฺจเมว กเถตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา อาห
           เนสาทปุตฺโต ภทฺทนฺเต      สาโม อิติ มํ าตโย
           อามนฺตยึสุ ชีวนฺตํ          สวาชฺเชวํคโต สเย
           วิทฺโธสฺมิ ปุถุสลฺเลน        สวิเสน ยถา มิโค
           สกมฺหิ โลหิเต ราช        ปสฺส เสมิ ปริปลุโต
           ปฏิวามคตํ สลฺลํ           ปสฺส ถิมฺหามิ โลหิตํ
           อาตุโร ตฺยานุปุจฺฉามิ       กึ มํ วิทฺธา นิลียสิ
           อชินมฺหิ หญฺเต ทีปิ        นาโค ทนฺเตสุ หญฺเต
           อถ เกน นุ วณฺเณน        วิทฺเธยฺยํ มํ อมญฺถาติ ฯ
     ตตฺถ ภทฺทนฺเตติ สุนฺทรมุเข มหาราช อหํ เนสาทปุตฺโต
อิสิปุตฺโต อสฺมิ ภวามิ ฯ ชีวนฺตนฺติ มํ อิโต ปุพฺเพ ชีวมานํ
เอหิ สาม ยาหิ สามาติ โวหรนฺตา ปกฺโกสนฺตา าตโย สาโมติ
อามนฺตยึสุ ฯ สวาชฺเชวงฺคโตติ โส อหํ อชฺช เอวํ คโต มรณมุเข
สมฺปตฺโต ปวิฏฺโติ อตฺโถ ฯ สเยติ สยามิ ฯ สวิเสน ปุถุสลฺเลน
วนจรเกน วิทฺโธ มิโค ยถา เอวมฺปิ ตถา ตยา วิทฺโธ อสฺมิ
ภวามิ ฯ ปริปลุโตติ นิมฺมุคฺโค หุตฺวา เสมิ ฯ เอวรูปํ สยนฺตํ
ปสฺส ปสฺสสิ ฯ ปฏิวามคตนฺติ ทกฺขิณปสฺเสน ปวิสิตฺวา วามปสฺเสน
นิคฺคตนฺติ อตฺโถ ฯ ปสฺสาติ มํ โอโลกยสฺสุ ฯ ถิมฺหามีติ นิตฺถุมฺหามิ ฯ
อิติ โส สตึ ปจฺจุปฏฺเปตฺวา อวิกมฺปมาโนว โลหิตํ
มุเขน ฉฑฺเฑตฺวา อาห ฯ อาตุโรติ พาฬฺหคิลาโน หุตฺวา อหํ
ตํ อนุปุจฺฉามิ ฯ นิลียสีติ เอกสฺมึ วนคุมฺเพ นิสินฺโน อจฺฉสิ ฯ
วิทฺเธยฺยนฺติ วิชฺฌิตพฺพํ ฯ อมญฺถาติ มิคสทิสํ อมญฺิตฺถ ฯ
     ราชา ตสฺส วจนํ สุตฺวา ยถาภูตํ อนาจิกฺขิตฺวา มุสาวาทํ
กเถนฺโต อาห
           มิโค อุปฏฺิโต อาสิ        อาคโต อุสุปาตนํ
           ตํ ทิสฺวา อุพฺพิชฺชิ สาม      เตน โกโธ มมาวิสีติ ฯ
     ตตฺถ อุพฺพิชฺชีติ ปลายิ ฯ อาวิสีติ อชฺโฌตฺถริ เตน
การเณน เม โกโธ อุปฺปนฺโนติ ทีเปติ ฯ
     อถ นํ มหาสตฺโต กึ วเทสิ มหาราช อิมสฺมึ หิมวนฺตปฺปเทเส
มํ ทิสฺวา ปลายนมิโค นาม นตฺถีติ วตฺวา อาห
           ยโต สรามิ อตฺตานํ        ยโต ปตฺโตสฺมิ วิญฺุตํ
           น มํ มิคา อุตฺราสนฺติ       อรญฺเ สาปทานิปิ
           ยโต นิธึ ปริหารึ          ยโต ปตฺโตสฺมิ โยพฺพนํ
           น มํ มิคา อุตฺราสนฺติ       อรญฺเ สาปทานิปิ
           ภีรู กึปุริสา ราช          ปพฺพเต คนฺธมาทเน
           สมฺโมทมานา คจฺฉาม       ปพฺพตานิ วนานิ จ
           อถ เกน นุ วณฺเณน        อุตฺราสนฺติ มิคา มมนฺติ ฯ
     ตตฺถ น มํ มิคาติ มํ ทิสฺวา มิคา นาม น อุตฺราสนฺติ ฯ
สาปทานีติ พาฬฺมิคา ฯ ยโต นิธินฺติ ยโต กาลโต ปฏฺาย อหํ
วากจีรํ นิวาสนํ ปริหารึ ธาเรสึ ฯ ภีรู กึปุริสา ราชาติ
มหาราช มิคา ตาว ติฏฺนฺตุ กึปุริสา นาม อติภีรุกา โหนฺติ ฯ
เย อิมสฺมึ คนฺธมาทเน นาม ปพฺพเต วิหรนฺติ เตปิ มํ ทิสฺวา น
อุตฺราสนฺติ อถ โข มยํ อญฺมญฺ ปพฺพตานิ ปพฺพเตสุ วนานิ
วเนสุ สมฺโมทมานา คจฺฉาม ฯ อุตฺราสนฺติ มิคา มมนฺติ มมํ
ทิสฺวา มิคา อุตฺราเสยฺยุํ เกน การเณน ตฺวํ มํ สทฺทหาเปสฺสสีติ
ทีเปติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา มยา อิมํ สุวณฺณสามํ นิรปราธํ
วิชฺฌิตฺวา มุสาวาโท กถิโต สจฺจเมว กเถสสามีติ จินฺเตตฺวา อาห ฯ
           น ตทฺทส มิโค สาม        กินฺตาหํ อลิกํ ภเณ
           โกธโลภาภิภูตาหํ          อุสุํ เต ตํ อวิสฺสชินฺติ ฯ
      ตตฺถ น ตทฺทสาติ น ตํ อทฺทส ฯ กินฺตาหนฺติ กินฺเต เอวํ
กลฺยาณทสฺสนสฺส สนฺติเก อหํ อลิกํ ภณิสฺสามิ ฯ โกธโลภาภิภูตาหนฺติ
โกเธน จ โลเภน จ อภิภูโต หุตฺวา อหํ ฯ โส หิ ปมเมว
มิเคสุ โอติณฺเณสุ โกเธน มิเค วิชฺฌิสฺสามีติ ฯ ธนุํ อาโรเปตฺวา
ิโต ปจฺฉา โพธิสตฺตํ ทิสฺวา ตสฺส เทวตาทีสุ อญฺตรภาวํ
อชานนฺโต ปุจฺฉิสฺสามิ นนฺติ โลภํ อุปฺปาเทสิ ตสฺมา เอวมาห ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา นายํ สุวณฺณสาโม อิมสฺมึ อรญฺเ
เอกโกว ปฏิวสติ อทฺธา าตเกหิปิสฺส ภวิตพฺพํ ปุจฺฉิสฺสามิ นนฺติ
จินฺเตตฺวา อิตรํ คาถมาห
           กุโต นุ สาม อาคมฺม       กสฺส วา ปหิโต ตุวํ
           อุทกหาโร นทึ คจฺฉ        อาคโต มิคสมฺมตนฺติ ฯ
ตตฺถ สามาติ โพธิสตฺตํ อาลปติ ฯ อาคมฺมาติ กุโต
เทสา อิมํ วนํ อาคนฺตฺวา ฯ กสฺส วา ปหิโตติ อมฺหากํ อุทกํ
อาหริตุํ นทึ คจฺฉาติ เกน เปสิโต หุตฺวา ตวํ อิมํ มิคสมฺมตํ
อาคโตสีติ อตฺโถ ฯ
     โส ตสฺส กถํ สุตฺวา มหนฺตํ เวทนํ อธิวาเสตฺวา มุเขน
โลหิตํ ฉฑฺเฑตฺวา คาถมาห
           อนฺธา มาตาปิตา มยฺหํ      เต ภรามิ พฺรหาวเน
           เตสาหํ อุทกหาโร         อาคโต มิคสมฺมตนฺติ
     ตตฺถ ภรามีติ มูลผลาผลาทีนิ อาหริตฺวา โปเสมิ ฯ
เอวญฺจ ปน วตฺวา มาตาปิตฺโร อารพฺภ วิลปนฺโต อาห
           อตฺถิ เนสํ อุสามตฺตํ        อถ สาหสฺส ๑- ชีวิตํ
           อุทกสฺส อลาเภน          มญฺเ อนฺธา มริสฺสเร
           น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ       ลพฺภา หิ ปุมุนา อิทํ
