อรรถกถาเล่มที่ ๔๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 นิทฺ.อ.๒ (สทฺธมฺมปชฺ.)

                    ๑๓. อุทยมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา
      [๗๔] เตรสเม อุทยสุตฺเต:- อญฺาวิโมกฺขนฺติ อญฺานุภาวนิชฺฌานํ
ตํ ๑- วิโมกฺขํ ปุจฺฉติ.
      ปเมนปิ ฌาเนน ฌายีติ วิตกฺกวิจารปีติสุขจิตฺเตกคฺคตาสมฺปยุตฺเตน
ปญฺจงฺคิเกน ปมชฺฌาเนน ฌายตีติ ฌายี. ทุติเยนาติ ปีติสุขจิตฺเตกคฺคตา-
สมฺปยุตฺเตน. ตติเยนาติ สุขจิตฺเตกคฺคตาสมฺปยุตฺเตน. จตุตฺเถนาติ
อุเปกฺขาจิตฺเตกคฺคตาสมฺปยุตฺเตน. สวิตกฺกสวิจาเรนปิ ฌาเนน ฌายีติ
จตุกฺกนยปญฺจกนเยสุ ปมชฺฌาเนน สวิตกฺกสวิจาเรนปิ ฌาเนน ฌายตีติ ฌายี.
อวิตกฺกวิจารมตฺเตนาติ ปญฺจกนเย ทุติเยน ฌาเนน. อวิตกฺกอวิจาเรนาติ
ทุติยตติยาทิอวเสสชฺฌาเนน. สปฺปีติเกนาติ ปีติสมฺปยุตฺเตน ทุกติกชฺฌาเนน.
นิปฺปีติเกนาติ ปีติวิรหิเตน ตทวเสสชฺฌาเนน. สาตสหคเตนาติ สุขสหคเตน
ติกจตุกฺกชฺฌาเนน. อุเปกฺขาสหคเตนาติ จตุกฺกปญฺจเมน. ๒- สุญฺเตนปีติ
สุญฺตวิโมกฺขสมฺปยุตฺเตน. อนิมิตฺเตนปีติ อนิจฺจนิมิตฺตํ ธุวนิมิตฺตํ
อตฺตนิมิตฺตญฺจ ๓- อุคฺฆาเฏตฺวา ปฏิลทฺเธน อนิมิตฺเตนปิ ฌาเนน ฌายตีติ ฌายี.
อปฺปณิหิเตนปีติ มคฺคาคมนวเสน ปณิธึ โสเธตฺวา ปริยาทิยิตฺวา ผลสมาปตฺติวเสน
อปฺปณิหิเตนปิ. โลกิเยนปีติ โลกิเยน ปมทุติยตติยจตุตฺเถน.
      โลกุตฺตเรนปีติ เตเนว โลกุตฺตรสมฺปยุตฺเตน. ฌานรโตติ ฌาเนสุ อภิรโต.
เอกตฺตมนุยุตฺโตติ เอกตฺตํ เอกีภาวํ อนุยุตฺโต ปยุตฺโต. สทตฺถครุโกติ สกตฺถครุโก,
กการสฺสายํ ทกาโร กโต. สทตฺโถติ จ อรหตฺตํ เวทิตพฺพํ. ตํ หิ
อตฺตูปนิพทฺธฏฺเน อตฺตานํ อวิชหนฏฺเน อตฺตโน ปรมตฺถฏฺเน จ
อตฺตโน อตฺถตฺตา สกตฺโถติ วุจฺจติ. ผลสมาปตฺติสมาปชฺชนวเสน สกตฺถครุโก,
"นิพฺพานครุโก"ติ เอเก. อรโชติ นิกฺกิเลโส. วิรโชติ วิคตกิเลโส. นิรโชติ
อปนีตกิเลโส, "วิตรโช"ติปิ ปาโ, โสเยวตฺโถ. รชาปคโตติ กิเลเสหิ ทูรีภูโต.
