อรรถกถาเล่มที่ ๔๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 นิทฺ.อ.๒ (สทฺธมฺมปชฺ.)

                    ๓. ปุณฺณกมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา
      [๑๒] ตติเย ปุณฺณกสุตฺตนิทฺเทเส:- อเนชนฺติ อิทมฺปิ ปุริมนเยเนว
โมฆราชานํ ปฏิกฺขิปิตฺวา วุตฺตํ. ตตฺถ มูลทสฺสาวินฺติ อกุสลมูลาทิทสฺสาวึ.
อิสโยติ อิสินามกา ชฏิลา.  ยญฺนฺติ เทยฺยธมฺมํ. อกปฺปิสูติ ๑- ปริเยสึสุ.
      เหตุทสฺสาวีติอาทีนิ สพฺพานิ การณเววจนาเนว. การณํ หิ ยสฺมา
อตฺตโน ผลตฺถาย หีโนติ ปวตฺตติ, ตสฺมา เหตูติ วุจฺจติ. ยสฺมา ตํ ผลํ
นิเทติ `หนฺท คณฺหถ นนฺ'ติ อปฺเปติ วิย, ๒- ตสฺมา นิทานนฺติ วุจฺจติ.
สมฺภวทสฺสาวีติอาทีนิ ปญฺจ ปทานิ เหฏฺา ทสฺสิตนยานิ เอว. ยสฺมา ตํ
ปฏิจฺจ เอติ ปวตฺตติ, ตญฺจ ผลํ ตโต สมุเทติ อุปฺปชฺชติ, ตสฺมา ปจฺจโยติ
จ สมุทโยติ จ วุจฺจติ.
      ยา วา ปนญฺาปิ กาจิ สุคติโยติ จตุอปายวินิมุตฺตกา อุตฺตรมาตาทโย
อปฺเปสกฺขา กปณมนุสฺสา จ ทุลฺลภฆาสจฺฉาทนา ทุกฺขปีฬิตา เวทิตพฺพา. ยา วา
ปนญฺาปิ กาจิ ทุคฺคติโยติ ยมราชนาคสุปณฺณเปตมหิทฺธิกาทโย ปจฺเจตพฺพา.
อตฺตภาวาภินิพฺพตฺติยาติ ตีสุ าเนสุ ปฏิสนฺธิวเสน อตฺตภาวปฏิลาภตฺถาย.
ชานาตีติ สพฺพญฺุตญฺาเณน ชานาติ. ปสฺสตีติ สมนฺตจกฺขุนา ปสฺสติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อกปฺปยึสูติ     ๒ ม. ทสฺเสติ วิย
      อกุสลาติ อโกสลฺลสมฺภูตา. อกุสลํ ภชนฺตีติ อกุสลภาคิยา. อกุสลปกฺเข
ภวาติ อกุสลปกฺขิกา. สพฺเพ เต อวิชฺชา มูลํ การณํ เอเตสนฺติ อวิชฺชามูลกา.
อวิชฺชาย สโมสรนฺติ สมฺมา โอสรนฺติ คจฺฉนฺตีติ อวิชฺชาสโมสรณา.
อวิชฺชาสมุคฺฆาตาติ  อรหตฺตมคฺเคน อวิชฺชาย หตาย. สพฺเพ เต สมุคฺฆาตํ คจฺฉนฺตีติ
วุตฺตปฺปการา อกุสลา ธมฺมา, เต สพฺเพ หตภาวํ ปาปุณนฺติ.
      อปฺปมาทมูลกาติ สติอวิปฺปวาโส อปฺปมาโท มูลํ การณํ เอเตสนฺติ
อปฺปมาทมูลกา. อปฺปมาเทสุ สมฺมา โอสรนฺติ คจฺฉนฺตีติ อปฺปมาทสโมสรณา.
อปฺปมาโท เตสํ ธมฺมานํ อคฺคมกฺขายตีติ สยํ กามาวจโรปิ สมาโน จตุภูมกธมฺมานํ
ปติฏฺาภาเวน อคฺโค นาม ชาโต.