           ยญฺจ อมฺมํ น ปสฺสามิ       ตํ เม ทุกฺขตรํ อิโต
           น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ       ลพฺภา หิ ปุมุนา อิทํ
           ยญฺจ ตาตํ น ปสฺสามิ       ตํ เม ทุกฺขตรํ อิโต
           สา นูน กปณา อมฺมา       จิรํ รตฺตาย รุจฺจติ
           อฑฺฒรตฺเตว รตฺเตวา       นทีว อวสุสฺสติ
           โส นูน กปโณ ตาโต       จิรํ รตฺตาย รุจฺจติ
           อฑฺฒรตฺเตว รตฺเตวา       นทีว อวสุสฺสติ
           อุฏฺานปาทจริยาย         ราช สมฺพาหนสฺสจ
           สาม ตาต วิลปนฺตา        หิณฺฑิสฺสนฺติ พฺรหาวเน
           อิทมฺปิ ทุติยํ สลฺลํ          กมฺเปติ หทยํ มม
           ยญฺจ อนฺเธ น ปสฺสามิ      มญฺเ เหสฺสามิ ชีวิตนฺติ ฯ
ตตฺถ อุสามตฺตนฺติ โภชนมตฺตํ ฯ อุสาติ กิร โภชนสฺส นามํ
เตสํ ตํ อตฺถีติ อตฺโถ ฯ อถ สาหสฺส ชีวิตนฺติ ฉทิวสมตฺตํ
ชีวิตนฺติ อตฺโถ ฯ อิทํ อาหริตฺวา ปิตํ ผลาผลํ สนฺธายาห ฯ
อถ วา อุสาติ อุสฺมา ฯ เตเนตํ ทสฺเสติ เตสํ สรีเร อุสฺมามตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ สาหสาติ ยุตฺตตรํ มญฺเ ฯ
อตฺถิ อถ มยา อาภเฏน ผลาผเลน สาหสฺส ชีวิตํ อตฺถีติ ฯ
มริสฺสเรติ มริสฺสนฺติ ฯ มหาราช อิทํ ตยา วิชฺฌนทุกฺขํ ตถา
ทุกฺขมฺปิ สมานํ เม มยฺหํปิ น ทุกฺขํ ฯ หิ กสฺมา ปน วทามิ ฯ
ปุมุนาติ ปุริเสน เอวรูปํ อิทํ ทุกฺขํ ปุริเสน ลทฺธพฺพเมวาติ
อตฺโถ ฯ ยญฺจ ยสฺมา อมฺมํ ปาริกํ น ปสฺสามิ ตํ ทุกฺขํ อิโต
ตยา วิชฺฌนทุกฺขโต สตคุเณน สหสฺสคุเณน สตสหสฺสคุเณน เม
มยฺหํ อติทุกฺขตรํ ฯ จิรํ รตฺตาย รุจฺจตีติ จิรํ รตฺตํ โรทิสฺสติ ฯ
อฑฺฒรตฺเตติ อฑฺฒรตฺติกสมเย ฯ รตฺเต วาติ ปจฺฉิมรตฺเต
วา ฯ อวสุสฺสตีติ อวฉิชฺชิสฺสติ กุนฺนที วิย คิมฺหกาเล อวสุสฺสตีติ
อตฺโถ ฯ อุฏฺานปาทจริยายาติ มหาราช อหํ รตฺตึ วา ทิวา วา
เทฺว ตโย วาเร อุฏฺาย อตฺตโน อุฏฺานวิริเยน เตสํ ปาทจริยํ
กโรมิ เตสํ หตฺถปาเท สมฺพาหามิ อิทานิ มํ อทิสฺวา (เต)
ตทตฺถาย อุฏฺาย เต ปริหีนจกฺขุกา สาม ตาตาติ วิลปนฺตา
กณฺฏเกหิ วิชฺฌิยมานา อิมสฺมึ หิมวนฺเต หิณฺฑิสฺสนฺตีติ อตฺโถ ฯ
ทุติยนฺติ ปมวิทฺธวิสปีตสลฺลโตปิ สตคุเณน สหสฺสคุเณน สตสหสฺสคุเณน
ทุกฺขตรํ อิทํ ทุติยํ เตสํ อทสฺสนา โสกสลฺลํ ชาตนฺติ อตฺโถ ฯ
     ราชา ตสฺส วิลาปํ สุตฺวา อยํ อจฺจนฺตํ พฺรหฺมจารี ธมฺเม
ิโต มาตาปิตโร ภรติ อิทานิ เอวํ ทุกฺขปฺปตฺโตปิ เตสญฺเว
วิลปติ เอวํ คุณสมฺปนฺเน นาม มยา อปราโธ กโต กถํ นุโข
อหํ อิมํ สมสฺสาเสยฺยนฺติ จินฺเตตฺวา มม นิรยํ ปวิฏฺกาเล รชฺชํ
กึ กริสฺสติ อิมินา ปฏิชคฺคิตนิยาเมเนวสฺส มาตาปิตโร ปฏิชคฺคิสฺ
สามิ อิจฺจสฺส มรณํปิ อมรณํ วิย ภวิสฺสตีติ สนฺนิฏฺานํ กตฺวา อาห
           มา พาฬฺหํ ปริเทเวสิ       สาม กลฺยาณทสฺสน
           อหํ กมฺมกโร หุตฺวา        ภริสฺสนฺเต พฺรหาวเน
           อิสฺสฏฺเ จสฺมิ กุสโล       ทฬฺหธมฺโมติ วิสฺสุโต
           อหํ กมฺมกโร หุตฺวา        ภริสฺสนฺเต พฺรหาวเน
           มิคานํ วิฆาสมนฺเวสํ        วนมูลผลานิ จ
           อหํ กมฺมกโร หุตฺวา        ภริสฺสนฺเต พฺรหาวเน
           กตมนฺตํ วนํ สาม          ยตฺถ มาตาปิตา ตว
           อหนฺเต ตถา ภริสฺสํ        ยถา เต อภรี ตุวนฺติ ฯ
     ตตฺถ ภริสฺสนฺเตติ เต ตว มาตาปิตโร ภริสฺสามิ ฯ มิคานนฺติ
สีหพยคฺฆทีปิมิคาทีนํ ฯ วิฆาสมนฺเวสนฺติ วิฆาสํ อนฺเวสนฺโต คเวสนฺโต ฯ
อิทํ โส อิสฺสฏฺเ จสฺมิ กุสโล ถูลถูเล มิเค วธิตฺวา มธุรมํเสน
ตว มาตาปิตโร ภริสฺสามีติ วตฺวา มา มหาราช อมฺเห นิสฺสาย
ปาณวธํ กริสฺสสีติ วุตฺเต เอวมาห ฯ ยถา เตติ ยถา เต ตวํ
อภริ ตเถว อหมฺปิ เต เทฺว ภริสฺสามีติ ฯ
     อถ นํ มหาสตฺโต ตสฺส วจนํ สุตฺวา สาธุ มหาราช เตนหิ
เม มาตาปิตโร ภรสฺสูติ วตฺวา ตสฺส มคฺคํ อาจิกฺขนฺโต อาห
           อยํ เอกปที ราช          โยยํ อุสฺสีสเก มม
           อิโต คนฺตวา อฑฺฒโฆสํ      ตตฺถ เนสํ อคารกํ
           ยตฺถ ๑- มาตาปิตา มยฺหํ    เต ภรสฺสุ อิโต คโตติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ตตฺถาติปิ ปาโ ฯ
ตตฺถ เอกปทีติ เอกปทิกมคฺโค ฯ อุสฺสีสเกติ โย เอส มม
มตฺถเก าเน ฯ อฑฺฒโฆสนฺติ อฑฺฒโฆสนฺตรํ
     เอวํ โส ตสฺส มคฺคํ อาจิกฺขิตฺวา มาตาปิตูสุ พลวสิเนเหน
ตถารูปํ เวทนํ อธิวาเสตฺวา เตสํ ภรณตฺถาย อญฺชลึ ปคฺคยฺห
ยาจนฺโต ปุน เอวมาห ฯ
           นโม เต กาสิราชตฺถุ       นโม เต กาสิวฑฺฒน
           อนฺธา มาตาปิตา มยฺหํ      เต ภรสฺสุ พฺรหาวเน
           อญฺชลินฺเต ปคฺคยฺหามิ       กาสิราช นมตฺถุ เต
           มาตรํ ปิตรํ มยฺหํ          วุตฺโต วชฺชาสิ วนฺทนนฺติ ฯ
     ตตฺถ วุตฺโต วชฺชาสีติ ปุตฺโต โว สาโม นทีตีเร วิสปีเตน
สลฺเลน มยา วิทฺโธ รชตปฏสทิเส วาลุกาปุลิเน ทกฺขิณปสฺเสน
นิปนฺโน อญฺชลึ โว ปคฺคยฺห ตุมฺหากํ ปาเท วนฺทตีติ เอวํ
มหาราช มยา วุตฺโต หุตฺวา มาตาปิตูนํ วนฺทนํ วเทยฺยาสีติ
อาห ฯ
     ราชา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ มหาสตฺโต มาตาปิตูนํ วนฺทนํ