รชวิปฺปหีโนติ กิเลสปฺปหีโน.  รชวิปฺปยุตฺโตติ กิเลเสหิ มุตฺโต.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. อญฺานุภาวนิปฺผตฺตํ   ๒ ก. จตุตฺถปญฺจเมน    ๓ ฉ.ม. อนิมิตฺตญฺจ
      ปาสาณเก เจติเยติ ปาสาณปิฏฺเ ปารายนสุตฺตนฺตเทสิตฏฺาเน.
สพฺโพสฺสุกฺกปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตาติ สพฺเพสํ กิเลสอุสฺสุกฺกานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา,
นาสิตตฺตา อาสีโน.
      กิจฺจากิจฺจนฺติ "อิทํ กตฺตพฺพํ, อิทํ น กตฺตพฺพนฺ"ติ เอวํ มนสา
จินฺเตตพฺพํ. กรณียากรณียนฺติ กายทฺวาเรน ปวตฺตํ ๑- อิทํ กรณียํ, อิทํ น
กรณียนฺติ เอวํ กรณียากรณียํ. ปหีนนฺติ วิสฺสฏฺ. วสิปฺปตฺโตติ ปคุณภาวํ
ปตฺโต.
      [๗๕] อถ ภควา ยสฺมา อุทโย จตุตฺถชฺฌานลาภี, ตสฺมาสฺส
ปฏิลทฺธชฺฌานวเสน นานปฺปการโต อญฺาวิโมกฺขํ ทสฺเสนฺโต อุปรูปริ คาถาโย
อาห. ตตฺถ ปหานํ กามจฺฉนฺทานนฺติ ยทิทํ ปมชฺฌานํ นิพฺพตฺเตนฺตสฺส
กามจฺฉนฺทปฺปหานํ, ตมฺปิ อญฺาวิโมกฺขํ ๒- พฺรูมิ. เอวํ สพฺพปทานิ โยเชตพฺพานิ.
      ยา จิตฺตสฺส อกลฺลตาติ ๓- จิตฺตสฺส คิลานภาโว. คิลาโน หิ อกลฺลโกติ
วุจฺจติ. วินเยปิ วุตฺตํ "นาหํ ภนฺเต อกลฺลโก"ติ. ๔- อกมฺมญฺตาติ
จิตฺตเคลญฺสงฺขาโตว อกมฺมญฺตากาโร. โอลียนาติ โอลียนากาโร, อิริยาปถิกจิตฺตํ
หิ อิริยาปถํ สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺตํ รุกฺเข วคฺคุลิ วิย ขีเล ลคฺคิตผาณิตวารโก
วิย จ โอลียติ, ตสฺส ตํ อาการํ สนฺธาย "โอลียนา"ติ วุตฺตํ.
ทุติยปทํ อุปสคฺควเสน วฑฺฒิตํ. ลีนนฺติ ๕- อวิปฺผาริกตาย ปฏิกุฏิตํ. ๖-
อิตเร เทฺว อาการภาวนิทฺเทสา. ถินนฺติ สปฺปิปิณฺโฑ วิย อวิปฺผาริกตาย
ฆนภาเวน ิตํ. ถิยนาติ อาการนิทฺเทโส. ถิยิตภาโว ถิยิตตฺตํ. อวิปฺผารวเสเนว
ถทฺธตาติ อตฺโถ. ๗-
      [๗๖] อุเปกฺขาสติสํสุทฺธนฺติ จตุตฺถชฺฌานอุเปกฺขาสตีหิ สํสุทฺธํ.