      อลมตฺโตติ สมตฺถจิตฺโต. ๑- มยา ปุจฺฉิตนฺติ มยา ปุฏฺ. วหสฺเสตํ ภารนฺติ
เอตํ อาภตภารํ วหสฺสุ. เย เกจิ อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตา. "อิสิปพฺพชฺชา
ปพฺพชิตา"ติปิ ปาโ.
      อาชีวกสาวกานํ อาชีวกา เทวตาติ  เย อาชีวกวจนํ สุณนฺติ สุสฺสูสนฺติ,
เต อาชีวกสาวกา, เตสํ อาชีวกสาวกานํ. อาชีวกา จ เตสํ เทยฺยธมฺมํ
ปฏิคฺคณฺหนฺติ, เต เอว อาชีวกา เทวตา. เอวํ สพฺพตฺถ. เย เยสํ ทกฺขิเณยฺยาติ
เย อาชีวกาทโย ทิสาปริโยสานา เยสํ ขตฺติยาทีนํ เทยฺยธมฺมานุจฺฉวิกา. เต เตสํ
เทวตาติ เต อาชีวกาทโย เตสํ ขตฺติยาทีนํ เทวตา.
      เยปิ ยญฺ เอสนฺตีติ เทยฺยธมฺมํ อิจฺฉนฺติ คเวสนฺตีติ โอโลเกนฺติ.
ปริเยสนฺตีติ อุปฺปาเทนฺติ. ยญฺา วา เอเต ปุถูติ ยญฺา เอว วา เอเต ปุถุกา.
ยญฺยชกา ๒- เอเต ปุถูติ เทยฺยธมฺมสฺส ยาชนกา เอว วา เอเต ปุถุกา.
ทกฺขิเณยฺยา วา เอเต ปุถูติ เทยฺยธมฺมานุจฺฉวิกา เอว วา เอเต ปุถุกา.
เต วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ "กถํ ยญฺา วา เอเต ปุถูติอาทินา นเยน วิตฺถาเรน
ทสฺเสติ. ๓-
@เชิงอรรถ: ๑ ก. สมโถ   ๒ ฉ.ม. อญฺยาธกา   ๓ อิ. ทีเปติ
      [๑๓] อาสึสมานาติ รูปาทีนิ ปตฺถยมานา. อิตฺถตฺตนฺติ อิตฺถภาวญฺจ
ปตฺถยมานา, มนุสฺสาทิภาวํ อิจฺฉนฺตาติ วุตฺตํ โหติ. ชรํ สิตาติ ชรํ นิสฺสิตา.
ชรามุเขน เจตฺถ สพฺพํ วฏฺฏทุกฺขํ วุตฺตํ. เตน วฏฺฏทุกฺขนิสฺสิตา ตโต
อปริมุจฺจมานาเยว กปฺปยึสูติ ทีเปติ.
      รูปปฏิลาภํ อาสึสมานาติ วณฺณายตนสมฺปตฺติลาภํ ปตฺถยมานา. สทฺทาทีสุปิ เอเสว
นโย. ขตฺติยมหาสาลกุเล อตฺตภาวปฏิลาภนฺติ สารปฺปตฺเต ขตฺติยานํ มหาสาลกุเล
อตฺตภาวลาภํ ปฏิสนฺธึ ปตฺถยมานา. พฺราหฺมณมหาสาลกุลาทีสุปิ เอเสว นโย.
พฺรหฺมกายิเกสุ เทเวสูติ เอตฺถ  ปุพฺพภวํ ๑- สนฺธาย วุตฺตํ. เอตฺถาติ
ขตฺติยกุลาทีสุ.
      ชรานิสฺสิตาติ ชรํ นิสฺสิตา. พฺยาธินิสฺสิตาติอาทีสุปิ เอเสว นโย.
เอเตหิ สพฺพํ วฏฺฏทุกฺขํ  ปริยาทิยิตฺวา ทสฺสิตํ โหติ.
      [๑๔] กจฺจิสฺสุ เต ภควา ยญฺปเถ อปฺปมตฺตา, อตารุ ชาติญฺจ
ชรญฺจ มาริสาติ เอตฺถ ยญฺโ เอว ยญฺปโถ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- กจฺจิ
เต ยญฺเ อปฺปมตฺตา หุตฺวา ยญฺ กปฺปยนฺตา วฏฺฏทุกฺขมุตฺตรึสูติ.