เปเสตฺวา วิสญฺิตํ ปาปุณิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           อิทํ วตฺวาน โส สาโม      ยุวา กลฺยาณทสฺสโน
           มุจฺฉิโต วิสเวเคน         วิสญฺี สมปชฺชถาติ ฯ
     ตตฺถ สมปชฺชถาติ วิสญฺี  ชาโต ฯ
     โสปิ เอตฺตกํ กเถนฺโต นิรุทฺธสฺสาโส เนว กเถสิ ฯ
ตทา ๑- ปนสฺส วิสเวเคน ปตฺถรโต ๒- จิตฺตสนฺตติหทยรูปํ ๓- นิสฺสาย
ปวตฺตติ ๔- กถา ปจฺฉิชฺชิ มุขํ ปิทหิตํ อกฺขีนิ นิมฺมิลิตานิ หตฺถปาทา
ถทฺธภาวํ ปตฺตา สกลสรีรํ โลหิเตน ลิตฺตํ ฯ อถ ราชา อยํ
อิทาเนว มยา สทฺธึ กเถสิ กินฺนุโขติ ตสฺส อสฺสาสปสฺสาเส
อุปธาเรสิ ฯ เต ปน นิรุทฺธา สรีรํ ถทฺธํ ชาตํ ฯ โส ตํ ทิสฺวา
อิทานิ สาโม มโต นิรุทฺโธติ ตฺวา โสกํ สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺโต
อุโภ หตฺเถ มตฺถเก เปตฺวา มหาสทฺเทน ปริเทวิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           ส ราชา ปริเทเวสิ        พหุํ การุญฺสญฺิตํ
           อชฺชรามโรหํ อาสึ         อชฺเชตํ ามิ โน ปุเร
           สามํ กาลกตํ ทิสฺวา        นตฺถิ มจฺจุสฺส นาคโม
           ยสฺสุ มํ ปฏิมนฺเตติ         สวิเสน สมปฺปิโต
           สวาชฺเชวงฺคเต กาเล      น กิญฺจิมภิภาสติ
           นิรยํ นูน คจฺฉามิ          เอตฺถ เม นตฺถิ สํสโย
           ตทา หิ ปกตํ ปาปํ         จิรํ รตฺตาย กิพฺพิสํ
           ภวนฺติ ตสฺส วตฺตาโร       คาเม กิพฺพิสการโก
           อรญฺเ นิมฺมนุสฺสมฺหิ        โก มํ วตฺตุมรหติ
           สารยนฺติ หิ กมฺมานิ        คาเม สํคจฺฉ มาณวา
           อรญฺเ นิมฺมนุสฺสมฺหิ        โก นุ มํ สารยิสฺสตีติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ อิทานิ ฯ ๒ อุปฏฺฏิตา ฯ ๓ ภวงฺคจิตฺตสนฺตติทยรูปํ ฯ ๔ ปวตฺติกถา อิติปิ
@เวทิตพฺพํ ฯ
     ตตฺถ อาสินฺติ อหํ เอตฺตกํ กาลํ อชฺชรามโรมฺหีติ สญฺี
อโหสึ ฯ อชฺเชตนฺติ อชฺช อหํ อิมํ สามํ กาลกตํ ทิสฺวา มมญฺเจว
อญฺเสญฺจ สตฺตานํ ชรามรณํ ชานามิ ฯ นตฺถิ มจฺจุสฺส นาคโมติ ตํ
มจฺจุโน อาคมนํ อชฺช ชานามิ อิโต ปุพฺเพ น ชานามีติ วิลปติ ฯ
สฺวาชฺเชวงฺคเต กาเลติ โย สาโม สวิเสน สลฺเลน สมปฺปิโต
อิทาเนว มํ ปฏิมนฺเตติ โส อชฺช เอวํ คเต มรณกาเล ปวตฺเต
กิญฺจิ อปฺปมตฺตกมฺปิ น ภาสตีติ ทีเปติ ฯ ตทา หีติ ตสฺมึ
ขเณ สามํ วิชฺฌนฺเตน มยา ปาปํ กตํ ฯ จิรํ รตฺตาย กิพฺพิสนฺติ
ตํ ปน จิรํ รตฺตาย วิปจฺจนสมตฺถํ ทารุณํ ผรุสํ ฯ ตสฺสาติ
ตสฺส มม เอวรูปํ ปาปกมฺมํ กตฺวา วิจรนฺตสฺส ฯ วตฺตาโรติ
นินฺทิตาโร ภวนฺติ ฯ กุหึ ฯ คาเม ฯ กินฺติ ฯ กิพฺพิสการโกติ ฯ
อิมสฺมึ ปน อรญฺเ นิมฺมนุสฺสมฺหิ โก มํ วตฺตุมรหติ สเจ หิ
ภเวยฺย มํ วเทยฺยาติ วิลปติ ฯ สารยนฺตีติ คาเมสุ นิคมาทีสุ
วา ฯ สํคจฺฉ   มาณวาติ ตตฺถ ตตฺถ ปุริสา สนฺนิปติตฺวา อมฺโภ
ปุริสฆาตก ทารุณํ เต กมฺมํ กตํ อสุกทณฺฑปฺปตฺโต นาม ตฺวนฺติ
เอวํ กมฺมานิ สาเรนฺติ โจเทนฺติ อิมสฺมึ ปน อรญฺเ นิมฺมนุสฺเส
อิมํ ราชานํ โก สารยิสฺสตีติ เอวํ อตฺตานํ โจเทนฺโต วิลปติ ฯ
     ตทา พสุนฺธรี นาม เทวธีตา คนฺธมาทนวาสินี มหาสตฺตสฺส
สตฺตเม อตฺตภาเว มาตา ภูตปุพฺพา หุตฺวา ปุตฺตสิเนเหน นิจฺจํ
โพธิสตฺตํ อาวชฺเชติ ฯ ตํ ทิวสํ ปน สา ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวมานา
น ตํ อาวชฺเชติ ฯ เทวสมาคมํ คตาติปิ วทนฺติ ฯ สา ตสฺส
วิสญฺีภูตกาเล กินฺนุโข เม ปุตฺตสฺส ปวตฺตีติ อาวชฺชมานา อทฺทส
อยํ ปิลยกฺโข นาม ราชา สวิเสน สลฺเลน มม ปุตฺตํ วิชฺฌิตฺวา
มิคสมฺมตนทีตีเร วาลุกาปุลิเน ปาเตตฺวา มหนฺเตน สทฺเทน ปริเทวิ
สจาหํ ตตฺถ น คมิสฺสามิ มม ปุตฺโต สุวณฺณสาโม เอตฺถ
วินสฺสิสฺสติ รญฺโปิ หทยํ ผลิสฺสติ สามสฺส มาตาปิตโร นิราหารา
ปานียํปิ อลภนฺตา สุสฺสิตา มริสฺสนฺติ มยิ ปน คตาย ราชา
ปานียฆฏํ อาทาย ตสฺส มาตาปิตูนํ สนฺติกํ คมิสฺสติ คนฺตฺวา จ
ปน โว ปุตฺโต มยา หโตติ กเถสฺสติ เอวญฺจ เตสํ วจนํ สุตฺวา
เต ปุตฺตสฺส สนฺติกํ อาเนสฺสติ อถ เต จ อหญฺจ สจฺจกิริยํ
กริสฺสามิ สามสฺส วิสํ วินสฺสติ เอวํ เม ปุตฺโต ชีวิตํ ลภิสฺสติ
มาตาปิตโรปิสฺส จกฺขูนิ ลภิสฺสนฺติ ราชา จ สามสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา
นครํ คนฺตฺวา มหาทานํ ทตฺวา ธมฺเมน รชฺชํ กาเรตฺวา สคฺคปารายโน
ภวิสฺสติ ตสฺมา คจฺฉามหํ ตตฺถาติ ฯ สา คนฺตฺวา มิคสมฺมตนทีตีเร
อทิสฺสมาเนน กาเยน อากาเส ตฺวา รญฺา สทฺธึ กเถสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           สา เทวตา อนฺตรหิตา       ปพฺพเต คนฺธมาทเน
           รญฺโว อนุกมฺปาย          อิมา คาถา อภาสถ
           อาคุํ กริ มหาราช          อกริ กมฺมทุกฺกฏํ
           อทูสกา ปิตาปุตฺตา          ตโย เอกูสุนา หตา
           เอหิ ตํ อนุสิกฺขามิ          ยถา เต สุคติ สิยา
           ธมฺเมนนฺเธวเนโปเส ๑-     มญฺเหํ สุคตี สิยาติ ฯ
     ตตฺถ รญฺโวาติ รญฺโเยว ฯ อาคุํ กรีติ มหาราช ตฺวํ