ธมฺมตกฺกปุเรชวนฺติ อิมินา ตสฺมึ จตุตฺถชฺฌานวิโมกฺเข ตฺวา ฌานงฺคานิ ๘-
วิเสสิตฺวา ๙-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อวสฺสํ   ๒ อญฺาวิโมกฺขนฺติ   ๓ ฉ.ม. อกลฺยตาติ
@๔ วิ. มหาวิ. ๑/๑๕๑/๘๔-๕    ๕ ฉ.ม. ลีนาติ   ๖ ก. ปฏิกุชฺชิตํ
@๗ อภิ.อ. ๑/๔๓๕     ๘ สี., ก. ิตฌานงฺคานิ   ๙ ฉ.ม. วิปสฺสิตฺวา
อติคตํ อรหตฺตวิโมกฺขํ วทติ. อรหตฺตวิโมกฺขสฺส หิ มคฺคสมฺปยุตฺตสมฺมา-
สงฺกปฺปาทิเภโท ธมฺมตกฺโก ปุเรชโว โหติ. เตนาห "ธมฺมตกฺกปุเรชวนฺ"ติ.
อวิชฺชาย ปเภทนนฺติ เอตเมว จ อญฺาวิโมกฺขํ อวิชฺชาปเภทนสงฺขาตํ
นิพฺพานํ นิสฺสาย ชาตตฺตา การโณปจาเรน "อวิชฺชาย ปเภทนนฺ"ติ พฺรูมีติ.
      ยา จตุตฺเถ ฌาเน อุเปกฺขาติ เอตฺถ อุปปตฺติโต อิกฺขตีติ อุเปกฺขา,
สมํ ปสฺสติ อปกฺขปติตา หุตฺวา ปสฺสตีติ อตฺโถ. อุเปกฺขนาติ อาการนิทฺเทโส.
อชฺฌุเปกฺขนาติ อุปสคฺควเสน ปทํ วฑฺฒิตํ. จิตฺตสมโถติ ๑- จิตฺตสฺเสกคฺคภาโว.
จิตฺตปฺปวตฺติตาติ ๒- จิตฺตสฺส อูนาติริตฺตวชฺชิตภาโว. มชฺฌตฺตตาติ จิตฺตสฺส
มชฺเฌ ิตภาโว.
      [๗๗] เอวํ อวิชฺชาปเภทวจเนน วุตฺตํ นิพฺพานํ สุตฺวา "ตํ กิสฺส
วิปฺปหาเนน วุจฺจตี"ติ ปุจฺฉนฺโต "กึสุ สญฺโชโน"ติ คาถมาห. ตตฺถ
กึสุ สญฺโชโนติ กึ สญฺโชโน. วิจารณนฺติ วิจารณการณํ. ๓- กิสฺสสฺส
วิปฺปหาเนนาติ กึนามกสฺส อสฺส ธมฺมสฺส วิปฺปหาเนน.
      [๗๘] อถสฺส ภควา ตมตฺถํ พฺยากโรนฺโต "นนฺทิสญฺโชโน"ติ
คาถมาห. ตตฺถ วิตกฺกสฺสาติ กามวิตกฺกาทิโก วิตกฺโก อสฺส.
      [๗๙] อิทานิ ตสฺส นิพฺพานสฺส มคฺคํ ปุจฺฉนฺโต "กถํ สตสฺสา"ติ
คาถมาห. ตตฺถ วิญฺาณนฺติ อภิสงฺขารวิญฺาณํ.
      [๘๐] อถสฺส มคฺคํ กเถนฺโต ภควา "อชฺฌตฺตญฺจา"ติ คาถมาห.
ตตฺถ เอวํ สตสฺสาติ เอวํ สตสฺส สมฺปชานสฺส. เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมว.
      เอวํ ภควา อิทมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิ.  เทสนาปริโยสาเน
จ ปุพฺพสทิโสว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติ.
                  สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทสฏฺกถาย
                   อุทยมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                             เตรสมํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. จิตฺตสมตาติ   ๒ ฉ.ม. จิตฺตปฺปสฺสทฺธตาติ    ๓ ก. วิจารกรณํ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๖ หน้า ๔๗-๔๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=46&A=1170&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=46&A=1170&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=433
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=30&A=3983
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=30&A=4287
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=30&A=4287
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_30