      เยปิ ยญฺ เทนฺติ ยชนฺตีติ เทยฺยธมฺมทานวเสน ยชนฺติ. ปริจฺจชนฺตีติ
วิสฺสชฺเชนฺติ.
      [๑๕] อาสึสนฺตีติ รูปปฏิลาภาทโย ปตฺเถนฺติ. โถมยนฺตีติ "สุจึ ๒-
ทินฺนนฺ"ติอาทินา นเยน ยญฺาทีนิ ปสํสนฺติ. อภิชปฺปนฺตีติ รูปาทิปฏิลาภาย
วาจํ ภณนฺติ. ๓- ชุหนฺตีติ เทนฺติ. กามาภิชปฺปนฺติ ปฏิจฺจ อาภนฺติ รูปาทิลาภํ
ปฏิจฺจ ปุนปฺปุนํ กาเม เอว อภิชปฺปนฺติ, "อโห วตมฺหากมฺปิ สิยุนฺ"ติ ๔-
วทนฺติ, ตณฺหญฺจ ตตฺถ วฑฺเฒนฺตีติ วุตฺตํ โหติ. ยาชโยคาติ ยาคาธิมุตฺตา.
ภวราครตฺตาติ เอวมิเมหิ อาสึสนาทีหิ ภวราเคเนว รตฺตา, ภวราครตฺตา วา
หุตฺวา เอตานิ อาสึสนาทีนิ กโรนฺตา นาตรึสูติ ชาติอาทิวฏฺฏทุกฺขํ น
อุตฺตรึสุ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี,.ก., อิ. ปุพฺพภาคํ   ๒ ก. อตฺถิ  ๓ ฉ.ม. คีรนฺติ  ๔ ฉ.ม. สิยฺยุนฺติ
      ยญฺ วา โถเมนฺตีติ ทานํ วา วณฺเณนฺติ. ผลํ วาติ รูปาทิปฏิลาภํ.
ทกฺขิเณยฺยํ ๑- วาติ ชาติสมฺปนฺนาทีสุ. สุจึ ทินฺนนฺติ สุจึ กตฺวา ทินฺนํ.
มนาปนฺติ มนวฑฺฒนกํ. ปณีตนฺติ โอชวนฺตํ. กาเลนาติ ตตฺถ ตตฺถ สมฺปตฺตกาเล.
กปฺปิยนฺติ อกปฺปิยํ วชฺเชตฺวา ทินฺนํ. อนวชฺชนฺติ นิทฺโทสํ. อภิณฺหนฺติ
ปุนปฺปุนํ. ททํ จิตฺตํ ปสาทิตนฺติ ททโต มุญฺจนจิตฺตํ ปสาทิตนฺติ. โถเมนฺติ
กิตฺเตนฺตีติ คุณํ ปากฏํ กโรนฺติ. วณฺเณนฺตีติ วณฺณํ ภณนฺติ. ปสํสนฺตีติ
ปสาทํ ปาเปนฺติ.
      อิโตนิทานนฺติ อิโต มนุสฺสโลกโต ทินฺนการณา. อชฺฌายกาติ มนฺเต ปริวตฺเตนฺตา.
มนฺตธราติ มนฺเต ธาเรนฺตา. ติณฺณํ เวทานนฺติ อิรุเวทยชุเวทสามเวทานํ
โอฏฺปหฏกรณวเสน ๒- ปารํ คตาติ ปารคู.  สห นิฆณฺฑุนา เจว ๓- เกฏุเภน จ
สนิฆณฺฑุเกฏุภานํ. นิฆณฺฑูติ นิฆณฺฑุรุกฺขาทีนํ เววจนปฺปกาสกํ. ๔- เกฏุภนฺติ
กิริยากปฺปวิกปฺโป กวีนํ อุปการาวหํ ๕- สตฺถํ. สห อกฺขรปฺปเภเทน สากฺขรปฺปเภทานํ.
อกฺขรปฺปเภโทติ สิกฺขา จ นิรุตฺติ จ. อิติหาสปญฺจมานนฺติ อาถพฺพนเวทํ จตุตฺถํ
กตฺวา "อิติห อาส, อิติห อาสา"ติ อีทิสวจนปฏิสํยุตฺตปุราณกถาสงฺขาโต อิติหาโส
ปญฺจโม เอเตสนฺติ อิติหาสปญฺจมา, เตสํ อิติหาสปญฺจมานํ เวทานํ.