มหาปราธํ มหาปาปํ อกริ ฯ ทุกฺกฏนฺติ ยํ กตํ ทุกฺกฏํ โหติ ตํ
ลามกกมฺมํ อกริ อกาสิ ฯ อทูสกาติ นิทฺโทสกา ฯ ปิตาปุตฺตาติ
มาตา จ ปิตา จ ปุตฺโต จ อิเม ตโย ชนา เอกูสุนา หตา
ตสฺมึ หิ หเต ตปฺปฏิพทฺธา ตสฺส มาตาปิตโรปิ หตาว โหนฺติ ฯ
อนุสิกฺขามีติ สิกฺขาเปมิ อนุสาสิสฺสามิ ฯ โปเสติ สามสฺส าเน
ตฺวา สิเนหํ ปจฺจุปฏฺเปตฺวา สาโม วิย เต อุโภ อนฺเธ
โปเสหีติ ฯ มญฺเหํ สุคตี สิยาติ เอวํ ตยา สุคติเยว คนฺตพฺพา
ภวิสฺสตีติ อหํ มญฺามิ ฯ
     โส ราชา เทวตาย วจนํ สุตฺวา อหํ กิร ตสฺส มาตาปิตโร
โปเสตฺวา สคฺคํ คมิสฺสามีติ สทฺทหิตฺวา กึ เม รชฺเชน เตเยว
โปเสสฺสามีติ ทฬฺหํ อธิฏฺาย พลวปริเทวํ ปริเทวนฺโต โสกํ ตนุกํ
กตฺวา สุวณฺณสาโม มโต ภวิสฺสตีติ นานาปุพฺเผหิ ตสฺส สรีรํ
ปูเชตฺวา อุทเกน ปริสิญฺจิตฺวา ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา จตูสุ
าเนสุ วนฺทิตฺวา เตน ปูริตํ อุทกฆฏํ อาทาย โทมนสฺสปฺปตฺโต
ทกฺขิณทิสาภิมุโข ปายาสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           ส ราชา ปริเทเวสิ         พหุํ การุญฺสญฺิตํ
           อุทกกุมฺภมาทาย            ปกฺกามิ ทกฺขิณามุโขติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โปสาติปิ ปาโ ฯ
     ปกติยาปิ มหาถาโม ราชา ปานียฆฏํ อาทาย คจฺฉนฺโต
อสฺสมปทํ อาโกฏฺเฏนฺโต วิย ปวิสิตฺวา ทุกูลปณฺฑิตสฺส ปณฺณสาลทฺวารํ
สมฺปาปุณิ ฯ ทุกูลปณฺฑิโต อนฺโต นิสินฺโนว ตสฺส ปทสทฺทํ
สุตฺวา นายํ สามสฺส ปทสทฺโท กสฺส นุโขติ ปุจฺฉนฺโต
คาถาทฺวยมาห
           กสฺส นุ เอโส ปทสทฺโท      มนุสฺสสฺเสว อาคโต
           เนโส สามสฺส นิคฺโฆโส      โก นุ ตฺวมสิ มาริส
           สนฺตํ หิ สาโม วชฺชติ        สนฺตํ ปาทานิ หญฺติ ๑-
           เนโส สามสฺส นิคฺโฆโส      โก นุ ตฺวมสิ มาริสาติ ฯ
     ตตฺถ มนุสฺสสฺเสวาติ น อยํ สีหพยคฺฆทีปิยกฺขกินฺนราทีนํ
อาคจฺฉนฺโต ปน มนุสฺสสฺเสวายํ ปทสทฺโท เนโส สามสฺสาติ ฯ สนฺตํ
หีติ อุปสมยุตฺตํ หิ ฯ วชฺชตีติ จงฺกมติ ฯ หญฺตีติ ปติฏฺเปติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา สจาหํ อตฺตโน ราชภาวํ อกเถตฺวา มยา
ตุมฺหากํ ปุตโต มาริโตติ วกฺขามิ อิเม มํ กุชฺฌิตฺวา มยา สทฺธึ
ผรุสวจนํ กเถสฺสนฺติ เอวํ มม เอเตสุ โกโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ อถ
เน วิเหเธสฺสามิ ตํ มม อกุสลํ ภวิสฺสติ ราชาติ ปน วุตฺเต
อภายนฺตา นาม นตฺถิ ตสฺมา ราชภาวํ ตาว กเถสฺสามีติ จินฺเตตฺวา
ปานียมาฬเก ปานียฆฏํ เปตฺวา ปณฺณสาลทฺวาเร ตฺวา อตฺตานํ
อาวีกโรนฺโต อาห
           ราชาหมสฺมิ กาสีนํ          ปิลยกฺโขติ มํ วิทู
@เชิงอรรถ: ๑ เนยตีติปิ ปาโ ฯ
           โลภา รฏฺ ปหนฺตฺวาน       มิคเมสํ จรามิหํ
           อิสฺสฏฺเ จสฺมิ กุสโล        ทฬฺหธมฺโมติ วิสฺสุโต
           นาโคปิ เม น มุญฺเจยฺย      อาคโต อุสุปาตนนฺติ ฯ
ทุกูลปนฺฑิโตปิ เตน สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อาห
           สฺวาคตนฺเต มหาราช        อโถ เต อทุราคตํ
           อิสฺสโรสิ อนุปฺปตฺโต         ยํ อิธตฺถิ ปเวทย
           ติณฺฑุกานิ ปิยาลานิ          มธุเก กาสมาริโย
           ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ          ภุญฺช ราช วรํ วรํ
           อิทมฺปิ ปานียํ สีตํ           อาภฏํ คิริคพฺภรา
           อิโต ปิว มหาราช          สเจ ตวํ อภิกงฺขสีติ ฯ
     ตสฺสา อตฺโถ สตฺติคุมฺพชาตเก กถิโต ฯ อิธ ปน คิริคพฺภราติ
มิคสมฺมตํ สนฺธาย วุตฺตํ ฯ สา หิ คิริคพฺภนฺตรโต นิกฺขนฺตา
คิริคพฺภรา ชาตา ฯ
     เอวนฺเตน ปฏิสนฺถาเร กเต ราชา ปุตฺโต โว มยา
มาริโตติ ปมเมว วตฺตุํ อยุตฺตํ อชานนฺโต วิย กถํ สมุฏฺาเปตฺวา
กเถสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาห
           นาลํ อนฺธา วเน ทฏฺุํ       โก นุ โว ผลมาหริ
           อนนฺธสฺเสวายํ สมฺมา        นิวาโป มยฺห ขายตีติ ฯ
     ตตฺถ นาลนฺติ ตุมฺเห อนฺธา อิมสฺมึ วเน กิญฺจิ ทฏฺุํ น
สมตฺถา ฯ โก นุ โว ผลมาหรีติ โก นุ ตุมฺหากํ ผลาผลมาหริ ฯ
นิวาโปติ อยํ สมฺมา นเยน อุปาเยน การเณน กโต
ขาทิตพฺพยุตฺตกานํ สุปริสุทฺธานํ ผลาผลานํ นิวาโป สนฺนิจฺจโย ฯ อนนฺธสฺเสวาติ
อนนฺธสฺส วิย มยฺหํ ขายติ อุปฏฺาติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ทุกูลปณฺฑิโต มหาราช น มยํ มูลผลาผลํ
อาหราม ปุตฺโต ปน โน อาหรตีติ ทสฺเสตุํ คาถาทฺวยมาห
           ทหโร ยุวา นาติพฺรหา       สาโม กลฺยาณทสฺสโน
           ทีฆสฺส เกสา อสิตา         อโถ สุนคฺคเวลฺลิตา
           โส หเว ผลมาหริตฺวา       อิโต อาทาย กมณฺฑลุํ
           นทึ คโต อุทกหาโร         มญฺเ น ทูรมาคโตติ ฯ
     ตตฺถ นาติพฺรหาติ นาติทีโฆ นาติรสฺโส ฯ สุนคฺคเวลฺลิตาติ
สุนคฺคสํขาตาย มํสโกฏนโปตฺถนิยา อคฺคา วิย วินตา ฯ กมณฺฑลุนฺติ
ฆฏํ ฯ ทูรมาคโตติ อิทานิ น ทูรํ อาคโต อาสนฺนฏฺานํ อาคโต
ภวิสฺสตีติ มญฺามีติ อตฺโถ