      ปทํ ตทวเสสญฺจ พฺยากรณํ อธิยนฺติ, เวเทนฺติ วาติ ปทกา เวยฺยากรณา.
โลกายตํ วุจฺจติ วิตณฺฑวาทสตฺถํ. มหาปุริสลกฺขณนฺติ มหาปุริสานํ พุทฺธาทีนํ
ลกฺขณทีปกํ ทฺวาทสสหสฺสคนฺถปฺปมาณํ สตฺถํ. ยตฺถ โสฬสสหสฺสคาถาปทปริมาณา
พุทฺธมนฺตา นาม อเหสุํ. เยสํ วเสน "อิมินา ลกฺขเณน สมนฺนาคตา พุทฺธา
นาม โหนฺติ, อิมินา ปจฺเจกพุทฺธา, อคฺคสาวกา, อสีติมหาสาวกา, ๖- พุทฺธมาตา,
พุทฺธปิตา, อคฺคุปฏฺาโก, อคฺคุปฏฺายิกา, ราชา จกฺกวตฺตี"ติ อยํ วิเสโส
ายติ. อนวยาติ อิเมสุ โลกายตมหาปุริสลกฺขเณสุ อนูนา ปริปูรการิโน,
อวยา น โหนฺตีติ วุตฺตํ โหติ. อวยา นาม เย ตานิ อตฺถโต จ คนฺถโต จ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ทกฺขิเณยฺเย   ๒ สี. โอฏฺปหรณวเสน  ๓ ฉ.ม. จ  ๔ ก....ปกาสนสตฺถํ
@๕ ก. อุปการาย       ๖ เถร. อ. ๒/๕๙๙
สนฺธาเรตุํ น สกฺโกนฺติ. วีตราคาติ ปหีนราคา. เอเตน อรหตฺตผลฏฺา วุตฺตา.
ราควินยาย วา ปฏิปนฺนาติ เอเตน อรหตฺตมคฺคฏฺา. วีตโทสาติ อนาคามิผลฏฺา.
โทสวินยาย วา ปฏิปนฺนาติ เอเตน อนาคามิมคฺคฏฺา. วีตโมหาติ อรหตฺตผลฏฺา,
โมหวินยาย วา ปฏิปนฺนาติ อรหตฺตมคฺคฏฺา. สีลสมาธิปญฺาวิมุตฺติสมฺปนฺนาติ
เอเตหิ จตูหิ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสเกหิ สีลาทีหิ สมฺปนฺนา. วิมุตฺติาณทสฺสน-
สมฺปนฺนาติ เอเตน ปจฺจเวกฺขณาณสมฺปนฺนา วุตฺตาติ าตพฺพํ, ตญฺจ โข
โลกิยเมว. อภิชปฺปนฺตีติ ปตฺเถนฺติ. ชปฺปนฺตีติ ปจฺจาสึสนฺติ. ปชปฺปนฺตีติ อตีว
ปจฺจาสึสนฺติ.  ยาชโยเคสุ ยุตฺตาติ อนุโยเค ๑- เทยฺยธมฺเม ทิยฺยมาเน
อภิโยควเสน ยุตฺตา.
      [๑๖] อถ โก จรหีติ อถ อิทานิ โก อญฺโ อตาริ.
      [๑๗] สงฺขายาติ าเณน วีมํสิตฺวา. ปโรปรานีติ ปรานิ จ โอปรานิ จ,
ปรตฺตภาวสกตฺตภาวาทีนิ ปรานิ จ โอปรานิ จาติ วุตฺตํ โหติ. วิธูโมติ
กายทุจฺจริตาทิธูมวิรหิโต. อนีโฆติ ราคาทิโอฆวิรหิโต. อตาริ โสติ โส เอวรูโป
อรหา ชาติชรํ อตาริ.
      สกรูปาติ อตฺตโน รูปา. ปรรูปาติ ปเรสํ รูปา. กายทุจฺจริตํ วิธูมิตนฺติ
ติวิธํ กายทุจฺจริตํ วิธูมํ กตํ. วิธมิตนฺติ นาสิตํ.