     ตํ สุตฺวา ราชา อาห
           อหนฺตํ อวธึ สามํ           โย ตุยฺหํ ปริจาริโก
           ยํ กุมารํ ปเวเทถ          สามํ กลฺยาณทสฺสนํ
           ทีฆสฺส เกสา อสิตา         อโถ สุนคฺคเวลฺลิตา
           เตสุ โลหิตลิตฺเตสุ          เสติ สาโม มยา หโตติ ฯ
     ตตฺถ อวธินฺติ มิคสฺส ขิตฺเตน สเรน วิชฺฌิตฺวา มาเรสึ ฯ
ปเวเทถาติ กเถถ ฯ เสตีติ มิคสมฺมตนทีตีเร วาลุกาปุลิเน สยติ ฯ
     ทุกูลปณฺฑิตสฺส ปน อวิทูเรเยว ปาริกาย ปณฺณสาลา
โหติ ฯ  สา ตตฺถ นิสินฺนาว รญฺโ วจนํ สุตฺวา ตํ ปวุตฺตึ
าตุกามา อตฺตโน ปณฺณสาลโต นิกฺขมิตฺวา รชฺชุกสญฺาย
ทุกูลปณฺฑิตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อาห
           เกน ทุกูล มนฺเตสิ          หโต สาโมติ วาทินา
           หโต สาโมติ สุตฺวาน        หทยํ เม ปเวธติ
           อสฺสตฺถสฺเสว ตรุณํ          ปวาลํ มาลุเตริตํ
           หโต สาโมติ สุตฺวาน        หทยํ เม ปเวธตีติ ฯ
     ตตฺถ วาทินาติ มยา หโต สาโมติ วทนฺเตน ฯ ปวาลนฺติ
องฺกุรปลฺลวํ ฯ มาลุเตริตนฺติ วาเตน ปหตํ ผนฺทิตํ ฯ
     อถ นํ ทุกูลปณฺฑิโต โอวทนฺโต อาห
           ปาริเก กาสิราชายํ         โส สามํ มิคสมฺมเต
           โกธสา อุสุนา วิชฺฌิ         ตสฺส มา ปาปมิจฺฉิมฺหาติ ฯ
     ตตฺถ มิคสมฺมเตติ มิคสมฺมตนทีตีเร วาลุกาปุลิเน ฯ โกธสาติ
มิเคสุ อุปฺปนฺเนน โกเธน ฯ มา ปาปมิจฺฉิมฺหาติ ตสฺส มยํ
อุโภปิ ปาปํ มา อิจฺฉิมฺหา ฯ
     ปุน ปาริกา อาห
           กิจฺฉา ลทฺโธ ปิโย ปุตฺโต     โย อนฺเธ อภรี วเน
           ตเมกปุตฺตฆาตมฺหิ           กถํ จิตฺตํ น โกปเยติ ฯ
     ตตฺถ ฆาตมฺหีติ ฆาตเก ฯ
     ทุกูลปณฺฑิโต อาห
           กิจฺฉา ลทฺโธ ปิโย ปุตฺโต     โย อนฺเธ อภรี วเน
           ตเมกปุตฺตฆาตมฺหิ           อโกธํ อาหุ ปณฺฑิตาติ ฯ
     ตตฺถ อโกธนฺติ อโกธนฺตํ โกโธ นาม นิรยสํวตฺตนิโก
ตสฺมา ตํ โกธํ อกตฺวา ปุตฺตฆาตมฺหิ อโกโธเยว กาตพฺโพติ
ปณฺฑิตา อาหุ กเถนฺติ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา เต อุโภหิ หตฺเถหิ อุรํ ปหริตฺวา
มหาสตฺตสฺส คุเณ วณฺเณตฺวา ภูสํ ปริเทวึสุ ฯ
     อถ เน ราชา สมสฺสาเสนฺโต อาห
           มา พาฬฺหํ ปริเทเวถ        หโต สาโมติ วาทินา
           อหํ กมฺมกโร หุตฺวา         ภริสฺสามิ พฺรหาวเน
           อิสฺสฏฺเ จสฺมิ กุสโล        ทฬฺหธมฺโมติ วิสฺสุโต
           อหํ กมฺมกโร หุตฺวา         ภริสฺสามิ พฺรหาวเน
           มิคานํ วิฆาสมนฺเวสํ         วนมูลผลานิ จ
           อหํ กมฺมกโร หุตฺวา         ภริสฺสามิ พฺรหาวเนติ ฯ
     ตตฺถ วาทินาติ ตุมฺเห หโต สาโมติ วทนฺเตน มยา สทฺธึ
ตยา โน เอวํ คุณสมฺปนฺโน ปุตฺโต มาริโต อิทานิ โก อมฺเห
ภริสฺสตีติ อาทีนิ วจนานิ วตฺวา มา พาฬฺหํ ปริเทเวถ อหํ
ตุมฺหากํ กมฺมกโร หุตฺวา สาโม วิย ตุมฺเห ภริสฺสามีติ ฯ เอวํ
วตฺวา ราชา ตุมฺเห มา จินฺตยิตฺถ น มยฺหํ รชฺเชนตฺโถ อหํ
โว ยาวชีวํ ภริสฺสามีติ เต อสฺสาเสสิ ฯ
     อถ เตปี รญฺา สทฺธึ สลฺลปนฺตา อาหํสุ
           เนส ธมฺโม มหาราช        เนตํ อมฺเหสุ กปฺปติ
           ราชา ตฺวมสิ อมฺหากํ        ปาเทวนฺทาม เต มยนฺติ ฯ
     ตตฺถ ธมฺโมติ สภาโว การณํ วา ฯ เนตํ กปฺปตีติ เอตํ
ตว กมฺมกรณํ อมฺเหสุ น กปฺปติ น โสภติ น ปฏิรูปํ ฯ ปาเท
วนฺทาม เตติ อิทมฺปน เต ปพฺพชิตลิงฺเค ิตาปิ ปุตฺตโสเกน
สมพฺภาหตตาย เจว นิหตมานตาย จ วทึสุ ฯ รญฺโ วิสฺสาสํ
อุปฺปาเทตุํ เอวมาหํสูติ วทนฺติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา อติวิย ตุสิตฺวา อโห อจฺฉริยํ เอวํ
โทสการเก นาม มยิ อิเมสํ ผรุสวจนมตฺตมฺปิ นตฺถิ ปคฺคยฺหนฺติเยว
มมนฺติ จินฺเตตฺวา เอวํ อาห
           ธมฺมํ เนสาท ภณถ          กตา อปจิตา ตยา
           ปิตา ตฺวมสิ อมฺหากํ         มาตา ตฺวมสิ ปาริเกติ ฯ
     ตตฺถ ตยาติ เอเกกํ วทนฺโต เอวมาห ฯ ปิตาติ ตาต
ทุกูลปณฺฑิต อชฺชโต ปฏฺาย ตฺวํ มยฺหํ ปิตุฏฺาเน ติฏฺ อมฺม
ปาริเก ตฺวํปิ เม มาตุฏฺาเน ติฏฺ อหํ ปน โว ปุตฺตสฺส
สามสฺส าเน ตฺวา ปาทโธวนาทีนิ สพฺพกิจฺจานิ กริสฺสามิ มํ
ราชาติ อสลฺลกฺเขตฺวา สาโม วิย สลฺลกฺเขถาติ ฯ
     เต อญฺชลึ ปคฺคยฺห วนฺทิตฺวา มหาราช อมฺหากํ ตว
กมฺมกรณกิจฺจํ นตฺถิ อปิจ โข ปน มหาราช โน ยฏฺิโกฏึ คเหตฺวา
เนตฺวา สามํ ทสฺเสหีติ ยาจนฺตา คาถาทฺวยมาหํสุ
           นโม เต กาสิราชตฺถุ        นโม เต กาสิวฑฺฒน
           อญฺชลินฺเต ปคฺคณฺหาม        ยาว สามานุปาปย
     ตสฺส ปาเท ปมชฺชนฺตา ๑-   มุขญฺจ ภุชทสฺสนํ
@เชิงอรรถ: ๑ ปวฏฺฏนฺตาติปิ ปาโ ฯ
           สํสุมฺภมานา อตฺตานํ         กาลมาคมยามฺหเสติ ฯ
     ตตฺถ ยาว สามานุปาปยาติ ยาว สาโม ยตฺถ ตตฺถ อมฺเห
อนุปาปย ฯ ภุชทสฺสนนฺติ สามํ กลฺยาณทสฺสนํ อภิรูปํ ปาสาทิกํ ฯ
สํสุมฺภมานาติ โปเถนฺตา ฯ กาลมาคมยามฺหเสติ กาลกิริยํ กริสฺสาม
คมิสฺสาม ๑- ฯ
     เตสํ เอวํ กเถนฺตานญฺเว สุริโย อตฺถงฺคโต ฯ อถ ราชา
สจาหํ อิทาเนว อิเม อนฺเธ ตตฺถ เนสฺสามิ ตํ ทิสฺวาว เตสํ หทยํ
ผลิสฺสติ อิติ ติณฺณมฺปิ เตสํ มตกาเล อหํ นิรเย นิปนฺโนเยว
นาม ตสฺมา เตสํ คนฺตุํ น ทสฺสามีติ จินฺเตตฺวา จตสฺโส คาถาโย
อภาสิ
           พฺรหาพาลมิคากิณฺณํ          อากาสนฺตํว ทิสฺสติ
           ยตฺถ สาโม หโต เสติ       จนฺโทว ปติโต ฉมา
           พฺรหาพาลมิคากิณฺณํ          อากาสนฺตํว ทิสฺสติ
           ยตฺถ สาโม หโต เสติ       สุริโยว ปติโต ฉมา
           พฺรหาพาลมิคากิณฺณํ          อากาสนฺตํว ทิสฺสติ
           ยตฺถ สาโม หโต เสติ       ปํสุนา ปริกุณฺิโต
           พฺรหาพาลมิคากิณฺณํ          อากาสนฺตํว ทิสฺสติ
           ยตฺถ สาโม หโต เสติ       อิเธว วสถสฺสเมติ ฯ
     ตตฺถ พฺรหาติ อจฺจุคฺคตํ ฯ อากาสนฺตนฺติ เอตํ เอว วนํ
อากาสสฺส อนฺโต วิย หุตฺวา ปทิสฺสติ ปญฺายติ ฯ กถวา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ กาลกิริยํ อาคเมสฺสามาติ ยุตฺตตรํ ฯ
อากาสนฺตนฺติ อากาสมานํ ปกาสมานนฺติ อตฺโถ ฯ ฉมาติ ฉมายํ
ปวิยนฺติ อตฺโถ ฯ ฉมนฺติปิ ปาโ ฯ ปวิยํ ปติโต วิยาติ
อตฺโถ ฯ ปริกุณฺิโตติ ปริกิณฺโณ ปลิเวิโตติ อตฺโถ ฯ
     อถ เต อตฺตโน พาลมิคานํ ภยาภาวํ ทสฺเสตุํ คาถมาหํสุ
           ยทิ ตตฺถ สหสฺสานิ          สตานิ นหุตานิ จ
           เนวมฺหากํ ภยํ โกจิ         วเน พาเลสุ วิชฺชตีติ ฯ
     ตตฺถ โกจีติ อิมสฺมึ วเน กตฺถจิ เอกสฺมึ ปเทเสปิ อมฺหากํ
พาเลสุ ภยนฺนาม นตฺถีติ ฯ
     อถ ราชา เตปิ ปฏิพาหิตุํ อสกฺโกนฺโต หตฺเถสุ คเหตฺวา
ตตฺถ เนสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           ตโต อนฺธานมาทาย         กาสิราชา พฺรหาวเน
           หตฺเถ คเหตฺวา ปกฺกามิ      ยตฺถ สาโม หโต อหูติ ฯ
     ตตฺถ ตโตติ ตทา ฯ อนฺธานนฺติ อนฺเธ ฯ อหูติ อโหสิ ฯ
ยตฺถาติ ยสฺมึ าเน โส นิปนฺโน ตตฺถ เต เนสีติ อตฺโถ ฯ
     เนตฺวา จ ปน ตสฺส สนฺติเก เปตฺวา อยํ โว ปุตฺโตติ
อาจิกฺขิ ฯ อถสฺส ปิตา สีสํ อุกฺขิปิตฺวา มาตา ปาเท อตฺตโน
องฺเก กตฺวา นิสีทิตฺวา วิลปึสุ ฯ
     ตมตฺถํ ปากเสนฺโต สตฺถา อาห
           ทิสฺวาน ปติตํ สามํ          ปุตฺตกํ ปํสุกุณฺิตํ
           อปวิทฺธํ พฺรหารญฺเ         จนฺทํว ปติตํ ฉมา
           ทิสฺวาน ปติตํ สามํ          ปุตฺตกํ ปํสุกุณฺิตํ
           อปวิทฺธํ พฺรหารญฺเ         สุริยํว ปติตํ ฉมา
           ทิสฺวาน ปติตํ สามํ          ปุตฺตกํ ปํสุกุณฺิตํ
           อปวิทฺธํ พฺรหารญฺเ         กลูนํ ปริเทวยุํ
           ทิสฺวาน ปติตํ สามํ          ปุตฺตกํ ปํสุกุณฺิตํ
           พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ       อธมฺโม กิร โภ อิติ
           พาฬฺหํ โขสิ ตุวํ สุตฺโต       สาม กลฺยาณทสฺสน
           โย อชฺเชวงฺคเต กาเล      น กิญฺจิมภิภาสสิ
           พาฬฺหํ โขสิ ตุวงฺมตฺโต       สาม กลฺยาณทสฺสน
           โย อชฺเชวํคเต กาเล       น กิญฺจิมภิภาสสิ
           พาฬฺหํ โขสิ ตุวํ กุทฺโธ       สาม กลฺยาณทสฺสน
           โย อชฺเชวงฺคเต กาเล      น กิญฺจิมภิภาสสิ
           พาฬฺหํ โขสิ ตุวํ ทิตฺโต       สาม กลฺยาณทสฺสน
           โย อชฺเชวงฺคเต กาเล      น กิญฺจิมภิภาสสิ
           พาฬฺหํ โขสิ ตุวํ วิมโน       สาม กลฺยาณทสฺสน
           โย อชฺเชวงฺคเต กาเล      น กิญฺจิมภิภาสสิ
           ชฏํ มลินํ ปํสุคตํ            โกทานิ สณฺเปสฺสติ
           สาโม อยํ กาลกโต         อนฺธานํ ปริจารโก
           โก โน สมฺมชฺชนาทาย       สมฺมชฺชิสฺสติ อสฺสมํ
           สาโม อยํ กาลกโต         อนฺธานํ ปริจารโก
           โกทานิ นหาปยิสฺสติ         สีเตนุณฺโหทเกน จ
           สาโม อยํ กาลกโต         อนฺธานํ ปริจารโก
           โกทานิ โภชยิสฺสติ          วนมูลผลานิ จ
           สาโม อยํ กาลกโต         อนฺธานํ ปริจารโกติ ฯ
     ตตฺถ อปวิทฺธนฺติ นิรตฺถกํ ฉฑฺฑิตํ ฯ อธมฺโม กิร โภ
อิตีติ อยุตฺตํ กิร โภ อชฺช อิมสฺมึ โลเก วตฺตติ ฯ มตฺโตติ
ติขิณสุรํ ปิวิตฺวา วิย ปมตฺโต ปมาทํ อาปนฺโน ฯ ทิตฺโตติ ทปฺปิโต ฯ
วิมโนติ ธุตฺตโกสิ ชาโต ฯ สพฺพํ วิลาปวเสน ภณนฺติ ฯ ชฏนฺติ
ตาต อมฺหากํ ชฏามณฑลํ มลินํ ฯ ปํสุคตนฺติ ยทา อากุลํ
มลคฺคหิตํ ภวิสฺสติ ฯ โกทานีติ อิทานิ ตทา ตํ อุชุกํ โก
สณฺเปสฺสติ โสเธตฺวา อุชุกํ กริสฺสติ ฯ
     อถสฺส มาตา พหุวิลาปํ วิลปนฺตี ตสฺส อุเร หตฺถํ เปตฺวา
สนฺตาปํ อุปธาเรนฺตี ปุตฺตสฺส เม สนฺตาโป ปวตฺตเตว วิสเวเคน
วิสญฺิตํ  อาปนฺโน ภวิสฺสติ นิพฺพิสภาวตฺถาย อสฺส สจฺจกิริยํ
กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา สจฺจกิริยํ อกาสิ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           ทิสฺวาน ปติตํ สามํ          ปุตฺตกํ ปํสุกุณฺิตํ