      มาโน หิ เต พฺราหฺมณ ขาริภาโรติ ยถา ขาริภาโร ขนฺเธน วหิยมาโน ๒-
อุปริ ิโตปิ อกฺกนฺตกฺกนฺตฏฺานํ ๓- ปวิยา สทฺธึ ปริผสฺเสติ ๔- วิย, เอวํ
ชาติโคตฺตกุลาทีนิ มานวตฺถูนิ นิสฺสาย อุสฺสาปิโต มาโน. ตตฺถ ตตฺถ อิสฺสํ
อุปฺปาเทนฺโต จตูสุ อปาเยสุ สํสีทาเปติ. เตนาห "มาโน หิ เต พฺราหฺมณ
ขาริภาโร"ติ. โกโธ ธูโมติ ตว าณคฺคิสฺส อุปกฺกิเลสฏฺเน โกโธ ธูโม.
โส เตน ๕- อุปกฺกิลิฏฺโ าณคฺคิ น วิโรจติ. ภสฺมนิ โมสวชฺชนฺติ นิโรชฏฺเน ๖-
มุสาวาโท ฉาริกา นาม. ยถา หิ ฉาริกาย ปฏิจฺฉนฺโน อคฺคิ น โชตติ,
เอวํ เต มุสาวาเทน ปฏิจฺฉนฺนํ าณนฺติ ทสฺเสติ. ชิวฺหา สุชาติ ยถา ตุยฺหํ
@เชิงอรรถ: ๑ ก. อนยาเค   ๒ ฉ.ม. วยฺหมาโน  ๓ สี, ก.....าเน  ๔ ฉ.ม. ผสฺเสติ
@๕ ฉ.ม. เตน หิ เต   ๖ ก. นิชฺโชตฏฺเน
สุวณฺณรชตโลหกฏฺมตฺติกาสุ อญฺตรมยา ยาคยชนตฺถาย สุชา โหติ, เอวํ
มยฺหํ ธมฺมยาคยชนตฺถาย ปหูตชิวฺหา สุชาติ วทติ. ยถา ตุยฺหํ นทีตีเร
ยชนฏฺานํ, เอวํ มยฺหํ ธมฺมยาคยชนฏฺานฏฺเน หทยํ โชติฏฺานํ. อตฺตาติ
จิตฺตํ.
      ชาตีติ ชายนกวเสน ชาติ. อิทเมตฺถ สภาวปจฺจตฺตํ. สญฺชายนวเสน
สญฺชาติ, อุปสคฺเคน ปทํ วฑฺฒิตํ. โอกฺกมนวเสน โอกฺกนฺติ. ชายนฏฺเน วา
ชาติ. สา อปริปุณฺณายตนวเสน ยุตฺตา. สญฺชายนฏฺเน สญฺชาติ. สา
ปริปุณฺณายตนวเสน ยุตฺตา. โอกฺกมนฏฺเน โอกฺกนฺติ. สา อณฺฑชชลาพุชวเสน
ยุตฺตา. เต หิ อณฺฑโกสญฺจ วตฺถิโกสญฺจ โอกฺกมนฺติ ปวิสนฺติ โอกฺกมนฺตา
ปวิสนฺตา วิย ปฏิสนฺธึ คณฺหนฺติ. อภินิพฺพตฺตนฏฺเน อภินิพฺพตฺติ สา
สํเสทชโอปปาติกวเสน ยุตฺตา. เต หิ ปากฏา เอว หุตฺวา นิพฺพตฺตนฺติ. อยํ
ตาว สมฺมุติกถา.