           อทฺทิตา ปุตฺตโสเกน         มาตา สจฺจํ อภาสถ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        ธมฺมจารี ปุเร อหุ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        พฺรหฺมจารี ปุเร อหุ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        สจฺจวาที ปุเร อหุ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        มาตาเปติภโร อหุ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        กุเล เชฏฺาปจฺจายิโก
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        ปาณาปิยตโร มม
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺตุ
           ยํ กิญฺจิตฺถิ กตํ ปุญฺ         มยฺหญฺเจว ปิตุ จ เต
           สพฺเพน เตน กุสเลน        วิสํ สามสฺส หญฺตูติ ฯ
     ตตฺถ เยน สจฺเจนาติ เยน ภูเตน เยน สภาเวน ฯ ธมฺมจารีติ
ทสกุสลกมฺมปถธมฺมจารี ฯ สจฺจวาทีติ หสิเตนาปิ มุสาวาทํ อวตฺวา ฯ
มาตาเปติภโรติ อนลโส หุตฺวา รตฺตินฺทิวํ มาตาปิตโร โปเสติ ฯ
กุเล เชฏฺาปจฺจายิโกติ เชฏฺานํ ปิตุอาทีนํ สกฺการการโก โหติ ฯ
     เอวํ มาตุยา สตฺตหิ คาถาหิ สจฺจกิริยาย กตาย สาโม
ปริวตฺติตฺวา นิปชฺชิ ฯ อถสฺส ปิตา ชีวติ เม ปุตฺโต อหํปิสฺส
สจฺจกิริยํ กริสฺสามีติ ตเถว สจฺจกิริยํ อกาสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
           ทิสฺวาน ปติตํ สามํ          ปุตฺตกํ ปํสกุณฺิตํ
           อทฺทิโต ปุตฺตโสเกน         ปิตา สจฺจํ อภาสถ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        ธมฺมจารี ปุเร อหุ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        พฺรหฺมจารี ปุเร อหุ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        สจฺจวาที ปุเร อหุ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        มาตาเปติภโร อหุ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        กุเล เชฏฺาปจฺจายิโก
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺตุ
           เยน สจฺเจนยํ สาโม        ปาณาปิยตโร มม
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺตุ
           ยํ กิญฺจิตฺถิ กตํ ปุญฺ         มยฺหญฺเจว มาตุ จ เต
           สพฺเพน เตน กุสเลน        วิสํ สามสฺส หญฺตูติ ฯ
     เอวํ ปิตริ สจฺจกิริยํ กโรนฺเต มหาสตฺโต ปริวตฺติตฺวา อิตเรน
ปสฺเสน นิปชฺชิ ฯ อถสฺส ตติยํ สจฺจกิริยํ สา เทวธีตา อกาสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเปนฺโต สตฺถา อาห
           สา เทวตา อนฺตรหิตา       ปพฺพเต คนฺธมาทเน
           สามสฺส อนุกมฺปาย          อิมํ สจฺจํ อภาสถ
           ปพฺพตฺยาหํ คนฺธมาทเน       จิรํ รตฺตํ นิวาสินี
           น เม ปิยตโร โกจิ         อญฺโ สาเมน วิชฺชติ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺตุ
           สพฺเพ คนฺธาวนมยา         ปพฺพเต คนธมาทเน
           เอเตน สจฺจวชฺเชน         วิสํ สามสฺส หญฺตุ
           เตสํ ลาลปฺปมานานํ         พหุํ การุญฺสญฺิตํ
           ขิปฺปํ สาโม สมุฏฺาสิ        ยุวา กลฺยาณทสฺสโนติ ฯ
     ตตฺถ ปพฺพตฺยาหนฺติ ปพฺพเต อหํ ฯ วนมยาติ คนฺธรุกฺขมยา ฯ
นหิ ตตฺถ โกจิ อคนฺโธ นาม รุกฺโข อตฺถิ ฯ เตสนฺติ ภิกฺขเว
เตสํ อุภินฺนํ ลาลปฺปมานานญฺเว เทวตาย สจฺจกิริยาย ปริโยสาเน
ขิปฺปํ สาโม อุฏฺาสิ ปทุมปตฺตโต อุทกํ วิย นิวตฺเตตฺวา
อาพาโธ ตสฺส วิคโต อโหสิ ฯ อิธ นุโข วิทฺโธ เอตฺถ นุโข
วิทฺโธติ วิทฺธฏฺานํ น ปญฺายติ ฯ
     อิติ มหาสตฺตสฺส นิโรคตา มาตาปิตูนญฺจ จกฺขูนิ ปฏิลาโภ
อรุณุคฺคมนญฺจ เทวตานุภาเวน เตสํ จตุนฺนํปิ อสฺสเมเยว
ปากฏภาโวติ สพฺพํ เอกกฺขเณเยว อโหสิ ฯ มาตาปิตโร จกฺขูนิ ลทฺธา
สาโม จ อโรโค ชาโตติ อติเรกตรํ ตุสึสุ ฯ อถ เน สามปณฺฑิโต
อิมาย คาถาย อชฺฌภาสิ
           สาโมหมสฺมิ ภทฺทํ โว        โสตฺถินมฺหิ สมุฏฺิโต
           มา พาฬฺหํ ปริเทเวถ        มญฺชุนาภิวเทถ มนฺติ ฯ
           อถ มหาสตฺโต ราชานํ ทิสฺวา  ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อิมา
คาถา อาห
           สวาคตนฺเต มหาราช        อโถ เต อทุราคตํ
           อิสฺสโรสิ อนุปฺปตฺโต         ยํ อิธตฺถิ ปเวทย
           ติณฺฑุกานิ ปิยาลานิ          มธุเก กาสมาริโย
           ผลานิ ขุทฺทกปฺปานิ          ภุญฺช ราช วรํ วรํ
           อตฺถิ เม ปานียํ สีตํ         อาภฏํ คิริคพฺภรา
           ตโต ปิว มหาราช          สเจ ตฺวํ อภิกงฺขสีติ ฯ
    ราชาปิ ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา อาห
           สมฺมุยฺหามิ ปมุยฺหามิ         สพฺพา มุยฺหยฺติ เม ทิสา
           เปตนฺตํ สามมทฺทกฺขึ         โก นุ ตฺวํ สาม ชีวสีติ ฯ
     ตตฺถ เปตนฺติ กาลกตํ อทฺทสึ ฯ โก นุ ตฺวนฺติ กถํ นุ
ตวํ ชีวิตํ ปฏิลภิสฺสีติ ปุจฺฉิ ฯ
     สาโมปิ อยํ ราชา มํ มโตติ สลฺลกฺเขติ อมตภาวมสฺส
ปกาเสสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาห
           อปิ ชีวํ มหาราช           ปุริสํ พาฬฺหเวทนํ