      อิทานิ ปรมตฺถกถา โหติ. ขนฺธา เอว หิ ปรมตฺถโต ปาตุภวนฺติ,
น สตฺตา ๑- ตตฺถ จ ขนฺธานนฺติ เอกโวการภเว เอกสฺส, จตุโวการภเว
จตุนฺนํ, ปญฺจโวการภเว ปญฺจนฺนมฺปิ คหณํ เวทิตพฺพํ. ปาตุภาโวติ
อุปฺปตฺติ. อายตนานนฺติ เอตฺถ ตตฺร ตตฺร อุปปชฺชมานายตนานํ สงฺคโห
เวทิตพฺโพ. ปฏิลาโภติ สนฺตติยา ปาตุภาโวเยว. ปาตุภวนฺตาเนว หิ ตานิ
ปฏิลทฺธานิ นาม โหนฺติ. สา ปเนสา ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปมาภินิพฺพตฺติลกฺขณา
ชาติ, นิยฺยาตนรสา, อตีตภวโต อิธ อุมฺมุชฺชนปจฺจุปฏฺานา, ผลวเสน
ทุกฺขวิจิตฺตตาปจฺจุปฏฺานา วา.
      ชราติ สภาวปจฺจตฺตํ. ชีรณตาติ อาการภาวนิทฺเทโส. ขณฺฑิจฺจนฺติอาทโย
ตโย กาลาติกฺกเม กิจฺจนิทฺเทสา, ปจฺฉิมา เทฺว ปกตินิทฺเทสา. อยํ หิ ชราติ
อิมินา ปเทน สภาวโต ทีปิตา. เตนสฺสา อิทํ สภาวปจฺจตฺตํ. ชีรณตาติ อิมินา
อาการโต, เตนสฺสายํ อาการนิทฺเทโส. ขณฺฑิจฺจนฺติ อิมินา กาลาติกฺกเม ทนฺตนขานํ
ขณฺฑิตภาวกรณกิจฺจโต. ปาลิจฺจนฺติ อิมินา เกสโลมานํ ปลิตภาวกรณกิจฺจโต.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. สตฺโต   ๒ ก. ปฏิสนฺธิยํ
วลิตฺตจตาติ อิมินา มํสํ มิลาเปตฺวา ตเจ วลิภาวกรณกิจฺจโต ทีปิตา. ๑-
เตนสฺสา อิเม ขณฺฑิจฺจนฺติอาทโย ตโย กาลาติกฺกเม กิจฺจนิทฺเทสา เตหิ
อิเมสํ วิการานํ ทสฺสนวเสน ปากฏีภูตา ปากฏชรา ทสฺสิตา. ยเถว หิ อุทกสฺส
วา วาตสฺส วา อคฺคิโน วา ติณรุกฺขาทีนํ สมฺภคฺคปลิภคฺคตาย วา ฌามตาย
วา คตมคฺโค ปากโฏ โหติ, น จ โส คตมคฺโค ตาเนว อุทกาทีนิ, เอวเมว
ชราย ทนฺตาทีนํ ๒- ขณฺฑิจฺจาทิวเสน คตมคฺโค ปากโฏ, จกฺขุํ อุมฺมีเลตฺวาปิ
คยฺหติ, น จ ขณฺฑิจฺจาทิ เนว ชรา. น หิ ชรา จกฺขุวิญฺเยฺยา โหติ.
      อายุโน สํหานิ อินฺทฺริยานํ ปริปาโกติ อิเมหิ ปน ปเทหิ กาลาติกฺกเมเยว
อภิพฺยตฺตาย อายุกฺขยจกฺขฺวาทิอินฺทฺริยปริปากสงฺขาตาย ปกติยา ทีปิตา, เตนสฺสิเม
ปจฺฉิมา เทฺว ปกตินิทฺเทสาติ เวทิตพฺพานิ. ตตฺถ ยสฺมา ชรํ ปตฺตสฺส อายุ
หายติ, ตสฺมา ชรา "อายุโน สํหานี"ติ ผลูปจาเรน วุตฺตา. ยสฺมา จ
ทหรกาเล สุปฺปสนฺนานิ สุขุมมฺปิ อตฺตโน วิสยํ สุเขเนว คณฺหนสมตฺถานิ
จกฺขฺวาทีนิ อินฺทฺริยานิ ชรํ ปตฺตสฺส ปริปกฺกานิ อาลุฬิตานิ อวิสทานิ, ๓-
โอฬาริกมฺปิ อตฺตโน วิสยํ คเหตุํ อสมตฺถานิ โหนฺติ. ตสฺมา "อินฺทฺริยานํ
ปริปาโก"ติ ผลูปจาเรเนว วุตฺตา.
      สา ปเนสา เอวํ นิทฺทิฏฺา สพฺพาปิ ชรา ปากฏา ปฏิจฺฉนฺนาติ
ทุวิธา โหติ. ตตฺถ ทนฺตาทีสุ ขณฺฑาทิภาวทสฺสนโต รูปธมฺเมสุ ชรา ปากฏชรา
นาม. อรูปธมฺเมสุ ปน ชรา ตาทิสสฺส วิการสฺส อทสฺสนโต ปฏิจฺฉนฺนชรา
นาม. ตตฺถ ยฺวายํ ขณฺฑาทิภาโว ทิสฺสติ, โส ตาทิสานํ ทนฺตาทีนํ สุวิญฺเยฺยตฺตา
วณฺโณเยว. ตญฺจ จกฺขุนา ทิสฺวา มโนทฺวาเรน จินฺเตตฺวา "อิเม ทนฺตา
ชราย ปหฏา"ติ ชรํ ชานาติ. อุทกฏฺาเน พทฺธานิ โคสิงฺคาทีนิ โอโลเกตฺวา
เหฏฺา อุทกสฺส อตฺถิภาวชานนํ วิย.
      ปุน อวีจิ สวีจีติ เอวมฺปิ อยํ ชรา ทุวิธา โหติ. ตตฺถ
มณิกนกรชตปวาฬจนฺทสูริยาทีนํ มนฺททสกาทีสุ ๔- ปาณีนํ วิย จ ปุปฺผผลปลฺลวาทีสุ
อปาณีนํ วิย จ อนฺตรนฺตรา วณฺณวิเสสาทีนํ ทุพฺพิญฺเยฺยตฺตา ชรา อวีจิชรา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ  ๒ ก. ทนฺตาทีสุ  ๓ ก. อวิสุทฺธานิ
@๔ ก. มนฺธาตาสกฺกาทีสุ
นาม, นิรนฺตรชราติ อตฺโถ. ตโต อญฺเสุ ปน ยถาวุตฺเตสุ อนฺตรนฺตรา
วณฺณวิเสสาทีนํ สุวิญฺเยฺยตฺตา ชรา สวีจิชรา นาม.
      ตตฺถ สวีจิชรา อุปาทินฺนกอนุปาทินฺนกวเสน เอวํ ทีเปตพฺพา:-
ทหรกุมารกานํ หิ ปมเมว ชีรทนฺตา นาม อุฏฺหนฺติ, น เต ถิรา. เตสุ
ปน ปติเตสุ ปุน ทนฺตา อุฏฺหนฺติ, เต ปมเมว เสตา โหนฺติ. ชราวาเตน
ปน ปหฏกาเล กาฬกา โหนฺติ. เกสา ปน ปมเมว ตุมฺพาปิ ๑- โหนฺติ
กาฬกาปิ เสตกาปิ. ฉวิ ปน สโลหิตกา โหติ, วฑฺฒนฺตานํ วฑฺฒนฺตานํ โอทาตานํ
โอทาตภาโว, กาฬกานํ กาฬกภาโว ปญฺายติ. ชราวาเตน ปหฏกาเล จ
วลึ คณฺหาติ. สพฺพมฺปิ สสฺสํ วปิตกาเล เสตํ โหติ, ปจฺฉา นีลํ. ชราวาเตน
ปน ปหฏกาเล ปณฺฑรํ โหติ. อมฺพงฺกุเรนาปิ ทีเปตุํ วฏฺฏติเยว. สา ปเนสา
ขนฺธปริปากลกฺขณา ชรา, มรณูปนยนรสา, โยพฺพนวินาสปจฺจุปฏฺานา. เสสํ
สพฺพตฺถ ปากฏเมว. เอวํ ภควา อิมมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิ.
เทสนาปริโยสาเน อยมฺปิ พฺราหฺมโณ อรหตฺเต ปติฏฺาสิ สทฺธึ อนฺเตวาสิกสหสฺเสน.
อญฺเสญฺจ อเนกสหสฺสานํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ. เสสํ วุตฺตสทิสเมว.
                  สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทสฏฺกถาย
                  ปุณฺณกมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                              ตติยํ.
                           -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๖ หน้า ๑๑-๑๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=46&A=257&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=46&A=257&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=116
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=30&A=802
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=30&A=872
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=30&A=872
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_30