           อุปนีตมนสงฺกปฺปํ            ชีวนฺตํ มญฺเต มตํ
           อปิ ชีวํ มหาราช           ปุริสํ พาฬฺหเวทนํ
           ตํ นิโรธคตํ สนฺตํ           ชีวนฺตํ มญฺเต มตนฺติ ฯ
     ตตฺถ อปิ ชีวนฺติ ชีวมานํ อปิ ฯ อุปนีตมนสงฺกปฺปนฺติ
ภวงฺเค โอติณฺณจิตฺตวารํ ฯ ชีวนฺตนฺติ ชีวมานเมว ฯ มญฺเตติ
มโต เอโสติ อยํ โลโก มญฺติ ฯ นิโรธคตนฺติ อสฺสาสปสฺสาสํ
นิโรธปฺปตฺตํ สนฺตํ ชีวมานํ เอวํ โลโก มํ วิย ชีวนฺตเมว มตํ
มญฺตีติ วทติ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา มหาสตฺโต ราชานํ อตฺเถ สุนิโยเชตุกาโม
ธมฺมํ เทเสนฺโต ปุน ทฺเว คาถา อภาสิ
           โย มาตรํ ปิตรํ วา         มจฺโจ ธมฺเมน โปสติ
           เทวาปิ นํ ติกิจฺฉนฺติ         มาตาเปติภรํ นรํ
           โส มาตรํ ปิตรํ วา         มจฺโจ ธมฺเมน โปสติ
           อิเธว นํ ปสํสนฺติ           เปจฺจ สคฺเค ปโมทตีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา อจฺฉริยํ วต โภ มาตาเปติภรสฺส ชนฺตุโน
กิร อุปฺปนฺนโรคํ เทวตาปิ ติกิจฺฉนฺติ อติวิย อยํ สาโม โสภตีติ
อญฺชลึ ปคฺคยฺห อาห
           เอส ภิยฺโย ปมุยฺหามิ        สพฺพา มุยฺหนฺติ เม ทิสา
           สรณํ สาม คจฺฉามิ          ตฺวญฺจ เม สรณํ ภวาติ ฯ
     ตตฺถ ภิยฺโยติ ยสฺมา ตาทิเส ปริสุทฺธสีเล  คุณสมฺปนฺเน
อปรชฺฌึ ตสฺมา อติเรกตรํ ปมุยฺหามิ ฯ ตวญฺจ เม สรณํ
ภวาติ อหํ ปน สรณํ คจฺฉามิ ตวญฺจ เม สรณํ คจฺฉนฺตสฺส
สรณํ ภว ปติฏฺา โหหิ เทวโลกคามึ มํ กโรหีติ ฯ
     อถ นํ มหาสตฺโต สเจ มหาราช เทวโลกํ คนฺตุกาโม
มหนฺตํ ทิพฺพสมฺปตฺตึ ปริภุญฺชิตุกาโม อิมาสุ ทสราชธมฺมจริยาสุ
วตฺตสฺสูติ ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺโต ทสราชธมฺมจริยา คาถา อภาสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          มาตาปิตูสุ ขตฺติย
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          สคฺคํ คมิสฺสสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          ปุตฺตธาเรสุ ขตฺติย
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          มิตฺตามจฺเจสุ ขตฺติย
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          พาหเนสุ พเลสุ จ
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          คาเมสุ มิคเมสุ จ
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          รฏฺเ ชนปเทสุ จ
           อิธ ธมฺมํ จริวาน           ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          สมเณ พฺราหฺมเณสุ จ
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          มิคปกฺขีสุ ขตฺติย
           อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ
           อิธ ธมฺมํ จริตวาน          ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ
           ธมฺมญฺจร มหาราช          อินฺทา เทวา สพฺรหฺมกา
           สุจิณฺเณน ทิวํ ปตฺตา         มา ธมฺมํ ราช ปามโทติ ฯ
     ตาสํ ปน คาถานํ อตฺโถ สกุณชาตเก วิตฺถาริโตว โหติ ฯ
     เอวํ มหาสตฺโต รญฺโ ธมฺมํ เทเสตฺวา อุตฺตรึปิ โอวทนฺโต
ปญฺจ สีลานิ อทาสิ ฯ ราชา ตสฺส โอวาทํ สิรสา สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
โพธิสตฺตํ วนฺทิตฺวา ขมาเปตฺวา พาราณสึ คนฺตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺานิ
กตฺวา ปญฺจ สีลานิ รกฺขิตฺวา ธมฺเมน สเมน รชฺชํ กาเรนฺโต
อายุหปริโยสาเน สคฺคปรายโน อโหสิ ฯ โพธิสตฺโตปิ มาตาปิตโร
ปริจริตฺวา มาตาปิตูหิ สทฺธึ อภิญฺา จ สมาปตฺติโย จ นิพฺพตฺเตตฺวา
อปริหีนชฺฌาโน อายุหปริโยสาเน เตเหว สทฺธึ พฺรหฺมโลกุปโค
อโหสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ภิกฺขเว มาตาปิตูนํ โปสนํ
นาม ปณฺฑิตานํ วงฺโสติ วตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ
สโมธาเนสิ ฯ สจฺจปริโยสาเน โส ภิกฺขุ โสตาปตฺติผลํ สมฺปาปุณิ ฯ
ตทา ราชา อานนฺโท อโหสิ ฯ เทวธีตา อุปฺปลวณฺณา ฯ สกฺโก
อนุรทฺโธ ฯ ปิตา มหากสฺสโป ฯ มาตา ภทฺทกาปิลานี ฯ
สุวณฺณสามปณฺฑิโต ปน อหเมว สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ฯ
                สุวณฺณสามชาตกํ ตติยํ นิฏฺิตํ ฯ
@เชิงอรรถ:
@*** หน้านี้ไม่มีข้อมูล ***

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๓ หน้า ๑๑๕-๑๖๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=43&A=2349&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=43&A=2349&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=482
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=3201
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=3838
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=3838
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘
http://84000.org/tipitaka/read/?index_28